AKTUALNE WYTYCZNE MINISTERSTWA ROZWOJU REGIONALNEGO W

Transkrypt

1 AKTUALNE WYTYCZNE MINISTERSTWA ROZWOJU REGIONALNEGO W ZAKRESIE GOSPODARKI ODPADAMI, MOŻLIWOŚCI FINANSOWANIA ZAKŁADÓW TERMICZNEGO PRZEKSZTAŁCANIA ODPADÓW ZE ŚRODKÓW POMOCOWYCH, KSZTAŁT LISTY INDYKATYWNEJ PROJEKTÓW SPALARNI System gospodarki odpadami Janusz Mikuła Podsekretarz Stanu Ministerstwo Rozwoju Regionalnego Polska stoi przed dużym wyzwaniem dotyczącym wypełnienia zobowiązań, jakie w aspekcie zagospodarowania odpadami komunalnymi wynikają z akcesji do Unii Europejskiej. Przyjęte zapisy w Traktacie Akcesyjnym zobowiązują Polskę do podjęcia szeregu działań w zakresie uporządkowania gospodarki odpadami, w wyniku, których osiągnięte zostaną standardy obowiązujące w państwach członkowskich UE. Dla osiągnięcia celów założonych w polityce ekologicznej państwa i dla realizacji zobowiązań traktatowych zostały określone zasady prowadzenia gospodarki odpadami w dokumentach planistycznych, jakim są plany gospodarki odpadami na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Plany te tworzą pełny program ochrony środowiska i stwarzają warunki do budowy systemu gospodarki odpadami. Celem utworzenia krajowego planu gospodarki odpadami jest dojście do systemu gospodarki zgodnej z zasadą zrównoważonego rozwoju, w którym realizowane są zasady postępowania z odpadami zgodnie z hierarchią, czyli po pierwsze zapobiegania i minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów oraz ograniczenie ich właściwości niebezpiecznych, a po drugie wykorzystanie właściwości materiałowych i energetycznych odpadów, a w przypadku, gdy odpadów nie można poddać procesom odzysku ich unieszkodliwianie, uwzględniając przy tym składowanie jako najmniej pożądany proces postępowania z odpadami. Realizacja tego celu umożliwi osiągniecie innych celów takich jak: Ograniczenie zmian klimatu powodowanych zagospodarowaniem odpadów, Zwiększenie udziału w bilansie energetycznym kraju energii ze źródeł odnawialnych poprzez zastępowanie spalania paliw kopalnych spalaniem odpadów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego. Tworzenie systemu gospodarki odpadami to jedno z ważniejszych zadań stojącymi przed administracją samorządową. Oznacza to zapewnienie objęcia wszystkich mieszkańców gminy zorganizowanym systemem odbierania wszystkich rodzajów odpadów komunalnych, stworzenia warunków dla działania systemów selektywnej zbiórki odpadów oraz utrzymanie i eksploatacja własnych lub wspólnie z innymi gminami lub przedsiębiorcami instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów komunalnych. Działania te mają zapewnić ograniczenia masy odpadów komunalnych ulęgających biodegradacji kierowanych na składowiska. W ustawie z dnia 21 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2005 r. Nr 175, poz.1462 z pózn.zm.) zostały określone cele jakie ma osiągnąć administracja samorządowa w ograniczaniu masy odpadów ulęgających biodegradacji kierowanych na składowiska to jest: a) w 2010 r. więcej niż 75%, b) w 2013 r. więcej niż 50%, c) w 2020 r. więcej niż 35%, w stosunku do masy odpadów wytwarzanych w 1995 r. W roku 2004 bilans odpadów komunalnych wytwarzanych w kraju wynosił 11, 802 mln ton rocznie. Ilość wytwarzanych odpadów ulegających biodegradacji w 1995 r. wyznaczony został

