Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego wybranej grupy dorosłych osób

Transkrypt

1 prace ORYGINALNE Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, ISSN Copyright by Wroclaw Medical University Marzena Zołoteńka-Synowiec A, C, D, F, G, Beata Całyniuk A, C, F, Ewa Malczyk A, E, F, Marta Misiarz E G B, C, F, G, Justyna Maćków Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego wybranej grupy dorosłych osób Nutrition Knowledge Related to Dietary Fiber for a Selected Group of Adults Instytut Dietetyki, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nysie A koncepcja i projekt badania; B gromadzenie i/lub zestawianie danych; C analiza i interpretacja danych; D napisanie artykułu; E krytyczne zrecenzowanie artykułu; F zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu; G inne (opracowanie statystyczne, zebranie piśmiennictwa) Streszczenie Wprowadzenie. Błonnik pokarmowy, inaczej włókno pokarmowe, to jeden z naturalnych składników diety, którego brakuje w sposobie żywienia współczesnych populacji. Uważa się, że włókno spełnia korzystną rolę w zapobieganiu i terapii metabolicznych chorób cywilizacyjnych, takich jak: otyłość, zaparcia, niedokrwienna choroba serca, cukrzyca typu 2, kamica żółciowa, uchyłkowatość i nowotwory jelita grubego, zaburzona gospodarka lipidowa. Cel pracy. Zbadanie poziomu wiedzy żywieniowej na temat błonnika pokarmowego wśród dorosłych mieszkańców Nysy oraz ocena zasobu wiedzy ankietowanych z uwzględnieniem takich zmiennych jak: płeć, wiek, wykształcenie, wzbogacanie diety preparatami błonnikowymi. Materiał i metody. Badaniami objęto grupę 187 losowo wybranych osób w wieku lat. Badania przeprowadzono za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety, którego wypełnienie było anonimowe i dobrowolne. W celu określenia niezależności badanych zmiennych, wykorzystano test niezależności χ 2. Za istotne statystycznie uznano wyniki, w których p 0,05. Wyniki. Z przeprowadzonych badań wynika, że ankietowani mieli niski poziom wiedzy żywieniowej na temat błonnika pokarmowego. 28,88% badanych charakteryzowało się bardzo niskim poziomem wiedzy, 24,60% niskim, wiedzę 40,64% osób określono jako średnią, a tylko 5,88% zapytanych miało wysoki poziom wiedzy. Badane kobiety miały większą wiedzę o błonniku niż respondenci płci męskiej. Największą wiedzą wykazali się uczestnicy badań z wyższym wykształceniem oraz spożywający preparaty wysokobłonnikowe. Wnioski. Płeć, wykształcenie oraz spożywanie preparatów błonnikowych to czynniki istotnie determinujące posiadaną wiedzę żywieniową dotyczącą błonnika. Wiek nie miał istotnego wpływu na poziom posiadanej wiedzy (Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, ). Słowa kluczowe: błonnik pokarmowy, choroby dietozależne, preparaty błonnikowe, wiedza żywieniowa, żywność funkcjonalna. Abstract Background. Dietary fibre, or nutritional fibre, is one of the natural dietary components, which appears to be deficient in dietary practices of the contemporary population. It is known that fibre is fulfilling the beneficial role in the prevention and therapy of diseases ranked among metabolic diseases associated with the progress of civilization so as: obesity, constipations, ischaemic heart disease, type 2 diabetes, cholelithiasis, diverticulosis and cancers of the large intestine, disturbed lipid management. Objectives. The purpose of the present paper was the investigation of the level of the dietary knowledge about the dietary fibre amongst adult residents of Nysa and evaluation of a store of knowledge of the following variables polled with taking into account: sex, age, education, concentrating the diet with fibre preparations. Material and Methods. The examination included the group of 187 randomly chosen persons in the age from 18 up to 89 years, in the period from January up to October The research was conducted with the author s

