Formy pieniądza i instrumenty płatnicze

Transkrypt

1 Motto wykładów: money 4 fun Formy pieniądza i instrumenty płatnicze Wykład 2 Formy pieniądza gotówkowa, bezgotówkowa, elektroniczna. Funkcje pieniądza pośrednik wymiany, środek płatniczy, środek tezauryzacji, miernik wartości. 1

2 Formy pieniądza z perspektywy emitenta pieniądz gotówkowy pasywo i zobowiązanie banku centralnego, pieniądz bezgotówkowy pasywo i zobowiązanie banków, kas oszczędnościowo-kredytowych, instytucji płatniczych, pieniądz elektroniczny pasywo i zobowiązanie banków, kas oszczędnościowo-kredytowych, instytucji płatniczych, instytucji pieniądza elektronicznego, gotówka i pieniądz elektroniczny są jednocześnie formą pieniądza i instrumentem płatniczym, gotówka ma obecnie status prawnego środka płatniczego (legal tender), pieniądz bezgotówkowy można uruchomić przy użyciu bezgotówkowego instrumentu płatniczego (karty płatniczej, czeku, polecenia przelewu, polecenia zapłaty). Emisja pieniądza Polska Art. 227 Konstytucji: Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Ustawa o Narodowym Banku Polskim doprecyzowuje, co kryje się pod pojęciem pieniądza. Art. 31 stanowi, że znakami pieniężnymi Rzeczypospolitej Polskiej są banknoty i monety opiewające na złote i grosze. Art. 32 brzmi: Znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej transakcje pomiędzy przedsiębiorcami powyżej 15 tys. euro powinny się odbywać w pieniądzu bezgotówkowym. 2

3 Podaż pieniądza (agregaty) M0 (pieniądz wielkiej mocy, baza monetarna, pieniądz rezerwowy) gotówka + depozyty bieżące banków komercyjnych w NBP; M1 (pieniądz wąski) gotówka + depozyty bieżące podmiotów niebankowych w bankach komercyjnych; M2 M1 + depozyty z terminem wypowiedzenia za zawiadomieniem do trzech miesięcy + depozyty terminowe do dwóch lat; M3 (pieniądz szeroki) M2 + jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego + dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym wykupu do 2 lat wyemitowane przez monetarne instytucje finansowe + operacje z przyrzeczeniem odkupu (repo). Światowy system bankowy Jest dwuszczeblowy: Bank centralny (nie działa dla zysku); Banki komercyjne (działają dla zysku). Bank centralny wyznacza ramy kreacji pieniądza bezgotówkowego banków komercyjnych za pośrednictwem stopy rezerwy obowiązkowej, bazowych stóp procentowych (referencyjnej, depozytowej, lombardowej, dyskontowej, redyskontowej), operacji otwartego rynku i innych niekonwencjonalnych instrumentów polityki pieniężnej (np. luzowanie ilościowe). 3

4 Formy pieniądza waluty narodowe BC A P A P A P pieniądz gotówkowy BK lub IP pieniądz bezgotówkowy IPE lub BK lub IP pieniądz elektroniczny waluty prywatne Dowolny emitent prywatny A P waluta alternatywna (komplementarna), w tym z pokryciem w złocie (realna i cyfrowa waluta złota) i waluta lokalna Brak centralnej instytucji emisyjnej: systemy wzajemnego kredytowania (LETS) pozabilansowa kreacja waluty emisja naturalna (np. złoto) lub emisja cyfrowa (np. Bitcoin) Adnotacja: BC bank centralny; BK. bank komercyjny; IPE instytucja pieniądza elektronicznego; IP instytucja płatnicza. Źródło: Górka Pieniądz elektroniczny pieniądz elektroniczny wartość pieniężna przechowywana elektronicznie, w tym magnetycznie, wydawana, z obowiązkiem jej wykupu, w celu dokonywania transakcji płatniczych, akceptowana przez podmioty inne niż wyłącznie wydawca pieniądza elektronicznego (art. 2 pkt 21a ustawy o usługach płatniczych), 2 modelowe formy: pieniądz hardware'owy (przechowywany na elektronicznej portmonetce), pieniądz software'owy (przechowywany na dysku komputera, serwerze); modelowe cechy pieniądza elektronicznego: przedpłacony (pay before/prepaid) wartość zapisana na nośniku, akceptowany przez inne podmioty niż wydawca (multipurpose), anonimowy, zapewnia rozrachunek offline (jak gotówka), na żądanie wykupywany. 4