2 na poziomie 4,38 mln ton, co oznacza, że na statystycznego mieszkańca miasta przypadało wówczas 155 kg/rok, a na mieszkańca wsi 47 kg/rok. Ilość wytwarzanych rocznie odpadów komunalnych w Polsce wzrasta w tempie około 1 procenta rocznie i wynosi obecnie około 320 kg na osobę. W 2000 roku wytworzono 12,23 mln ton odpadów komunalnych, co stanowi dziesiątą część ilości wytworzonych odpadów przemysłowych w Polsce (125,5 mln ton w 2000 roku) (GUS 2002). Wskaźnik wytwarzania odpadów komunalnych na mieszkańca w Polsce kształtuje się obecnie na poziomie niższym niż średnia w krajach takich jak np: Niemcy-543, Francja-644, Stany Zjednoczone-720 kg/mieszkańca/rok (GUS 2002, Raport Wskaźnikowy PIOŚ 2001). Z ponad 12 mln ton odpadów komunalnych wytwarzanych w Polsce 98% jest składowanych bez odzysku surowców wtórnych, a tylko 1,5% odpadów jest kompostowane i to przeważnie nieefektywnie. W Niemczech 35% powstających odpadów komunalnych trafia na wysypiska reszta poddawana jest odzyskowi. Pomimo prawnie określonych celów i zadań oraz trwających prac nad tworzeniem systemu gospodarki odpadami przez administracje samorządową większość gmin nadal znajduje się na początku drogi. Największe problemy uwidaczniają się w dużych aglomeracjach takich jak: warszawska, krakowska, górnośląska, trójmiejska itp. Spowodowane jest to coraz większym poziomem wytwarzania odpadów, które pomimo selektywnej zbiórki odpadów zainstalowanych urządzeń do recyklingu i przetwarzania odpadów, czy innego rodzaju instalacji nie zmniejszyły radykalnie masy odpadów ulegających biodegradacji. Odpady te nadal kierowane są na składowiska. W związku z powyższym nadal zostaje aktualne pytanie czy w dużych miastach Polski powinny zaistnieć instalacje termicznego przekształcania odpadów wkomponowane w system gospodarki odpadami komunalnymi? Jedną z odpowiedzi w tej kwestii stanowi podsumowanie zawarte w opracowanym przez Ministerstwo Środowiska sprawozdaniu z wykonania Krajowego Planu Gospodarki Odpadami za okres od października 2002 r. do października 2004 r. W dokumencie tym czytamy w punkcie 5.3.: niezbędne jest wybudowanie i uruchomienie nowych instalacji do termicznego przekształcania odpadów (przy dużych ośrodkach miejskich), aby nieprzetworzone odpady komunalne nie były przyjmowane na składowiskach odpadów. W Krajowym Planie Gospodarki Odpadami wykazano, że sprostanie przepisom przyjętej dyrektywy 99/31/CE w sprawie składowania odpadów, a szczególnie obowiązkowi, polegającemu na etapowo realizowanych celach w latach 2010, 2013 i 2020 redukcji odpadów ulegających biodegradacji, nie będzie możliwe do osiągnięcia bez wybudowania instalacji termicznego przekształcania odpadów. Stanowisko to, dla takich miast, jak np.: Kraków, miast województwa śląskiego, Szczecin, Łodź, Poznań czy Wrocław, potwierdzają także autorzy wojewódzkich i gminnych planów gospodarki odpadami. Dodatkowym argumentem za budową instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych jest wyczerpująca się chłonność składowisk. W Polsce ciągle nie ma przykładów zastosowania instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych na większą skalę. Czeka nas w najbliższym latach budowa instalacji termicznego przekształcania odpadów w największych miastach, gdzie w opracowanych systemach gospodarki odpadami została zaplanowana budowa tego rodzaju instalacji np.: Kraków (od 1998), aglomeracja Katowic (1996), Łódź (1999), Szczecin (1999) oraz Poznań, Gdańsk, Wrocław, czy Warszawa. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Budowa instalacji termicznego przekształcania odpadów będzie możliwa dzięki współfinansowaniu ze środków Unii Europejskiej. W największym w historii Unii Europejskiej 2