2 234 M. Zołoteńka-Synowiec et al. questionnaire of which the filling was anonymous and voluntary. In order to determine the independence of examined variables a test of the χ 2 independence was used and statistically essential results were recognised in which p Result. The results of the conducted examination revealed that respondents presented relatively low level of the dietary knowledge about the dietary fibre % of the examined was characterized by a very low level of knowledge, 24.60% low, the knowledge of the 40.64% of persons was determined as the average, but only a 5.88% of the asked demonstrated the level of the knowledge as high. The examined women had a greater store of knowledge about fibre than respondents of male sex. Participants with the higher education and eating fibre preparations demonstrated the best knowledge in examination. Conclusions. The sex, the education and eating preparations of the dietary fibre constitute factors indeed determining the dietary knowledge concerning fibre. Such a trademark as the age remained without the changeable influence on the level of the possessed knowledge (Piel. Zdr. Publ. 2013, 3, 3, ). Key words: fibre nutritional, diet dependent illnesses, fibre preparations, dietary knowledge, functional foods. We współczesnym świecie zagrożenie związane z nieracjonalnym sposobem żywienia, spożywaniem wysoko przetworzonej żywności, jest jedną z najważniejszych przyczyn zwiększania się ryzyka zapadalności na różne choroby [1]. Współczesna dieta znacząco odbiega od istniejących zaleceń. Brakuje w niej naturalnych składników żywności, do których zalicza się błonnik pokarmowy. Badania epidemiologiczne sposobów odżywiania się różnych populacji i częstości występowania wśród nich wielu jednostek chorobowych potwierdziły znaczący wpływ diety na zachorowalność [2]. Jednym z głównych zaleceń dietetycznych diabetologów, gastroenterologów, kardiologów i dietetyków jest stosowanie w celach prozdrowotnych diety bogatoresztkowej, czyli zwiększenie spożycia pokarmów zawierających odpowiednie ilości błonnika [3]. Błonnik pokarmowy, inaczej włókno roślinne, należy do grupy związków chemicznych, stanowiących składnik budulcowy tkanek roślinnych [1]. Jest substancją niejednorodną, w skład której wchodzą nieulegające trawieniu i wchłonięciu substancje oporne na enzymatyczną hydrolizę w przewodzie pokarmowym i absorpcję w jelicie cienkim człowieka oraz częściowo fermentowane w jelicie grubym. Do uaktywnienia jego funkcji niezbędna jest woda [4]. Wszędzie, niezależnie od rejonu świata, źródłem włókna pokarmowego w codziennej diecie człowieka są produkty zbożowe, warzywa, owoce oraz nasiona roślin strączkowych, które różnią się nie tylko pod względem jego zawartości, ale i składem jakościowym [5]. Zboża zawierają głównie błonnik nierozpuszczalny, a warzywa, owoce i orzechy charakteryzują się większą zawartością błonnika rozpuszczalnego [6]. Błonnik pokarmowy nie jest materiałem energetycznym, nie dostarcza także składników odżywczych i przez wiele lat był uważany za nieistotny, obojętny dla organizmu składnik żywności, który podczas produkcji wyrobów spożywczych najczęściej był z nich usuwany. Zmiany w sposobie odżywiania spowodowały zwiększenie zainteresowania włóknem pokarmowym, a szczególnie jego właściwościami fizykochemicznymi, udziałem w profilaktyce zdrowotnej oraz zawartością w różnych produktach spożywczych [7]. Liczne badania potwierdziły, że błonnik pokarmowy pomaga zapobiegać i leczyć wiele dolegliwości i schorzeń określanych mianem metabolicznych chorób cywilizacyjnych, takich jak: otyłość, zaparcia, choroba niedokrwienna serca, cukrzyca typu 2, kamica żółciowa, uchyłkowatość