Umieralność ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach

Transkrypt

1 Krzyżak Probl Hig M Epidemiol i wsp. Umieralność 2014, 95(2): ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach Umieralność ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach Infant mortality in urban and rural population in Poland between Michalina Krzyżak 1/, Dominik Maślach 1/, Katarzyna Piotrowska 2/, Małgorzata Kołpak 1/, Andrzej Szpak 1/, Jan Karczewski 2/ 1/ Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 2/ Zakład Higieny i Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Wstęp. Umieralność niemowląt jest bardzo czułym negatywnym miernikiem stanu zdrowia odzwierciedlającym efektywność funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej oraz warunki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne populacji. Cel pracy. Poznanie poziomu oraz trendów umieralności ogólnej niemowląt w Polsce w latach z uwzględnieniem miejsca zamieszkania matki miasto-wieś. Materiał i metoda. Materiał do przeprowadzenia badań stanowiły informacje o urodzeniach żywych i zgonach niemowląt (do 1 roku życia) zarejestrowane na terenie 16 województw i Polski ogółem, z uwzględnieniem miejsca zamieszkania matki (miasto-wieś) w latach , uzyskane z Głównego Urzędu Statystycznego. Analizy trendów czasowych współczynnika umieralności ogólnej niemowląt oraz wartości średniej rocznej zmiany (APC annual percent change) współczynnika umieralności obliczono za pomocą modeli joinpoint. Różnice w umieralności niemowląt pomiędzy miastem i wsią przedstawiono za pomocą wskaźnika miasto-wieś. Wyniki. W analizowanym okresie umieralność ogólna niemowląt w Polsce obniżała się systematycznie, w mieście o 5,2% rocznie (p<0,05), na wsi o 4,1% rocznie (p<0,05). Najszybsze tempo redukcji wartości współczynników w mieście odnotowano w województwie pomorskim (APC=-9,1%, p<0,05), podkarpackim (APC=-7,2%, p<0,05) i lubelskim (APC=-6,9%, p<0,05), na wsi w województwie łódzkim (APC=-6,7%, p<0,05), lubelskim (APC=-6,6%, p<0,05) i mazowieckim (APC=-6,5%, p<0,05). Wnioski. W badanym okresie obserwowano redukcję umieralności niemowląt w Polsce, zarówno w mieście jak i na wsi. Poziom umieralności i tempo zmian były zróżnicowane pomiędzy województwami. Słowa kluczowe: umieralność niemowląt, niemowlęta, zróżnicowanie miasto-wieś, analiza trendów Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Introduction. Infant mortality is a very sensitive negative measure of health status. It reflects the efficiency of health care system as well as environmental and socio-economic conditions of the population. Aim. To recognize the level and the trends of infant mortality in Poland, taking into consideration the mother s place of residence (urban-rural) between Materials & methods. The study was based on the information from the Central Statistical Office on the number of live births and infant deaths (occurring within the first year after birth) registered between within 16 provinces and Poland-wide, taking into consideration the mother s place of residence (urban-rural). Time trends of infant mortality rate and the average annual percent change (APC) were analyzed using the joinpoint models. The infant mortality differences related to the mother s place of residence (urban-rural) were presented with the use of urban/rural ratio. Results. During the analyzed period