3 Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko na działanie 2.1 Kompleksowe przedsięwzięcia z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych została przeznaczona alokacja w wysokości 1 194,99 mln euro z czego 1 015, 74 mln euro stanowią środki unijne. Celem działania jest przeciwdziałanie powstaniu odpadów, redukcja ilości składowych odpadów komunalnych i zwiększanie udziału odpadów komunalnych poddawanych odzyskowi i unieszkodliwianiu innymi metodami niż składowanie oraz likwidacja zagrożeń wynikających ze składowania odpadów zgodnie z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami. W ramach działania wspierane będą przede wszystkim zakłady zagospodarowania odpadami (ZZO), których przepustowość będzie wystarczająca do przyjmowania i przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez 150 tys. mieszkańców. W działaniu tym mamy do czynienia z dwiema formami trybami wyboru projektów tj.: projekty indywidualne o strategicznym znaczeniu dla realizacji programu, wskazywane przez instytucję zarządzającą zgodnie z kryteriami zatwierdzonymi przez Komitet Monitorujący; (zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 1. Ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U.06. nr 227, poz z późń. zm.)) oraz projekty wybierane w trybie konkursowym, poddawane ocenie dokonywanej w oparciu o kryteria przyjęte przez Komitet Monitorujący POIŚ. W trakcie weryfikacji listy projektów kluczowych w ramach POIŚ została podjęta decyzja, że 2/3 alokacji przeznaczonej na działanie 2.1 Kompleksowe przedsięwzięcia zakresu gospodarki odpadami komunalnymi ze szczególnym uwzględnieniem odpadów niebezpiecznych zostanie skierowane na projekty dotyczące budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów. Wsparcie tych projektów jest bardzo istotne ze względu na wagę problemu oraz duży stopień trudności związany z ich przygotowaniem. Zakłady zagospodarowania odpadami wspierane ze środków UE winny zapewniać, co najmniej następujący zakres usług: instalacje do końcowej utylizacji odpadów np. mechaniczno-biologiczne lub termiczne przekształcanie zmieszanych odpadów komunalnych i pozostałości z sortowni lub składowanie przetworzonych zmieszanych odpadów komunalnych (jako opcja najmniej preferowana); kompostowanie odpadów zielonych, sortowanie poszczególnych frakcji odpadów komunalnych zbieranych selektywnie (opcjonalnie), zakład demontażu odpadów wielkogabarytowych (opcjonalnie), zakład przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego (opcjonalny). W ramach działania 2.1. POIŚ wsparcie uzyskają projekty obejmujące: 1. kompleksowe systemy gospodarowania odpadami komunalnymi uwzględniające, co najmniej: działania prewencyjne, selektywne zbieranie, przygotowanie odpadów do odzysku lub unieszkodliwiania oraz, o ile wynika to z planów gospodarki odpadami, instalacje do odzysku, w tym recyklingu oraz unieszkodliwiania, a także działania na rzecz likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów zgodnie z krajowym i wojewódzkimi planami gospodarki odpadami; 2. budowę: punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, w szczególności odpadów niebezpiecznych 1. 1 Jako punkt rozumie się miejsce o powierzchni, co najmniej 1500 m 2 (czyli o powierzchni zapewniającej wjazd samochodów, odbiór kontenerów, magazyn, itd.) wyposażone w pojemniki dostosowane do 3

4 składowisk (wyłącznie jako element regionalnego zakładu zagospodarowania odpadów), instalacji umożliwiających przygotowanie odpadów do procesów odzysku, w tym recyklingu, w szczególności demontażu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz przetwarzania odpadów z niego powstałych, demontażu mebli i innych odpadów wielkogabarytowych, sortowania odpadów selektywnie zbieranych, mechanicznobiologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych i odpadów pozostałych po selektywnym zbieraniu odpadów zawierających odpady ulegające biodegradacji, instalacji do odzysku, w tym recyklingu poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych lub odpadów powstałych w wyniku ich przetwarzania,, instalacji do termicznego przekształcania odpadów komunalnych z odzyskiem energii, instalacji