i nowotwory jelita grubego, zaburzona gospodarka lipidowa [8]. Postęp technologiczny w przetwarzaniu surowców żywnościowych spowodował zubożenie żywności w substancje biologicznie aktywne, do których należy błonnik pokarmowy. Złe nawyki żywieniowe dotyczące spożywania małej liczby produktów zawierających błonnik pokarmowy, głównie surowych warzyw i owoców, w połączeniu z małą aktywnością fizyczną przyczyniają się do rozwoju wyżej wymienionych chorób dietozależnych [9]. Celem pracy było zbadanie poziomu wiedzy żywieniowej na temat błonnika pokarmowego wśród dorosłych mieszkańców Nysy oraz ocena zasobu wiedzy respondentów z uwzględnieniem czynników, takich jak: płeć, wiek, wykształcenie oraz wzbogacanie diety preparatami błonnikowymi. Materiały i metody Badania przeprowadzono za pomocą specjalnie przygotowanego autorskiego kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz zawierał pytania dotyczące struktury socjodemograficznej respondentów, w których zebrano informacje o wieku, płci, wykształceniu, masie ciała, wzroście, aktywności fizycznej i aktualnym zajęciu. W drugiej części znalazły się pytania dotyczące poziomu wiedzy żywieniowej o błonniku pokarmowym, jego przynależności żywieniowej, naturalnych źródeł, zalecanego dziennego spożycia, funkcji jakie spełnia w organizmie człowieka i diecie bogatej w ten

3 Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego wybranej grupy dorosłych osób 235 składnik. W ostatnich pytaniach uwzględniono także informacje o spożywaniu i przyczynie spożywania preparatów błonnika pokarmowego. Pytania w większości miały charakter zamknięty i tylko jeden wariant odpowiedzi był prawidłowy. Respondentami była grupa losowo wybranych osób w wieku lat. Grupę wiekową do 35 lat reprezentowało 39,57% badanych, lat było 26,74% ankietowanych, pozostali badani mieli więcej niż 50 lat. Ogółem w badaniu wzięło udział 187 osób 50,8% kobiet i 49,2% mężczyzn. Wśród badanej populacji wykształcenie podstawowe lub zawodowe miało 21,93% respondentów, największy odsetek stanowiły osoby z wykształceniem średnim 56,15%, a wyższe miało 21,93% ankietowanych. Wykształcenie wyższe miało 33,68% kobiet oraz 9,78% mężczyzn. Większość ankietowanych mężczyzn pracowało 64,13%, 17,39% studiowało bądź uczyło się, a 18,48% nie pracowało. Wśród objętych badaniem kobiet 45,26% pracowało, 27,37% nie pracowało, pozostałe 27,37% studiowały lub uczyły się. W celu ustalenia stanu wiedzy respondentów na temat błonnika pokarmowego brano pod uwagę liczbę udzielonych przez nich poprawnych odpowiedzi. Do określenia poziomu wiedzy przyjęto kryteria: bardzo niskim poziomem wiedzy wykazały się osoby, które udzieliły poniżej 25% poprawnych odpowiedzi (0 4 poprawnych odpowiedzi), niskim 25 49,99% (5 8 poprawnych odpowiedzi), średni poziom wymagał 50 74,99% prawidłowych odpowiedzi (9 12 poprawnych odpowiedzi), a wysoki co najmniej 75% (13 17 poprawnych odpowiedzi). Do określenia niezależności badanych zmiennych, wykorzystano test niezależności χ 2, a w obliczeniach został przyjęty poziom istotności p 0,05. Wyniki Zebrane dane pozwoliły określić poziom wiedzy respondentów jako: bardzo niski, niski, średni lub wysoki, w zależności od procentowego udziału prawidłowych odpowiedzi uczestników badań. Poziom wiedzy żywieniowej badanych osób dotyczącej błonnika pokarmowego określono jako niski. Średni odsetek poprawnych odpowiedzi ogółem wyniósł 43,16%. Największą wiedzę ankietowani mieli na temat niezbędnego udziału w diecie błonnika pokarmowego oraz głównych funkcji fizjologicznych, jakie włókno spełnia w przewodzie pokarmowym człowieka. Wiedzę uczestników badań określoną jako średnią stwierdzono na podstawie pytań, w których mieli wskazać: najbardziej obfitujące we włókno warzywa i owoce, wpływ zabiegów technologicznych na zawartość