Historia ekonomii. Mgr Robert Mróz. Szkoła historyczna, Methodenstreit, instytucjonalizm

Transkrypt

1 Historia ekonomii Mgr Robert Mróz Szkoła historyczna, Methodenstreit, instytucjonalizm

2 Krytyka ekonomii (neo)klasycznej Rozwój ekonomii neoklasycznej nie spotkał się (oczywiście) wyłącznie z entuzjazmem Krytykowano: Zakres i metodę ekonomii, a także elementy teorii Pogląd, że system rynkowy generuje pożądane wyniki i operuje harmonijnie

3 Niemiecka szkoła historyczna Ekonomia neoklasyczna szybko przyjęła się w Anglii i we Francji, ale w Niemczech nie Początki jeszcze w pierwszej połowie XIX w., za czasów ekonomii klasycznej: Starsza szkoła historyczna to m.in. Friedrich List i Karl Knies Uważali, że teorie Smitha, Ricarda i Milla może i stosują się do rozwiniętej Anglii, ale nie do rolniczych Niemiec ekonomia nacjonalistyczna, podkreślanie roli państwa w Niemczech i np. USA Dodatkowo twierdzili, że Ricardo błądzi, próbując naśladować metodę fizyki należy przeprowadzać analizy historyczne

4 Niemiecka szkoła historyczna Ci wcześni autorzy widzieli metodę historyczną jako odkrywanie praw rządzących etapami rozwoju gospodarczego jest to w sumie całkiem abstrakcyjne podejście, wcale niewolne od teorii Młodsza szkoła historyczna to przede wszystkim Gustav von Schmoller ( ) Już nie wielkie teorie rozwoju, a raczej studia o węższym zakresie i metodach indukcyjnych Socjaliści z katedry reforma poprzez działania państwa, np. podatek dochodowy

5 Methodenstreit 1883: Menger publikuje Untersuchungen über die Methode der Socialwissenschaften und der Ökonomie insbesondere Nie podoba się to Schmollerowi, którego wpływ intelektualny na niemieckich uniwersytetach był potężny Wywiązuje się długa i bezowocna debata na temat odpowiedniej metody dla ekonomii, jedna z najzacieklejszych w historii naszej nauki: Schmoller chciał historii, Menger czystej teorii

6 Methodenstreit Obie strony zakładały, że ich metoda powinna być właściwie jedyną używaną nie wydaje się to dobrym podejściem Z drugiej strony zyskiem z tej walki było przynajmniej to, że ekonomiści zaczęli rozpoznawać, że zarówno teoria (dziś: abstrakcyjne modele), jak i historia (dziś: statystyka, ekonometria) są potrzebne Inny wniosek: zamknięcie uniwersytetów niemieckich na wpływy marginalistów spowodowało posuchę ekonomiczną w tym kraju przez długie lata

7 Thorstein Veblen ( ) Ojciec instytucjonalizmu, krytyk ekonomii neoklasycznej Uważał podejście klasyków i neoklasyków za nienaukowe, nie interesowały go drobne zmiany i ulepszanie teorii, a całkowita zmiana zakresu i metody ekonomii oraz podstawowych założeń teorii Znaczący wpływ Darwina, również pewna inspiracja Marksem, aczkolwiek Marksa i szkołę historyczną krytykował

8 Krytyka ekonomii neoklasycznej W pracach ekonomistów od Smitha do Marshalla widać założenie o harmonii panującej w systemie rynkowym Veblen pytał, jaki mają na to dowód i skąd wiadomo, że rynki w równowadze generują społecznie pożądane rezultaty Dodatkowo wg Veblena teoria ortodoksyjna jest teleologiczna (bo gospodarka z założenia dąży do równowagi), a przez to niezgodna z darwinizmem Powinna być zgodna, by być naukowa Należy skupić się na analizie zmian zachodzących bez zważania na jakiś cel

9 Krytyka ekonomii neoklasycznej Wyjaśnienia domagają się zmieniające się, ewoluujące instytucje, czyli właśnie to, co teoria ortodoksyjna traktuje jako dane Niewidzialna ręka rynku oznacza przyjmowane bezkrytycznie założenie, że robienie pieniędzy może być utożsamione z robieniem produktów a to założenie jest wg Veblena niesłuszne Wg niego wszyscy poza ekonomistami widzą, że interes prywatny biznesmenów (pieniądze) często jest niezgodny z interesem społecznym (produkty) korporacje, monopole, reklama, marketing

