Jak Urządzić świat? Katarzyna Boni, Jędrzej Witkowski. scenariusze lekcji

Transkrypt

1 Jak Urządzić świat? Katarzyna Boni, Jędrzej Witkowski scenariusze lekcji Centrum Edukacji Obywatelskiej 2013 A4

2 WSTĘP Niniejsza broszura zawiera scenariusze powstałe w ramach programu Jak urządzić świat?. To pytanie, które nurtuje nie tylko wielkich polityków, filozofów i znanych dziennikarzy, ale także od czasu do czasu nas wszystkich. W programie Centrum Edukacji Obywatelskiej i Gazety Wyborczej próbowaliśmy na nie odpowiedzieć, angażując młodych ludzi w rozwiązywanie globalnych problemów. Młodzi ludzie chętnie angażują się w działania, których celem jest naprawa świata, zwłaszcza teraz, gdy zewsząd słyszą o kryzysie światowych finansów, kłopotach całych branż i krajów, a także masowych protestach od Wall Street aż po arabską Wiosnę Ludów. Coraz częściej pojawiają się opinie, że to coś więcej niż krótkotrwały impas i że świat wymaga radykalnych zmian na każdym poziomie: ograniczenia cierpienia najuboższych narodów i regionów, zdecydowanej ochrony zasobów planety, zaprzestania spekulacji finansowych, rozwiązania zapalnych problemów politycznych globu, zmniejszenia różnic między klasami i warstwami społecznymi. Scenariusze, które proponujemy są przeznaczone dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych do realizacji na lekcjach WOS, godzinach wychowawczych, geografii, ale także podczas zajęć pozalekcyjnych. Stawiają na rozwój krytycznego myślenia, współpracę uczniów i, co szczególnie ważne powiązanie szkoły z realnymi problemami, uczenie rozpoznawania ich i rozwiązywania. Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej 2 / 25

3 Ubóstwo na świecie jak je przezwyciężyć? Pytanie Kluczowe Co znaczy być ubogim? czas 4 Cele Uczeń/uczennica: formułuje definicję ubóstwa rozróżnia ubóstwo na poziomie indywidualnym i krajowym opisuje podstawy mechanizmu działania mikrokredytów NaCoBeZu własnymi słowami zdefiniujesz, czym jest ubóstwo opiszesz, jak działa mechanizm mikrokredytów Metody i formy pracy burza mózgów praca z tekstem praca w grupie miniwykład Pomoce dydaktyczne mapa świata komputer i rzutnik lub duży wydruk mapy świata z załącznika nr 2 Przebieg zajęć 1 Lekcję rozpocznij od burzy mózgów. Zapytaj uczennice i uczniów: Co to znaczy być ubogim? Wszystkie padające odpowiedzi spisz na tablicy. 2 Podziel klasę na grupy czteroosobowe. Każdej grupie rozdaj kartę z listą potrzeb (załącznik nr 1). Poproś o wykreślenie tych rzeczy, które nie są ich zdaniem konieczne do godnego życia. Przeznacz na to zadanie kilka minut, a następnie poproś grupy o sformułowanie definicji ubóstwa Ubóstwo to lub Człowiek ubogi. 8 minut 3 Poproś grupy o przedstawienie swoich definicji. Możesz wynotować na tablicy najważniejsze elementy definicji. Podsumuj wypowiedzi uczniowskie. Zwróć uwagę na następujące elementy: ubóstwo nie ogranicza się do braku środków finansowych; ubóstwo to brak możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb; 3 / 25

4 każdy z nas może te podstawowe potrzeby określać inaczej, dlatego słowo ubóstwo każdy z nas może definiować inaczej; skrajne ubóstwo to sytuacja, w której człowiek nie ma możliwości zaspokojenia swoich najbardziej podstawowych potrzeb (np. brakuje mu wody pitnej lub jedzenia); o ubóstwie mówimy w odniesieniu do ludzi oraz w odniesieniu do państw państwo ubogie to takie, które nie może zapewnić swoim obywatelkom i obywatelom możliwości realizacji ich potrzeb (np. nie gwarantuje dostępu do edukacji, opieki medycznej, itp.); z ubóstwem mamy do czynienia w każdym kraju, także w Polsce, jednak w naszym kraju nie zdarzają się (lub bardzo rzadko zdarzają się) przykłady skrajnego ubóstwa. Na tablicy zapisz hasła: ubóstwo i skrajne ubóstwo. 8 minut 4 Korzystając z rzutnika multimedialnego, komputera lub kolorowego wydruku przedstaw klasie mapę skrajnego ubóstwa (załącznik nr 2). Wytłumacz, że jest to alternatywna mapa, na której wielkość kraju zależy od tego, jak duża część jego mieszkańców żyje poniżej granicy ubóstwa ustalonej na poziomie 2 dolarów dziennie. Mała powierzchnia kraju na mapie oznacza, że niewielu jego mieszkańców, żyje w skrajnym ubóstwie. Zapytaj uczniów i uczennice, w jakich regionach i krajach ubóstwo jest najbardziej poważnym problemem. Dla porównania możesz pokazać również zwykłą mapę świata. 5 Poproś uczennice i uczniów, by w trójkach zastanowili się, jakie formy pomagania ludziom ubogim (w Polsce lub zagranicą) znają. Po kilku minutach poproś chętne osoby o wypowiedzi. Zwróć uwagę uczniów, że formy pomocy mogą dotyczyć wspierania poszczególnych osób (np. wsparcie rzeczowe) lub działań systemowych (tworzenie nowych miejsc pracy). Oba typy działań są potrzebne. Powiedz, że dzisiaj poznają nową formę wspierania wybranych osób. Zapytaj klasę, czy słyszeli kiedykolwiek o mikrokredytach. Jeśli w klasie są takie osoby, poproś je o skrótowe przedstawienie tej idei. 6 minut 6 Rozdaj tym samym trójkom teksty pomocnicze dotyczące mikrokredytów (załącznik nr 3), poproś o zapoznanie się z nimi (każda osoba czyta jeden tekst) a następnie o wspólne wypełnienie brakującymi słowami schematu działania mikrokredytu. 8 minut 7 Poproś jedną grupę o przedstawienie odpowiedzi. Upewnij się, czy wszyscy w klasie zrozumieli ten schemat, w razie konieczności raz jeszcze go wyjaśnij. 3 minuty 8 Podsumuj zajęcia wracając do definicji ubóstwa i pokazując, w jaki sposób mikrokredyt może pomóc w wychodzeniu z tego stanu. 2 minuty Pomysł na kontynuację zajęć Przedstaw klasie ideę organizacji Kiva (portal w języku angielskim lub podstawowe informacje o organizacji w polskiej Wikipedii Dzięki portalowi kiva.org każdy z nas może pożyczyć pieniądze niewielkim przedsiębiorcom z krajów uboższych, tym samym włączając się w praktyczne upowszechnienie idei mikrokredytów. 4 / 25

5 Aby udzielić pożyczki należy zarejestrować się w serwisie, wybrać pożyczkobiorcę z bazy i przekazać minimum 25 dolarów (ok zł). Pożyczkobiorca spłaca pożyczkę (Kiva ma 99% ściągalność udzielanych pożyczek), środki wracają na nasze konto i możemy po raz kolejny pożyczyć je innej osobie. Wspólne udzielenie pożyczki przez klasę (np. przy wsparciu nauczyciela języka angielskiego portal jest prowadzony w języku angielskim), poprzedzone wyborem pożyczkobiorcy i poznaniem jego historii jest świetną kontynuacją lekcji o ubóstwie. Uczniowie i uczennice widzą, że ich wsparcie ma znaczenie dla konkretnej osoby, pożyczone pieniądze do nich wracają i mogą je ponownie wykorzystać. Materiały pomocnicze (dostępne na stronie internetowej Załącznik 1 Karta potrzeb Załącznik 2 Mapa skrajnego ubóstwa Załącznik 3 Informacje o mikrokredytach Załącznik 4 Schemat działania mikrokredytu 5 / 25

6 Skąd się bierze ubóstwo? Pytanie Kluczowe Jakie są przyczyny ubóstwa na świecie? czas 4 Cele Uczeń/uczennica: opisuje wskaźnik rozwoju społecznego jako jeden z mierników rozwoju wymienia przyczyny ubóstwa w Afryce subsaharyjskiej opisuje mechanizmy utrudniające rozwój państw afrykańskich związane z handlem międzynarodowym NaCoBeZu opiszesz, czym jest wskaźnik rozwoju społecznego i co się na niego składa wskażesz przynajmniej 6 przyczyn ubóstwa państw afrykańskich wyjaśnisz przynajmniej 3 mechanizmy, które utrudniają rozwój państw afrykańskich Metody i formy pracy praca z tekstem praca w grupie miniwykład Pomoce dydaktyczne mapa świata komputer i rzutnik lub duży wydruk mapy świata z załącznika nr 2 tablice arkusze papieru i flamastry dla 5 grup Przebieg zajęć 1 Przed lekcją poproś uczniów i uczennice o wyszukanie informacji na temat wskaźnika rozwoju społecznego. Czym jest wskaźnik rozwoju społecznego? Jakie elementy bierze się pod uwagę przy wyznaczaniu wartości wskaźnika? Które miejsce w rankingu rozwoju społecznego zajmuje Polska? Informacje te można łatwo wyszukać w internecie. 2 Lekcję rozpocznij od wyświetlenia mapy świata wg wskaźnika rozwoju społecznego (załącznik nr 1). Możesz wykorzystać do tego komputer i rzutnik lub wydrukować mapę w dużym formacie. Zbierz od klasy informacje, które udało im się zdobyć na temat wskaźnika rozwoju społecznego. Wskaźnik rozwoju społecznego to miara rozwoju krajów opracowana przez Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP). 6 / 25

7 Przy wyznaczaniu wartości wskaźnika bierze się pod uwagę: średnią oczekiwaną długość życia (zdrowie), średnią liczbę lat edukacji (dostęp do edukacji) i produkt narodowy na osobę (bogactwo). Polska znajduje się na 39 miejscu na 187 państw sklasyfikowanych w rankingu i zalicza się do grupy państw o bardzo wysokim wskaźniku rozwoju społecznego. Podsumowując, podkreśl, że na wskaźnik rozwoju społecznego składają się: zdrowie obywateli, dostęp do edukacji oraz bogactwo. 3 Zwróć uwagę na fakt, że duża część krajów Afryki subsaharyjskiej to kraje o niskim poziomie wskaźnika rozwoju społecznego (na 45 państw, których poziom rozwoju społecznego został uznany przez UNDP za niski aż 36 to państwa afrykańskie). Powiedz, że lekcja będzie poświęcona wyjaśnieniu, dlaczego tak się dzieje. 2 minuty 4 Uczniom i uczennicom rozdaj tekst dotyczący przyczyn ubóstwa w Afryce (załącznik nr 2). Każda osoba powinna dostać jedną część tekstu. Poproś o zapoznanie się z nim i wynotowanie głównych przyczyn ubóstwa Afryki, o których mówią autorzy. Przeznacz kilka minut na jego przeczytanie, a następnie zapytaj, jakie przyczyny udało im się zidentyfikować. Zapisuj je na tablicy. Zapytaj, czy uczniowie i uczennice znają inne przyczyny, o których nie ma mowy w tekście (np. zjawisko drenażu mózgów). Korzystając z materiału dla nauczyciela sprawdź, czy na tablicy pojawiły się wszystkie omówione w tekście problemy. 5 Zapytaj klasę, które z zapisanych na tablicy przyczyn ubóstwa mają związek z państwami tzw. globalnej Północy (państwami bogatszymi). Wspólnie oznaczcie te przyczyny (m.in. kwestie zadłużenia zagranicznego, handlu międzynarodowego). Wytłumacz uczniom, że eksperci zajmujący się rozwojem międzynarodowym wskazują je pośród głównych hamulców rozwoju Afryki. Coraz bardziej powszechny jest bowiem pogląd, że wpływ krajów bogatych na kraje ubogie jest negatywny. Powiedz, że kolejna część zajęć będzie poświęcona właśnie takim związkom pomiędzy globalną Północą a globalnym Południem. 3 minuty 6 Podziel klasę na 5 grup. Każdej z nich rozdaj jedną z fiszek informacyjnych (załącznik nr 3) oraz arkusz papieru i flamastry. Zadaniem grupy będzie zapoznanie się z treścią fiszki i przygotowanie tekstowego lub rysunkowego schematu, na podstawie którego wytłumaczą koleżankom i kolegom opisany w ich tekście problem. Przeznacz na przygotowanie schematów, a następnie poproś grupy o zaprezentowanie wyników swojej pracy, przeznaczając maksymalnie 2 3 minuty na jedną prezentację. Po każdej prezentacji zapytaj, czy wszyscy zrozumieli przedstawiany przez grupę problem. Zwracaj uczniom i uczennicom uwagę na wzajemne powiązania pomiędzy omawianymi problemami (np. zadłużenie zagraniczne powoduje uzależnienie finansowe i polityczne od innych krajów i w konsekwencji utrudnia krajom uboższym walkę o swoje interesy na arenie międzynarodowej). 20 minut 7 W ramach podsumowania zajęć poproś, aby wszyscy uczniowie i uczennice wskazali jedną z przyczyn ubóstwa państw afrykańskich, o której chcieliby dowiedzieć się więcej. Może być to przyczynek do pracy domowej, kolejnej lekcji pogłębiającej wybrane zagadnienia lub realizacji badawczego projektu edukacyjnego (np. Jaki wpływ ma redukcja zadłużenia zagranicznego na państwa Afryki?). 7 / 25

8 Materiały pomocnicze (dostępne na stronie internetowej Załącznik 1 Mapa świata wg wskaźnika rozwoju społecznego Załącznik 2 tekst Ubóstwo w Afryce Załącznik 3 fiszki informacyjne dotyczące działania mechanizmów utrwalających ubóstwo państw afrykańskich 8 / 25

9 Jaki jest mój wpływ na środowisko? Pytanie Kluczowe Czy moje decyzje wpływają na środowisko? Czy mam wpływ na zużycie zasobów naturalnych? czas W wersji podstawowej 120 minut W wersji rozszerzonej 140 minut Cele Uczeń/uczennica: wiedzą co to są zasoby naturalne, potrafią je podzielić i wskazać kilka przykładów potrafią wskazać na zależności pomiędzy liczbą ludzi a zmniejszającą się ilością zasobów naturalnych uczniowie rozumieją konsekwencje wzrostu liczby ludności uczniowie rozumieją, jak ich zachowanie wpływa na środowisko, potrafią wskazać sposoby na zminimalizowanie tego wpływu potrafią pracować w grupie NaCoBeZu opiszesz, czym jest wskaźnik rozwoju społecznego i co się na niego składa wskażesz przynajmniej 6 przyczyn ubóstwa państw afrykańskich wyjaśnisz przynajmniej 3 mechanizmy, które utrudniają rozwój państw afrykańskich Metody i formy pracy pytania otwarte praca w grupie burza mózgów Pomoce dydaktyczne kartki do notatek i długopisy flipchart i markery jabłko nóż załącznik nr 1 Uwagi: Prowadzący może zdecydować się na rozszerzenie wersji podstawowej o dyskusję na temat sposobów wytrwania w podjętych zobowiązań. 9 / 25

10 Przebieg zajęć 1 Przywitaj uczniów i powiedz, że dzisiaj będziecie rozmawiać o zasobach naturalnych ziemi. Zaczniecie od prostego ćwiczenia Zasoby Naturalne. Przed zajęciami przygotuj materiały według załącznika nr 1. Zapytaj uczniów co to są zasoby naturalne? Podziel uczniów na pięć grup i każdej grupie rozdaj po jednym zestawie materiałów. Poproś, żeby podzielili zasoby na stałe, odnawialne i nieodnawialne, a także zdecydowali, które rzeczy nie są zasobami. 2 Na flipcharcie (może być wcześniej przygotowany) narysuj tabelkę z zasobami (załącznik nr 2). Zapytaj uczniów czy są jakieś różnice pomiędzy ich decyzjami a narysowaną tabelką. Wyjaśnij te różnice (czas: 5 minut). Jeśli uczniowie mieli niedawno omówiony temat zasobów naturalnych potraktuj to ćwiczenie jako przypomnienie. Zamiast rozdawać materiały zapytaj uczniów, co to są zasoby naturalne i zapisz na flipcharcie słowa: stałe odnawialne i nieodnawialne. Poproś uczniów o przykłady. 3 Zapytaj uczniów, czy jeśli zasoby są odnawialne to znaczy, że możemy korzystać z nich do woli? A co się stanie jeśli wytniemy wszystkie drzewa? Skąd się będą brały kolejne? Czy znają inne zagrożenia dla zasobów naturalnych? 4 Powiedz, że jednym z zasobów jest ziemia uprawna. Wyjmij jabłko i powiedz, że symbolizuje kulę ziemską. Zapytaj uczniów ile ich zdaniem zajmuje powierzchni naszej planety ziemia uprawna? Poczekaj na odpowiedzi i zacznij ćwiczenie. Pokrój jabłko na cztery części. Zabierz trzy z nich i zapytaj czemu nie można uprawiać ziemi na tych trzech kawałkach (reprezentują wodę). Pozostały kawałek pokrój na dwa fragmenty. Zabierz jeden z nich i zapytaj czemu na tych fragmentach nie można uprawiać roślin (to pustynie, błota, tundra, góry miejsca nieprzyjazne do zamieszkania). Jeden fragment, który został pokrój znowu na cztery kawałki. Zabierz trzy z nich (reprezentują miasta, przedmieścia, fabryki tereny zajmowane przez człowieka ale nie pod uprawę ziemi). Skórka na kawałku (1/32 jabłka), który został to ziemia nadająca się do uprawy. Z tego kawałka trzeba wyżywić cały świat. 5 Zapytaj uczniów, czy gdyby ktoś im powiedział, że na połowie tego kawałka wybuduje miasta to zgodziliby się? Czy czują, że to jest ważne, żeby dbać o ten kawałek ziemi nadającej się do upraw? A czy oni sami w jakiś sposób mają wpływ na to ile, jest tej ziemi? A na inne zasoby naturalne? W jaki sposób je zużywają? 6 przerwa 7 Rozpocznij ćwiczenie Siatka połączeń. Podziel uczniów na czteroosobowe grupy (przyporządkuj im litery zaczynając od A ). Każdej grupie rozdaj po jednej kartce flipchartu i markery (poproś żeby podpisali kartki literką swojej grupy). Zapytaj, czy wiedzą ile obecnie żyje osób na ziemi (ponad 7 miliardów, liczba ta została przekroczona w 2011 roku). Uświadom uczniom, że jeszcze w czasach średniowiecza żyło 300 milionów ludzi na całej ziemi. W XVIII wieku mniej niż miliard. W 1950 roku było nas 2,5 miliarda. 60 lat później jest nas 7 miliardów. Dopiero ostatnio ludzi zaczęło przyrastać w tak dużym tempie. 10 / 25

11 8 Poproś każdą grupę żeby na środku kartki napisała: 7 miliardów ludzi, a następnie zastanowiła się, jaki wpływ na każdego z nas i na ziemię ma to, że ludzi jest coraz więcej (np. więcej ludzi to więcej samochodów, więcej ludzi to więcej znajomych). Wpływ może być negatywny, pozytywny albo neutralny. Nie ma złych odpowiedzi. Uczniowie mogą zapisać wszystko to, co im przyjdzie do głowy. Odpowiedzi są zapisywane w formie relacji przyczynowo-skutkowej, czyli strzałkami: od 7 miliardów ludzi wychodzi strzałka do więcej samochodów (przykład w załączniku nr 3). 9 Poproś uczniów, żeby wymienili się plakatami pomiędzy grupami (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Każda grupa dopisuje do konsekwencji, które widzi kolejne konsekwencje (np. więcej samochodów znaczy, że będzie więcej zanieczyszczeń, więcej znajomych osób do pomocy ale też więcej czasu spędzonego na spotkaniach). 10 Poproś o kolejną wymianę kartek (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Uczniowie dopisują trzeci poziom konsekwencji (np. więcej zanieczyszczeń znaczy, że będzie trudniej oddychać; więcej czasu na spotkaniach to mniej czasu dla siebie). Konsekwencji może być więcej niż jedna. 11 Poproś, żeby kartki wróciły do właściwej grupy. Do konsekwencji, które się pojawiły, grupa dopisuje, jakie zasoby naturalne będą zużywane (np. ropa). Poproś też, żeby zaznaczyli innym kolorem te konsekwencje, na które mają wpływ (nie będą jeździć samochodem, więc zanieczyszczenie wynikające z używania samochodu nie jest wynikiem ich działania, ale np. mogą używać plastikowych torebek i poprzez to mieć wpływ na zaśmiecenie środowiska, albo też mogą dużo rozmawiać z ludźmi i przez to powiększać grono swoich znajomych pamiętaj, że konsekwencje mogą być i pozytywne i negatywne). Nie przy każdej konsekwencji da się coś dopisać. Poproś o powieszenie kartek na ścianie. 12 Daj uczniom czas na obejrzenie każdej kartki. 5minut 13 Rozpocznij dyskusję: Które konsekwencje robią na tobie największe wrażenie? O których nigdy wcześniej nie pomyślałeś? Czy zaskoczyło cię, na co masz wpływ? Co najbardziej? Czy myślisz, że to co dzieje się w Chinach ma wpływ na to, co dzieje się w Polsce? Czy myślisz, że to co robisz w Polsce ma wpływ na to, co dzieje się w Chile albo w Indiach? Jaki wpływ to wszystko może mieć na ten mały kawałek ziemi uprawnej, o którym mówiliśmy przed przerwą? A na inne zasoby? 14 Zapytaj, jak można zamienić zachowania, które zostały przez uczniów zidentyfikowane, jako te, które mają negatywne konsekwencje (np. używanie torebek foliowych można zamienić na używanie torebek materiałowych, albo chodzenie z tą samą foliową torebką na zakupy, odpowiedzi może być więcej niż jedna. 15 Poproś każdego ucznia, żeby napisał na kartce jednej rzeczy z wymienionych przez nich opcji podczas burzy mózgów, którą decydują się robić. 11 / 25

12 + ĆWICZENIA DODATKOWE 1 Podziel uczniów na czteroosobowe grupy. Rozdaj im flipcharty i poproś, żeby zrobili burzę mózgów na temat: w jaki sposób wytrwać w podjętych postanowieniach? W jaki sposób sprawdzać postępy klasowy blog, zawieszenie deklaracji w klasie? 2 Poproś, żeby przedstawili swoje pomysły na forum, wspólnie wybierzcie, te które wprowadzicie w życie (jeśli nauczyciel nie widzi, żeby jeden czy dwa pomysły zdecydowanie spodobały się uczniom może zrobić głosowanie). Może też zaproponować wypełnienie dekalogu na stronie sos.wwf.pl, w którym można wybrać własne zobowiązania mające pomóc zmniejszyć problem wylesiania czy deficytu wody (trzeba mieć 13 lat). Materiały pomocnicze (dostępne na stronie internetowej Załącznik nr 1 Ćwiczenie. Zasoby naturalne Załącznik nr 2 Zasoby naturalne Załącznik nr 3 Siatka połączeń Lektura uzupełniająca dla Prowadzącego: strona Europejskiej Agencji Środowiska (także po angielsku z większą ilością materiałów: [ost. wej, 14 grudnia 2012] strona WWF opisująca problemy związane ze środowiskiem i podsuwająca pomysły na ich rozwiązanie. [ost. wej, 14 grudnia 2012] 12 / 25

13 Wspólna odpowiedzialność Pytanie Kluczowe Czy moje decyzje wpływają na środowisko? Czy mam wpływ na zmianę klimatu? czas W wersji podstawowej 9 W wersji rozszerzonej 120 minut (w tym przerwa) Cele Uczeń, uczennica: wiedzą, jak działania i decyzje podejmowane w jednym miejscu wpływają na życie ludzi w innej części świata rozumieją konsekwencje wzrostu liczby ludności rozumieją, jak ich zachowanie wpływa na środowisko i zmiany klimatyczne potrafią wskazać sposoby na zminimalizowanie swojego wpływu na środowisko i zmiany klimatyczne. NaCoBeZu wskażesz co najmniej 3 przykłady własnych działań, które wpływają na życie ludzi w innej części kraju wskażesz co najmniej 3 sposoby na zminimalizowanie własnego wpływu na środowisko Metody i formy pracy pytania otwarte praca w grupie burza mózgów Pomoce dydaktyczne kartki do notatek i długopisy flipchart i markery komputer z dostępem do internetu i rzutnik załącznik nr 3 Uwagi: Prowadzący może zdecydować się na rozszerzenie wersji podstawowej (o dyskusję na temat sposobów wytrwania w podjętych zobowiązań dotyczących redukcji śladu ekologicznego). 13 / 25

14 Przebieg zajęć 1 Przywitaj uczniów i powiedz, że dzisiaj będziecie rozmawiać o wpływie człowieka na środowisko. Powiedz, że ostatnio dużo mówi się o zmianach klimatycznych. Zapytaj uczniów o jakich zmianach słyszeli? Czy mogą podać jakieś przykłady (topnienie lodowców, niezwykle ciepłe lata w Europie, tajfuny, itp.). Co o tym sądzą? Czy uważają, że te zmiany zostały wywołane przez człowieka? Czy uważają, że oni mają na nie wpływ? 2 Pokaż uczniom fragment filmu Jedna planeta, jedna cywilizacja Gaëla Derive ( Gaël Derive jest francuskim naukowcem, który zajmuje się hydrologią, glacjologią i zmianami klimatycznymi. Cały film pokazuje historie sześciu osób (z Nepalu, Bangladeszu, Etiopii, Brazylii, wysp Pacyfiku i Arktyki). Każda osoba opowiada, jak zmiany klimatu wpływają na ich życie. Polską wersję językową przygotowała Polska Zielona Sieć. 3 Zapytaj uczniów, co wiedzą o uprawach soi, o których mówi Donildo. Czy wiedzą po co uprawia się soję (na paszę dla krów i biopaliwa)? Czy my korzystamy z tych upraw? W jaki sposób (np. jedząc wołowinę, karmioną soją). Jaki wpływ na życie Donildo ma wycinanie lasów w puszczy amazońskiej? A jaki wpływ ma na nas? 4 Rozpocznij ćwiczenie Siatka połączeń. Podziel uczniów na czteroosobowe grupy (przyporządkuj im litery zaczynając od A ). Każdej grupie rozdaj po jednej kartce flipchartu i markery (poproś żeby podpisali kartki literką swojej grupy). Zapytaj czy wiedzą ile obecnie żyje osób na ziemi (ponad 7 miliardów, liczba ta została przekroczona w 2011 roku). Uświadom uczniom, że jeszcze w czasach średniowiecza żyło 300 milionów ludzi na całej ziemi. W XVIII wieku mniej niż miliard. W 1950 roku było nas 2,5 miliarda. 60 lat później jest nas 7 miliardów. Dopiero ostatnio ludzi zaczęło przyrastać w tak dużym tempie. 5 Poproś każdą grupę żeby na środku kartki napisała: 7 miliardów ludzi. Poproś, żeby każda grupa zastanowiła się, jaki wpływ ma to, że ludzi jest coraz więcej na środowisko, społeczeństwo i ekonomię, na każdego z nas (np. więcej ludzi to więcej samochodów, więcej ludzi to więcej znajomych). Wpływ może być negatywny, pozytywny albo neutralny. Nie ma złych odpowiedzi. Uczniowie mogą zapisać wszystko to, co im przyjdzie do głowy. Odpowiedzi są zapisywane w formie relacji przyczynowo-skutkowej, czyli strzałkami: od 7 miliardów ludzi wychodzi strzałka do więcej samochodów (przykład w załączniku nr 1). 6 Poproś uczniów, żeby wymienili się plakatami pomiędzy grupami (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Każda grupa dopisuje do konsekwencji, które widzi kolejne konsekwencje (np. więcej samochodów znaczy, że będzie więcej zanieczyszczeń, więcej znajomych osób do pomocy ale też więcej czasu spędzonego na spotkaniach). 7 Poproś o kolejną wymianę kartek zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Uczniowie dopisują trzeci poziom konsekwencji (np. więcej zanieczyszczeń znaczy, że będzie trudniej oddychać; więcej czasu na spotkaniach to mniej czasu dla siebie). Konsekwencji może być więcej niż jedna. 14 / 25

15 8 Poproś, żeby kartki wróciły do właściwej grupy. Daj im czas na dopisanie na każdym poziomie konsekwencji, jakie jeszcze przychodzą im do głowy. Poproś o powieszenie kartek na ścianie. 9 przerwa 10 Po przerwie daj uczniom czas na obejrzenie każdej kartki (czas: ). Rozpocznij dyskusję: Czy zgadzasz się z przedstawionymi konsekwencjami i połączeniami? Czemu tak, czemu nie? Które konsekwencje robią na tobie największe wrażenie? O których nigdy wcześniej nie pomyślałeś? Czy to co dzieje się w Chinach ma wpływ na to, co dzieje się w Polsce? Czy myślisz, że to co robisz w Polsce ma wpływ na to, co dzieje się w Chile albo w Indiach? Jak większa liczba ludzi wpłynie na sytuację Donildo z filmu? 11 Zadaj pytanie: co to jest ślad ekologiczny? Zapisz odpowiedzi na tablicy albo flipcharcie. 12 Przedstaw informacje o śladzie ekologicznym. Podkreśl, że Polacy żyją tak, jakby mieli do dyspozycji dwie ziemie, a nie jedną (załącznik nr 3). Zapytaj, czy uczniowie myślą, że mają wpływ na stan zasobów naturalnych ziemi (jeśli stwierdzą, że nie mają wpływu możesz zapytać, ilu z nich gasi światło, kiedy wychodzi z pokoju? Ilu z nich przyjeżdża do szkoły tramwajem albo autobusem? Ilu z nich na wakacje leci samolotem?). Podkreśl, że to wszystko ma znaczenie. Każdy ma wpływ na zasoby naturalne ziemi, bo codziennie je zużywa. Chodzi o to, żeby nie zużywać ich więcej niż rzeczywiście jest to potrzebne. Zapytaj, czy uczniowie mają jakieś pomysły, jak zminimalizować swój ślad. Zapisz pomysły na tablicy. Na koniec rozdaj uczniom załącznik nr Poproś uczniów o dokończenie na kartkach zdania (wpisanie jednej rzeczy, na którą się decydują) Zmniejszę mój ślad ekologiczny. 14 Podczas, gdy uczniowie wypełniają kartki zapisz na tablicy adres: (zakładka możesz pomóc/ buduj nasz wizerunek/zmierz swój ślad ekologiczny). Poproś, żeby każdy z uczniów wypełnił na tej stronie ankietę, która pozwala obliczyć, jaki jest nasz indywidualny ślad ekologiczny. Przy wynikach będą podane konkretne sposoby na to, jak ten ślad zmniejszyć. + ĆWICZENIA DODATKOWE 1 Podziel uczniów na czteroosobowe grupy. Rozdaj im flipcharty i poproś, żeby zrobili burzę mózgów na temat: w jaki sposób wytrwać w zmniejszaniu śladu ekologicznego? W jaki sposób sprawdzać postępy (klasowy blog? zawieszenie deklaracji w klasie?)? 2 Poproś, żeby przedstawili swoje pomysły na forum, wspólnie wybierzcie, te które wprowadzicie w życie (jeśli trener nie widzi, żeby jeden czy dwa pomysły zdecydowania spodobały się uczniom może zrobić głosowanie) 15 / 25

16 Załącznik nr 1 Siatka połączeń Załącznik nr 2 Ślad ekologiczny Załącznik nr 3 Baza pomysłów Materiały pomocnicze (dostępne na stronie internetowej Lektura uzupełniająca dla nauczyciela: kolejne fragmenty filmu Jedna planeta, jedna cywilizacja. Tomasz Ulanowski. Żyjemy na koszt przyszłych pokoleń. Gazeta Wyborcza [15 maja 2012] energiakobiet/1,118219, ,zyjemy_na_koszt_przyszlych_pokolen.html [14 grudnia 2012] strona WWF poświęcona kampanii SOS dla świata z materiałami pokazującymi, jak nasze decyzje wpływają na środowisko [14 grudnia 2012] Raport WWF Living Planet Report booklet_final.pdf [14 grudnia 2012 (po angielsku)] strona Instytutu Globalnej Odpowiedzialności z publikacjami na temat globalnego Południa i naszego wpływu na życie ludzi w innych częściach świata [14 grudnia 2012] strona WWF opisująca problemy związane ze środowiskiem i podsuwająca pomysły na ich rozwiązanie [14 grudnia 2012] 16 / 25

17 Hierarchia potrzeb i świat reklamy Pytanie Kluczowe Czy kupuję to, czego naprawdę potrzebuję? Czy rzeczy, które posiadam stanowią o mojej wartości? czas 90 minut Cele Uczeń/uczennica: potrafią wymienić potrzeby człowieka i podać ich przykłady rozumieją różnicę pomiędzy podstawowymi potrzebami a potrzebami wyższymi rozumieją ideę hierarchii potrzeb krytycznie analizują przekaz reklamowy, potrafią pokazać w jaki sposób reklama sztucznie kreuje potrzeby potrafią dzielić się wnioskami z dyskusji w grupie na forum NaCoBeZu podasz co najmniej 5 przykładów potrzeb człowieka na przykładzie wyjaśnisz różnicę pomiędzy potrzebami podstawowymi a wyższymi Metody i formy pracy analiza żródeł praca w grupie burza mózgów Pomoce dydaktyczne kartki do notatek i długopisy flipchart i markery komputer z dostępem do internetu i rzutnik reklama wycięta z gazety Uwagi: Prowadzący powinien dostosować materiały reklamowe do poziomu i wieku grupy. Zajęcia zostały pomyślane tak, żeby można było przeprowadzić go podczas dwóch godzin lekcyjnych (z przerwą), ale prowadzący (w zależności od grupy) może zdecydować się na przeprowadzenie warsztatu po lekcjach i wydłużenie czasu jego trwania do 150 minut (miejsca, gdzie można wydłużyć warsztat i propozycje dodatkowych ćwiczeń zostały zaznaczone w programie warsztatu). Przedstawiony tutaj warsztat to pierwsza część dwuetapowego warsztatu o konsumpcji. 17 / 25

18 Przebieg zajęć 1 Przedstaw temat zajęć i wyjaśnij, że przez następne 2 godziny grupa będzie uczyła się o teorii potrzeb i zajmowała krytyczną analizą reklam. 2 Zadaj pytanie: Czy kupujesz, to czego naprawdę potrzebujesz? Czy zakupy robisz pod wpływem chwili? Podsumuj wypowiedzi uczniów. 3 Ćwiczenie Piramida Potrzeb. Podziel uczniów na cztery grupy (dowolnie: losowanie kolorowych kartek, odliczanie). Rozdaj grupom materiał pomocniczy (Załącznik nr 1). Pamiętaj o pocięciu załącznika na kawałki tak, żeby każda potrzeba była na oddzielnej karteczce). Jedna grupa dostaje jeden zestaw. Poproś uczniów, żeby ułożyli potrzeby od najbardziej podstawowej do najbardziej zaawansowanej. Każda grupa prezentuje ustalenia na forum argumentując swoje wybory. Zapisz je na bieżąco na flipcharcie. 1 Przedstaw uczniom w krótki i przystępny sposób sylwetkę Abrahama Maslowa (załącznik nr 2). Powiedz, że ten amerykański psycholog w latach czterdziestych XX zidentyfikował ludzkie potrzeby i ułożył je według konkretnej hierarchii. Według niego, dopóki nie zostaną zaspokojone potrzeby z niższych poziomów, człowiek nie może zacząć zaspokajać potrzeb na wyższych poziomach. Narysuj (możesz przygotować rysunek przed zajęciami) piramidę potrzeb (według załącznika nr 3). Poproś uczniów o komentarze (zwłaszcza jeśli ich piramidy odbiegały od piramidy Maslowa). Powiedz uczniom, że teraz przeczytasz różne hasła związane z potrzebami. Poproś, żeby o każdej potrzebie powiedzieli, z którym poziomem piramidy jest związana. Odczytaj w losowej kolejności hasła z załącznika nr 4. Po każdym haśle rób przerwę i czekaj na odpowiedź uczniów. Wyjaśnij, że nie zaspokojone potrzeby motywują do działania. Zacznij dyskusję pytając uczniów, co jest dla nich nowe, co ich zainteresowało? Czy mogą podać inne przykłady potrzeb? Czy zgadzają się z takim ułożeniem hierarchii? Czy widzą sytuację, w której głód pcha do niebezpiecznych zachowań, a więc narusza potrzebę bezpieczeństwa? Które potrzeby mamy zaspokojone w XX wieku w Polsce? + ĆWICZENIA DODATKOWE Zachęć uczniów do krytycznego spojrzenia na piramidę potrzeb podając argumenty przeciwko tej teorii (załącznik nr 5) i zachęcając do dyskusji. 1 4 Przerwa 5 Ćwiczenie Reklama. Zadaj pytanie: które potrzeby z piramidy potrzeb pchają nas do kupowania? Co kupujesz? Podsumuj odpowiedzi. Pokaż uczniom przyniesioną przez siebie papierową reklamę. Powiedz, co sprzedaje ta reklama, do kogo jest skierowana i jaką wizję świata tworzy (kiedy już kupimy dany produkt). 18 / 25

19 Zapytaj uczniów, na jakie potrzeby odpowiada ta reklama? Zwróć uwagę na to, jak reklama w sztuczny sposób tworzy potrzebę posiadania, jak sugeruje, że bez tych rzeczy jesteśmy gorsi. Podziel uczniów na dwie lub trzy grupy. Poproś, żeby każda grupa wybrała jedną telewizyjną reklamę (możesz zasugerować wybór, albo arbitralnie przydzielić wybrane przez ciebie reklamy; upewnij się tylko, że wszyscy je znają) i przeanalizowała dokładnie, w jaki sposób ta reklama kreuje w nich potrzeby. Rozdaj każdej grupie załącznik nr 6 1 Grupy prezentują swoje wnioski na forum. Poprowadź dyskusję według pytań z załącznika nr 7. + ĆWICZENIA DODATKOWE Możliwość wydłużenia dyskusji o burzę mózgów z pomysłami na to, jak dobrze można wykorzystać reklamę, np. w celach społecznych 7 Poproś uczniów, żeby na kartkach dokończyli zdanie Dowiedziałem/am się, że.. 2 minuty Materiały pomocnicze (dostępne na stronie internetowej Załącznik 1 Piramida Potrzeb. Potrzeby Załącznik 2 Krótka biografia Maslowa Załącznik 3 Piramida Potrzeb Załącznik 4 Piramida Potrzeb. Hasła Załącznik 5 Kontrargumenty Załącznik 6 Reklama Załącznik 7 Dyskusja Lektura uzupełniająca: tekst A.H. Maslowa Teoria Ludzkiej Motywacji. [03 grudnia 2012 (po angielsku)] tekst Francisa Heylighena omawiający teorię Maslowa. [03 grudnia 2012] (po angielsku) Zygmunt Bauman. Konusmowanie Życia, Kraków, WUJ, 2009 Philip G. Zimbardo. Psychologia i życie. Warszawa, PWN, 1999, s / 25

20 Affluenza Pytanie Kluczowe Czy kupujesz bo chcesz, czy dlatego, że potrzebujesz? Czy zdajesz sobie sprawę, z przywileju jakim jest życie w rozwiniętym kraju? czas W wersji podstawowej 90 minut W wersji rozszerzonej 150 minut (w tym przerwa) Cele Uczeń, uczennica: rozumieją pojęcie affluenza, potrafią je wyjaśnić i podać przykłady wiedzą w jaki sposób mogą przeciwdziałać affluenzie: redukując, używając ponownie i przetwarzając zdobywają wiedzę o danych na temat wyrzucania jedzenia w Polsce i na świecie potrafią wskazać przykłady i konkretne postępowania związane z zasadą 3R widzą różnicę w życiu w krajach globalnej Północy i globalnego Południa NaCoBeZu wyjaśnisz, co to jest affluenza wskażesz 3 sposoby przeciwdziałania affluenzie Metody i formy pracy praca w grupach praca w parach pytania otwarte symulacja burza mózgów Pomoce dydaktyczne kartki do notatek i długopisy flipchart i markery komputer z dostępem do internetu i rzutnik załącznik nr 1 i 2 55 cukierków, 36 zapałek, 10 torebek foliowych Uwagi: Warsztat został pomyślany tak, żeby można było przeprowadzić go podczas dwóch godzin lekcyjnych (z przerwą po środku). W zależności od grupy prowadzący może zdecydować się na przeprowadzenie warsztatu po lekcjach i wydłużenie czasu jego trwania do około 150 minut (propozycja dodatkowego ćwiczenia została zaznaczona w programie warsztatu, każdą dyskusję można wydłużyć odpowiednio do potrzeb uczniów). Przedstawiony tutaj warsztat to druga część dwuetapowego warsztatu o konsumpcji. Pierwsza część skupiała się na hierarchii potrzeb i świecie reklamy. Część pytań z warsztatu Affluenza nawiązuje do wiedzy z pierwszej części warsztatu. 20 / 25