błonnika w produktach spożywczych, zalecenia dotyczące wypijanych płynów w diecie bogatoresztkowej oraz choroby, którym zapobiega dieta bogata w błonnik. Niski stan wiedzy wśród respondentów potwierdzono w pytaniach, w których uczestnicy badań mieli wskazać grupę produktów spożywczych będącą głównym źródłem błonnika w diecie, funkcje, jakie błonnik spełnia w organizmie diabetyków, skutki nadmiernego spożycia włókna wraz z dietą, żywieniową przynależność włókna, narząd, który błonnik ochrania przed procesami rakotwórczymi oraz produkty zbożowe będące najbogatszym źródłem włókna. W pozostałych pytaniach, tj. na temat wpływu błonnika pokarmowego na układ krążenia, zalecanej do spożycia dziennej ilości błonnika wg WHO oraz zalecanej dziennej ilości płynów, niezbędnej do wyzwolenia funkcji włókna w organizmie, wiedza uczestników badań została określona jako bardzo niska. Następnie dokonano statystycznej analizy poziomu wiedzy badanej próby na temat błonnika pokarmowego, jego przynależności żywieniowej, fizjologicznych funkcji w organizmie człowieka, jego źródeł w diecie i diecie bogatej w ten składnik, w odniesieniu do takich zmiennych, jak: płeć, wiek, wykształcenie oraz spożywanie bądź nie preparatów błonnikowych. W tabeli 1 przedstawiono procentowy podział respondentów z uwzględnieniem ich poziomu wiedzy żywieniowej, a także płci. Analiza powyższych wyników pozwoliła stwierdzić, że ankietowane kobiety wykazały się większym zasobem wiedzy na temat błonnika pokarmowego niż uczestnicy badań płci męskiej. Odsetek osób, których poziom wiedzy oceniono na co najmniej średni (średni i wysoki) wyniósł 66,31% u kobiet i 26,08% u mężczyzn. Analiza statystyczna wykazała zależność poziomu wiedzy żywieniowej dotyczącej błonnika od płci ankietowanych. Przeanalizowano odsetek poprawnie udzielonych odpowiedzi, czyli poziom wiedzy na temat błonnika pokarmowego w zależności od wieku ankietowanych osób (tab. 2). Oceniając poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem ich wieku, stwierdzono, że uczestnicy badań znajdujący się w przedziale wiekowym lat mieli największą wiedzę, osoby w wieku powyżej 50 lat, zaliczone do najstarszej grupy wiekowej, wykazały się trochę gorszym poziomem wiedzy, natomiast najmłodsi ankietowani w wieku 35 lat zostali ocenieni jako osoby z najmniejszą wiedzą. W wyniku analizy statystycznej, w której prawdopodobieństwo niezależności wiedzy żywienio-

4 236 M. Zołoteńka-Synowiec et al. Tabela 1. Poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem płci Table 1. The Level of respondents knowledge by gender Poziom wiedzy Ogółem Płeć ankietowanych χ 2 kobiety mężczyźni n % n % n % Bardzo niski 54 28,88 7 7, ,09 p < 0, Niski 46 24, , ,83 IS Średni 76 40, , ,91 Wysoki 11 5,88 9 9,47 2 2,17 Razem IS zależność istotna statystycznie. Tabela 2. Poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem wieku Table 2. The Level of respondents knowledge by age Poziom wiedzy Wiek ankietowanych χ > 50 n % n % n % Bardzo niski 21 28, , ,16 p = 0, Niski 22 29, , ,81 NIS Średni 27 36, , ,68 Wysoki 4 5,40 3 6,00 4 6,35 Razem NIS zależność nieistotna statystycznie. Tabela 3. Poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem wykształcenia Table 3. The Level of respondents knowledge by education Poziom wiedzy Wykształcenie χ 2 podstawowe zawodowe średnie wyższe n % n % n % n % Bardzo niski 2 28, , ,43 4 9,76 p = 0,01139 Niski 2 28, , , ,51 IS Średni 2 28, , , ,41 Wysoki 1 14,29 1 2,94 6 5,71 3 7,32 Razem IS zależność istotna statystycznie. wej oraz wieku wyniosło około 83%, odnotowano, że statystycznie wiek nie miał istotnego wpływu na poziom posiadanej wiedzy na temat błonnika pokarmowego. W tabeli 3 zostały przedstawione dane dotyczące związku wykształcenia respondentów z wiedzą o błonniku pokarmowym. Oceniając znaczenie zdobytego wykształcenia dla posiadanego poziomu wiedzy na temat błonnika pokarmowego stwierdzono, że odsetek osób z wysokim poziomem wiedzy w grupie ankietowanych mających podstawowe wykształcenie był największy. Należy jednak zwrócić uwagę na małą liczebność tej grupy (7 osób), a więc nie można po-