10 Krytyka ekonomii neoklasycznej Veblen krytykował też hedonistyczną psychologię ekonomii (neo)klasycznej, uważając, że jest to nauka o człowieku, która o tym człowieku całkowicie zapomniała, czyniąc z niego jedynie maszynkę do przetwarzania bodźców na działanie Istotny jest kontekst społeczny, przekonania, zmieniające się preferencje itd. konieczna unifikacja nauk społecznych Proponował też dominującą wtedy psychologię instynktów jako podbudowę dla ekonomicznej aktywności człowieka

11 Analiza kapitalizmu Analiza zmian struktury instytucjonalnej społeczeństwa wymaga podejścia ewolucyjnego, bo aktualna i przyszła kultura może być zrozumiana tylko przez pryzmat przeszłości Instytucje, tradycje, zwyczaje, z którymi stykają się jednostki, są pozostałościami przeszłych stosunków społecznych to się ciągle zmienia Istnieją też pewne niezmienne cechy ludzkiej natury instynkty które znajdują coraz to nowy wyraz w instytucjach

12 Analiza kapitalizmu Instynkt rodzicielski nakierowuje nas na społeczeństwo, jego przeciwieństwem jest instynkt zachłanności, przez który myślimy o sobie Ponadto istnieje również instynkt dobrej roboty, dzięki któremu jesteśmy coraz bardziej efektywni, oraz bezinteresowna ciekawość, która odpowiada za postęp naukowy i technologiczny Wszystkie poza zachłannością przyczyniają się do produkcji większej ilości dóbr lepszej jakości na potrzeby społeczeństwa Zachłanność wchodzi z nimi w konflikt, który jest fundamentalny w analizie Veblena

13 Analiza kapitalizmu Instynkt rodzicielski, dobrej roboty i ciekawości zawody przemysłowe/technologiczne, które wiążą się ze związkami przyczynowo-skutkowymi o charakterze fizycznym Dawno temu, gdy ludzie nie myśleli jeszcze w kategoriach naukowych/technicznych, oddawali się zachowaniom ceremonialnym, których pozostałością w jego czasach miały być zawody pieniężne, nierozerwalnie związane z biznesem i kapitalizmem

14 Analiza kapitalizmu Istnieje zasadniczy konflikt między reprezentantami zawodów pieniężnych i resztą społeczeństwa ekonomia ortodoksyjna myli się, gdy twierdzi, że kapitalizm prowadzony przez biznesmenów jest korzystny Nie zgadzał się z Marksem, że kapitalizm oznacza zubożenie proletariatu, ale i tak może upaść, bo biznes (korporacje, trusty) jest społecznie nieefektywny nakierowany jest na pieniądze, a nie potrzebne społeczeństwu dobra Nie jest to jednak pewne ewolucja nie ma celu

15 Klasa próżniacza Analiza klasy próżniaczej to również konsekwencja podstawowej Veblenowskiej dychotomii ceremonialno-przemysłowej Reprezentanci klasy próżniaczej realizują grabieżczo-łupieżcze schematy postępowania podobne do tych z zamierzchłych czasów, ale wyrażane inaczej bo zmieniły się instytucje fragment tekstu

16 Wesley Clair Mitchell ( ) Uczeń Veblena szczególnie zainteresowany badaniami empirycznymi Uważał, że czysta teoria jest łatwa i bezproduktywna, bo dedukować można w nieskończoność, a liczą się faktyczne dane krytykował i Veblena za to, że nie testował swoich twierdzeń Wkład: Interesujące podejście do historii ekonomii Badania nad cyklami koniunkturalnymi zbierał dane i analizował szeregi czasowe Założyciel National Bureau of Economic Research

17 John R. Commons ( ) Nie był uczniem Veblena, ale zalicza się go do pierwszych instytucjonalistów Duży wkład w ekonomikę pracy; uważał też, że trzeba brać pod uwagę kontekst społeczny i szersze konsekwencje polityki gospodarczej University of Wisconsin tam pracował z lokalnym rządem nad reformami (wtedy relacje ekonomiścirząd nie były aż tak popularne) Potężny wpływ reform w Wisconsin na New Deal lat 30. (np. płace minimalne, bezpieczeczeństwo pracy, zasiłki dla bezrobotnych, praca dzieci) Wkład: uważany za intelektualne źródło ruchu w kierunku państwa dobrobytu