the infant mortality rate in Poland decreased by 5.2% per year (p<0.05) in rural and 4.1% per year in urban area (p<0.05). The highest reduction in infant mortality in urban area was in Pomorskie (APC =-9.1%, p<0.05), Podkarpackie (APC=-7.2%, p<0.05) and Lublin Province (APC=-6,9%, p<0.05), and in rural area in Lodz (APC=-6.7%, p<0.05), Lublin (APC=-6.6%, p<0.05) and Mazowieckie Province (APC=-6.5%, p<0.05). Conclusions. In the period under study the reduction of infant mortality in Poland was noted, both in urban and rural area. The level of the infant mortality rates as well as the tempo of these changes was differentiated between provinces. Key words: infant mortality, infants, urban-rural differences, joinpoint analysis Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Michalina Krzyżak Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku ul. Szpitalna 37, Białystok tel./fax , michalina.krzyzak@umb.edu.pl Wykaz skrótów APC (Annual Percentage Change) roczna procentowa zmiana 95% PU 95% przedział ufności GUS Główny Urząd Statystyczny

2 280 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): Wstęp Umieralność niemowląt jest bardzo czułym negatywnym miernikiem stanu zdrowia odzwierciedlającym efektywność funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej oraz warunki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne populacji [1]. Jest przedmiotem zainteresowań nauk medycznych, nauk o zdrowiu jak również nauk społecznych. Poziom umieralności niemowląt uwarunkowany jest zespołem czynników demograficznych i społeczno-ekonomicznych. Do najważniejszych z nich należą: wiek, stan cywilny, poziom wykształcenia, miejsce zamieszkania (miasto-wieś), zachowania zdrowotne matki, sytuacja materialna i społeczna rodziców, a także efektywność systemu opieki medycznej nad kobietą ciężarną i niemowlęciem [2-5]. W Polsce w ostatnich trzech dekadach nastąpiła szybka redukcja poziomu umieralności ogólnej niemowląt, w 2010 roku współczynnik umieralności wynosił 5,0/1000 żywych urodzeń. Pomimo pozytywnego trendu Polska nadal należy do państw, w których umieralność niemowląt jest wyższa od średniego poziomu w Unii Europejskiej (UE), który w 2010 roku wynosił 4,2/1000 żywych urodzeń [6]. Cel pracy Poznanie poziomu oraz trendów umieralności ogólnej niemowląt w Polsce w latach z uwzględnieniem miejsca zamieszkania matki miasto-wieś. Materiał i metoda Materiał do przeprowadzenia analizy stanowiły informacje Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) o zgonach niemowląt (do 1 roku życia) i urodzeniach żywych zarejestrowanych w Polsce w latach [7]. Obliczono współczynnik umieralności ogólnej niemowląt, jako iloraz zgonów do 1 roku życia i liczby urodzeń żywych, który wyrażono na 1000 urodzeń żywych. Obliczenia wykonano oddzielnie dla każdego z 16 województw z uwzględnieniem miejsca zamieszkania matki miasto-wieś. Miejsce zamieszkania matki zostało zdefiniowane przez GUS zgodnie z Ustawą z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. z 2003 r., Nr 166, poz. 1612). Analiza statystyczna. Różnice w poziomie umieralności ogólnej niemowląt przedstawiono za pomocą wskaźnika miasto/wieś, który obliczono jako iloraz współczynnika umieralności ogólnej niemowląt w mieście i na wsi. Wartości wskaźnika miasto/wieś oraz 95% przedziału ufności obliczono za pomocą programu Health Disparities calculator (Version