5 Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego wybranej grupy dorosłych osób 237 Tabela 4. Poziom wiedzy respondentów z uwzględnieniem wzbogacania diety bądź nie w preparaty błonnikowe Table 4. The Level of respondents knowledge considering the diet enrichment or not with fiber preparations Poziom wiedzy Spożywanie preparatów błonnikowych χ 2 tak n % n % Bardzo niski 4 6, ,00 p = 0,00002 Niski 17 27, ,20 IS Średni 35 56, ,80 Wysoki 6 9,68 5 4,00 Razem IS zależność istotna statystycznie. nie twierdzić wniosków na temat wiedzy żywieniowej o włóknie roślinnym osób z wykształceniem podstawowym i grupa ta została pominięta podczas statystycznej analizy współzależności wykształcenia i posiadanej wiedzy. W pozostałych grupach najlepszą wiedzę mieli respondenci z wykształceniem wyższym, u których udział osób z wiedzą na poziomie średnim i wysokim wyniósł odpowiednio 63,41 i 7,32%. Analiza statystyczna wykazała wpływ wykształcenia na poziom posiadanej przez respondentów wiedzy na temat błonnika pokarmowego. Ankietowanych zapytano także czy spożywają bądź spożywali w swojej diecie preparaty błonnika pokarmowego. W tabeli 4 przedstawiono podział procentowy i liczebność osób biorących udział w badaniu, z uwzględnieniem zależności poziomu wiedzy od spożywania lub niespożywania przez respondentów preparatów błonnika pokarmowego. Po przeprowadzonym teście niezależności χ 2 stwierdzono, że spożywanie lub niespożywanie preparatów błonnika pokarmowego statystycznie determinuje poziom wiedzy o tym składniku wśród uczestników badania. Omówienie Liczne badania potwierdziły, że włókno roślinne jest ważnym składnikiem racjonalnego żywienia. Odgrywa istotną rolę w zapobieganiu chorobom powstającym z powodu złego żywienia, określanych mianem cywilizacyjnych [10]. W badaniach przeprowadzonych w grupie losowo wybranych osób stwierdzono, że ponad połowa z nich miała niski bądź bardzo niski poziom wiedzy żywieniowej dotyczącej tego składnika diety, mimo że respondenci znali pojęcie błonnika pokarmowego. Przeprowadzona analiza pozwoliła dostrzec, że kobiety charakteryzowały się większym średnim odsetkiem prawidłowych odpowiedzi niż mężczyźni, a więc wyższym poziomem wiedzy żywieniowej, co może wynikać z większego zainteresowania respondentek zdrowym odżywianiem oraz dietami odchudzającymi, w których błonnik odgrywa główną rolę. Należy zaznaczyć istniejącą zależność między wykształceniem uczestników badań a wykazanym przez nich poziomem wiedzy. Największy odsetek osób (70,73%) mających średnią i dużą wiedzę o błonniku pokarmowym, znajdował się w grupie ankietowanych o wyższym wykształceniu. W dobie postępu w obróbce technologicznej żywności zauważa się coraz częstsze korzystanie przez konsumentów z żywności funkcjonalnej, do której zalicza się produkty i preparaty wysokobłonnikowe. W związku ze zmniejszającym się poziomem spożycia błonnika pokarmowego, Górecka et al. [8] uznali za niezbędne działanie wprowadzanie do codziennego żywienia produktów spożywczych wzbogacanych w różne frakcje błonnika pokarmowego. W badaniach własnych okazało się, że spożywanie preparatów błonnikowych było determinantem posiadanej wiedzy o włóknie wśród respondentów. 33,16% osób wzbogacało swoją dietę w ten składnik i miało istotnie większy zasób wiedzy o włóknie pokarmowym. Badanie wpływu czynników dodatkowych, takich jak: płeć, wiek i wykształcenie na spożywanie preparatów błonnikowych wykazało, iż częściej wzbogacają swoją dietę w ten składnik kobiety. Jeśli chodzi o wiek, to najczęściej po preparaty sięgały osoby mające powyżej 50 lat i robiły to głównie w celu poprawy pracy przewodu pokarmowego, ponieważ u starszych osób, jak powszechnie wiadomo, dochodzi do niekorzystnych zmian w jego funkcjonowaniu. Większość respondentów spożywających preparaty błonnikowe dowiedziała się o tej możliwości z gazet, telewizji bądź Internetu, co świadczy o istotnej roli środków masowego przekazu dla człowieka. Na drugim miejscu, z po-

