Program Strategiczny Dziedzictwo i Przemysły Czasu Wolnego. Projekt z dnia 25 października 2013 r.

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do Uchwały Nr 1315/13 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 25 października 2013 roku w sprawie przyjęcia projektu Programu Strategicznego Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego wraz z prognozą oddziaływania na środowisko Program Strategiczny Dziedzictwo i Przemysły Czasu Wolnego Operator: Departament Kultury i Dziedzictwa Narodowego Współpraca: Departament Turystyki, Sportu i Promocji Projekt z dnia 25 października 2013 r.

2 1. WPROWADZENIE Podstawy faktyczne i prawne Zakres, w jakim dokument realizuje zapisy Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego i innych programów Uwarunkowania, dla których sformułowano Program Strategiczny Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego, czyli generalna odpowiedź na pytanie po co? DIAGNOZA SYTUACJI I ANALIZA STRATEGICZNA Opis sytuacji, zjawisk, problemów w skali globalnej i całego regionu Analiza SWOT dla obszaru dziedzictwo i przemysły czasu wolnego Rekomendacje dla dalszego wyboru kierunków działania Wnioski i rekomendacje dla poszczególnych obszarów problemowych CO JEST DO OSIĄGNIĘCIA I PO CO ASPEKTY / WIZJA / POSTULOWANY STAN Impulsy, doświadczenia, tendencje Wizja Małopolska 2020 w obszarze kultury, dziedzictwa i przemysłów czasu wolnego Cel główny Programu Strategicznego Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego SIATKA PRIORYTETÓW Uzasadnienie wyboru Struktura Programu: Priorytety Działania Przedsięwzięcia strategiczne Drzewo Programu: Cel _ Priorytety _ Działania _ Przedsięwzięcia strategiczne Matryca logiczna: Priorytety _ Działania _ Przedsięwzięcia strategiczne Realizacja działań Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata przypisanych do Programu Strategicznego Dziedzictwo i Przemysły Czasu Wolnego PRIORYTETY I PRZEDSIĘWZIĘCIA STRATEGICZNE Priorytet 1. Wzmocnienie źródeł tożsamości poprzez ochronę zasobów dziedzictwa, jego rewaloryzację, kształtowanie krajobrazu kulturowego, rewitalizację przestrzeni oraz odczytywanie i interpretację znaczeń kulturowych Działanie 1.1 Przeszłość przyszłości. Prace konserwatorskie, restauratorskie i budowlane przy zabytkach Działanie 1.2 Dla dziedzictwa _ opis i interpretacja dziedzictwa oraz podnoszenie kompetencji kulturowych Działanie 1.3 Kompleksowe programy rewitalizacji społecznej i ekonomicznej oraz kształtowanie przestrzeni Priorytet 2. Pobudzanie kreatywności oraz wzrost dostępu do oferty czasu wolnego Działanie 2.1 Wzmacnianie osobowości metropolii Działanie 2.2 Wzmacnianie potencjału kreatywnego w regionie Priorytet 3. Kreowanie innowacyjnej i atrakcyjnej oferty czasu wolnego dla wzmocnienia przewagi konkurencyjnej regionu Działanie 3.1 Rozwój i promocja markowych produktów turystyki miejskiej, kulturowej i biznesowej Działanie 3.2 Rozwój i promocja produktów turystyki aktywnej i specjalistycznej Działanie 3.3 Zintegrowana informacja i promocja oferty turystycznej Strona 2

3 Priorytet 4. Od zdrowego stylu życia do mistrzostwa sportowego Działanie 4.1 Arena mistrzostw Działanie 4.2 Kuźnia talentów sportowych... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 6. PLAN FINANSOWY PROGRAMU STRATEGICZNEGO DZIEDZICTWO I PRZEMYSŁY CZASU WOLNEGO SYSTEM WDRAŻANIA Funkcje do wypełnienia System wdrażania programu SYSTEM MONITOROWANIA WYNIKI OCENY EX - ANTE WYNIKI OCENY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Podstawa prawna Uzasadnienie wyboru przyjętego dokumentu w odniesieniu do rozpatrywanych rozwiązań alternatywnych Informacje o zakresie i sposobie uwzględnienia uwag i wniosków WYNIKI KONSULTACJI SPOŁECZNYCH Strona 3

4 1. WPROWADZENIE 1.1. Podstawy faktyczne i prawne Program Strategiczny Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego został opracowany w oparciu o Plan Zarządzania Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata , przyjęty Uchwałą Nr 1590/11 Zarządu Województwa Małopolskiego z dnia 22 grudnia 2011 roku Zakres, w jakim dokument realizuje zapisy Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego i innych programów Zakres, jaki obejmuje Program Strategiczny Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego uwzględnia aspekty i przesądzenia określone w Wojewódzkim programie opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , w dokumencie Kierunki rozwoju turystyki dla Województwa Małopolskiego oraz, w wymiarze pragmatyki działań, w Wieloletnim Programie Rozwoju Bazy Sportowej Województwa Małopolskiego Najważniejsze elementy powiązane są z zapisami Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata , a zwłaszcza z treściami ujętymi w kierunkach polityki i działaniach obejmujących takie wyzwania, jak: 2.1 Ochrona małopolskiej przestrzeni kulturowej (z wyłączeniem Działania Zapobieganie degradacji i ochrona zasobów dziedzictwa przyrodniczego regionu oraz Stworzenie systemu oraz procedur zarządzania dziedzictwem przyrodniczym) 2.2 Zrównoważony rozwój infrastruktury oraz komercjalizacja usług czasu wolnego 2.3 Kształcenie kadr dla rozwoju i obsługi przemysłów czasu wolnego 2.4 Wzmocnienie promocji dziedzictwa regionalnego oraz oferty przemysłów czasu wolnego 7.2 Kształtowanie i rozwój aktywności obywatelskiej oraz wzmacnianie kapitału społecznego (w zakresie Działania Kształtowanie i wzmacnianie tożsamości regionalnej ( ) oraz Kształtowanie, wzmacnianie i promocja aktywności obywatelskiej oraz partycypacji społecznej mieszkańców ( )) Uwarunkowania, dla których sformułowano Program Strategiczny Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego, czyli generalna odpowiedź na pytanie po co? Program Strategiczny Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego powstał na bazie założeń zidentyfikowanych dla procesu realizacji Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata , wśród których do kluczowych przesłanek zaliczono: potrzebę uruchomienia systemu realizacji nowej Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego, tj. zapewnienie sytuacji, w której działania i zadania określone w tym dokumencie będą w sposób systematyczny wdrażane i monitorowane oraz poddawane okresowej ocenie; potrzebę przejścia od planowania strategicznego do programowania operacyjnego, tj. zidentyfikowanie, uzgodnienie oraz przygotowanie do realizacji kluczowych przedsięwzięć regionalnych w szczególności wstępnie typowanych do współfinansowania z funduszy europejskich w ramach programu regionalnego na lata ; potrzebę osadzenia programowania operacyjnego w planowaniu przestrzennym, tj. zintegrowane podejście dla osiągania ustalonych celów w wymiarze gospodarczym i społecznym oraz przestrzennym poprzez osadzenie dyskusji na temat kluczowych Strona 4

5 przedsięwzięć regionalnych w bezpośrednim związku z równolegle prowadzoną zmianą Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego. Dla tych przesłanek przyjęte zostały trzy kierunki zmiany trzy kluczowe procesy: 1) wdrożenie systemu zarządzania Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego w oparciu o Programy Strategiczne: bazujące na konsolidacji i uporządkowaniu dotychczasowych strategii, programów i planów wojewódzkich, wykonawcze wobec działań ujętych w Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego (stan wyjściowy: określone w tym dokumencie działania i zadania strategiczne), wspierające wobec regionalnego programu operacyjnego na lata (stan docelowy: wykaz przedsięwzięć strategicznych, szacowane nakłady na ich realizację oraz wskaźniki produktu/ rezultatu), powiązane ze zmianą Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego (zintegrowane i kompleksowe podejście terytorialne); 2) wdrożenie reguł rocznego planowania realizacji działań Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego w oparciu o ustalone w programach strategicznych i aktualizowane w cyklu rocznym wykazy przedsięwzięć strategicznych, szczególnie wieloletnich; 3) wdrożenie reguł rocznego monitorowania postępów w realizacji działań Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego oraz reguł okresowej oceny osiąganych efektów w relacji do założonych celów. Dla obszaru dziedzictwa i przemysłów czasu wolnego, przy formułowaniu zapisów priorytetów i przedsięwzięć strategicznych rozważano liczne pytania i dylematy służące nakreśleniu możliwych scenariuszy działań przyszłościowych: Jakie jest nasze marzenie o Małopolsce i jakie znaczenie ma w niej kultura, sport, turystyka, rekreacja, wychowanie? W jakiej przestrzeni chcemy żyć? Czego potrzebują mieszkańcy? Za co nie chcielibyśmy się wstydzić? I z czego chcemy być dumni w perspektywie najbliższych 10 lat? A dodatkowo, wobec wielu uczestników tego społecznego i cywilizacyjnego wyzwania: Jak to marzenie albo ambitne wyobrażenie przełożyć na język konkretnych działań i kolejnych kroków? Jak pogodzić interesy regionalne z lokalnymi oraz interesy różnych grup i środowisk? Jak ułożyć wzajemne relacje? Czy sformułujemy wspólne wyzwania? Czy także wspólne cele? Jak ukierunkować priorytety: różnorodność czy specjalizacja? Jaki model działania przyjąć: współdziałanie, koordynacja czy współpraca? Jak umiejętnie wykorzystać przenikanie się różnych wątków i kierunków rozwoju? Czy rozwój można przewidzieć oraz stymulować? Strona 5

6 2. DIAGNOZA SYTUACJI I ANALIZA STRATEGICZNA 2.1. Opis sytuacji, zjawisk, problemów w skali globalnej i całego regionu Opisując główne procesy i zjawiska zachodzące w obszarze, jaki obejmuje Program Strategiczny Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego, wyodrębniono sześć, powiązanych i przenikających się obszarów problemowych: 1. dziedzictwo regionalne stan zachowania, zarządzanie, wykorzystanie potencjału dziedzictwa 2. stan kultury w regionie infrastruktura, dostęp do kultury, aktywność kulturalna, oferta 3. estetyka środowiska życia ład przestrzenny, dizajn (dobre projektowanie) 4. potencjał turystyczny regionu atrakcyjność turystyczna regionu, infrastruktura, oferta, promocja i informacja 5. potencjał sportowy regionu infrastruktura, kultura fizyczna, aktywność, marketing 6. potencjał kreatywny i kooperacyjny w regionie kulturowe i kreatywne kompetencje Małopolan, przemysły kultury i przemysły kreatywne, partnerstwo międzysektorowe Tam gdzie to możliwe, starano się uwzględnić zróżnicowanie przestrzenne i specyfikę poszczególnych subregionów. Dziedzictwo regionalne 1. Pod względem liczby instytucji muzealnych, poziomu ich merytorycznej działalności oraz znaczenia zbiorów Małopolska znajduje się w ścisłej krajowej czołówce. W 2012 roku w Małopolsce działało 108 muzeów (co stanowi 14,1% wszystkich muzeów w Polsce), najwięcej w Krakowie (44 instytucje). Pod względem ilości muzeów Małopolska znajduje się na 2. miejscu w Polsce, za Mazowszem (w 2012 roku 115 muzeów). W posiadaniu małopolskich muzeów w 2012 roku znajdowało się 4,3 mln muzealiów, co stanowi 27,4% wszystkich muzealiów w Polsce W 2010 roku najwięcej muzeów zlokalizowanych było w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym 58; na drugim miejscu, z liczbą 19 muzeów, znalazł się subregion sądecki 19; kolejne miejsca zajęły: Małopolska Zachodnia 16 muzeów oraz subregiony tarnowski i podhalański po 11 muzeów W stosunku do 2011 roku (w którym Małopolska zajęła pierwsze miejsce w Polsce pod względem ilości zwiedzających muzea: 8,221 mln osób, tj. o 27% więcej niż w roku 2010) w 2012 roku liczba odwiedzających muzea spadła o 8,2% i wyniosła 7,5 mln osób (jest to jednak nadal więcej niż w roku 2010 i latach poprzednich i stanowi 28,1 % ogółu odwiedzających muzea w Polsce w 2012 roku). Najwięcej osób odwiedziło muzea w Krakowie (49% wszystkich zwiedzających), Oświęcimiu (19,1%) oraz Wieliczce (14,1%). 3 Według danych GUS z 2009 roku wizyty w muzeach są w Małopolsce najbardziej typową formą uczestnictwa w kulturze (na Mazowszu są to wizyty w teatrze, na Śląsku - w kinie, na Dolnym Śląsku - w bibliotece). 4 1 Kultura w województwie małopolskim w 2012 r., Informacja sygnalna nr 9 Urzędu Statystycznego w Krakowie, lipiec 2013 oraz Działalność instytucji kultury w Polsce w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 23 lipca 2013 r. 2 Województwo Małopolskie Podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków, 2011, str Kultura w województwie małopolskim w 2012 r., Informacja sygnalna nr 9 Urzędu Statystycznego w Krakowie, lipiec 2013 oraz Działalność instytucji kultury w Polsce w 2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 23 lipca GUS, Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, Studia i analizy statystyczne, Warszawa 2010, s Strona 6

7 4. Muzea w świecie przechodzą zasadniczą zmianę wymagającą nowej definicji tych instytucji. Muzea stają się miejscem budowania relacji społecznych, alternatywnym (wobec centrów handlowych) miejscem spędzania czasu. Stają się też poligonami w wykorzystaniu nowych technologii. Wystawy muzealne stają się przestrzenią prezentacji dziedzictwa, kultury i sztuki, także sztuk audiowizualnych o poziomie technologicznym daleko bardziej skomplikowanym i atrakcyjnym niż kino. Wystawy muzealne stają się więcej niż wystawami, więcej niż teatrem, więcej niż filmem. Stają nowym medium XXI w. i niezwykle trafionym obszarem inwestowania środków. 5. W Małopolsce znajduje się najwięcej w Polsce (14 5 z 29 w kraju) zespołów obiektów chronionych jako światowe dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze UNESCO oraz 5 6 zespołów zabytków uznanych przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej za Pomniki Historii. 6. W Małopolsce zlokalizowanych jest 6 (najwięcej w kraju) parków narodowych oraz 85 rezerwatów przyrody. Wśród nich dwa Babiogórski Park Narodowy i Tatrzański Park Narodowy (jeden z największych parków w Polsce) uznane zostały za Rezerwat Biosfery UNESCO. W regionie jest 11 parków krajobrazowych. 7. Według danych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie ewidencja zabytków na obszarze województwa małopolskiego na koniec 2012 roku obejmowała obiektów. Z tej liczby do wojewódzkiego rejestru zabytków nieruchomych wpisanych było obiektów, do wojewódzkiego rejestru zabytków ruchomych obiektów. Jednocześnie według inwentaryzacji zabytków w terenie przeprowadzonej przez Narodowy Instytut Dziedzictwa na koniec 2012 roku liczba zabytków nieruchomych w Polsce wynosiła , w Małopolsce (7,6%), liczba zabytków ruchomych w Polsce wynosiła , w Małopolsce (10,3%) Widoczne jest skupienie zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru w Krakowie i okolicach, a także w południowej części regionu powiatach: nowotarskim (subregion podhalański), sądeckim i gorlickim (subregion sądecki). Najmniej zabytków nieruchomych znajduje się na północy: w powiecie miechowskim (subregion Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego), dąbrowskim (subregion tarnowski) i chrzanowskim (Małopolska Zachodnia) Liczba decyzji o wpisaniu zabytków nieruchomych i ruchomych do rejestru zabytków sukcesywnie wzrasta (w latach do rejestru wpisano 23 obiekty, w okresie ; a w latach ). Jednocześnie, głównie z powodów utraty wartości historycznej albo zniszczenia zabytku, z ewidencji zabytków na obszarze województwa małopolskiego w latach skreślono ok obiektów (tj. ok. 25% zasobu), które zostały rozebrane lub zniszczone albo całkowicie pozbawione wartości zabytkowych W ramach przeprowadzonej waloryzacji krajobrazu kulturowego województwa wytypowano 179 zabytkowych obszarów i obiektów lub zespołów obiektów o wysokiej wartości artystycznej lub 5 1. Historyczne centrum Krakowa, 2. Kopalnia soli w Wieliczce, 3. Zamek Żupny w Wieliczce, 4. Kopalnia soli w Bochni, 5. Auschwitz-Birkenau, niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady, 6. Zespół klasztorno-pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej, Cztery kościoły drewniane: pw. św. Michała Archanioła w Binarowej, pw. św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim, pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, pw. św. św. Filipa i Jakuba w Sękowej, Cztery drewniane cerkwie: pw. św. Paraskewy w Kwiatoniu, pw. św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych, pw. św. Jakuba w Powroźniku, pw. Opieki Bogurodzicy w Owczarach 6 Historyczne centrum Krakowa, Kopalnia soli w Wieliczce, Kopalnia soli w Bochni, Zespół klasztorno-pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej, pole bitwy pod Racławicami 7 Dane Narodowego Instytutu Dziedzictwa: Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, 2010, s Wg danych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie [za:] Sprawozdanie z realizacji w latach wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami pn. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , uchwała Sejmiku Województwa Małopolskiego Nr XXX/508/12 z dnia 17 grudnia 2012 roku: ewidencja zabytków na obszarze województwa małopolskiego na koniec 2009 roku obejmowała ok obiektów, na koniec obiektów. Strona 7

8 historycznej oraz szczególnie istotnym znaczeniu dla regionu usytuowanych w 19 powiatach i 182 gminach województwa małopolskiego Największe potrzeby remontowe i konserwatorskie wykazano w stosunku do obiektów, których właścicielami są osoby prywatne oraz obiektów będących własnością komunalną (odpowiednio: ponad 400 i ponad 170 obiektów wymagających generalnego remontu). Odnotowano stosunkowo najlepszy stan zachowania zabytków nieruchomych będących w posiadaniu kościołów i związków wyznaniowych (generalnego remontu wymaga 14% zabytków). W najgorszym stanie są nadal obiekty o nieuregulowanej własności prawnej prawie 50% wymaga kapitalnego remontu. Największe potrzeby remontowe (wymagające generalnego remontu) dotyczą obiektów przemysłowych i parków ponad 50%, pałaców i dworów ponad 40%. Tylko 9% zamków jest w dobrym stanie 70% z nich wymaga remontu zabezpieczającego. Remontu zabezpieczającego wymaga około 1050 obiektów zabytkowych, remontu generalnego 890 obiektów, drobnych napraw ponad 1400 obiektów Samorząd Województwa Małopolskiego od początku istnienia udziela dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane prowadzone przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków usytuowanych na obszarze województwa. Wysokość środków przeznaczanych na ten cel systematycznie wzrastała do 2009 r. osiągając w 2009 r. wartość 11 mln zł, a w latach wyniosła łącznie 10,5 mln zł. W stosunku do innych samorządów regionalnych, samorząd województwa małopolskiego przeznaczał jedne z najwyższych kwot na opiekę nad zabytkami w kraju; od 2010 r. znaczne środki na ten cel przeznaczają też samorządy regionów kujawskopomorskiego, dolnośląskiego, podkarpackiego i mazowieckiego. 13. Znaczące są środki przeznaczane i pozyskiwane na ochronę i opiekę nad zabytkami w regionie z budżetów państwa i samorządów lokalnych oraz funduszy europejskich. W 2010 r. dla Małopolski były to kwoty: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego 5 mln zł, Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa 42 mln zł, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków prawie 6 mln zł, jednostki samorządu terytorialnego prawie 59 mln zł; w 2011 r: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego ponad 2,2 mln zł, Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa 42 mln zł, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków prawie 5,5 mln zł; dodatkowo w latach : Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej ponad 5,5 mln zł, Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko oraz Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka 64,83 mln zł; Małopolski Regionalny Program Operacyjny i Program Rozwoju Obszarów Wiejskich prawie 203 mln zł. 14. Wśród poważnych przedsięwzięć finansowanych z funduszy europejskich realizowane były m.in. zadania: prace konserwatorskie i budowlane obiektów dawnego KL Auschwitz (wartość prac 22,5 mln zł, dofinansowanie prawie 19 mln zł), udostępnienie podziemi Rynku Głównego w Krakowie (wartość prac prawie 38 mln zł, dofinansowanie 16 mln zł), renowacja dziedzińca zewnętrznego oraz adaptacja budynku na centrum promocji i informacji na Wawelu (wartość prac prawie 19 mln zł, dofinansowanie 13 mln zł), rewaloryzacja zespołu klasztornego wraz z Domem Generałów przy Bazylice Grobu Bożego w Miechowie (wartość prac prawie 12 mln zł, dofinansowanie 9 mln zł), rewitalizacja kwartału św. Wawrzyńca w Krakowie (wartość prac prawie 19,5 mln zł, dofinansowanie 11 mln zł), kompleksowa konserwacja ponorbertańskiego założenia klasztornego w Hebdowie (wartość prac prawie 14 mln zł, dofinansowanie 10 mln zł). 10 Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, 2010, s Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, 2010, s. 49, 52 Strona 8

9 15. Małopolskę zamieszkują przedstawiciele czterech mniejszości narodowych: Ormian, Słowaków, Ukraińców i Żydów oraz dwóch mniejszości etnicznych Łemków i Romów. Region jest mocno zróżnicowany etnograficznie wyróżnia się kilkanaście regionów etnograficznych różniących się od siebie gwarą, strojem, muzyką, obrzędami i lokalnymi zwyczajami. Bogaty zasób kulturowych odrębności jest niedostatecznie wykorzystywany, między innymi poprzez zastosowanie w budownictwie rozwiązań standardowych, które nie nawiązują do elementów krajobrazu kulturowego, i w efekcie grożą zanikiem lokalnej różnorodności kulturowej. W regionie zachowanych zostało wiele zabytków będących świadectwem wielokulturowości i wielowyznaniowości, spośród których stosunkowo duża liczba jest nieużytkowana i dewastowana Małopolskę wyróżnia wysoka aktywność twórcza mieszkańców oraz wielość i różnorodność amatorskich grup artystycznych i folklorystycznych. Tradycyjna kultura prezentowana jest w formie autentycznej lub w formie artystycznie opracowanej i stylizowanej, miedzy innymi poprzez działalność zespołów regionalnych. W Małopolsce funkcjonuje 247 zespołów regionalnych, w tym 138 kapel ludowych oraz ponad 100 zespołów dziecięcych; zarejestrowanych jest 448 kół gospodyń wiejskich, które podtrzymują miejscowy folklor. Odnotowuje się działalność około 1000 artystów ludowych. Działają oni pomimo słabego wsparcia tożsamości regionalnej oraz braku systemu wspierania lokalnych twórców w dostępie do imprez i wydarzeń o charakterze promocyjnym Małopolska to region, który swej identyfikacji szuka przede wszystkim w przeszłości, a wizja tej przeszłości nacechowana jest romantycznym widzeniem i rozumieniem dziejów. To obciążenie historią stanowiącą przecież równocześnie istotny atut regionu stanowi także pewien kłopot wizerunkowy. Jak diagnozują autorzy dokumentu Perspektywa technologiczna Kraków - Małopolska Wyzwania rozwojowe, stereotypowy obraz regionu stanowi amalgamat kultury narodowej, popkultury i martyrologii. 14 Ta rzeczywistość rodzi też stereotyp społeczeństwa małopolskiego konserwatywnego, skierowanego w prawą stronę sceny politycznej, mocno związanego z instytucją kościoła katolickiego. Stan kultury w regionie 1. Pod względem liczby instytucji kultury Małopolska znajduje się w ścisłej krajowej czołówce. Na koniec 2012 roku w ogólnej liczbie tych podmiotów, największy odsetek stanowiły biblioteki i placówki informacyjno-biblioteczne (59,46%), domy i ośrodki kultury (15,38%), kluby i świetlice (10,86%), muzea (6,59%), galerie i salony sztuki (4,09%), kina (2,68%) oraz teatry i instytucje muzyczne (0,91%). W liczbie tej ujęto państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz pozostałe podmioty działające w obszarze kultury, prowadzone przez osoby prawne, osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej Zdecydowana większość podmiotów prowadzących działalność kulturalną w Małopolsce należy do sektora publicznego (rozumianego jako administracja rządowa i samorządowa). W 2012 roku do sektora publicznego należały wszystkie biblioteki i placówki informacyjno-biblioteczne oraz świetlice, 98,7% ośrodków kultury, 93,1% domów kultury, 89,3% klubów, 84,2% teatrów i instytucji 12 Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, Diagnoza stanu kultury w Województwie Małopolski i analiza SWOT, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2011, str , [za:] Perspektywa technologiczna Kraków - Małopolska Wyzwania rozwojowe, red. Edwin Bendyk i Sławomir Kosieliński, Kraków - Warszawa 2010, str , 15 Kultura w województwie małopolskim w 2012 r., Informacja sygnalna nr 9 Urzędu Statystycznego w Krakowie, lipiec 2013 Strona 9

10 muzycznych, 83,3% muzeów i oddziałów muzealnych oraz 72,7% kin stałych. Natomiast 52,2% galerii i salonów sztuki prowadzonych było przez jednostki sektora pozarządowego i prywatnego W 2010 roku najwięcej instytucji kultury zlokalizowanych było w Krakowie (18,3%) oraz w powiatach ziemskich o dużej powierzchni i dużym zaludnieniu: nowosądeckim (8,4%) i krakowskim (6,5%). Natomiast najmniej instytucji odnotowano w peryferyjnie położonych powiatach regionu: proszowickim (1,2%), miechowskim (1,6%), w miastach na prawach powiatu: Nowym Sączu (1,6%) i Tarnowie (2,1%), a także w powiatach o małej powierzchni i bezpośrednio graniczących z Krakowem wielickim (2,5%) i myślenickim (3%) Mieszkańcy Małopolski w większości rankingów związanych z praktykami kulturalnymi sytuują się na trzecim miejscu w kraju tak jest m.in. z czytelnictwem (pierwsze i drugie miejsca przypadły województwom mazowieckiemu i śląskiemu); uczestnictwem w wystawach, wizytami w teatrze i na przedstawieniach operowych (liderem jest Mazowsze, przed województwem zachodniopomorskim) oraz wizytami w kinie (za warmińsko-mazurskim i mazowieckim). Liczba galerii i instytucji wystawienniczych w Małopolsce trzykrotnie przekracza krajową średnią; liczba teatrów dwukrotnie, liczba kin - półtorakrotnie. Choć w kwestii wizyt na wystawach i przedstawieniach mieszkańcy województwa sytuują się w krajowej czołówce, to taką aktywność deklaruje zaledwie co szósty Małopolanin. Z uczestnictwa w kulturze wykluczona pozostaje zatem większa część mieszkańców województwa W 2010 r. w całym województwie odbyło się około 190 tys. imprez, z których większość została zorganizowana przez sektor prywatny (66,2%). Imprezy zorganizowane przez instytucje należące do sektora publicznego wyniosły 30,7%, a pozarządowego tylko 3,1%. Wśród instytucji publicznych, najbardziej aktywne pod względem liczby zorganizowanych imprez były domy kultury (48% ogółu imprez), a wśród instytucji prywatnych i pozarządowych kina (odpowiednio 98,9% i 70,2% ogółu imprez). Jednocześnie, mimo że sektor prywatny przeważał pod względem liczby zorganizowanych imprez, to jednak większość uczestników wybierała imprezy zorganizowane przez publiczne instytucje: 75,7% uczestników imprez zarejestrowano w instytucjach należących do sektora publicznego, 19,1% - organizowanych przez sektor prywatny oraz 5,2% - przez sektor pozarządowy W 2010 r. spośród 8,7 mln osób odwiedzających małopolskie muzea, instytucje paramuzealne, galerie i salony sztuki, aż 44,7% stanowili zwiedzający krakowskie instytucje kultury. Nie uwzględniając miasta Krakowa najwięcej zwiedzających było w powiecie oświęcimskim, nowotarskim i wielickim, gdzie zwiedzający stanowili odpowiednio 29,0%, 26,1% i 21,2% Za sprawą rozwoju nowych technologii komunikowania wzrasta autonomia odbiorców kultury, co przekłada się na postępującą deinstytucjonalizację i prywatyzację obiegu kultury, rozumianą jako przeniesienie znacznej części aktywności kulturowych do sfery prywatnej (dzielenie się treściami kultury jest podstawową formą aktywności towarzyskiej w sieci) Większa aktywność w korzystaniu z nowych mediów sprzyja innym, tradycyjnym formom uczestnictwa w kulturze (analiza wyników zebranych w ramach badań Diagnoza społeczna kierowanych przez prof. Janusza Czapińskiego pokazuje, że internauci rezygnują z kupowania gazet trzykrotnie rzadziej, a z chodzenia do kina ponad dwukrotnie rzadziej niż osoby niekorzystające 16 Kultura w województwie małopolskim w 2012 r., Informacja sygnalna nr 9 Urzędu Statystycznego w Krakowie, lipiec Potencjał małopolskich przemysłów kreatywnych, op. cit., str [za:] Diagnoza stanu kultury w Województwie Małopolski i analiza SWOT, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2011, str , 19 Potencjał małopolskich przemysłów kreatywnych, op. cit., str Potencjał małopolskich przemysłów kreatywnych, op. cit., str Za: Strona 10

11 z Internetu). Użytkownicy Internetu w większym stopniu uczestniczą w różnych formach życia publicznego i robią to bez inspiracji i organizacji ze strony władz czy form zinstytucjonalizowanych Technologie teleinformacyjne dają szansę zrewolucjonizowania dostępu do wiedzy i dziedzictwa kulturowego, zmieniają kanały dotarcia do kultury i uczestnictwa w niej, z pasywnego odbioru na świadomą selekcję i wybór. Internet daje nowe możliwości dotarcia do odbiorców, pozwala też przekształcać relacje z nimi w bardziej twórcze, a przy okazji efektywnie budować więzi społeczne. W perspektywie kilkudziesięciu lat osoby biernie uczestniczące w kulturze poprzez jednokierunkowe kanały medialne będą postrzegane jako społecznie wykluczone, dostępność dowolnych treści w postaci cyfrowej będzie normą, tradycyjne usługi staną się anachroniczne, a zasoby dostępne jedynie w postaci analogowej będą wykluczone z obiegu treści kulturowych i naukowych Obserwuje się stały wzrost ilości osób korzystających z Internetu w Polsce (w 2005 roku 68,1%, w ,1%) Małopolska jest krajowym liderem w poziomie dostępu do Internetu w 2010 roku co drugie gospodarstwo domowe w posiadało komputer z dostępem do Internetu. 25 Według założeń projektu Małopolska Sieć Szerokopasmowa w 2015 roku odsetek potencjalnie posiadających możliwość korzystania z Internetu szerokopasmowego (sieć szerokopasmowa według standardów europejskich to minimum 30 Mb/s) osiągnie wskaźnik: gospodarstwa domowe - 90%, MŚP - 100%, szkoły - 100%, podmioty administracji publicznej - 100%. 12. Istotna część instytucji kultury nie nadąża za procesem społecznej transformacji, co skutkuje rozziewem w relacjach z odbiorcami ich działalności. Z powodów finansowych i lęku przed zmianą powszechny dostęp do nowych technologii nie stał się udziałem wielu instytucji kultury. Aby pozostać w obiegu instytucje kultury muszą na nowo zdefiniować swoją rolę, a ich organizatorzy, poprzez skuteczne zarządzanie strategiczne oraz mądre dofinansowanie, muszą bardziej efektywnie wykorzystywać ich potencjał. 13. Instytucje kultury na poziomie wojewódzkim regionalnym oraz instytucje narodowe nie funkcjonują jako instytucje wzorcotwórcze dla innych instytucji. Kontakty, współpraca i komunikacja pomiędzy instytucjami w danym środowisku lokalnym i ponadlokalnym są w związku z tym często chaotyczne i przypadkowe W 2011 roku w województwie małopolskim działało 416 domów i ośrodków kultury, klubów i świetlic (o 13,3% mniej niż w 2009 r.). W 23,3 tys. imprez (spadek o 21,2% w stosunku do 2009 r.) uczestniczyło 3,5 mln osób (o 12% mniej niż w 2009 r.) Według danych GUS za 2009 rok najwięcej domów i ośrodków kultury działało w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym 194 (z czego w samym Krakowie 77) oraz subregionie sądeckim 98; najmniej w subregionie podhalańskim W 2011 roku w regionie działało 988 bibliotek oraz placówek informacyjno-bibliotecznych, których księgozbiór wyniósł 23,7 mln woluminów księgozbioru oraz 4,3 mln pozostałych zbiorów nieelektronicznych, z czego 175,6 tys. egzemplarzy zostało zdigitalizowanych. Na koniec 2011 roku 22 Za: 23 Za: Polska 2030, str. 159, Badanie NetTrack osób w wieku lat przeprowadzone przez firmę MillwardBrown SMG/KRC. Źródło: Cyfrowa przyszłość. Edukacja Medialna i Informacyjna w Polsce raport otwarcia, Fundacja Nowoczesna Polska, s Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego, Urząd Statystyczny w Krakowie, grudzień 2011, str Kultura w województwie małopolskim w 2011 r., Informacja sygnalna nr 9 Urzędu Statystycznego w Krakowie, lipiec 2012, 28 Województwo Małopolskie Podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków, 2010 (raport za 2009 r.), str. 292 Strona 11

12 biblioteki oraz placówki informacyjno-biblioteczne odnotowały 893,3 tys. czytelników. Wśród bibliotek oraz placówek informacyjno-bibliotecznych 747 (75,6%) stanowiły biblioteki publiczne Według danych GUS za 2010 rok najwięcej bibliotek oraz placówek informacyjno-bibliotecznych znajdowało się w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym 269 oraz w Małopolsce Zachodniej 154; najmniej w subregionie podhalańskim 107. Największa liczba ludności na 1 bibliotekę przypadła w Krakowskim Obszarze Metropolitalnym średnio osób (w samym Krakowie osób) oraz w subregionie sądeckim średnio osób (w samym Nowym Sączu osób); najmniejsza w subregionie podhalańskim osób W ciągu ostatnich lat (między innymi w wyniku realizacji Programu Rozwoju Bibliotek oraz Programu Wieloletniego KULTURA+, Priorytet Biblioteka+) 31 biblioteki w istotny sposób zmieniły swoją ofertę i sposób działania. Stają się naturalnymi miejscami społecznymi, pełniąc w coraz większym stopniu funkcję miejsca spotkań przyjaznego, otwartego i wspierającego, łączącego zalety przestrzeni prywatnej i publicznej. Zmiany te są widoczne w czterech głównych wymiarach: przestrzeń, pracownicy, sposób funkcjonowania i organizacja pracy oraz oferta. Ta ostatnia stopniowo wzbogacana jest o działania związane z nowoczesnymi technologiami i animacją społeczną. Obserwuje się rosnące zainteresowanie ofertą bibliotek wśród seniorów, dzieci z gorzej sytuowanych rodzin i osób poszukujących pracy (100 tysięcy mieszkańców małych miejscowości wykorzystuje komputery w bibliotekach do pisania dokumentów aplikacyjnych i poszukiwania pracy przez Internet). Biblioteki odgrywają też znaczącą rolę w redukowaniu wykluczenia cyfrowego, szczególnie w małych miejscowościach, w których z bibliotek publicznych korzysta prawie 30% mieszkańców. Prawie 250 tysięcy mieszkańców małych miejscowości w bibliotece po raz pierwszy zetknęło się z komputerem, dla niemal 200 tysięcy osób to jedyne miejsce, gdzie mogą skorzystać z Internetu Pod względem ilości bibliotek wykluczających cyfrowo swoich czytelników (nieposiadających komputerów przeznaczonych dla czytelników i podłączonych do Internetu) Małopolska, z wynikiem 24,6 %, znajduje się w średniej krajowej (za województwem warmińsko-mazurskim 10,4% oraz kujawsko-pomorskim 17,8%, lubuskim 19,0% i pomorskim 23,8%). Odsetek skomputeryzowanych bibliotek jest wyższy w miastach (96,50%) niż na wsi (87,66%) W 2011 roku na terenie województwa małopolskiego działalność prowadziło 15 teatrów i instytucji muzycznych posiadających własny stały zespół artystyczny, z czego 11 teatrów dramatycznych (w tym 3 lalkowe), 1 teatr muzyczny (1 opera), 2 orkiestry i chóry oraz 1 filharmonia. W 2011 roku teatry i instytucje muzyczne wystawiły 5,2 tys. przedstawień i koncertów (o 10,6% więcej niż w roku 2010), w których uczestniczyło ponad 1 mln widzów i słuchaczy Według danych statystycznych z 2010 roku, najchętniej odwiedzanymi przez Polaków instytucjami kultury były kina. Ten ogólnopolski trend widoczny jest również w Małopolsce. Na 1 tys. osób korzystających z instytucji kultury odnotowano wejść do kin, do muzeów, 302 do teatrów i instytucji muzycznych 35. Zależność ta pokazuje, jak duże znaczenie dla Małopolan ma dostęp do kin i jak istotnym elementem uczestniczenia w kulturze jest kino. 29 Kultura w województwie małopolskim w 2011 r., Informacja sygnalna nr 9 Urzędu Statystycznego w Krakowie, lipiec 2012, 30 Województwo Małopolskie Podregiony, powiaty, gminy, Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków, 2011 (raport za 2010 r.), str Małopolska jest liderem pod względem ilości bibliotek biorących udział w Programie Rozwoju Bibliotek: na bibliotek z całego kraju, 384 (185 % średniej krajowej) to biblioteki z terenu małopolski (stan na dzień , 32 Po co Polakom biblioteki?, Pracowania Badań i Innowacji Społecznych Stocznia, wrzesień Kultura w 2010 roku, GUS, Urząd Statystyczny w Krakowie, Warszawa 2011, s. 69, 186, Kultura w województwie małopolskim w 2011 r., Informacja sygnalna nr 9 Urzędu Statystycznego w Krakowie, lipiec 2012, Strona 12

13 22. W Małopolsce na koniec 2011 roku działało 46 kin stałych (22 obiekty należące do sektora publicznego, 24 do sektora prywatnego). Małopolskie kina stanowiły 10,3% kin stałych krajowych. 28 kin dysponowało kilkoma rodzajami aparatury projekcyjnej (wśród nich 21 kin wyposażonych było w cyfrowy system wyświetlania filmów w standardzie DCI), 18 kin wyposażonych było w jeden rodzaj aparatury projekcyjnej. W 2011 roku liczba widzów w kinach wynosiła 3,5 mln i zmniejszyła się o 3,9% w porównaniu z rokiem Przeciętna liczba widzów na 1 seans była najwyższa w podregionie tarnowskim i wynosiła 43 osoby, a najniższa w Krakowie - 20 osób. Najwięcej widzów skupiły kina w Krakowie, tj. 75,7% wszystkich widzów województwa małopolskiego W latach powstała Małopolska Sieć Kin Cyfrowych w założeniu jako projekt cyfryzacji 12 kin lokalnych, działających w ramach samorządowych instytucji kultury, w celu wyrównywania dysproporcji w dostępie do kultury na obszarach położonych z dala od metropolii. Cyfryzacja pozwoliła na wprowadzenie do repertuarów kin tzw. treści alternatywnych (transmisji oper, spektakli i innych wydarzeń międzynarodowych), tym samym uatrakcyjniając ofertę kulturalną na obszarach o utrudnionym wcześniej dostępie do kultury. Pod koniec 2011 r. do sieci należało 17 kin z terenu Małopolski. 24. W roku 2011 Polski Instytut Sztuki Filmowej w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Kin utworzył Polską Sieć Kin Cyfrowych. W pierwszym kwartale roku 2012 do sieci należało 31 kin z całej Polski, w tym 1 kino z terenu Małopolski (krakowskie Kino Pod Baranami). 25. Brakuje spójnego systemu informacji o wydarzeniach kulturalnych. Istnieje wiele niezależnych witryn i portali internetowych zajmujących się kulturą, ale brakuje systemowej platformy wymiany informacji o wydarzeniach i zjawiskach w kulturze. 37 Estetyka środowiska życia 1. Ponad 40 % gmin z obszaru województwa opracowało plan lub program rewaloryzacji i rewitalizacji układów urbanistycznych i zespołów zabytkowych. Większość programów powstała po 2005 roku, co świadczy o rosnącym zainteresowaniu problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego Ogółem do końca 2011 roku na obszarze województwa małopolskiego sporządzono i uchwalono łącznie 32 programy opieki nad zabytkami (27 programów gminnych, 3 powiatowe oraz 2 wojewódzkie). Spośród tej liczby na przełomie 2011 i 2012 roku obowiązywały: wojewódzki program opieki nad zabytkami, 3 powiatowe programy opieki nad zabytkami oraz 20 gminnych programów opieki nad zabytkami 39. W latach nastąpił znaczny wzrost aktywności gmin w zakresie wprowadzania wewnętrznych regulacji dotyczących ochrony lokalnego dziedzictwa przyjętych zostało w okresie zaledwie dwóch lat blisko 47% ogólnej liczby powstałych programów opieki nad zabytkami w regionie, tj. 2 powiatowe programy oraz 13 programów gminnych Dla regionu opracowano listę 104 dóbr kultury współczesnej, będących uznanym dorobkiem współcześnie żyjących pokoleń. Najwięcej (53) obiektów znajduje się w Krakowie, 10 w Zakopanem, 3 w Tarnowie, po 2 w Krynicy, Bochni, Nowym Sączu i Hucisku, w pozostałych miejscowościach są to 36 Kultura w województwie małopolskim w 2011 r., Informacja sygnalna nr 9 Urzędu Statystycznego w Krakowie, lipiec 2012, Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, 2010, s Dane z Dziennika Wojewódzkiego (Lex) [za:] Sprawozdanie z realizacji w latach wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami pn. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , uchwała Sejmiku Województwa Małopolskiego Nr XXX/508/12 z dnia 17 grudnia 2012 roku 40 Sprawozdanie z realizacji w latach wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami pn. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , uchwała Sejmiku Województwa Małopolskiego Nr XXX/508/12 z dnia 17 grudnia 2012 roku Strona 13

14 pojedyncze obiekty. Spośród tej liczby tylko 7 obiektów zostało dotychczas objętych ochroną poprzez zapisy planów miejscowych, co stanowi 7,5 % zidentyfikowanego zasobu Rewitalizacja jest istotnym czynnikiem rozwoju na poziomie lokalnym, w tym w szczególności miast i oddziałuje na atrakcyjność społeczno-gospodarczą regionów. Punktowe przemiany obszarów zdegradowanych są skuteczne, jeśli stanowią impuls do zmiany; tworząc nowy wizerunek i atmosferę zrewitalizowanych miejsc, zachęcają do dalszych inwestycji sektora prywatnego i do jeszcze głębszych przekształceń tych obszarów. Dla udanej rewitalizacji kluczowe znaczenie ma aktywizacja wszystkich potencjalnych interesariuszy procesów rewitalizacyjnych, w tym w szczególności społeczności lokalnych oraz wprowadzanie do odnowionych przestrzeni funkcji społecznych (kulturalnych, rekreacyjnych, sportowych, etc.) i gospodarczych (szczególnie firm sektora przemysłów kultury i kreatywnych, ze względu na wysoką zdolność tych sektorów do generowania wzrostu i zatrudnienia, ich wkładu w rozwijanie innowacji oraz efektu mnożnikowego w innych branżach i obszarach polityki 42 ). 5. Ze środków Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego , Działanie 6.1. Rozwój Miast, Schemat A. Projekty realizowane wyłącznie w ramach programów rewitalizacji, dofinansowanie otrzymało 47 projektów o łącznej wartości 429,8 mln zł (w tym łączna wartość wsparcia z EFRR 234 mln zł) W 2011 roku pod względem wielkości powierzchni objętej ochroną planistyczną (63,23%) Małopolska zajęła 1 miejsce w kraju miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego objętych było 63,23% powierzchni województwa (1 981 planów miejscowych obejmujących łączną powierzchnię ha / km 2, przy całkowitej powierzchni województwa wynoszącej km 2 ), podczas gdy w skali kraju miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego objęte było zaledwie 28,08% powierzchni Polski. Jednocześnie pod względem posiadanej liczby planów zagospodarowania przestrzennego Małopolska zajęła w 2011 roku 8 miejscu w kraju, za Wielkopolską (w której opracowano i przyjęto planów), województwami dolnośląskim, pomorskim, mazowieckim, podkarpackim, kujawsko-pomorskim i śląskim Do końca 2010 roku ponad 40 % gmin z obszaru województwa opracowało plan lub program rewaloryzacji i rewitalizacji układów urbanistycznych i zespołów zabytkowych Wartości ekologiczne, jakość środowiska i bogactwa kulturowe mają zasadnicze znaczenie dla dobrostanu społecznego i perspektyw wzrostu gospodarczego, a zastosowanie naturalnych rozwiązań przynosi wiele korzyści ekonomicznych i społecznych. 46 Współczesne miasta zmierzają zatem w kierunku nie tylko idei miasta inteligentnego i ekologicznego, ale również miasta zielonego (choć oznacza to coś innego niż klasyczny park miejski, skwer lub ogród botaniczny). Zieleń i ogród we współczesnym mieście jest integralnym i powszechnie oczekiwanym elementem przestrzeni publicznej, Silne tradycje kształcenia kadr małopolskich urbanistów, architektów i projektantów mają Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki oraz Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. ASP była pierwszą w Polsce uczelnią, która rozpoczęła kształcenie w dziedzinie 41 Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, 2010, s Komitet Regionów, 101. sesja plenarna w dniu 30 maja 2013 r. Opinia Komitetu Regionów, Sektory kulturalny i kreatywny na rzecz wzrostu gospodarczego i miejsc pracy, EDUC-V Dane Departamentu Funduszy Europejskich Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego wg stanu na koniec lutego 2013 r. 44 [za:] Sprawozdanie z realizacji w latach wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami pn. Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , uchwała Sejmiku Województwa Małopolskiego Nr XXX/508/12 z dnia 17 grudnia 2012 roku 45 Wojewódzki program opieki nad zabytkami w Małopolsce na lata , Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, 2010, s Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiego Komitetu Ekonomiczno - Społecznego i Komitetu Regionów Zielona Infrastruktura zwiększanie kapitału naturalnego Europy /* COM/2013/0249 final 47 Andrzej Wielgosz, O możliwym znaczeniu zieleni w mieście, wykład w ramach Międzynarodowego Biennale architektury wnętrz, Kraków 2012 Strona 14

15 wzornictwa przemysłowego już w roku 1961, utrzymując wysoką pozycję w tej dziedzinie do dziś. Wydział Form Przemysłowych ASP kształci w dziedzinie projektowania produktu i projektowania komunikacji wizualnej. ASP planuje także, wspólnie z Politechniką Krakowską, uruchomienie kierunku inżynieria wzornictwa przemysłowego, łączącego interdyscyplinarną wiedzę z zakresu informatyki, matematyki, budowy maszyn i materiałów oraz wzornictwa przemysłowego. Politechnika Krakowska jest wiodącą w Polsce uczelnią kształcącą na kierunkach: architektura i urbanistyka oraz architektura krajobrazu. Kształcenie na kierunku architektura krajobrazu prowadzi również Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, natomiast Krakowska Akademia im. A. Frycza Modrzewskiego oferuje kierunki: architektura i urbanistyka oraz architektura wnętrz. 10. Znajomość firm oferujących usługi wzornictwa przemysłowego wśród małopolskich przedsiębiorców jest słaba. Jednocześnie ponad połowa badanych firm 48 uważa, że wzornictwo przemysłowe znacząco wpływa na atrakcyjność i poziom sprzedaży wytwarzanych wyrobów. Przedsiębiorcy wskazują na wysokie ceny rynkowe usług projektowania, a także na niewystarczającą informację o znaczeniu wzornictwa przemysłowego i firmach oferujących tego typu usługi. Potencjał turystyczny regionu Pozycja Małopolski w kontekście ogólnej atrakcyjności turystycznej regionu 1. Małopolska, obok województwa pomorskiego, jest najbardziej popularnym regionem turystycznym Polski, a także najwyżej ocenianym w badaniach atrakcyjności turystycznej. 2. O potencjale turystycznym regionu decydują: walory kulturowe i przyrodnicze, dobrze przygotowana infrastruktura turystyczna, dostępność komunikacyjna oraz rosnące zainteresowanie ofertą turystyczną ze strony odbiorców rynku krajowego i zagranicznego. 3. Małopolska ma dobrze przygotowaną ofertę szlaków tematycznych: Małopolska Trasa Światowego Dziedzictwa UNESCO, Szlak Architektury Drewnianej, Szlak Żydów Małopolskich, Szlak Cerkwi Łemkowskich, Szlak Jana Pawła II, Szlak Solny, Szlak Cysterski, Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej, Szlak Orlich Gniazd, Szlak Rzemiosła Tradycyjnego i inne. Do najciekawszych należy Szlak Architektury Drewnianej liczący ok km i obejmujący ponad 250 obiektów pereł budownictwa drewnianego, w tym osiem obiektów wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO (kościółki w Lipnicy Murowanej, Sękowej, Binarowej i Dębnie Podhalańskim oraz cerkwie w Powroźniku, Owczarach, Kwiatoniu i Brunarach Wyżnych). 4. Południe regionu, w tym pasma górskie Tatr, Beskidów, Pienin to popularne obszary dla pieszej turystyki górskiej, wakacji i sportów zimowych (narty, snowboard) znajduje się tam 300 wyciągów narciarskich, 3360 km szlaków górskich, 2600 km szlaków rowerowych. 5. Dzięki wyżynnemu i górskiemu ukształtowaniu terenu Małopolska posiada dobre warunki do rozwoju wszelkich form turystyki aktywnej i kwalifikowanej, jak narciarstwo zjazdowe, alpejskie, biegowe, snowboard, rakiety śnieżne, wspinaczka górska, nordic walking i trecking. Obserwuje się dynamiczny rozwój oferty turystyki kwalifikowanej, z coraz większym akcentem na sporty ekstremalne. Popularne w regionie są także: spływ Dunajcem, żeglarstwo, głównie na jeziorach Rożnowskim i Czorsztyńskim. 6. W regionie działają najpopularniejsze w Polsce muzea atrakcje turystyczne: Zamek Królewski na Wawelu, Zabytkowa Kopalnia Soli Wieliczka oraz Muzeum Auschwitz - Birkenau. 48 Badanie Wzornictwo przemysłowe w Małopolsce, 2007 [za:] Wzornictwo przemysłowe w Małopolsce oczekiwania firm i studentów, pod redakcją Łukasza Mamicy Strona 15

16 7. Małopolska ma dobrze rozwiniętą ofertę produktów opartych na tradycyjnych recepturach zajmuje pierwsze miejsce w Polsce pod względem liczby produktów regionalnych zarejestrowanych w Unii Europejskiej (11 z 41). 8. Małopolska, to obok Dolnego Śląska, drugi wiodący region oferty uzdrowiskowej w Polsce Południowej, o uznanej tradycji i bogatej historii. 9. Małopolska jest wiodącym w Europie regionem turystyki pielgrzymkowej. W regionie funkcjonują aż trzy międzynarodowe centra pielgrzymkowe (Kraków-Łagiewniki, Kalwaria Zebrzydowska, Wadowice). 10. Na terenach wiejskich coraz większą popularność zyskuje oferta gospodarstw agroturystycznych. Małopolska jest krajowym liderem pod względem liczby skategoryzowanych gospodarstw agroturystycznych. 11. Małopolska, szczególnie Kraków, staje się coraz bardziej popularna jako destynacja turystyki biznesowej, w tym spotkań o charakterze kongresowym, konferencyjnym, szkoleniowym, targowym oraz imprez integracyjno - motywacyjnych. W Krakowie w 2010 roku odbyło się ponad 7 tys. wydarzeń o charakterze gospodarczym, społecznym, biznesowym i politycznym, co daje pierwsze miejsce wśród polskich miast (według raportu dotyczącego Przemysłu Spotkań i Wydarzeń w Polsce 2011). 12. Małopolska posiada wyraźnie silny wizerunek destynacji turystycznej na rynku krajowym i stosunkowo słabo rozpoznawalny na rynkach zagranicznych. Najsilniej wizerunek buduje miasto Kraków, Kopalnia Soli Wieliczka oraz tereny górskie (dziedzictwo kulturalne, unikatowa architektura). 13. Odpowiadając na światowe trendy zapotrzebowania na unikatową ofertę specjalistyczną i niszową, Małopolska podejmuje działania mające na celu stworzenie i promocję nowych produktów turystycznych, opartych na walorach i tradycji miejsca, przez to autentycznych i jedynych w swoim rodzaju (podróże kulinarne, przyrodnicze, warsztaty rękodzieła ludowego, etc.) 14. Ruch turystyczny na obszarze Małopolski od 2008 r. utrzymuje stałą, niewielką tendencję wzrostową. Według firmy EU Consult Sp. z o.o. w 2012 r. Małopolskę odwiedziło ponad 9 mln turystów, w tym 2,4 mln turystów zagranicznych. Gości odwiedzających region było ponad 12 mln, w tym ponad 2,6 mln z zagranicy. Lotnisko Balice przyjęło w 2012 roku prawie 3,5 mln pasażerów. 15. Szacowane łączne wpływy od gości odwiedzających region wynoszą prawie 11 mld zł (według firmy EU Consult Sp. z o.o., 2012r.). Kluczowe znaczenie dla dochodów turystycznych regionu mają wyniki dwóch głównych centrów turystycznych Małopolski Krakowa i Zakopanego. 16. W ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata na rozwój turystyki i przemysłu kulturowego przeznaczono łącznie ok. 160 mln zł. Stan infrastruktury turystycznej regionu 1. Małopolska należy do regionów o największym potencjale całorocznej bazy noclegowej, skupionym wokół wiodących centrów turystycznych regionu Krakowa i Zakopanego. W regionie znajduje się najwięcej w Polsce (440 dane na koniec czerwca 2013r. ) obiektów hotelarskich. Obserwuje się dynamiczne i elastyczne dostosowywanie infrastruktury noclegowej i gastronomicznej do potrzeb rynku. 2. Na terenie województwa znajduje się prawie 300 obiektów oferujących usługi konferencyjne z dobrze przygotowanym zapleczem do ich organizacji, w tym prawie 70 obiektów zabytkowych. Wysoka konkurencja wśród gestorów obiektów bazy noclegowej i gastronomicznej wpływa na stosunkowo atrakcyjny poziom cen oraz różnicowanie standardu. Strona 16

17 3. Obserwuje się stosunkowo powolny, jak na potencjał i możliwości turystyczne regionu, rozwój infrastruktury specjalistycznej, w tym infrastruktury sportów zimowych, turystyki wodnej, rodzinnej, pielgrzymkowej, a także infrastruktury uzdrowiskowej. 4. Słabością infrastruktury turystycznej regionu jest także brak infrastruktury dla rowerzystów brak wydzielonych (od dróg) bezpiecznych ścieżek rowerowych. 5. W odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie na zdrowy styl życia, pojawił się nowy, istotny trend rozwoju nowoczesnej infrastruktury w obszarze turystyki sportowej oraz turystyki termalnej: ośrodki odnowy biologicznej, kompleksy boisk i basenów, należą do wysoce konkurencyjnych w tej części Europy. 6. Ważnym czynnikiem rozwoju turystycznego regionu jest rozbudowa infrastruktury lotniczej. 7. Największą słabością infrastruktury turystycznej regionu pozostaje infrastruktura drogowa oraz kolejowa, w tym łącząca dwa główne centra turystyczne Kraków i Zakopane oraz oś Kraków Krynica-Zdrój, także Wieliczka, Oświęcim, Kalwaria, Wadowice. 8. Ważnym elementem dla rozwoju turystyki było stworzenie i uruchomienie, przy wsparciu środków europejskich, Małopolskiego Systemu Informacji Turystycznej nowoczesnego systemu zintegrowanych w warstwie analogowej i cyfrowej 33 jednostek Informacji Turystycznej (IT), przygotowanych także z myślą o osobach niepełnosprawnych. 9. W celu poniesienia jakości obsługi ruchu turystycznego w Małopolsce i zbliżenia go do standardów europejskich w 2010 roku została utworzona Małopolska Szkoła Gościnności im. Tytusa Chałubińskiego w Myślenicach, o charakterze ponadregionalnym. Marketing i komercjalizacja oferty turystycznej regionu 1. Największym kanałem dystrybucji ofert turystycznych jest sprzedaż bezpośrednia, indywidualna każda z usług - ofert jest kupowana oddzielnie przez turystę. 2. Oferty i produkty eksponowane w kanałach sprzedaży mają charakter zbyt ogólny (wizerunkowy). Rekomenduje się ekspozycję oferty w sposób bardziej sprzedażowy, z wyraźnie zaznaczoną ceną i oferentem. 3. Obserwuje się niewystarczające dostosowywanie narzędzi marketingowo - sprzedażowych do specyfiki rynków docelowych. Najczęściej brak jest stosowania mierników efektywności i skuteczności prowadzonych działań marketingowych 4. Niewystarczający jest marketing i komercjalizacja wiodących markowych produktów turystycznych (w tym szlaków). 5. W działaniach promocyjnych Małopolska nadmierne wykorzystuje narzędzie targów turystycznych. Należy zadbać o dywersyfikację narzędzi promocji. 6. Małopolska, jako pierwszy region w Polsce, wdrożyła program cyklicznych badań ruchu turystycznego. Badania prowadzone są regularnie od 2003 roku. Od 2011 roku prowadzone są kwartalne badania koniunktury sektora turystycznego w ramach Małopolskich Obserwatoriów Regionalnych. Analiza wiodących form turystyki i rekreacji w regionie 1. Turystyka miejska i kulturowa wiodąca forma turystyki w regionie, generująca największy ruch turystyczny (obecnie i w przyszłości). W zakres tej formy turystyki wchodzą m.in. takie aktywności jak: uczestnictwo w wydarzeniach, wyjazdy weekendowe (city breaks, rower), turystyka objazdowa indywidualna, objazdowa grupowa, turystyka szkolno - edukacyjna, miejska. Wiodącym centrum turystyki miejskiej kulturowej jest Kraków, który stał się jednym z liderów turystyki miejskiej w Europie. Obok Krakowa, najchętniej odwiedzanymi atrakcjami turystycznymi regionu są: Tatrzański Park Narodowy ( gości), Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej ( ) - Sanktuarium w Łagiewnikach ( gości) oraz Muzeum Auschwitz Birkenau ( gości) Strona 17

18 (dane z 2012 r.). Ważnym centrum turystyki miejskiej stało się także Zakopane, które przyciąga turystów bogatą infrastrukturą gastronomiczną, handlową oraz ofertą rozrywkową. Istotny potencjał rozwoju w tym obszarze posiadają takie miasta jak Tarnów, Nowy i Stary Sącz, Bochnia, Krynica Zdrój, Kalwaria Zebrzydowska, Lipnica Murowana oraz Ojcowski Park Narodowy. 2. Turystyka aktywna i specjalistyczna piesza górska - trekking, wodna, rowerowa, wspinaczka górska, konna, ekstremalna, przygodowa, sportowa, rowerowa. Obszarami szczególnie predestynowanymi dla rozwoju turystyki aktywnej i specjalistycznej są subregiony podhalański oraz sądecki. Miejscowe oraz strefowe warunki dla rozwoju tych form turystyki posiadają także pozostałe subregiony, w tym: Krakowski Obszar Metropolitalny, Małopolska Zachodnia oraz subregion tarnowski. Istotnym katalizatorem rozwoju tych form turystyki są znane parki narodowe oraz krajobrazowe, rezerwaty przyrody oraz szlaki turystyczne. Hitami wśród ofert Małopolski w obszarze turystyki aktywnej specjalistycznej są m.in. spływ Dunajcem, Tatrzański Park Narodowy, Ojcowski Park Narodowy, wspinaczka skałkowa na obszarze Jury Krakowsko - Częstochowskiej, region Białki Tatrzańskiej w zakresie narciarstwa zjazdowego. 3. Turystyka uzdrowiskowa i zdrowotna w tym pobyty kuracyjne, wypoczynek zdrowotny w uzdrowiskach, turystyka kulturowa objazdowa. Małopolska posiada stosunkowo liczną grupę miejscowości o statusie uzdrowiskowym (9), choć z reguły są to niewielkie miejscowości o słabo rozwiniętej infrastrukturze. Najbardziej znanymi uzdrowiskami regionu są posiadające wieloletnie tradycje:, Krynica-Zdrój Szczawnica oraz Rabka Zdrój. Dużym powodzeniem na rynku cieszą się wody mineralne z terenów uzdrowisk Muszyna Zdrój ( Muszynianka ), Piwniczna Zdrój ( Piwniczanka ) oraz lecznicze ze Szczawnicy (m.in. Jan, Zuber). Cechą uzdrowisk w Małopolsce jest ich górski lub podgórski charakter (z wyjątkiem uzdrowiska Kraków - Swoszowice). Małopolskie uzdrowiska nie zbudowały do tej pory silnej platformy promującej wspólną markę regionalną, jak to się stało np. w przypadku uzdrowisk Dolnego Śląska. Główną konkurencję dla małopolskich uzdrowisk, stanowią uzdrowiska słowackie, dolnośląskie oraz podkarpackie. Turystyka zdrowotna rozwija się z powodzeniem także na obszarze innych gmin o charakterze górskim, w tym m.in. dzięki budowie infrastruktury basenów termalnych oraz odnowy biologicznej (np. Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Szaflary, Zakopane). Infrastruktura uzdrowiskowa oraz SPA stanowią ważne uzupełnienie oferty dla turystyki sportowej, w tym obozów kondycyjnych, treningowych oraz rehabilitacji sportowej. 4. Turystyka biznesowa (inaczej przemysł spotkań) konferencje, kongresy, wyjazdy motywacyjne, integracyjne itp.). Centrami turystyki biznesowej, w tym przyjazdów motywacyjnych, udziału w konferencjach, szkoleniach czy kongresach, są miasta: Kraków, Krynica-Zdrój oraz Zakopane. Krynica-Zdrój i Kraków są predestynowane dla rozwoju konkurencyjnego produktu przemysłu spotkań w obszarze turystyki kongresowej. Warunkiem jest rozwój odpowiedniej infrastruktury, w tym m.in. centrum kongresowego w Krakowie. Zakopane jest liderem na rynku w przyjazdach motywacyjnych oraz integracyjnych. Możliwy jest rozwój wyjazdów incentive, przede wszystkim w subregionie podhalańskim. Najbardziej znanym wydarzeniem biznesowym w Polsce jest Forum Ekonomiczne w Krynicy Zdroju. Szansę na istotny udział w regionie w tej formie turystyki mają też takie miejscowości jak Szczawnica czy Tarnów (obiekty do adaptacji na cele konferencyjne) pod warunkiem wykorzystania rozwijającej się infrastruktury komunikacyjnej oraz wsparcia w rozwoju produktu i marketingu. 5. Turystyka religijna odwiedzanie miejsc duchowych/ świętych, pielgrzymki zorganizowane, uczestnictwo w wydarzeniach kościelnych. Największe znaczenie w regionie ma turystyka pielgrzymkowa, w tym odwiedzanie znanych sanktuariów w Kalwarii Zebrzydowskiej czy w Krakowie-Łagiewnikach. Istotnymi miejscami na mapie turystyki religijnej Małopolski są także Strona 18

19 Wadowice rodzinna miejscowość Karola Wojtyły, która co roku przyciąga coraz więcej turystów oraz odwiedzających z Polski i zagranicy. 6. Turystyka na terenach wiejskich w Małopolsce funkcjonuje najwięcej w Polsce obiektów agroturystycznych. Ponad 200 obiektów skategoryzowanych zostało według zasad Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gościnne, co stawia Małopolskę na pierwszej pozycji w kraju. Ponadto przygotowana została oferta specjalistyczna, skupiająca obiekty agroturystyczne pod wspólnym hasłem Małopolska Wieś Pachnąca Ziołami, Małopolska wieś dla dzieci, czy Małopolska Wieś dla seniorów. Tereny wiejskie regionu posiadają duży potencjał turystyczny dzięki m.in. bogatej i różnorodnej kulturze lokalnej, wytwarzanym na miejscu produktom tradycyjnym (rękodzieło, kulinaria) oraz walorom przyrodniczym i krajobrazowym bezpośredniego otoczenia. Barierą rozwoju jest stosunkowo słabo rozwinięty system dystrybucji ofert oraz niedostatecznie wypromowana forma wypoczynku na wsi. Ta forma turystyki rozwija się głównie w subregionach podhalańskim i sądeckim, a także na terenie Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego. 7. Turystyka przygraniczna są to głównie wyjazdy rozrywkowe, handlowe, wymiana młodzieży, a także rozwój i budowanie szlaków transgranicznych. Potencjał sportowy regionu 1. Małopolska ma najstarsze w Polsce tradycje kultury fizycznej. Tu powstawały pierwsze towarzystwa sportowe, będące równocześnie ośrodkami wychowania patriotycznego, krzewicielami polskości i dumy narodowej. 2. Małopolska zajmuje piąte miejsce na sportowej mapie kraju, potwierdzając tę lokatę ilością stowarzyszeń kultury fizycznej (ok ), wielkością i tempem rozwoju bazy sportowej (ok obiektów podstawowej bazy sportowej), a przede wszystkim wynikami młodzieży czynnie uprawiającej sport amatorski i wyczynowy pierwsze miejsce w kraju w sportach zimowych oraz znane w kraju, Europie i świecie nazwiska małopolskich zawodników (obecnie m.in. Justyna Kowalczyk, Robert Kubica, Agnieszka Radwańska, Kamil Stoch). 3. Ofertę sportowo - rekreacyjną w regionie współtworzy organizacji pozarządowych działających w sferze kultury fizycznej: 546 Klubów Sportowych, 509 Ludowych Klubów Sportowych, 56 Międzyszkolnych Klubów Sportowych, 28 Parafialnych Klubów Sportowych, 994 Uczniowskich Klubów Sportowych, 59 Ludowych Uczniowskich Klubów Sportowych, 19 Parafialnych Uczniowskich Klubów Sportowych, 138 Ognisk Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej oraz 430 innych stowarzyszeń. 4. Sport, oprócz okazji do rywalizacji, pozytywnego wpływu na poprawę zdrowia i wzmacniania kontaktów międzyludzkich, pełni funkcje ekonomiczne i promocyjne. Znani w świecie małopolscy sportowcy poprzez swoje osiągnięcia wzmacniają zainteresowanie regionem, określoną dyscypliną sportu, działają na wyobraźnię młodego pokolenia, potencjalnych następców. Ich popularność wpływa na zwiększenie liczby trenujących, ułatwia pozyskiwanie sponsorów. 5. Obiekty sportowe, na których odbywają się imprezy najwyższej rangi (Wielka Krokiew i tor łyżwiarstwa szybkiego w Zakopanem, tor kajakowy Kolna, stadiony piłkarskie Cracovii i Wisły w Krakowie) mogą stanowić atrakcje turystyczne. 6. Popularność sportowców, nowoczesne obiekty sportowe i wysokiej rangi imprezy (m.in. Puchar Świata w skokach Narciarskich, Tour de Pologne) generują popyt na przemysł około sportowy. Organizacja imprez najwyższej rangi powoduje ożywienie rynku hotelarskiego, branży gastronomicznej i rozrywkowej. Przy umiejętnym zarządzaniu rynkiem sportowym tendencja ta może mieć charakter długofalowy, nie związany już z poszczególnymi wydarzeniami stricte Strona 19

20 sportowymi. Sport ma w sobie duży potencjał i umiejętnie podany ma pozytywny wpływ na wiele branż z pozoru z nim nie związanych. 7. Wyławianie i wspieranie młodych talentów to najlepsza inwestycja w przyszłość polskiego sportu. Coroczne klasyfikacje najlepszych polskich sportowców młodego pokolenia, listy medalistów imprez sportowych najwyższej rangi zawierają średnio nazwisk zawodniczek i zawodników z Małopolski. 8. Na terenie województwa funkcjonuje ok obiektów sportowych podstawowej bazy sportowej, w tym najpopularniejszych: stadiony/ boiska do piłki nożnej, boiska do gier małych (koszykówki, siatkówki, piłki ręcznej, tenisa), 57 hale (44 x 24 m), 626 małe hale/ sale (36 x x 12 m), 42 kryte pływalnie (25 x 12,5 m). 9. Odsetek społeczeństwa deklarujący systematyczną aktywność, szacowany jest na poziomie 7,5%. Jedynie 7% Polaków w wieku lat systematyczne się uprawia aktywność fizyczną. 10. Uprawianie sportu oraz uczestnictwo w różnych formach aktywności ruchowej stanowi antidotum na wiele chorób cywilizacyjnych. Potencjał kreatywny i kooperacyjny w regionie 1. Kreatywność i talent, bardziej niż tradycyjne czynniki produkcji, jak praca i kapitał, stają się szybko silnymi napędami zrównoważonego rozwoju, tworząc wspólny mianownik dla aktywności w biznesie, nauce i kulturze. 49 Jednocześnie uczestnictwo w kulturze, dzięki stymulowaniu kreatywnego myślenia, wyobraźni i autoekspresji, jest skuteczną metodą rozwijania kompetencji społecznych i obywatelskich oraz inicjatywności i przedsiębiorczości, a więc kompetencji kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy i innowacji Nowa wartość powstaje, gdy spotykają się techniczna innowacja, kreacja artystyczna i przedsiębiorczość. 51 Koncentracja twórców, przedsiębiorców i odbiorców w miastach i dzielnicach kreatywnych tworzy atrakcyjną atmosferę oraz możliwości, które pozwalają na realizację międzybranżowych i międzysektorowych projektów. 52 Skutkuje to pojawieniem się na tym obszarze kreatywnych przedsiębiorców, a za nimi kolejnych, oferujących zróżnicowane usługi (miejsca pracy) Podstawowe branże tzw. sektora kreatywnego to: przemysł filmowy, video i produkcji audiowizualnej, przemysł muzyczny, przemysł wydawniczy, przemysł medialny (telewizja, radio, prasa, Internet), przemysł reklamy, projektowanie graficzne i wzornictwo przemysłowe (design), projektowanie ubioru (fashion design), architektura, sztuki sceniczne (teatr, opera, taniec), działalność artystów i rzemiosło artystyczne, galerie i handel sztuką, konserwacja zabytków i dzieł sztuki, gry komputerowe i oprogramowanie itp., a przede wszystkim każda własność intelektualna. 4. Dane dotyczące wkładu sektora kreatywnego w PKB w Polsce są rozbieżne: według OECD wkład ten wyniósł w 2003 roku 1,2%; według Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego 4,5% w 2000 roku; według Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata ,2% w 2002 roku. Wskaźnik ten dla większości państw europejskich wynosi 2-6% Główna konkluzja raportu dot. kreatywnej ekonomii, przygotowanego przez Konferencję Handlu i Rozwoju Narodów Zjednoczonych w 2008, za: Paweł Szlachta, Kreatywność niewyczerpane źródło rozwoju [w:] Małopolskie Studia Regionalne, 1 (21) Kompetencje kluczowe w uczeniu się przez całe życie europejskie ramy odniesienia to załącznik do zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie, opublikowanego w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 30 grudnia 2006 r./l394. ( v/site/pl/oj/2006/l_394/l_ pl pdf) 51 Paweł Szlachta, Postaw na talent. Przepis na sukces regionów [w:] Bliżej Brukseli 05, listopad Za: Paweł Szlachta, Kreatywność niewyczerpane źródło rozwoju [w:] Małopolskie Studia Regionalne, 1 (21) Frederic Meseeuw, Kreatywność koło napędowe rozwoju gospodarczego [w:] Bliżej Brukseli 05, listopad Za: Polska 2030, str. 360 Strona 20