October 2013) [8]. Wykonano analizę trendów czasowych współczynnika umieralności ogólnej niemowląt w latach Trendy analizowano w Polsce ogółem oraz w województwach z uwzględnieniem miejsca zamieszkania matki miasto-wieś. Zmiany wartości współczynników umieralności ogólnej niemowląt oszacowano wykorzystując modele joinpoint. Metoda ta jest rozszerzeniem regresji liniowej, w której trend czasowy jest wyrażony odcinkami połączonymi ze sobą w punktach (joinpoint), w których trend zmienia swój kierunek w sposób istotny statystycznie (p<0,05) [9]. Na podstawie modelu regresji liniowej, w której logarytm naturalny współczynnika umieralności ogólnej niemowląt był zmienną zależną, a rok kalendarzowy zmienną niezależną (y=a+bx, gdzie y=ln (wsp. umieralności ogólnej niemowląt), x=rok kalendarzowy) wyznaczono roczną procentową zmianę (APC annual percent change) wartości współczynników umieralności ogólnej niemowląt dla każdego trendu, zgodnie z formułą: APC=100 * (exp b -1). Dla określenia istotności statystycznej APC wyznaczono 95% przedział ufności w analizowanym okresie. Za graniczny poziom istotności statystycznej przyjęto wartość p=0,05. Analizy trendów oraz wartości APC obliczono za pomocą programu Joinpoint Regression Program (Version January 2013) [10]. Wyniki W tabeli I przedstawiono trendy współczynnika umieralności ogólnej niemowląt w latach w Polsce ogółem i w województwach, w mieście i na wsi. Umieralność ogólna niemowląt w Polsce obniżała się systematycznie, w mieście o 5,2% rocznie (p<0,05), na wsi nieco wolniej, o 4,1% rocznie (p<0,05). W mieście w analizowanym okresie istotne statystycznie obniżanie umieralność niemowląt odnotowano w województwach: dolnośląskim (APC= 4,9%; p<0,05), lubelskim (APC=-6,9%; p<0,05), lubuskim (APC=-5,1%; p<0,05), łódzkim (APC=-5,4%; p<0,05), małopolskim (APC=-5,1%; p<0,05), mazowieckim (APC=-5,8%; p<0,05), pomorskim (APC= 9,1%; p<0,05) i śląskim (APC=-4,5; p<0,05). W województwie podkarpackim i podlaskim do 2004 roku umieralność niemowląt wzrastała odpowiednio o 20,1% i 8,7% rocznie. Po 2004 roku nastąpiło pozytywne odwrócenie kierunku trendu i współczynnik umieralności obniżał się o 11,4% rocznie (p<0,05) w województwie podkarpackim, i o 7,2% rocznie (p<0,05) w województwie podlaskim. W województwie wielkopolskim umieralność niemowląt wzrastała do 2007 roku o 1% rocznie, po-

3 Krzyżak M i wsp. Umieralność ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach zytywne odwrócenie trendu nastąpiło po 2007 roku i w latach umieralność niemowląt obniżała się w tempie 13,7% rocznie (p<0,05). Na wsi w latach współczynnik umieralności ogólnej niemowląt istotnie obniżał się w województwach: dolnośląskim (APC=-4,4%; p<0,05), kujawsko-pomorskim (APC=-4,4%; p<0,05), lubelskim (APC=-6,6%; p<0,05), łódzkim (APC=-6,7%; p<0,05), małopolskim (APC=-3,1%; p<0,05), mazowieckim (APC=-6,5%; p<0,05), podkarpackim (APC=-2,8%; p<0,05), śląskim (APC=-2,6%; p<0,05), wielkopolskim (APC=-4,9%; p<0,05), zachodniopomorskim (APC=-4,0%; p<0,05). W województwie lubuskim i świętokrzyskim korzystny kierunek trendu umieralność niemowląt obserwowany był do roku 2008, następnie trend zmienił kierunek i wartość współczynnika wzrastała o 13,5% rocznie w województwie lubuskim oraz o 23,8% rocznie w województwie świętokrzyskim. Wzrost wartości współczynników w obu województwach nie był istotny statystycznie. W województwie podlaskim negatywne odwrócenie trendu odnotowano po roku W tabeli II przedstawiono różnice w wartości współczynnika umieralności ogólnej niemowląt pomiędzy miastem a wsią. Średnioroczny poziom umieralności niemowląt w Polsce był o 4,0% (p<0,05) wyższy w mieście niż na wsi. Istotnie wyższy poziom umieralności niemowląt w mieście odnotowano w następujących województwach: opolskim (o 31,0%; p<0,05), pomorskim (o 24%; p<0,05) oraz śląskim (o 17,0%; p<0,05). W województwie mazowieckim umieralność niemowląt była średnio o 10,0% (p<0,05) niższa na wsi. W pozostałych województwach nie odnotowano istotnych statystycznie różnic pomiędzy umieralnością niemowląt w mieście i na wsi. Dyskusja W Polsce współczynnik umieralności ogólnej niemowląt obniża się od lat 50. ubiegłego wieku. Na początku lat 80. XX wieku miał wartość powyżej 20/1000 żywych urodzeń, w roku 1990 wynosił 15,9/1000 żywych urodzeń [11]. W latach 90. XX wieku nastąpiło przyspieszenie tendencji spadkowej Tabela I. Trendy współczynnika umieralności ogólnej niemowląt w mieście i na wsi w latach Table I. Trends of infant mortality rate in urban and rural area between Współczynnik umieralności ogólnej niemowląt Różnicaa (%) Miasto Współczynnik Trend umieralności ogólnej niemowląt Różnica Okres czasu APC (%) 95% PU a (%) Wieś Okres czasu Trend APC (%) 95% PU Polska 7,9 4,7-40, ,2* (-5,9; -4,5) 7,1 4,8-32, ,1* (-4,8; -3,3) dolnośląskie 9,8 5,4-44, ,9* (-6,6; -3,3) 9,8 6,1-37, ,4* (-7,3; -1,4) kujawsko-pomorskie 7,8 5,5-28, ,4 (-7,0; 0,4) 9,5 6,6-30, ,4* (-7,6; -0,9) lubelskie 7,7 4,3-44, ,9* (-9,1; -4,7) 7,8 4,6-41, ,6* (-9,0; -4,1) lubuskie 7,4 4,9-34, ,1* (-8,2; -1,9) 7,5 6,7-10, ,8* (-16,6; -2,6) ,5 (-9,8; 42,8) łódzkie 8,5 4,5-47, ,4* (-8,8; -1,9) 7,4 4,4-40, ,7* (-9,7; -3,6) małopolskie 7,2 4,4-39, ,1* (-8,4; -1,7) 6,5 4,2-35, ,1* (-5,2; -0,9) mazowieckie 6,8 3,7-46, ,8* (-7,7; -3,9) 5,9 3,0-49, ,5* (-10,6; -2,1) opolskie 6,3 4,3-32, ,7 (-4,3; 3,0) 4,3 3,3-23, ,5 (-7,0; 4,2) podkarpackie 6,5 4,0-38, ,1 (-23,9; 89,6) 7,1 6,1-14, ,8* (-5,2; -0,3) ,4* (-16,6; -5,8) 8,2 5,7-30,6 podlaskie 6,3 4,2-32, ,7 (-12,8; 35,5) ,3* (-20,4; -1,3) ,2* (-9,8; -4,4) ,5 (-10,2; 21,7) pomorskie 9,8 3,9-60, ,1* (-11,5; -6,6) 5,1 4,4-12, ,4 (-4,7; 4,1) śląskie 10,0 6,2-38, ,5* (-6,2; -2,8) 7,0 5,4-22, ,6* (-4,7; -0,4) świętokrzyskie 7,5 5,7-23, ,9 (-7,0; 1,4) 8,3 6,3-24, ,9* (-20,7; -2,2) ,8 (-9,2; 68,8) warmińsko-mazurskie 4,9 4,6-7, ,0 (-5,3; 1,4) 5,4 4,9-7, ,3 (-5,2; 2,8) wielkopolskie 6,6 3,7-43, ,0 (-8,3; 6,9) 7,4 3,6-51, ,9* (-8,4; -1,2) ,6* (-22,4; -3,7) zachodniopomorskie 6,3 5,9-7, ,7 (-6,3; 0,9) 7,4 6,4-14, ,0* (-6,8; -1,0) *APC różni się istotnie statystycznie od zera (p<0,05) /* the APC is statistically significantly different from zero (p<0.05) a różnica w wartości współczynnika umieralności ogólnej niemowląt pomiędzy rokiem 2002 i 2011 w procentach (na podstawie danych obserwowanych) /Change of infant mortality rate from 2002 to 2011 in percent (of observed values)

4 282 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): ze średnim rocznym tempem 9,1% [5], to spowodowało, że w roku 2000 współczynnik umieralności miał już wartość jednocyfrową i wynosił 8,1/1000 żywych urodzeń. Obecnie w Polsce obserwuje się kontynuację redukcji umieralności niemowląt, a jej tempo jest szybsze niż przeciętne w krajach UE [12]. Pomimo pozytywnego trendu Polska nadal należy do państw, w których umieralność niemowląt jest wyższa od średniego poziomu w UE, który w 2010 roku wynosił 4,2/1000 żywych urodzeń [6]. W Polsce w 2010 roku współczynnik umieralności niemowląt miał wartość 5,0/1000 żywych urodzeń a utrzymanie obecnego tempa pozwoli na uzyskanie w 2015 roku poziomu średniej dla krajów UE [12]. W większości krajów UE współczynnik umieralności ogólnej niemowląt w 2010 roku miał wartość poniżej 5,0/1000 żywych urodzeń. Poziom współczynnika powyżej tej wartości odnotowano na Węgrzech (5,3/1000 żywych urodzeń), Malcie (5,5/1000 żywych urodzeń), Łotwie (5,7/1000 żywych urodzeń), Słowacji (5,7/1000 żywych urodzeń) oraz najwyższy w Bułgarii (9,4/1000 żywych urodzeń) i Rumunii (9,8/1000 żywych urodzeń). Najniższe wartości współczynnika umieralności ogólnej niemowląt, poniżej 3,0/1000 żywych urodzeń odnotowano w Finlandii (2,3/1000 żywych urodzeń), Portugalii (2,5/1000 żywych urodzeń), Słowenii (2,5/1000 żywych urodzeń), Szwecji (2,5/1000 żywych urodzeń) i Czechach (2,7/1000 żywych urodzeń) [6]. Od lat 70. XX wieku we wszystkich państwach europejskich odnotowano znaczne postępy w zmniejszaniu umieralności niemowląt. W Portugalii wartości współczynnika obniżały się w tempie 7,5% rocznie, co spowodowało, że umieralność zmniejszyła się z ponad 55/1000 żywych urodzeń do 2,5/1000 żywych urodzeń w 2010 roku. Wysokie tempo zmian odnotowano również we Włoszech (5,3% rocznie), w Słowenii (5,5% rocznie), w Grecji (5,0% rocznie), w Czechach (4,9% rocznie) oraz Polsce (4,8% rocznie). Wolniejszą poprawę umieralności niemowląt odnotowano w Bułgarii (2,6% rocznie), Holandii (3,0% rocznie) i na Łotwie (2,8% rocznie) [6]. Wyniki badań przeprowadzonej analizy potwierdzają kontynuację szybkiego tempa redukcji umieralności ogólnej niemowląt w Polsce w latach Współczynnik umieralność obniżył się o ponad 40% w mieście i o prawie 33% na wsi. W Polsce od wielu lat obserwowane jest regionalne zróżnicowanie stanu zdrowia ludności [12, 13], jednym z istotnych elementów wpływającym na powstawanie tych różnice jest miejsce zamieszkania miasto-wieś. Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły międzywojewódzkie różnice w poziomie umieralności ogólnej niemowląt. W 2011 roku najwyższa umieralność niemowląt w mieście była w województwie śląskim (6,2/1000 żywych urodzeń), zachodniopomorskim (5,9/1000 żywych urodzeń), świętokrzyskim (5,7/1000 żywych urodzeń), zaś najniższe wartości odnotowano w województwie mazowieckim (3,7/1000 żywych urodzeń) oraz wielkopolskim (3,7/1000 żywych urodzeń). Na wsi najwyższe warto- Tabela II. Wskaźnik miasto/wieś umieralności ogólnej niemowląt w Polsce w latach Table II. Urban/rural ratio of infant mortality rates in Poland between a M/W 95%PU M/W 95%PU M/W 95%PU Polska 1,11* 1,02;1,19 0,98 0,90;1,08 1,04* 1,01;1,06 dolnośląskie 1,00 0,77;1,31 0,89 0,64;1,24 0,96 0,87;1,05 kujawsko-pomorskie 0,82 0,61;1,10 0,83 0,59;1,18 0,95 0,85;1,05 lubelskie 0,99 0,73;1,35 0,93 0,63;1,42 0,96 0,86;1,07 lubuskie 0,99 0,61;1,58 0,73 0,43;1,21 1,02 0,87;1,19 łódzkie 1,15 0,85;1,56 1,02 0,69;1,50 1,09 0,97;1,22 małopolskie 1,11 0,84;1,44 1,03 0,75;1,42 0,97 0,89;1,07 mazowieckie 1,15 0,91;1,45 1,23 0,91;1,67 0,90* 0,84;0,97 opolskie 1,46 0,81;2,68 1,30 0,65;2,59 1,31* 1,08;1,59 podkarpackie 0,91 0,64;1,28 0,66* 0,44;0,98 1,02 0,92;1,14 podlaskie 0,77 0,50;1,19 0,74 0,43;1,26 1,05 0,90;1,23 pomorskie 1,92* 1,38;2,73 0,89 0,60;1,30 1,24* 1,12;1,39 śląskie 1,43* 1,10;1,87 1,15 0,86;1,54 1,17* 1,07;1,27 świętokrzyskie 0,90 0,60;1,37 0,90 0,56;1,47 1,00 0,86;1,17 warmińsko-mazurskie 0,91 0,59;1,45 0,94 0,58;1,49 0,92 0,80;1,05 wielkopolskie 0,89 0,69;1,16 1,04 0,75;1,45 0,98 0,90;1,07 zachodniopomorskie 0,85 0,58;1,25 0,92 0,61;1,39 1,01 0,89;1,14 a średnioroczny wskaźnik miasto/wieś /annual average urban/rural ratio for *p < 0,05

5 Krzyżak M i wsp. Umieralność ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach ści współczynnika w 2011 roku były w województwie lubuskim (6,7/1000 żywych urodzeń) i lubelskim (6,6/1000 żywych urodzeń), najniższe w mazowieckim (3,0/1000 żywych urodzeń) i opolskim (3,3/1000 żywych urodzeń). Analiza trendów wykazała również zróżnicowanie tempa zmian w poprawie umieralności niemowląt w poszczególnych województwach. Najszybszą, istotną statystycznie, redukcję wartości współczynników w mieście odnotowano w województwach: pomorskim (9,1% rocznie), podkarpackim (7,2% rocznie) i lubelskim (6,9% rocznie). Natomiast na wsi w województwie łódzkim (6,7% rocznie), lubelskim (6,6% rocznie) i mazowieckim (6,5% rocznie). Na wsi w trzech województwach: podlaskim (po 2007 roku) oraz lubuskim i świętokrzyskim (po 2008 roku) stwierdzono niekorzystne odwrócenie kierunku trendu. Fakt ten, niewątpliwie wymaga pogłębienia analiz nad ustaleniem przyczyn pogorszenia sytuacji w zakresie umieralności niemowląt. Wyniki badań Jołkiewicz wskazują, iż w latach 60. ubiegłego wieku umieralność niemowląt w Polsce była wyższa na wsi niż w mieście, z największą (ponad 23%) różnicą w 1964 r. W kolejnych dwóch dekadach różnica pomiędzy miastem i wsią ulegała zmniejszeniu, natomiast w latach 90. umieralność niemowląt w mieście był na wyższym poziomie [14]. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, iż w pierwszej dekadzie XXI wieku nastąpiło dalsze wyrównanie poziomu umieralności pomiędzy miastem i wsią. Wprawdzie w latach współczynnik umieralności niemowląt w Polsce był o 4% wyższy w mieście, a w trzech województwach różnica ta była znaczna: opolskie (31%), pomorskie (24%), śląskie (17%), to w pozostałych województwach nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy miastem a wsią, i tylko w województwie mazowieckim umieralność niemowląt była o 10% wyższa na wsi. Poziom umieralności niemowląt jest ściśle związany z warunkami społeczno-ekonomicznymi ludności, czynnikami środowiskowymi, funkcjonowaniem systemu opieki zdrowotnej czy świadomością zdrowotną społeczeństwa [1-5]. Przedstawiona sytuacja w zakresie umieralności niemowląt w Polsce w latach może świadczyć zarówno o rozwoju społecznym, jak i poprawie efektywności funkcjonowania opieki zdrowotnej. Wyniki przedstawionych badań świadczą również o zmniejszaniu się różnic w warunkach i stylu życia pomiędzy mieszkańcami miasta i wsi. Zróżnicowanie międzywojewódzkie poziomu i trendów umieralności niemowląt może świadczyć o odmiennym oddziaływaniu poszczególnych czynników w różnych regionach. Zgodnie z Narodowym Programem Zdrowia na lata nadrzędnym celem opieki zdrowotnej nad kobietą ciężarną powinno być zapewnienie prawidłowego przebiegu ciąży oraz jak najwcześniejsza identyfikacja czynników ryzyka, która umożliwi objęcie tych kobiet opieką adekwatną do potrzeb zdrowotnych. Jednak autorzy Narodowego Programu Zdrowia podkreślają, iż opieka profilaktyczna nad ciężarną jest na wielu terenach niezadowalająca. Niedostateczna liczba kobiet wcześnie zgłasza się do lekarza. Często utrudniona jest także dostępność badań specjalistycznych. Nie wszędzie funkcjonuje w pełni trójstopniowy system opieki perinatalnej, a ponadto styl życia części kobiet ciężarnych nie odpowiada wymogom zdrowotnym [15]. Wnioski 1. W analizowanym okresie umieralność ogólna niemowląt w Polsce systematycznie się poprawiała, zarówno w mieście jak i na wsi. 2. Poziom umieralności i tempo zmian były zróżnicowane pomiędzy województwami. 3. Największą redukcję umieralności w mieście odnotowano w województwie pomorskim, podkarpackim i lubelskim, zaś na wsi w województwie łódzkim, lubelskim i mazowieckim. 4. Negatywne odwrócenie trendów umieralności ogólnej niemowląt odnotowano na wsi w województwie podlaskim, świętokrzyskim i lubuskim. 5. Przedstawiona w pracy sytuacja w zakresie umieralności niemowląt wskazuje na konieczność intensyfikacji działań zmierzających do redukcji zróżnicowania regionalnego stanu zdrowia ludności w Polsce.

6 284 Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): Piśmiennictwo / References 1. Reidpath DD, Allotey P. Infant mortality rate as an indicator of population health. J Epidemiol Community Health 2003, 57(5): Dominguez-Berjon MF, Benach J, Garcia-Arcal MD, Borrell C. Infant and perinatal mortality in Spain : interprovincial variations in Autonomous Communities with extreme economic levels. Eur J Epidemiol 1999, 15: Finch BK. Early origins of the gradient: the relationship between socioeconomic status and infant mortality in the United States. Demogr 2003, 40: Gissler M, Merilainen J, Vuori E, Hemminki E. Register based monitoring shows decreasing socioeconomic differences in Finnish perinatal health. J Epidemiol Community Health 2003, 57: Zatoński W, Mikucka M, La Lavecchia C, et al. Infant mortality in Central Europe: effects of transition. Gac Sanit 2006, 20(1): Health at a Glance: Europe OECD 2012: Health Disparities Calculator, Version October 29, 2013, Division of Cancer Control and Population Sciences, Surveillance Research Program and Applied Research Program, National Cancer Institute. 9. Kim HJ, Fay MP, Feuer EJ, et al. Permutation tests for joinpoint regression with applications to cancer rates. Statics Med 2000, 19(3): (correction: 2001, 20: 655). 10. Joinpoint Regression Program, Version January 2013, Statistical Research and Applications Branch, National Cancer Institute. 11. Główny Urząd Statystyczny Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013 roku. GUS, Warszawa Wojtyniak B, Stokwiszewski J, Goryński P i wsp. Długość życia i umieralność ludności Polski. [w:] Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania. Wojtyniak B, Goryński P, Moskalewicz B (red). NIZP PZH, Warszawa 2012: Wojtyniak B, Stokwiszewski J, Goryński P i wsp. Długość życia i umieralność ludności Polski. [w:] Sytuacja zdrowotna ludności Polski. Wojtyniak B, Goryński P (red). NIZP PZH, Warszawa 2008: Jołkiewicz D. Umieralność niemowląt barometrem warunków życia oraz rozwoju społecznego i cywilizacyjnego. Socjologiczna analiza trendu wskaźnika umieralności niemowląt na 1000 urodzeń żywych w Polsce (na wsi i w mieście) w latach Fam Med Prim Care Rev 2007, 9(1): Narodowy Program Zdrowia na lata Załącznik do Uchwały nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007.