6 238 M. Zołoteńka-Synowiec et al. nad trzykrotnie mniejszym odsetkiem wskazań, był lekarz, następnie znajomi i przyjaciele oraz fachowa literatura. Schlegel-Zawadzka i Barteczko [11] oceniając stosowanie suplementów diety pochodzenia naturalnego przez osoby dorosłe, również wskazały na niefachowe źródła informacji, w tym popularne czasopisma, reklamę, Internet, jako podstawę wiedzy o stosowanych suplementach. Kolejnymi wskazaniami były rozmowa z lekarzem lub farmaceutą oraz fachowa literatura. Włókno pokarmowe, stanowiące materiał budulcowy komórek roślinnych, należy do kompleksu polisacharydów, praktycznie nieprzyswajalnych i niepodlegających trawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka [12]. 70,59% uczestników badań nie znało odpowiedzi na pytanie dotyczące żywieniowej przynależności błonnika pokarmowego. Błonnik pokarmowy jest nieodzownym elementem racjonalnie komponowanej diety, co od wielu lat, na podstawie licznych badań klinicznych i epidemiologicznych, potwierdzają dietetycy oraz lekarze [7]. Wiedza respondentów na ten temat okazała się duża. Aż 87,70% ankietowanych potwierdziło, że włókno jest niezbędnym składnikiem pożywienia. Nie ma ścisłych norm dotyczących zapotrzebowania na błonnik. Istnieją jednakże zalecenia dziennej ilości do spożycia, optymalnej dla organizmu człowieka [13]. Od 2012 r. w Polsce obowiązuje norma dotycząca błonnika na poziomie wystarczającego spożycia [14]. W przeprowadzonych badaniach aż 86,10% osób nieprawidłowo odpowiedziało na pytanie dotyczące zalecanej do spożycia przez WHO dziennej ilości błonnika pokarmowego. Hamułka i Wawrzyniak [15] oceniając sposób żywienia z wykorzystaniem metody 4-dniowego bieżącego notowania, uzyskały informację o niedostatecznym wśród młodych kobiet spożyciu włókna pokarmowego ogółem, wynoszącym średnio 19,9 g dziennie. W innych badaniach, na grupie studentów, na podstawie oceny sposobu żywienia, wykorzystującej metodę 3-dniowego bieżącego notowania, Hamułka et al. [16] określili średnie spożycie włókna pokarmowego ogółem na poziomie 19,6 g/dzień. Górecka et al. [8] także potwierdzili zmniejszającą się tendencję w spożyciu tego składnika. Autorzy ci stwierdzili, że w latach dzienne spożycie błonnika obniżyło się o 14% z 29,5 do 25,4 g/dobę. Było to wynikiem zmniejszającej się konsumpcji produktów będących głównym źródłem włókna, a więc być może niewiedzy na temat zapotrzebowania organizmu na błonnik pokarmowy. Otręby pszenne są uzyskiwane jako produkt uboczny przemiału ziaren zbóż. Zawartość włókna pokarmowego całkowitego wynosi w nich 42,4 g w 100 g [17]. W pytaniu, w którym respondenci mieli wskazać, które produkty, spośród wymienionych produktów zbożowych, najbardziej obfitują we włókno roślinne, około jedna czwarta (25,67%) prawidłowo wskazała otręby pszenne. Banaszkiewicz et al. [18] badając znajomość produktów bogatoresztkowych wśród rodziców dzieci leczonych z powodu zaparcia, także uwidocznili problem niedostatecznej znajomości produktów wysokobłonnikowych. Niezaprzeczalne są korzyści zdrowotne błonnika pokarmowego dla organizmu człowieka. Jedną z głównych funkcji, wymienianych przez większość źródeł literaturowych, jest jego wpływ na przyspieszenie pasażu jelitowego, pęcznienie w środowisku wodnym jelit oraz kontrola w wydalaniu niestrawionych