do unieszkodliwiania odpadów komunalnych w procesach innych niż składowanie Projekty wskazane powyżej powinny zawierać jako element działania dotyczące kampanii edukacyjnych związanych z gospodarką odpadami. W ramach działania 2.1. POIŚ wsparcie skierowane będzie przede wszystkim do jednostek samorządu terytorialnego i ich związków oraz do podmiotów świadczących usługi z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Decyzje dotyczące dofinansowania projektów o wartości do 25 mln euro będą podejmowane w kraju. Natomiast w przypadku projektów o wartości powyżej 25 mln euro ostateczną decyzję w sprawie dofinansowania projektu podejmie Komisja Europejska. Maksymalny udział środków UE w wydatkach kwalifikowanych na poziomie projektu wynosi 85%, natomiast 15% wydatków kwalifikowanych oraz wszystkie wydatki większe niż luka finansowa stanowią wkład własny beneficjenta. Należy podkreślić, iż projekty dotyczące instalacji termicznego przekształcania odpadów wymagają zaangażowania dużych nakładów finansowych ze strony beneficjenta, dlatego też, rzadko, kiedy administracja samorządowa jest w stanie sama sfinansować realizację tego rodzaju projektów. W związku z powyższym do realizacji tego rodzaju projektów warto zaangażować środki prywatne w tzw. formule partnerstwa publiczno- prywatnego. Partnerstwo Publiczno-Prywatne (PPP), czyli świadczenie usług pożytku publicznego przez podmioty prywatne jest usankcjonowaną prawem polskim formą, współpracy przedsiębiorczości prywatnej wspartej prywatnym kapitałem z sektorem publicznym na wszystkich szczeblach. Ten instrument rozwoju infrastruktury i świadczenia z jej pomocą usług powszechnego pożytku gospodarczego stanowi rozwiniętą formę inwestowania w sektor publiczny w większości krajów świata. W Polsce dopiero zaczyna nabierać znaczenia. Innymi determinantami mającymi bezpośredni wpływ na realizację projektów dotyczących budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów to przede wszystkim ryzyko konfliktu społecznego oraz brak ustabilizowanych aspektów prawnych dotyczących postępowania w sprawie ocen oddziaływania na środowisko. Konflikty społeczne mogą ujawnić się w trakcie konsultacji społecznych na etapie uzyskiwania wymaganych pozwoleń. Powodów takiego stanu gromadzenia odpadów zielonych z ogrodów i parków, papieru i tektury, odpadów opakowaniowych ze szkła z podziałem na szkło bezbarwne i kolorowe, tworzyw sztucznych i metali, mebli i innych odpadów wielkogabarytowych oraz odpadów budowlano-remontowych, wraz z budynkami gospodarczymi lub, co najmniej wiatami lub miejscami zadaszonymi przystosowanymi do gromadzenia zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, zużytych baterii i akumulatorów, przeterminowanych leków, chemikaliów (farb, lakierów, olejów odpadowych itd.); ogrodzone; zabezpieczone przed dostępem osób niepowołanych; w miejscach, gdzie może nastąpić wyciek substancji niebezpiecznych odpowiednie zabezpieczenie środowiska gruntowo-wodnego; 4

5 rzeczy jest kilka jednym z nich jest brak zgodny społeczeństwa lokalnego na budowę spalarni w sąsiedztwie. Spowodowane jest to najczęściej brakiem wiedzy o warunkach eksploatacji takich instalacji. Często powtarzany argument przez lokalną społeczność dotyczy emisji szkodliwych pyłów i gazów do atmosfery, kiedy w rzeczywistości instalacje tego rodzaju mają najbardziej wyśrubowane normy emisyjne i należą do jednych z najczystszych instalacji spalania. Inny argument przytaczany przez pozarządowe organizację ekologiczne dotyczy wyłączenia poza nawias innych form odzysku odpadów w tym szczególności recyklingu lub instalacji do kompostowania odpadów. Ten argument jest nieprawdziwy, ponieważ budowa instalacji termicznego przekształcania odpadów ma na celu ograniczenie składowania odpadów, które nie mogą być poddawane recyklingowi. Aby zminimalizować konflikty społeczne wokół przygotowywanych inwestycji dotyczących budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów Ministerstwo Rozwoju Regionalnego uruchomiło projekt Opracowanie i przeprowadzenie kampanii edukacyjnej mającej na celu wsparcie realizacji projektów inwestycyjnych realizowanych w ramach Indykatywnego wykazu indywidualnych projektów kluczowych finansowany ze środków Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna Celem tego projektu jest uświadomienie opinii publicznej, że budowa nowych dróg, oczyszczalni ścieków, linii kolejowych, instalacji termicznego przekształcania odpadów oraz innych potrzebnych obiektów infrastrukturalnych odbywa się z uwzględnieniem potrzeb lokalnych społeczności oraz z dbałością o środowisko. Główny przekaz kampanii wyraża jej hasło Nowe drogi rozwoju. Człowiek natura infrastruktura, które podkreśla zachowanie równowagi pomiędzy rozwojem cywilizacji a potrzebami człowieka i ochroną przyrody. Jest to również bezpośrednie odwołanie się do zasady zrównoważonego rozwoju, według której rozwój jest konieczny i oczekiwany, ale nie może szkodzić człowiekowi i środowisku. Zasada ta odnosi się do wszystkich inwestycji współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. W ramach kampanii beneficjenci otrzymają dwa podręczniki: jeden na temat ekologicznych zamówień publicznych, drugi na temat zasad komunikacji społecznej przy realizacji dużych inwestycji. Oprócz tego dla grupy 100 osób zostaną przeprowadzone szkolenia z zakresu komunikacji i rozwiązywania konfliktów społecznych. Powstaną również filmy, które w przystępny sposób wyjaśnią kluczowe zagadnienia związane z realizacją dużych inwestycji. Dla szerokiej opinii publicznej przewidziano broszury, które już są zamieszczane w gazetach ogólnopolskich oraz regionalnych po jednej dla każdego województwa. Ze względu na niepełną zgodność obecnego prawa ochrony środowiska z dyrektywą Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków niektórych prywatnych i publicznych przedsięwzięć dla środowiska (Dz. Urz. L 175 str.40) uzyskanie wymaganych pozwoleń zgodnie z obowiązującym prawem może być niewystarczające do otrzymania dofinansowania ze środków unijnych. Dlatego też Ministerstwo Środowiska przy współpracy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego opracowuje zmianę przepisów dotyczących postępowania w sprawie ocen oddziaływania na środowisko. Bez zmiany tych przepisów, niemalże każdy projekt inwestycyjny będzie zagrożony brakiem wsparcia finansowego ze środków unijnych. Bibliografia: Krajowy plan gospodarki odpadami Uchwała Rady Ministrów Nr 233 z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadami 2010 (M. P. Nr 90, poz. 946), 5

6 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko Komunikat Ministra Rozwoju Regionalnego o podjęciu przez Komisję Europejską decyzji zatwierdzającej Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (M.P. Nr 8 poz. 104), Tadeusz Pająk Termiczne przekształcanie jako element systemu zagospodarowania odpadów komunalnych i osadów ściekowych, VI Międzynarodowa Konferencja Naukowo- Techniczna Zarządzanie środowiskiem na terenach uprzemysłowionych nowoczesne systemy, techniki i technologie, Zakopane, marca 2005 r., Henryk Skowron - Termiczne przekształcanie odpadów nowinek i komentarzy ciąg dalszy, Przegląd Komunalny, sierpień 2003 r., Rusza kampania Nowe drogi rozwoju. Człowiek natura infrastruktura - Szczegółowy opis priorytetów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko zatwierdzony przez Ministra Rozwoju Regionalnego Panią Elżbietę Bieńkowską 25 stycznia 2008 r. 6