5 Tradycyjne instrumenty płatnicze Banknoty i monety Czek Polecenie przelewu Polecenie zapłaty Karty płatnicze (debetowe, kredytowe, obciążeniowe) Nowe instrumenty płatnicze Karta przedpłacona Karta wirtualna Płatności mobilne Systemy płatności elektronicznych Źródło: Górka Forma pieniądza gotówkowy bezgotówkowy bezgotówkowy bezgotówkowy bezgotówkowy Forma pieniądza bezgotówkowy lub elektroniczny bezgotówkowy lub elektroniczny bezgotówkowy lub elektroniczny bezgotówkowy lub elektroniczny Podział instrumentów płatniczych wg kryterium: użyta forma pieniądza: instrumenty gotówkowe, instrumenty bezgotówkowe; wg kryterium: medium, czyli nośnik: instrumenty papierowe, instrumenty elektroniczne; wg kryterium: data uregulowania zobowiązania a data płatności: instrumenty przedpłacone (pay before/prepaid), instrumenty opłacane w momencie płatności (pay now), instrumenty postpłacone (pay later/postpaid); wg kryterium: kierunek transferu pieniądza i strona inicjująca płatność: instrumenty uznaniowe, instrumenty obciążeniowe. 5

6 Instrumenty płatnicze sensu largo/ formy rozliczeń bezgotówkowych Rozliczenie za pomocą czeku, Karta płatnicza, Polecenie przelewu, Polecenie zapłaty, Inkaso bankowe (dokumentowe i finansowe), Faktoring, Forfaiting, Rozliczenie planowe, Okresowe rozliczenie saldami, Akredytywa (dokumentowa i pieniężna). Definicje prawne ustawa o usługach płatniczych (uup) instrument płatniczy: zindywidualizowane urządzenie lub uzgodniony przez użytkownika usług płatniczych i dostawcę zbiór procedur, wykorzystywane przez użytkownika usług płatniczych do złożenia zlecenia płatniczego (ar. 2 pkt 10 uup), karta płatnicza: karta uprawniająca do wypłaty gotówki lub umożliwiająca złożenie zlecenia płatniczego za pośrednictwem akceptanta lub agenta rozliczeniowego, akceptowana przez akceptanta w celu otrzymania przez niego należnych mu środków (art. 2 pkt 15a uup) 6

7 Karty płatnicze Debetowe, Obciążeniowe, Kredytowe, Przedpłacone. Magnetyczne (płaskie i wypukłe), Mikroprocesorowe (chipowe), Wirtualne i zdematerializowane. Proces autoryzacji płatności kartą płatniczą 5 Bank wydawca karty 4 System informatyczny organizacji płatniczej Klient 1 Sklep 7 Centrum autoryzacyjnorozliczeniowe, czyli agent rozliczeniowy 7

8 Polecenie przelewu Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank wykonuje dyspozycję dłużnika w sposób przewidziany w umowie rachunku bankowego (art. 63c prawa bankowego). Źródło: Górka Polecenie zapłaty Polecenie zapłaty oznacza usługę płatniczą polegającą na obciążeniu określoną kwotą rachunku płatniczego płatnika, na skutek zainicjowania transakcji płatniczej przez odbiorcę na podstawie zgody udzielonej przez płatnika odbiorcy, dostawcy odbiorcy lub dostawcy płatnika (art. 3 ust. 2 uup). Źródło: Górka

9 Przekaz pieniężny Usługa przekazu pieniężnego stanowi usługę płatniczą świadczoną bez pośrednictwa rachunku płatniczego prowadzonego dla płatnika, polegającą na transferze do odbiorcy lub do innego dostawcy przyjmującego środki pieniężne dla odbiorcy środków pieniężnych otrzymanych od płatnika lub polegającą na przyjęciu środków pieniężnych dla odbiorcy i ich udostępnieniu odbiorcy (art. 3 ust. 3 uup). Płatności mobilne i m-commerce Płatność mobilna to płatność inicjowana z urządzenia mobilnego (smartfon, telefon komórkowy, tablet, phablet), Płatność mobilna może być: zdalna, zbliżeniowa, może wykorzystywać różne technologie komunikacyjne (internet, NFC, USSD, SMS, Bluetooth, kody QR, kody jednorazowe itp.), może opierać się na pieniądzu bezgotówkowym lub elektronicznym i różnych instrumentach płatniczych (kartach, poleceniu przelewu itp.). M-commerce: rozwinięcie e-commerce na urządzeniach przenośnych 9

10 Płatności mobilne rozwiązania Strona podażowa Mobilne/elektroniczne/wirtualne portfele Podmioty bankowe i niebankowe (instytucje płatnicze i inne podmioty) Elektroniczna portmonetka Wirtualny portfel Ograniczenie systemowe ustalony model biznesowy i prowizyjny Karta Visa/ MasterCard Rachunek bankowy 10

11 Zmiana zachowań konsumentów epoka ucommerce Zacieranie granicy między zakupami online i offline, Zjawisko globalne, Cechy ucommerce: portfel wirtualny, zarządzanie kontem uniwersalnym, zarządzanie kuponami, zarządzanie cyfrowymi paragonami, wirtualne programy lojalnościowe sprzedawców, reklamy dające natychmiastowe korzyści, spersonalizowane programy lojalnościowe, wirtualna kasa, płatności P2P. Źródło: Dragt B., White Paper First Data "Universal Commerce: Nowa jakość spersonalizowanych zakupów online dla współczesnych konsumentów", wrzesień Dziękuję za uwagę dr Jakub Górka Strona WZ UW: Strona prywatna: jgorka@wz.uw.edu.pl ; jgorka@jgorka.pl 11