resztek pokarmowych [3, 7, 8, 10, 18]. Większość respondentów (niemal 76%) charakteryzowała się znajomością głównej fizjologicznej roli włókna w przewodzie pokarmowym. Grupa chorób określanych mianem przewlekłych metabolicznych chorób niezakaźnych dotyka coraz większą liczbą osób zamieszkujących kraje wysoko rozwinięte oraz rozwijające się. Należą do nich: nadwaga i otyłość, zaparcia, miażdżyca, cukrzyca typu 2, nowotwory jelita grubego, uchyłkowatość jelit, kamica żółciowa. Czynnikiem sprzyjającym ich powstawaniu jest nieprawidłowy tryb życia, w tym także sposób odżywiania i podaż błonnika [19 21] Analiza odpowiedzi ankietowanych wykazała, że nieco ponad połowa z nich (51,87%) wiedziała w profilaktyce jakiej grupy schorzeń może brać udział dieta będąca źródłem produktów bogatych w błonnik. Niektórzy autorzy mówią o epidemii cukrzycy w dzisiejszym świecie. Liczba chorych w większości populacji na świecie nieustannie się zwiększa [22]. Jednym z głównych zaleceń żywieniowych w diecie diabetyków jest spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG), dużej zawartości błonnika pokarmowego, powodujących powolne zwiększanie, a później zmniejszanie stężenia glukozy we krwi po posiłku [21]. 44,39% respondentów miało wiedzę na ten temat. Nowotwory jelita grubego są częstą przyczyną zgonów z powodów onkologicznych. Na uwagę zasługuje zapobiegawcza rola, jaką włókno roślinne spełnia w etiologii tej choroby oraz występowanie dodatniej korelacji między częstością występowania tych schorzeń a spożywaniem produktów spożywczych wysoko przetworzonych, ubogich we włókno lub niezawierających go wcale. Mimo często kontrowersyjnych i sprzecznych wyników badań epidemiologicznych na ten temat, nadal potwierdza się korzystne działanie błonnika w przewodzie pokarmowym [23]. Stelmaszuk et al. [24] oraz Olejnik et al. [25] wymieniają błonnik jako jeden z wielu naturalnych składników diety mogą-

7 Wiedza żywieniowa dotycząca błonnika pokarmowego wybranej grupy dorosłych osób 239 cych brać udział w chemioprewencji nowotworów jelita grubego. Wiedza respondentów na ten temat była stosunkowo mała średnio co trzeci badany (34,76%) wskazał jelito grube jako narząd, który błonnik chroni przed procesami karcinogenezy. Duże spożycie błonnika pokarmowego może również skutkować negatywnymi zjawiskami w organizmie człowieka. Składnik ten hamuje wchłanianie pewnych witamin, mikro- i makroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka [26]. Wykazuje zdolność do interakcji z niektórymi składnikami leków. Niezalecany jest więc w niektórych stanach chorobowych. Może wywoływać objawy ze strony przewodu pokarmowego, np. wzdęcia [5]. W tym zakresie ankietowani wykazali się ograniczoną wiedzą. Stan zdrowia i długość życia człowieka są ściśle uzależnione od żywienia, w którym istotną rolę odgrywa błonnik pokarmowy. Wnioski Poziom wiedzy żywieniowej dotyczącej błonnika pokarmowego wśród większej części uczestników badań został odnotowany jako relatywnie niski. U 28,88% badanej próby stwierdzono bardzo niski stan wiedzy, a 24,60% ankietowanych miało niski poziom wiedzy. Płeć, wykształcenie oraz spożywanie preparatów błonnikowych są czynnikami istotnie determinującymi wiedzę na temat włókna pokarmowego. Badane kobiety, respondenci z wyższym wykształceniem oraz badani spożywający preparaty wysokobłonnikowe, statystycznie wykazali się wyższym poziomem wiedzy niż badani mężczyźni, uczestnicy badań z niższym niż wyższe wykształcenie i osoby niewzbogacające swojej diety w preparaty błonnika pokarmowego. Wiek nie był czynnikiem warunkującym poziom wiedzy żywieniowej dotyczącej błonnika pokarmowego. Piśmiennictwo [1] Biernat J.: Żywienie, żywność a zdrowie. Wydawnictwo ASTRUM, Wrocław [2] Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa [3] Dembiński Ł., Banaszkiewicz A., Radzikowski A.: Dieta bogatoresztkowa definicja, korzyści i normy w pediatrii. Pediatr. Współ. Gastroenterol. Hepatol. Żyw. Dziecka 2010, 12, 2, [4] Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa [5] Hasik J., Bartnikowska E.: Włókno roślinne w żywieniu człowieka. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa [6] Górecka D.: Błonnik pokarmowy, korzyści zdrowotne i technologiczne. Przem. Spoż. 2009, 63, 12, [7] Jabłoński E.: Błonnik pokarmowy niezbędny składnik racjonalnie sporządzanej diety. Przegl. Pediatr. 2005, 35, 3, [8] Górecka D., Janus P., Borysiak-Marzec P., Dziedzic K.: Analiza spożycia błonnika pokarmowego i jego frakcji w Polsce w ostatnim dziesięcioleciu w oparciu o dane GUS. Probl. Hig. Epidemiol. 2011, 92, 4, [9] Szczepańska J., Wądołowska L., Słowińska M.A., Niedźwiedzka E., Biegańska J.: Ocena częstości spożycia wybranych źródeł błonnika pokarmowego oraz ich związku z masą ciała studentów. Bromat. Chem. Toksykol. 2010, 43, 3, [10] Anderson J.W., Baird P., Davis Jr R.H., Ferreri S., Knudtson M., Koraym A., Waters V., Williams C.L.: Health benefits of dietary fiber. Nutr. Rev. 2009, 67, 4, [11] Schlegel-Zawadzka M., Barteczko M.: Ocena stosowania suplementów diety pochodzenia naturalnego w celach prozdrowotnych przez osoby dorosłe. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2009, 4, 65, [12] Sikorski Z.E.: Chemia żywności: odżywcze i zdrowotne właściwości składników żywności. T. 3. Wyd. 5 zm. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa [13] Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa [14] Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B.: Normy żywienia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa [15] Hamułka J., Wawrzyniak A.: Analiza spożycia głównych źródeł włókna pokarmowego ogółem i jego frakcji w wybranej grupie młodych kobiet. Probl. Hig. Epidemiol. 2011, 92, 4, [16] Hamułka J., Wawrzyniak A., Wacińska E.: Ocena spożycia włókna pokarmowego ogółem i jego frakcji w wybranej grupie studentów. Bromat. Chem. Toksykol. 2011, 44, 1, [17] Paczkowska M., Kunachowicz H.: Zawartość włókna pokarmowego frakcji rozpuszczalnej i nierozpuszczalnej w wybranych produktach zbożowych. Żyw. Człow. Metab. 2007, 34, 3/4, [18] Banaszkiewicz A., Topczewska-Cabanek A., Malewicz K., Szajewska H.: Znajomość produktów bogato resztkowych wśród rodziców dzieci z zaparciem: badanie ankietowe. Pediatr. Współ. Gastroenterol. Hepatol. Żyw. Dziecka 2005, 7, 1, [19] Jarosz M., Dzieniszewski J.: Zaparcia. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.

8 240 M. Zołoteńka-Synowiec et al. [20] Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L.: Otyłość. Zapobieganie i leczenie. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa [21] Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L.: Cukrzyca. Zapobieganie i leczenie. Porady lekarzy i dietetyków. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa [22] Janeczko D.: Czy rzeczywiście epidemia cukrzycy typu 2? Diabetol. Prakt. 2006, 7, 4, [23] Gałaś A.: Zwyczaje żywieniowe jako element zapobiegania chorobom nowotworowym jelita grubego trudności i wyzwania. Probl. Hig. Epidemiol. 2009, 90, 4, [24] Stelmaszuk T., Jałocha Ł., Wojtuń S., Gil J.: Chemoprewencja raka jelita grubego. Pol. Merk. Lek. 2001, 26, 155, [25] Olejnik A., Tomczyk J., Kowalska K., Grajek W.: Rola naturalnych składników diety w chemioprewencji nowotworów jelita grubego. Post. Hig. Med. Dośw. 2010, 64, [26] Grajeta H.: Wpływ składników pokarmowych na wchłanianie żelaza. Bromat. Chem. Toksykol. 2006, 39, 2, Adres do korespondencji: Marzena Zołoteńka-Synowiec Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa ul. Ujejskiego Nysa marzena.zolotenka-synowiec@pwsz.nysa.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: