KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY"

Transkrypt

1 PL PL PL

2 KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH Bruksela, dnia r. COM(2008) 392 wersja ostateczna SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY NA TEMAT ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA OSÓB CIERPIĄCYCH NA ZABURZENIA PRZEMIANY WĘGLOWODANÓW (CUKRZYCĘ) PL PL

3 SPIS TREŚCI 1. Cel sprawozdania Cukrzyca Zaburzenia metaboliczne Leczenie cukrzycy Zalecenia żywieniowe Naukowe podstawy zaleceń żywieniowych Europejskie zalecenia dietetyczne Zalecenia Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą Zalecenia krajowych organizacji diabetologicznych państw członkowskich Streszczenie zaleceń żywieniowych Informacje na temat żywności dla chorych na cukrzycę przekazane przez państwa członkowskie i inne zainteresowane strony Aktualny stan prawny w niektórych państwach członkowskich Żywność sprzedawana aktualnie na rynku europejskim jako odpowiednia dla chorych na cukrzycę Opinie innych zainteresowanych stron Prawodawstwo Aktualne ramy prawne Możliwe warianty legislacyjne Wnioski BIBLIOGRAFIA PL 2 PL

4 SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY NA TEMAT ŻYWNOŚCI PRZEZNACZONEJ DLA OSÓB CIERPIĄCYCH NA ZABURZENIA PRZEMIANY WĘGLOWODANÓW (CUKRZYCĘ). 1. CEL SPRAWOZDANIA Dyrektywa 89/398/EWG w sprawie środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego 1 występujących także pod nazwą żywności dietetycznej przewiduje, że Komisja przedstawi sprawozdanie na temat celowości szczególnych przepisów dotyczących żywności dla osób cierpiących na zaburzenia metabolizmu węglowodanów (cukrzycę). Niniejsze sprawozdanie przedstawia w skrócie zalecenia dietetyczne dla diabetyków, jak również aktualne prawodawstwo europejskie dotyczące przeznaczonej dla nich żywności, co pozwoli na ocenę celowości szczególnych przepisów dotyczących żywności przeznaczonej dla diabetyków. 2. CUKRZYCA Cukrzyca stanowi grupę zaburzeń metabolicznych charakteryzujących się chroniczną hiperglikemią (wysokim poziomem glukozy we krwi) oraz nietolerancją glukozy spowodowaną niedoborem insuliny, ograniczoną skutecznością jej działania lub obiema tymi przyczynami. Zwykle hormon insuliny produkowany przez trzustkę kontroluje poziom glukozy we krwi poprzez przesyłanie glukozy z krwi do komórek, gdzie jest użytkowana jako źródło energii. Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała dwa podstawowe rodzaje cukrzycy: Cukrzyca typu 1 (dawniej nazywana cukrzycą insulinozależną (IDDM) lub cukrzycą typu dziecięcego), w której trzustka nie produkuje niezbędnej dla życia insuliny. Ten typ cukrzycy rozwija się najczęściej u dzieci i młodzieży lecz jest także coraz częściej diagnozowany w późniejszym wieku. Leczenie polega na zastrzykach z insuliny oraz stosowaniu diety. Cukrzyca typu 2 (dawniej nazywana cukrzycą insulinoniezależną (NIDDM) lub cukrzycą dorosłych) powodowana jest niezdolnością ciała do odpowiedniej reakcji na działanie produkowanej przez trzustkę insuliny. Cukrzyca typu 2 stanowi 90% światowych przypadków cukrzycy. Występuje ona zwykle u dorosłych, lecz jest także coraz częściej spotykana u osób młodych i dzieci. Ten rodzaj cukrzycy zwykle leczony jest poprzez zmiany w trybie życia takie, jak zmiana sposobu odżywiania i aktywność fizyczna, czasem w połączeniu z przyjmowaniem doustnych leków przeciwcukrzycowych, niekiedy niezbędne mogą być też zastrzyki z insuliny. 1 Dyrektywa Rady 89/398/EWG z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego Dz.U. L 186 z , s. 27. PL 3 PL

5 Istnieją także inne rodzaje cukrzycy wynikające z defektów genetycznych, chorób trzustki oraz zaburzeń wywołanych przez leki lub środki chemiczne. Istnieje także cukrzyca ciążowa występująca u kobiet ciężarnych i ustępująca zwykle po urodzeniu dziecka. Kobiety, które przeszły cukrzycę ciążową są w większym stopniu zagrożone zachorowaniem na cukrzycę w późniejszym wieku Zaburzenia metaboliczne Wpływ cukrzycy na metabolizm nie polega jedynie na zaburzeniu przemiany węglowodanów, lecz także na zakłóceniach metabolizmu protein i tłuszczów związanych z niedostatecznym działaniem insuliny na tkanki docelowe, co wynika z niewrażliwości na insulinę lub z jej braku. Efektem jest niezdolność ciała do przemiany glukozy w energię. Cukrzyca zwykle przejawia się pod postacią hiperglikemii, wynikającej z obecności glukozy we krwi w ilości nie pozwalającej na jej usunięcie. Poziom glukozy we krwi na czczo i po jedzeniu (poposiłkowy) regulowane są przez częściowo różne mechanizmy. Poposiłkowy poziom glukozy we krwi zależy głównie od składu posiłku, podczas gdy poziom glukozy we krwi na czczo odzwierciedla przede wszystkim poziom produkcji glukozy przez wątrobę. Na poziom glukozy we krwi wpływają różne parametry związane ze sposobem odżywiania, takie jak ilość, typ i właściwości spożywanego pokarmu. Zauważono, iż niektóre powszechnie dostępne produkty zawierające ten sam typ i ilość węglowodanów różnie wpływają na poziom glukozy we krwi (odpowiedź glikemiczną). Różne odpowiedzi glikemiczne na pokarmy zawierające tą samą ilość węglowodanów zależą przede wszystkim od poziomu wchłaniania w jelicie cienkim. Głównym czynnikiem wpływającym na wchłanianie jest typ węglowodanów. Inne czynniki, które mają wpływ na wchłanianie, to gotowanie i obróbka żywności. Alkohol wpływa na poziom glukozy we krwi hamując produkcję glukozy przez wątrobę, co prowadzi do obniżenia poziomu glukozy w osoczu. Natomiast alkohol spożywany regularnie w dużych ilościach zmniejsza wrażliwość na insulinę prowadząc do podniesienia poziomu glukozy w osoczu. Niewłaściwie leczona cukrzyca zwiększa zagrożenie chorobami krążenia oraz chorobami neurologicznymi i w konsekwencji przyczynia się do skrócenia życia. Dochodzi także do komplikacji, takich jak utrata wzroku związana ze zmianami w naczyniach krwionośnych i nerwach, powodowanych przez stale podwyższony poziomu glukozy we krwi. Ścisła kontrola poziomu glukozy we krwi i ciśnienia krwi może zmniejszyć ryzyko powikłań. PL 4 PL

6 3. LECZENIE CUKRZYCY Celem leczenia osób dotkniętych cukrzycą jest unormowanie poziomu glukozy we krwi oraz zminimalizowanie powikłań. Leczenie powinno być zindywidualizowane, a pacjent musi połączyć kontrolę poziomu glukozy we krwi z dietą i aktywnością fizyczną oraz w razie potrzeby z przyjmowaniem doustnych leków przeciwcukrzycowych lub zastrzyków z insuliny. 4. ZALECENIA ŻYWIENIOWE W przeszłości zalecenia żywieniowe dla osób dotkniętych cukrzycą koncentrowały się na spożyciu węglowodanów. Do lat osiemdziesiątych panowało przekonanie, że kontrola stężenia glukozy we krwi możliwa jest jedynie przy ograniczeniu ich spożycia. Zalecano takie ograniczenie spożycia węglowodanów (szczególnie sacharozy), aby dostarczały one nie więcej niż 40% energii przyjmowanej w pokarmach. Począwszy od lat siedemdziesiątych, badania naukowe wykazały, że swobodniejsze spożycie węglowodanów nie ma negatywnego wpływu na poziom glukozy we krwi i że, zgodnie z teorią opracowaną na początku lat osiemdziesiątych, stężenie glukozy we krwi zależne jest nie od spożycia węglowodanów, ale od sumy energii przyjmowanej w pokarmach. Dodatkowo stwierdzono, że dieta wysokotłuszczowa przyczynia się do rozwoju powikłań cukrzycy takich, jak zmiany naczyniowe prowadzące do choroby serca. W latach osiemdziesiątych zmieniono zalecenia żywieniowe, zwiększając udział węglowodanów w sumie energii przyjmowanej w pokarmach i zmniejszając udział energii pochodzącej z tłuszczów (szczególnie tłuszczów nasyconych) i protein. Zalecano dietę bogatą w błonnik oraz zwiększenie spożycia warzyw i owoców. Aktualnie, zalecenia żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę opierają się na tych samych co dla całej populacji zasadach zdrowego żywienia, dostosowanych do indywidualnych potrzeb chorych Naukowe podstawy zaleceń żywieniowych W 2004 roku, J.I. Mann ii, działając w imieniu Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą (DNSG przy EASD), przeanalizował fakty naukowe będące podstawą porad żywieniowych dla osób chorych na cukrzycę i przedstawił zalecenia. W załączniku I zaprezentowane są główne punkty analizy. W roku 2002 zespół kierowany przez M.J. Franz opublikował techniczną analizę faktów naukowych będących podstawą zasad żywienia oraz zalecenia w zakresie leczenia i zapobiegania cukrzycy i jej powikłaniom, które stały się podstawą stanowiska w tej kwestii Amerykańskiego Stowarzyszenia Diabetologicznego. Ogólne wnioski technicznej analizy M.J. Franz iii były bliskie wnioskom J.I. Manna ii. PL 5 PL

7 4.2. Europejskie zalecenia dietetyczne Zalecenia Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą W wielu krajach UE, na przykład w Danii, Finlandii, Grecji, Niemczech, Szwecji, na Węgrzech i w Słowenii porady żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę oparte są na zaleceniach Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą (DNSG przy EASD). Zalecenia DNSG z 2004 r. uwzględniają informacje na temat roli różnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, znaczenia żywności o niskim indeksie glikemicznym, możliwym działaniu ochronnym na serce przeciwutleniających składników pokarmowych, potrzeby unikania nadmiernego spożycia protein oraz korzyści płynących z aktywności fizycznej. DNSG podkreśla, że zalecenia żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę są bardzo podobne do porad kierowanych do całej populacji w ramach promocji zdrowia. Streszczenie zaleceń i porad żywieniowych znajduje się w załączniku II Zalecenia krajowych organizacji diabetologicznych państw członkowskich Niektóre krajowe organizacje diabetologiczne wypracowały własne zasady tworzenia ogólnego profilu odżywczego diety chorych na cukrzycę. Własne zalecenia żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę wydają na przykład Francja, Szwecja i Wielka Brytania. Zalecenia dotyczące makroskładników odżywczych są podobne, tj. węglowodany powinny dostarczać około 45-60% sumy energii przyjmowanej w pokarmach, tłuszcze <30-35%, a proteiny 10-15% energii. Udział różnych typów kwasów tłuszczowych w sumie przyjmowanej energii także jest podobny: nasycone kwasy tłuszczowe lub kwasy tłuszczowe trans mają dostarczać <10% energii; wielonienasycone kwasy tłuszczowe także <10% energii; około 10-20% energii ma pochodzić natomiast z jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Także te zalecenia są zgodne z poradami Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia przy EASD. Załącznik II zawiera konkretne zalecenia dotyczące stosowania diety w cukrzycy wydane przez różne organizacje europejskie Streszczenie zaleceń żywieniowych Cukrzyca jest zaburzeniem metabolizmu makroskładników odżywczych. Głównym celem leczenia jest kontrolowanie stężenia glukozy we krwi i zmniejszenie ryzyka powikłań, takich jak zmiany naczyniowe lub neurologiczne. CW niektórych przypadkach chorzy na cukrzycę muszą także dążyć do osiągnięcia optymalnego stężenia substancji lipidowych we krwi. Te cele mogą być osiągnięte na różne sposoby, włącznie ze stosowaniem odpowiedniej diety. Obie techniczne analizy faktów naukowych będących podstawą stosowania diety przez chorych na cukrzycę: przygotowana dla Grupy Badawczej do Spraw Cukrzycy i Żywienia Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą (DNSG przy EASD) oraz opracowana dla Amerykańskiego Stowarzyszenia Diabetologicznego wskazują, że w świetle dowodów naukowych ogólnym zaleceniem żywieniowym dla osób PL 6 PL

8 chorych na cukrzycę jest stosowanie zdrowej diety, co możliwe jest w oparciu o zwykłe produkty. Podobnie brzmią zalecenia żywieniowe dla chorych na cukrzycę wydawane w różnych państwach członkowskich. Generalnie, zalecenia żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę są takie same jak zasady zdrowego żywienia dla całej populacji. Nie ma potrzeby wykluczania z jadłospisu konkretnych produktów spożywczych lub składników pokarmowych, natomiast ważne jest stosowanie ogólnie zrównoważonej diety. Osoby chore na cukrzycę muszą planować posiłki w sposób, który pozwoli im zminimalizować wahania stężenia glukozy we krwi, i wybrać dietę odpowiadającą ich indywidualnym potrzebom, uwzględniającą proporcje oraz poziom wchłaniania spożywanych makroskładników odżywczych. Generalnie zaleca się osiągnięcie lub utrzymanie optymalnej wagi ciała. Główną część diety powinny stanowić pokarmy bogate w węglowodany. Szczególnie zalecane są produkty bogate w błonnik i o niskim indeksie glikemicznym (na przykład warzywa strączkowe, pełnoziarniste produkty zbożowe i makaron). Udział tłuszczów w diecie nie powinien przekraczać 35%, przy czym jednonienasycone kwasy tłuszczowe (znajdujące się na przykład w oliwie z oliwek i oleju rzepakowym) powinny dostarczać 10-20% energii. Zarówno nasycone kwasy tłuszczowe (zawarte na przykład w produktach pochodzenia zwierzęcego i jadalnych tłuszczach stałych) jak i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (znajdujące się na przykład w olejach roślinnych, jadalnych tłuszczach miękkich i rybach) powinny, każde z osobna, dostarczać nie więcej niż 10% ogółu energii przyjmowanej w pokarmach, natomiast spożycie protein powinno odpowiadać indywidualnym potrzebom. Oto ogólne zalecenia żywieniowe: dieta powinna być zróżnicowana; podstawowym składnikiem posiłków i przekąsek powinny być produkty bogate w skrobię, takie jak produkty pełnoziarniste, pieczywo, ziemniaki i inne bogate w skrobię warzywa; należy spożywać dużo warzyw i owoców co najmniej pięć porcji dziennie; produkty mleczne oraz mięso, ryby lub ich substytuty (wyroby z soi, orzechy itp.) należy spożywać w umiarkowanej ilości; oraz należy ograniczać spożycie produktów tłustych lub słodkich oraz alkoholu. Streszczenie szczegółowych porad żywieniowych znajduje się w załączniku I. 5. INFORMACJE NA TEMAT ŻYWNOŚCI DLA CHORYCH NA CUKRZYCĘ PRZEKAZANE PRZEZ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE I INNE ZAINTERESOWANE STRONY Komisja zwróciła się do państw członkowskich o informacje na temat aktualnego stanu zaleceń żywieniowych, uregulowań dotyczących żywności sprzedawanej jako odpowiednia dla chorych na cukrzycę, umieszczania oznaczenia odpowiednie dla diabetyków oraz najważniejszych produktów dostępnych na ich rynku. Na zapytanie Komisji odpowiedziało osiemnaście państw członkowskich. PL 7 PL

9 5.1. Aktualny stan prawny w niektórych państwach członkowskich Poniżej znajduje się krótkie streszczenie informacji przekazanych przez państwa członkowskie na temat ich krajowych przepisów. Szczegółowe streszczenie znajduje się w załączniku III. Zalecenia żywieniowe - generalnie, zalecenia żywieniowe dla osób chorych na cukrzycę odpowiadają zasadom zdrowego żywienia dla całej populacji choć, w razie potrzeby, są dostosowywane do indywidualnych potrzeb. W wielu krajach porady żywieniowe oparte są na zaleceniach DNSG przy EASD. Uregulowania dotyczące żywności dla osób chorych na cukrzycę pięć państw członkowskich ustanowiło normy dotyczące ich składu. We Francji istnieją normy dotyczące składu produktów niskowęglowodanowych ; na Węgrzech dla produktów, które mogą być spożywane przez diabetyków oraz z oznaczeniami (nazwa produktu) diabetyczny lub dla diabetyków; w Niemczech, Hiszpanii i na Słowacji istnieją wymogi co do składu produktów, które mogą być oznaczane jako odpowiednie dla diabetyków. Prawo francuskie (dekret nr wraz z późniejszymi zmianami) przewiduje, że w produktach przedstawianych jako żywność niskowęglowodanowa całkowita waga przyswajalnych węglowodanów nie może przekroczyć 50% wagi węglowodanów zawartych w odpowiadających im zwykłych produktach. Niemniej, po spełnieniu pewnych określonych warunków, proporcje mogą sięgnąć 70% dla produktów bogatych w skrobię oraz żywności zawierającej fruktozę lub sorbit. Na produktach tych musi znajdować się opis zawierający oznaczenia niskowęglowodanowy lub obniżona zawartość węglowodanów. Dodatkowo podana musi być zawartość przyswajalnych węglowodanów wraz ze wzmianką należy uwzględnić w dziennej dawce przepisanej przez lekarza. Prawo niemieckie (Verordnung über diätetische Lebensmittel 12) dotyczące produktów przeznaczonych dla osób chorych na cukrzycę określa jakie cukry mogą być do nich dodane i pod jakimi warunkami. Istnieją także ograniczenia wartości energetycznej chleba oraz zawartości węglowodanów w piwie. W następstwie opinii wydanej przez środowisko naukowe uregulowania te są analizowane. Prawo hiszpańskie ogranicza zawartość węglowodanów w produktach spożywczych, dodawane cukry i zawartość tłuszczu. Istnieją wymogi dotyczące oznakowań produktów zawierających sorbit lub aspartam. Prawo węgierskie przewiduje ograniczenia zawartości węglowodanów oraz używania cukrów prostych i dwucukrów włącznie z fruktozą. Prawo słowackie przewiduje ograniczenia zawartości węglowodanów, wartości energetycznej oraz zawartości tłuszczu, protein pochodzenia zwierzęcego, cholesterolu i soli. Przepisy dotyczące używania oznaczenia odpowiednie dla diabetyków na Węgrzech, w Republice Słowacji, w Niemczech i w Hiszpanii produkty muszą spełniać wymogi co do składu produktów określone w prawodawstwie krajowym. W większości pozostałych państw członkowskich, które przekazały dane, oznaczenie PL 8 PL

10 musi być zgodne z zasadami oznakowania środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. W świetle konkluzji DNSG przy EASD mówiącej, iż istnienie specyficznych produktów dla diabetyków nie znajduje naukowego uzasadnienia, niektóre państwa członkowskie odradzają używanie tego typu oznaczeń Żywność sprzedawana aktualnie na rynku europejskim jako odpowiednia dla chorych na cukrzycę Wymieniane przez państwa członkowskie przykłady żywności sprzedawanej jako odpowiednia dla chorych na cukrzycę zawierały czekoladę, słodycze, napoje, herbatniki oraz dżemy zawierające fruktozę, poliole lub sztuczne słodziki zastępujące sacharozę. Jak wspomniano wyżej, we Francji produkty niskowęglowodanowe muszą spełniać wymogi co do składu produktów określone w prawodawstwie krajowym. Można zamieścić informację, iż mogą one być zalecane przez lekarza w ramach diety odpowiedniej dla niektórych chorych na cukrzycę. Czysta lub płynna fruktoza oraz sorbit, które mają być używane jako słodziki, są także ujęte w prawie francuskim jako produkty odpowiednie dla diety niskowęglowodanowej. W Niemczech ustawodawstwo krajowe dotyczące żywności dla chorych na cukrzycę zawiera szczegółowe przepisy dotyczące chleba i piwa. Do produktów podlegających przepisom o oznakowaniu żywności zaliczają się: pieczywo, dżemy, czekolada, słodycze, desery oraz produkty mleczne zawierające fruktozę i/lub poliole zastępujące sacharozę. W Portugalii niektóre z produktów spożywczych przeznaczonych do żywienia jelitowego zaliczają się do środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i są odpowiednie dla chorych na cukrzycę. Dodatkowo, niektóre zwyczajne produkty spożywcze o obniżonej wartości energetycznej, w których sacharoza zastąpiona została przez fruktozę, poliole lub sztuczne słodziki, są sprzedawane jako odpowiednie dla diabetyków. Niemniej żaden z tych zwykłych środków spożywczych nie został poddany odpowiedniej procedurze, która pozwala na wykazanie, iż środki spożywcze przeznaczone do normalnego spożycia są odpowiednie do zastosowania w ramach specjalnego przeznaczenia żywieniowego Opinie innych zainteresowanych stron Z informacji przekazanych przez państwa członkowskie i zainteresowane strony wynika, że wiele organizacji prowadzących badania nad cukrzycą lub wspierających osoby chore nie popiera istnienia produktów żywnościowych produkowanych lub adresowanych do chorych na cukrzycę. Stoją one na stanowisku, że promocja tych produktów może zmniejszyć skuteczność ogólnych zaleceń żywieniowych dla chorych na cukrzycę, ponieważ zalecenia te są takie same, jak zasady zdrowego żywienia dla całej populacji. Niektóre państwa członkowskie zauważają, że zwykłe produkty o ograniczonej zawartości tłuszczu, cukru lub o obniżonej wartości energetycznej mogą ułatwiać chorym na cukrzycę stosowanie się do zaleceń żywieniowych. Z drugiej strony, niektórzy pacjenci i organizacje producentów uważają, że nowe produkty spożywcze o dowiedzionym pozytywnym działaniu mogą być opracowywane i używane jako element ulepszonej diety. Mogłyby do nich należeć produkty różniące się od powszechnie spożywanych substytutów na przykład ilością i rodzajem zawartości tłuszczu lub błonnika, bądź też mające niski indeks PL 9 PL

11 glikemiczny. Według tych organizacji istnieje duże pole dla rozwoju gotowych produktów spożywczych przygotowanych przemysłowo oraz dla żywności typu fast food. Uważają one, że udoskonalona wersja tej żywności może być odpowiednia dla całej populacji, pomagając w prowadzeniu stylu życia, który pozwoli zmniejszyć ryzyko zachorowania na cukrzycę. 6. PRAWODAWSTWO 6.1. Aktualne ramy prawne Żywność dietetyczna została zdefiniowana w art. 1 ust. 2 dyrektywy 89/398/EWG (dyrektywa ramowa) poprzez trzy główne cechy charakterystyczne: jest ona wyraźnie odmienna od zwykłych produktów (specjalny skład lub sposób produkcji); jest przeznaczona dla specyficznej grupy odbiorców, a nie dla całej populacji; zaspokaja specyficzne potrzeby żywieniowe osób dla których jest przeznaczona, co jest poparte ogólnie przyjętymi danymi naukowymi. Niektóre grupy produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego wymienione w załączniku do powyższej dyrektywy podlegają przepisom dyrektyw szczegółowych, które określają skład i/lub zasady etykietowania tak, by zapewnić odpowiednie używanie produktu i dostarczanie minimalnej i/lub maksymalnej ilości odpowiednich składników. Niektóre z tych produktów mogą być jedynym źródłem odżywiania, jak na przykład preparaty do początkowego żywienia niemowląt lub niektóre dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego. Produkty te muszą spełniać całkowite potrzeby żywieniowe jednostki, gdyż w niektórych przypadkach nie istnieją alternatywne źródła odżywiania. Inne produkty, takie jak produkty zbożowe, żywność dla niemowląt i produkty mające zapewnić utratę wagi ciała mogą być postrzegane jako produkty praktyczne (ang. convenience products), gdyż konkretne potrzeby żywieniowe osób, dla których są przeznaczone, mogą też być zaspokojone poprzez staranny dobór zwykłych produktów. Środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego nie wymienione w załączniku mogą być wprowadzane do obrotu zgodnie z przepisami art. 9 dyrektywy ramowej. Według tych przepisów, producenci lub importerzy muszą wypełnić dwa obowiązki proceduralne przy sprzedaży tych produktów: Muszą zawiadomić właściwy organ danego państwa członkowskiego, że produkt zostaje wprowadzony do obrotu i jednocześnie przekazać wzór używanej etykiety. Jeśli produkt jest następnie wprowadzany do obrotu w innym państwie członkowskim, muszą powtórzyć procedurę powiadomienia. Muszą zachować do dyspozycji właściwych organów dokumentację zawierającą badania naukowe oraz dane potwierdzające zgodność produktu z definicją środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, innymi słowy potwierdzające, że produkt zaspokaja specyficzne potrzeby żywieniowe grupy, dla której jest przeznaczony. PL 10 PL

12 Produkty zgodne z przepisami dyrektywy ramowej i odpowiednich szczegółowych dyrektyw mogą być swobodnie rozpowszechniane na terenie Wspólnoty. Kontrole przeprowadzane przez odpowiednie władze muszą być zgodne z odpowiednimi przepisami wspólnotowymi i powinny mieć miejsce po wprowadzeniu do obrotu. Państwa członkowskie są też odpowiedzialne za zagwarantowanie, że produkty wprowadzane do obrotu według przepisów art. 9 dyrektywy 89/398/EWG są rzeczywiście żywnością dietetyczną. Oznakowanie żywności dietetycznej, podobnie jak innej żywności, powinno być zgodne z przepisami dyrektywy 2000/13/WE o oznakowaniu żywności. Dodatkowo, zgodnie z dyrektywą ramową, oznakowanie powinno zawierać: szczególne cechy żywieniowe produktu; szczególne cechy ilościowe lub jakościowe składu w odniesieniu do przewidzianego użycia; oraz wartość energetyczną produktu, zawartość protein, węglowodanów i tłuszczu Możliwe warianty legislacyjne Na aktualnym etapie Komisja zidentyfikowała trzy możliwe warianty przepisów regulujących kwestię żywności przeznaczonej dla osób cierpiących na zaburzenia przemiany węglowodanów (cukrzycę): A. Przyjęcie dyrektywy Komisji określającej specyficzne wymogi co do składu takich produktów. B. Zmianę dyrektywy ramowej 89/398/EWG tak, by produkty te zostały usunięte z załącznika I, co oznaczałoby, że nie podlegałyby one szczegółowej dyrektywie, ale mogłyby być wprowadzane do obrotu zgodnie z przepisami art. 9. C. Zmianę dyrektywy ramowej 89/398/EWG tak, by produkty żywnościowe przeznaczone dla chorych na cukrzycę nie były nią objęte, co oznacza, że produkty te nie mogłyby być sprzedawane jako środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego. 7. WNIOSKI ii oraz iii Niniejszy raport uwzględnia obie techniczne analizy faktów naukowych będących podstawą stosowania diety przez chorych na cukrzycę. Obie analizy wskazują, że osoby chore na cukrzycę powinny stosować zdrową dietę w oparciu o zwykłe produkty żywnościowe. W świetle tych analiz, nie ma podstaw do formułowania specyficznych wymogów co do składu produktów przeznaczonych dla osób chorych na cukrzycę. PL 11 PL

13 Zwrócono się do Komitetu Naukowego ds. Żywności o komentarz do wniosków naukowych niniejszego sprawozdania, szczególnie w odniesieniu do naukowych podstaw definicji kryteriów określających skład żywności przeznaczonej dla osób cierpiących na diabetes mellitus. Komitet stoi na następującym stanowisku: Wybory żywieniowe dokonywane przez osoby chore na cukrzycę mogą wpływać na związane z chorobą długoterminowe zagrożenie dla zdrowia. Pożądany skład diety osób chorych na cukrzycę jest podobny do zalecanego całej populacji. Dlatego osoby chore na cukrzycę powinny być w stanie zaspokoić swoje potrzeby żywieniowe w oparciu o zwykłe produkty. Nie ma podstaw naukowych dla specyficznych wymogów co do składu środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego dla diabetyków. Niemniej, diabetycy powinni mieć dostęp do informacji na temat potrzeb żywieniowych w cukrzycy i na temat składu produktów, co pozwoli im wybrać zrównoważoną dietę odpowiadającą ich indywidualnym potrzebom v. W konsekwencji, w świetle tych rozważań, Komisja proponuje wprowadzenie w dyrektywie 89/398/EWG takich zmian, aby szczegółowa dyrektywa nie była niezbędna dla tej kategorii żywności. Najodpowiedniejsze i najbardziej wyważone rozwiązanie kwestii żywności przeznaczonej dla osób cierpiących na zaburzenia przemiany węglowodanów (cukrzycę) zostanie opracowane i przedstawione w ramach zmiany tej dyrektywy. W tym kontekście przeanalizowane i ocenione zostaną różne opcje strategiczne, biorące pod uwagę możliwy postęp naukowy i technologiczny oraz inne ważne i uzasadnione czynniki takie, jak np. stan prawny państw członkowskich oraz konsekwencje dla zdrowia i skutki społecznogospodarcze. PL 12 PL

14 BIBLIOGRAFIA i. Światowa Organizacja Zdrowia. Definicja, diagnoza i rodzaje cukrzycy (diabetes mellitus) oraz jej powikłania. Raport z konsultacji WHO. Część 1: Diagnoza i rodzaje diabetes mellitus. WHO/NCD/ , Genewa, Departament Monitorowania Chorób Niezakaźnych. ( ii. iii. Mann, J.I. et al. Evidence-based nutritional approaches to the treatment and prevention of diabetes mellitus. Nutrition, Metabolism, and Cardiovascular Diseases (2004) 14: Franz M.J. et al. Evidence-based nutrition principles and recommendations for the treatment and prevention of diabetes and related complications (Technical review). Diabetes Care, 2002, 25: ( iv. Amerykańskie Stowarzyszenie Diabetologiczne. Nutrition principles and recommendations in diabetes (Position statement). Diabetes Care, 2004, 27, Suppl. 1: S36-S46. ( ) v. Sprawozdanie ze 132-go posiedzenia plenarnego Komitetu Naukowego ds. Żywności, które odbyło się 15, 16 i 17 kwietnia 2002 w Brukseli, s PL 13 PL

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA

10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie

Bardziej szczegółowo

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie

Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki

Bardziej szczegółowo

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl)

zbyt wysoki poziom DOBRE I ZŁE STRONY CHOLESTEROLU Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej 18r.ż. ma cholesterolu całkowitego (>190mg/dl) HIPERLIPIDEMIA to stan zaburzenia gospodarki lipidowej, w którym występuje wzrost stężenia lipidów (cholesterolu i/lub triglicerydów ) w surowicy krwi. Ponad 60% naszego społeczeństwa w populacji powyżej

Bardziej szczegółowo

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?

W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia

Bardziej szczegółowo

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185

8.2. Wartość odżywcza produktów spożywczych Czynniki kształtujące wartość odżywczą produktów spożywczych...185 SpiS treści 1. Znaczenie nauki o żywieniu człowieka...9 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu...9 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka...9 1.3. Problemy żywieniowe Polski i świata...11 1.4. Organizacje

Bardziej szczegółowo

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW

PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego

Bardziej szczegółowo

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r

ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także

Bardziej szczegółowo

Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?

Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z

Bardziej szczegółowo

Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży. Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka

Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży. Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka Znaczenie pierwszego śniadania, czyli zdrowe odżywianie dzieci i młodzieży Na podstawie materiałów ORE- Anna Pisowacka JAK PRAWIDŁOWO SIĘ ODŻYWIAĆ? Zalecenia żywieniowe 6 + 1 U według S. Bergera Urozmaicenie

Bardziej szczegółowo

Znakowania Wartością Odżywczą GDA

Znakowania Wartością Odżywczą GDA Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA Państwowa Inspekcja Sanitarna Polska Federacja Producentów Żywności Warszawa, 19.09.2007 Znakowanie, a strategia walki z nadwagą i otyłością

Bardziej szczegółowo

... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010

... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... Dzienniczek Badań Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... lekarz prowadzący imię nazwisko wiek adres MASA CIAŁ A Masę ciała można ocenić na podstawie wskaźnika BMI

Bardziej szczegółowo

Zatwierdzone oświadczenia żywieniowe

Zatwierdzone oświadczenia żywieniowe Zatwierdzone oświadczenia żywieniowe Oświadczenia żywieniowe i warunki ich stosowania zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia (WE) nr 1924/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 grudnia 2006 r.

Bardziej szczegółowo

Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki.

Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Suplement diety Składniki: Liofilizowany ocet jabłkowy 80% (±5%), mikronizowany błonnik jabłkowy 20% (±5%), celulozowa otoczka kapsułki. Przechowywanie: W miejscu niedostępnym dla małych dzieci. Przechowywać

Bardziej szczegółowo

Talerz zdrowia skuteczne

Talerz zdrowia skuteczne Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia

Bardziej szczegółowo

Wymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.

Wymienniki dietetyczne w cukrzycy. Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06. Wymienniki dietetyczne w cukrzycy Dr inż. Joanna Myszkowska-Ryciak Zakład Dietetyki Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 20.06.2012 Zalecenia szczegółowe - węglowodany: 40 50% wartości energetycznej

Bardziej szczegółowo

Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością.

Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Dieta może być stosowana również przez osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, zmagające się z hiperlipidemią, nadwagą oraz otyłością. Jadłospis 14-dniowy Anna Piekarczyk Dieta nie jest dietą indywidualną

Bardziej szczegółowo

Powszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska

Powszechne mity dotyczące diety. Zofia Kwiatkowska Powszechne mity dotyczące diety 1 Zofia Kwiatkowska Struktura prezentacji O Historia O Czym jest dieta? O Czym jest żywienie? O Zasady zdrowego żywienia O Najczęstsze mity dotyczące diety O Podsumowanie

Bardziej szczegółowo

GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie)

GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) 1. Czym jest GDA? GDA (Guideline Daily Amount = Wskazane Dzienne Spożycie) to wartości poziomu spożycia poszczególnych składników odżywczych w codziennej diecie zostały wyznaczone przez naukowców dla przeciętnego

Bardziej szczegółowo

Rola poszczególnych składników pokarmowych

Rola poszczególnych składników pokarmowych Zdrowy styl życia Rola poszczególnych składników pokarmowych 1. Białka Pełnią w organizmie funkcję budulcową. Są składnikiem wszystkich tkanek oraz kości. 2. Tłuszcze Pełnią w organizmie funkcję energetyczną.

Bardziej szczegółowo

Komentarz dietetyk 321[11]-01 Czerwiec 2009

Komentarz dietetyk 321[11]-01 Czerwiec 2009 Strona 1 z 16 Strona 2 z 16 Strona 3 z 16 Strona 4 z 16 Strona 5 z 16 Strona 6 z 16 Strona 7 z 16 Strona 8 z 16 W pracach egzaminacyjnych oceniane były następujące elementy: I. Tytuł pracy egzaminacyjnej.

Bardziej szczegółowo

10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych

10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych 10. Scenariusz lekcji dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Temat: Potrawy typu fast food a żywność przygotowywana w domu. Cele: uświadomienie różnic pomiędzy daniami typu fast food a żywnością przygotowywaną

Bardziej szczegółowo

RACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów. 2007 r.

RACJONALNE ŻYWIENIE. Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów. 2007 r. RACJONALNE ŻYWIENIE Zespół Szkół Rolnicze Centrum Mokrzeszów 2007 r. RACJONALNE ŻYWIENIE Polega na systematycznym dostarczaniu do organizmu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w ilościach i proporcjach

Bardziej szczegółowo

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi

Bardziej szczegółowo

(Tekst mający znaczenie dla EOG)

(Tekst mający znaczenie dla EOG) L 230/8 PL 25.8.2016 ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) 2016/1413 z dnia 24 sierpnia 2016 r. zmieniające rozporządzenie (UE) nr 432/2012 ustanawiające wykaz dopuszczonych oświadczeń zdrowotnych dotyczących żywności,

Bardziej szczegółowo

Prezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę!

Prezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę! Prezentacja materiałów przygotowanych do realizacji V edycji programu edukacyjnego Trzymaj formę! KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA REALIZACJĘ IV EDYCJI PROGRAMU EDUKACYJNEGO PT. TRZYMAJ FORMĘ! ZAKOPANE, 6 8 PAŹDZIERNIKA

Bardziej szczegółowo

Dieta ketogenna ARKADIUSZ KOGUT

Dieta ketogenna ARKADIUSZ KOGUT Dieta ketogenna ARKADIUSZ KOGUT Odżywianie oparte na tłuszczach jest coraz częściej stosowane w sportach wytrzymałościowych. Jakie korzyści płyną ze wzrostu spożycia lipidów i kiedy można stosować taką

Bardziej szczegółowo

POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH

POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) nr / z dnia 21.8.2013 r.

ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) nr / z dnia 21.8.2013 r. KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 21.8.2013 C(2013) 5405 final ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) nr / z dnia 21.8.2013 r. zmieniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011

Bardziej szczegółowo

Ostre infekcje u osób z cukrzycą

Ostre infekcje u osób z cukrzycą Ostre infekcje u osób z cukrzycą Sezon przeziębień w pełni. Wokół mamy mnóstwo zakatarzonych i kaszlących osób. Chorować nikt nie lubi, jednak ludzie przewlekle chorzy, jak diabetycy, są szczególnie podatni

Bardziej szczegółowo

Zalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą typu 2

Zalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą typu 2 Zalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą typu 2 Zalecenia dietetyczne dla osób z cukrzycą typu 2 Odżywiaj się zdrowo Podstawowym zaleceniem zdrowotnym dla osób chorych na cukrzycę jest jedz zdrowo. Osoba

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sposobu znakowania żywności wartością odżywczą 2)

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sposobu znakowania żywności wartością odżywczą 2) Dz.U.07.137.967 2010.01.22 zm. Dz.U.2010.9.63 1 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA 1) z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie sposobu znakowania żywności wartością odżywczą 2) (Dz. U. z dnia 31 lipca 2007 r.) Na

Bardziej szczegółowo

Warsztaty Żywieniowe. Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej

Warsztaty Żywieniowe. Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej Warsztaty Żywieniowe Temat: Zasady żywienia młodzieży aktywnej Jeśli jesteś aktywny Powinieneś dbać szczególnie o to, co jesz! potrzebujesz więcej energii potrzebujesz więcej witamin i składników mineralnych

Bardziej szczegółowo

(Dz.U. L 55 z , str. 22)

(Dz.U. L 55 z , str. 22) 1996L0008 PL 20.06.2007 001.001 1 Dokument ten służy wyłącznie do celów dokumentacyjnych i instytucje nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jego zawartość B DYREKTYWA KOMISJI 96/8/WE z dnia 26 lutego

Bardziej szczegółowo

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM

ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM (Instytutu Żywności i Żywienia 2009) 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny

Bardziej szczegółowo

Przedszkole Miejskie Nr 12 Integracyjne w Jaworznie CUKRZYCA

Przedszkole Miejskie Nr 12 Integracyjne w Jaworznie CUKRZYCA Cukrzyca CUKRZYCA Cukrzyca jest przyczyną niedomagania i cierpienia około 60 mln. osób, które żyją z tą chorobą w Europejskim Regionie WHO. Stanowi również poważne obciążenie dla gospodarki i systemu ochrony

Bardziej szczegółowo

OLEJ Z MIKROGLONÓW SCHIZOCHYTRIUM BOGATY W DHA I EPA

OLEJ Z MIKROGLONÓW SCHIZOCHYTRIUM BOGATY W DHA I EPA Dr Rodney Gray DSM Nutritional Lipids (a Division of DSM Nutritional Products LLC) 6 lipca 2012 r. NFU 786 OLEJ Z MIKROGLONÓW SCHIZOCHYTRIUM BOGATY W DHA I EPA Szanowny Panie, pragnę poinformować o rozpatrzeniu

Bardziej szczegółowo

PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH

PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH PAKIET KONSULTACJI GENETYCZNYCH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje pakietów Genodiet Pakiet konsultacji genetycznych Genodiet składaja się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki

Bardziej szczegółowo

GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH

GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH GENODIET ZDROWIE ZAPISANE W GENACH Rodzaje testów Genodiet Test Genodiet składają się z 3 uzupełniających się modułów, stanowiących 3 kroki do poznania indywidualnych zasad zdrowia. Identyfikacja typu

Bardziej szczegółowo

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku

SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIA. (Tekst mający znaczenie dla EOG)

ROZPORZĄDZENIA. (Tekst mający znaczenie dla EOG) 23.7.2018 PL L 185/9 ROZPORZĄDZENIA ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) 2018/1032 z dnia 20 lipca 2018 r. zezwalające na rozszerzenie zastosowania oleju z mikroalg Schizochytrium sp. jako nowej żywności

Bardziej szczegółowo

Doświadczenia firmy Unilever w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych odnośnie tłuszczów do smarowania

Doświadczenia firmy Unilever w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych odnośnie tłuszczów do smarowania Doświadczenia firmy Unilever w zakresie stosowania oświadczeń zdrowotnych odnośnie tłuszczów do smarowania Paweł Badowski Regulatory Affairs Manager Unilever Polska Oświadczenia zdrowotne w teorii i praktyce

Bardziej szczegółowo

Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi informuje iż,

Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi informuje iż, Ogólnopolski Dobrowolny Program Znakowania Wartością Odżywczą GDA Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi informuje iż, Główny Inspektorat Sanitarny i Stowarzyszenie Polska Federacja Producentów

Bardziej szczegółowo

Żyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia

Żyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia Żyj smacznie i zdrowo! -wszystko o zdrowym trybie życia Co to jest? Zdrowe odżywianie sposób odżywiania, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu zapewnienia lub poprawy zdrowia.

Bardziej szczegółowo

"Program pilotażowy - Dieta Mamy".

Program pilotażowy - Dieta Mamy. "Program pilotażowy - Dieta Mamy". Dnia 1.10.2019 r Szpital Powiatowy im.t.malińskiego w Śremie podjął współpracę z programem pilotażowym Standard szpitalnego żywienia kobiet w ciąży i w okresie poporodowym-dieta

Bardziej szczegółowo

Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010

Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010 Rejestr produktów podlegających zgłoszeniu do Głównego Inspektora Sanitarnego 2007-2010 Analiza rejestru powiadomień o pierwszym wprowadzeniu do obrotu środków spożywczych Środki spożywcze specjalnego

Bardziej szczegółowo

Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży

Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży Zasady zdrowego żywienia i aktywności fizycznej młodzieży Pamiętaj o codziennym spożywaniu produktów zawartych w piramidzie! PRODUKTY ZBOŻOWE ( mąki, kasza, ryż, płatki, pieczywo i makarony) Sągłównym

Bardziej szczegółowo

PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej. 13/t. 15

PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej. 13/t. 15 454 31996L0008 L 55/22 DZIENNIK URZĘDOWY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH 6.3.1996 DYREKTYWA KOMISJI 96/8/WE z dnia 26 lutego 1996 r.w sprawie żywności przeznaczonej do użycia w dietach o obniżonej energetyczności

Bardziej szczegółowo

ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE

ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE PIRAMIDY EGIPSKIE Piramidy to budowle, które przetrwały tysiące lat. Najbardziej trwała była ich podstawa, czyli część zbudowana na ziemi. PIRAMIDA ZDROWEGO

Bardziej szczegółowo

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe

Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych

Bardziej szczegółowo

DYREKTYWY. L 27/12 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

DYREKTYWY. L 27/12 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej L 27/12 Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 31.1.2008 DYREKTYWY DYREKTYWA KOMISJI 2008/5/WE z dnia 30 stycznia 2008 r. dotycząca obowiązkowego umieszczania na etykietach niektórych środków spożywczych

Bardziej szczegółowo

Grupa SuperTaniaApteka.pl Utworzono : 30 październik 2017

Grupa SuperTaniaApteka.pl Utworzono : 30 październik 2017 WITAMINY I MINERAŁY > Model : 8079471 Producent : - Doppelherz aktiv Minerały dla diabetyków z ALA Środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego dla osób z zaburzeniami metabolizmu węglowodanów

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Wstęp... 7

Spis treści. Wstęp... 7 LUCYNA NAROJEK C iągłość i zmiana w postępowaniu dietetycznym w wybranych schorzeniach Wydawnictwo SGGW Spis treści Wstęp... 7 1. Dieta w cukrzycy... 9 Era przedinsulinowa... 9 Ograniczenie węglowodanów

Bardziej szczegółowo

ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI

ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny fizycznie - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę.

Bardziej szczegółowo

Produkty Mleczne Tłuszcze Mięso, ryby, jaja Piramida żywienia Czego powinniśmy unikać Napoje gazowane, Chipsy Słodycze, Fast Foody PAMIĘTAJ!!

Produkty Mleczne Tłuszcze Mięso, ryby, jaja Piramida żywienia Czego powinniśmy unikać Napoje gazowane, Chipsy Słodycze, Fast Foody PAMIĘTAJ!! Zdrowy tryb życia Co robić żeby zdrowo żyć? Co otrzymujemy dzięki zdrowemu stylowi życia? Jak wygląda plan zdrowego żywienia? Chcesz być szczupła? Zdrowe odżywianie Węglowodany Warzywa i owoce Produkty

Bardziej szczegółowo

Węglowodanowa pułapka Węglowodanowa pułapka

Węglowodanowa pułapka Węglowodanowa pułapka Węglowodanowa pułapka 1 / 5 Zdań na temat czy unikać, czy wręcz przeciwnie, postawić na węglowodany w naszej diecie, jest mnóstwo. Kwestie żywienia są zawsze względne i zależne od sytuacji w jakiej się

Bardziej szczegółowo

dr inż. Marta Jeruszka-Bielak Wszechnica żywieniowa Warszawa, 21 października 2015 r.

dr inż. Marta Jeruszka-Bielak Wszechnica żywieniowa Warszawa, 21 października 2015 r. Rozporządzenie Ministra Zdrowia dotyczące żywienia w stołówkach i asortymentu w sklepikach szkolnych szansą na poprawę sposobu żywienia i stanu zdrowia dzieci i młodzieży. dr inż. Marta Jeruszka-Bielak

Bardziej szczegółowo

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka

ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,

Bardziej szczegółowo

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM 1.Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2.Bądź codziennie aktywny fizycznie ruch korzystnie wpływa na sprawność

Bardziej szczegółowo

CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com

CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ. www.california-fitness.pl www.calivita.com CHOLESTONE NATURALNA OCHRONA PRZED MIAŻDŻYCĄ Co to jest cholesterol? Nierozpuszczalna w wodzie substancja, która: jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych wchodzi w

Bardziej szczegółowo

Rada Unii Europejskiej Bruksela, 23 sierpnia 2017 r. (OR. en) Jeppe TRANHOLM-MIKKELSEN, Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej Bruksela, 23 sierpnia 2017 r. (OR. en) Jeppe TRANHOLM-MIKKELSEN, Sekretarz Generalny Rady Unii Europejskiej Rada Unii Europejskiej Bruksela, 23 sierpnia 2017 r. (OR. en) 11715/17 DENLEG 66 AGRI 435 SAN 312 PISMO PRZEWODNIE Od: Data otrzymania: 22 sierpnia 2017 r. Do: Nr dok. Kom.: Dotyczy: Sekretarz Generalny

Bardziej szczegółowo

Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki

Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego Witaminy i minerały dla osób z przewlekłą chorobą nerek i po przeszczepieniu nerki Zestaw witamin i składników mineralnych przygotowany

Bardziej szczegółowo

Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu

Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik żywienia i usług gastronomicznych Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 2. Ocena Nazwa

Bardziej szczegółowo

KWESTIONARIUSZ informujący WSEIiI w Poznaniu o poziomie osiągnięcia efektów kształcenia przez Studenta odbywającego praktykę zawodową

KWESTIONARIUSZ informujący WSEIiI w Poznaniu o poziomie osiągnięcia efektów kształcenia przez Studenta odbywającego praktykę zawodową Załącznik 5 do Programu praktyk ( )Dietetyka KWESTIONARIUSZ informujący WSEIiI w Poznaniu o poziomie osiągnięcia efektów kształcenia przez Studenta odbywającego praktykę zawodową Szanowni Państwo w związku

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) / z dnia r.

ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) / z dnia r. KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 2.6.2017 r. C(2017) 3664 final ROZPORZĄDZENIE DELEGOWANE KOMISJI (UE) / z dnia 2.6.2017 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013

Bardziej szczegółowo

Co należy jeść, a czego lepiej unikać, by odżywiać się zdrowo?

Co należy jeść, a czego lepiej unikać, by odżywiać się zdrowo? Co należy jeść, a czego lepiej unikać, by odżywiać się zdrowo? Według definicji zdrowe odżywianie to sposób jedzenia, polegający na przyjmowaniu substancji korzystnych dla zdrowia w celu jego zapewnienia

Bardziej szczegółowo

MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA

MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA Na czym polega zdrowy styl życia? ZDROWY STYL ŻYCIA Prawidłowe odżywianie Aktywność

Bardziej szczegółowo

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY

NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie

Bardziej szczegółowo

(notyfikowana jako dokument nr C(2016) 1419) (Jedynie tekst w języku duńskim jest autentyczny)

(notyfikowana jako dokument nr C(2016) 1419) (Jedynie tekst w języku duńskim jest autentyczny) L 70/22 DECYZJA WYKONAWCZA KOMISJI (UE) 2016/375 z dnia 11 marca 2016 r. zezwalająca na wprowadzenie do obrotu lakto-n-neotetraozy jako nowego składnika żywności zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 258/97

Bardziej szczegółowo

POWIKŁANIA. Personal solutions for everyday life.

POWIKŁANIA. Personal solutions for everyday life. POWIKŁANIA Personal solutions for everyday life. Powikłania Cukrzyca występuje u osób, w przypadku których organizm nie potrafi sam kontrolować poziomu glukozy we krwi (określanego również jako poziom

Bardziej szczegółowo

ZNACZENIE ŻYWIENIA W PREWENCJI CHORÓB CYWILIZACYJNYCH

ZNACZENIE ŻYWIENIA W PREWENCJI CHORÓB CYWILIZACYJNYCH ZNACZENIE ŻYWIENIA W PREWENCJI CHORÓB CYWILIZACYJNYCH Dr inż. Anna Tokarska Dział Żywienia Świętokrzyskie Centrum Onkologii Obserwowane trendy w żywieniu w ostatnim czasie wskazują, że na wskaźniki zachorowalności

Bardziej szczegółowo

Co pacjent z cukrzycą typu 1 je? To, co lubi. A co lubi? Wszystko! Czego nie powinien jeść? Tego, na co nie potrafi podać insuliny!

Co pacjent z cukrzycą typu 1 je? To, co lubi. A co lubi? Wszystko! Czego nie powinien jeść? Tego, na co nie potrafi podać insuliny! Co pacjent z cukrzycą typu 1 je? To, co lubi. A co lubi? Wszystko! Czego nie powinien jeść? Tego, na co nie potrafi podać insuliny! Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, aby dieta osób chorujących

Bardziej szczegółowo

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:

Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: TECHNIK ŻYWIENIA I USŁUG GASTRONOMICZNYCH przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej

Bardziej szczegółowo

AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY

AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Zdrowe żywienie w cukrzycy Dieta dla osób dieta 1200 kcal chorujących na dieta 1500 kcal cukrzycę typu 2* dieta 1800 kcal *bez mikroalbuminurii Zaproponowana

Bardziej szczegółowo

Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce

Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla chorych z cukrzycą proponowanych przez firmę Novo Nordisk w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 48-53 2009

Bardziej szczegółowo

Berimal Forte x 30 kaps

Berimal Forte x 30 kaps Berimal Forte x 30 kaps Cena: 51,15 PLN Opis słownikowy Postać Producent Promocje Rodzaj rejestracji Substancja czynna Kapsułki USP ZDROWIE Wybór Farmaceuty Suplement diety - Opis produktu Pierwszy w Polsce

Bardziej szczegółowo

dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć?

dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? dr inż. Beata Przygoda Wartość odżywcza żywności co powinnyśmy wiedzieć? Do prawidłowego rozwoju, dobrego stanu zdrowia, odpowiedniej sprawności fizycznej i umysłowej powinnyśmy codziennie spożywać określoną

Bardziej szczegółowo

EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.

EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) / z dnia r.

ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) / z dnia r. KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 28.3.2019 C(2019) 2266 final ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) / z dnia 28.3.2019 r. dotyczące wieloletniego skoordynowanego unijnego programu kontroli na lata 2020,

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola

SPIS TREŚCI. 1. Znaczenie nauki o żywieniu. 2. Gospodarka energetyczna organizmu człowieka. 3. Podstawowe składniki pokarmowe i ich rola 3 SPIS TREŚCI 1. Znaczenie nauki o żywieniu 1.1. Cele i zadania nauki o żywieniu................................................8 1.2. Rozwój nauki o żywieniu człowieka.............................................9

Bardziej szczegółowo

Zapraszamy do oglądania

Zapraszamy do oglądania Zapraszamy do oglądania 1.Odżywiaj się regularnie Należy spożywać przynajmniej 3 podstawowe posiłki dziennie (śniadanie, obiad, kolacja), a jeszcze zdrowiej będzie dołączyć dwie przekąski (II śniadanie

Bardziej szczegółowo

Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu

Składniki pokarmowe i ich rola w żywieniu WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: kucharz Przedmiot: Zasady żywienia Klasa 1. Ocena Nazwa działu / wymagania Znaczenie nauki

Bardziej szczegółowo

Znakowanie żywności przyszłe zmiany, nowe wyzwania

Znakowanie żywności przyszłe zmiany, nowe wyzwania Znakowanie żywności przyszłe zmiany, nowe wyzwania Klaudyna Terlicka, Principal Regulatory Advisor 21 Październik 2011 Innovation Nutrition Regulatory Safety Sensory Leatherhead Food Research 1919 Stowarzyszenie

Bardziej szczegółowo

5394/1/13 REV 1 ADD 1 nj/ako/km 1 DQPG

5394/1/13 REV 1 ADD 1 nj/ako/km 1 DQPG RADA UNII EUROPEJSKIEJ Bruksela, 23 kwietnia 2013 r. (26.04) (OR. en) Międzyinstytucjonalny numer referencyjny: 2011/0156 (COD) 5394/1/13 REV 1 ADD 1 DENLEG 4 AGRI 20 SAN 17 CODEC 94 PARLNAT 98 UZASADNIENIE

Bardziej szczegółowo

NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA 2016 CZY DOTYCHCZAS JEDLIŚMY ŹLE?

NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA 2016 CZY DOTYCHCZAS JEDLIŚMY ŹLE? NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA 2016 CZY DOTYCHCZAS JEDLIŚMY ŹLE? Nowa piramida żywienia 2016, a dokładniej Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej jest odświeżoną wersją grafiki dobrze znanej już od

Bardziej szczegółowo

Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA

Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych WIEDZA Opis zakładanych efektów kształcenia na studiach podyplomowych Nazwa studiów: Żywienie w zdrowiu i chorobie Typ studiów: doskonalące Symbol Efekty kształcenia dla studiów podyplomowych WIEDZA K_W01 K_W02

Bardziej szczegółowo

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca

CMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał

Bardziej szczegółowo

Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce

Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce Alicja Nowicka, Marcin Skrok, Piotr Jurkowski Ocena diet dla osób chorych na cukrzycę proponowanych przez firmę Bayer w Polsce Przegląd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczeństwa nr 2, 40-47 2009

Bardziej szczegółowo

inwalidztwo rodzaj pracy

inwalidztwo rodzaj pracy Zdrowie jest najważniejsze Wykłady wraz z konsultacjami medycznymi realizowane przez Stowarzyszenia na rzecz rozwoju wsi Bogufałów Źródło Baryczy w ramach wspierania realizacji zadania publicznego przez

Bardziej szczegółowo

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku

ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku Nadwaga i otyłość - najważniejszy problem zdrowia publicznego. Istnieje ok. 80 chorób powstających na tle wadliwego

Bardziej szczegółowo

zdrowego żywienia w chorobie

zdrowego żywienia w chorobie Wspieramy w ciężkiej chorobie, aby cieszyć się każdą chwilą PORADNIK zdrowego żywienia w chorobie Stowarzyszenie Przyjaciół Chorych Hospicjum im. Jana Pawła II w Żorach Opracowanie: Magdalena Olborska

Bardziej szczegółowo

Piramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS

Piramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Piramida Żywienia Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Zasady zdrowego żywienia 1. Dbaj o różnorodnośd spożywanych produktów. 2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.

Bardziej szczegółowo

Dieta cukrzyka jak stosować, by nie zaszkodzić zdrowiu?

Dieta cukrzyka jak stosować, by nie zaszkodzić zdrowiu? Dieta cukrzyka jak stosować, by nie zaszkodzić zdrowiu? Cukrzyca jest chorobą genetyczną, jednak zła dieta, niezdrowy tryb życia oraz otyłość w znacznej mierze przyczyniają się do jej ujawnienia. W ostatnich

Bardziej szczegółowo

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta

Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta Pakiet konsultacji genetycznych zawierający spersonalizowane zalecenia żywieniowe dla pacjenta CHOROBY DIETOZALEŻNE W POLSCE 2,150,000 osób w Polsce cierpi na cukrzycę typu II 7,500,000 osób w Polsce cierpi

Bardziej szczegółowo

Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2

Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 1. Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i strukturą egzaminu zewnętrznego. 2. Problematyka żywienia w Polsce i na świecie. -wymienia

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIA. (Tekst mający znaczenie dla EOG)

ROZPORZĄDZENIA. (Tekst mający znaczenie dla EOG) 31.5.2016 PL L 142/5 ROZPORZĄDZENIA ROZPORZĄDZENIE WYKONAWCZE KOMISJI (UE) 2016/854 z dnia 30 maja 2016 r. dopuszczające niektóre oświadczenia zdrowotne dotyczące żywności, inne niż oświadczenia odnoszące

Bardziej szczegółowo

PARLAMENT EUROPEJSKI

PARLAMENT EUROPEJSKI PARLAMENT EUROPEJSKI 2004 Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi 2009 2007/2285(INI) 1.4.2008 OPINIA Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi dla Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa

Bardziej szczegółowo

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA

WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (ZBiJŻ) Ćwiczenie nr

Bardziej szczegółowo

Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW

Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów. problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW POLSKIE STOWARZYSZENIE DIABETYKÓW Organizacje pozarządowe w diabetologii: realne problemy pacjentów problem z postrzeganiem cukrzycy typu 2 Małgorzata Marszałek POSTRZEGANIE CUKRZYCY TYPU 2 Łagodniejszy,

Bardziej szczegółowo

13/t. 10 PL. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (89/398/EWG)

13/t. 10 PL. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej (89/398/EWG) 13/t. 10 PL Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 9 31989L0398 30.6.1989 DZIENNIK URZĘDOWY WSPÓLNOT EUROPEJSKICH L 186/27 DYREKTYWA RADY z dnia 3 maja 1989 r. w sprawie zbliżenia ustawodawstw Państw Członkowskich

Bardziej szczegółowo

ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW

ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW SPIS TREŚCI 1. Zasady zdrowego żywienia 2. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 3. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 4. Zalecenia

Bardziej szczegółowo