Upgrading of Inland Waterway and Sea Ports WP

Transkrypt

1 Upgrading of Inland Waterway and Sea Ports WP PRZEGLĄD I ANALIZA RYNKU TRANSPORTU NA WODACH ŚRÓDLĄDOWYCH ODRY I WISŁY Author Instytut Morski w Gdańsku Partner Agencja Rozwoju Mazowsza S.A. Place&Date Gdańsk

2 GDAOSK 2012 Praca wykonana w Zakładzie Ekonomiki i Prawa Instytutu Morskiego w Gdaosku na zlecenie Agencji Rozwoju Mazowsza w ramach realizacji projektu INWAPO Unowocześnienie śródlądowych szlaków wodnych i portów morskich Kierownik Zakładu mgr Urszula Kowalczyk Autorzy: Marcin Burchacz, Marcin Kalinowski, Rafał Koba, Urszula Kowalczyk, Witold Kuszewski, Krzysztof Luks, Barbara Łuczak, Jakub Piotrowicz, Karolina Sienkiewicz Gdaosk, grudzieo

3 SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI... 3 SPIS RYSUNKÓW... 6 SPIS TABLIC... 7 WSTĘP... 8 Częśd I Przegląd i analiza rynku transportu, logistyki oraz istniejących usług na wodach śródlądowych Odry i Wisły w latach Systemy logistyczne na Odrze i Wiśle Usługi oferowane na śródlądowych wodach Odry i Wisły Przewozy ładunków transportem wodnym śródlądowym Import ładunków transportem wodnym śródlądowym Przewozy ładunków według grup towarów Eksport ładunków według grup produktów Import ładunków według grup produktów Transport pasażerski Częśd II Przegląd stanu infrastruktury tri-modalnej wzdłuż rzek Odry i Wisły Stan infrastruktury transportowej wzdłuż rzeki Odry Stan infrastruktury transportowej wzdłuż rzeki Wisły Podsumowanie stanu infrastruktury Częśd III Analiza rynku według wybranych sektorów gospodarki w relacji Odry i Wisły Rodzaje ładunków posiadające największy potencjał do przeniesienia na drogi wodne śródlądowe Przemysł motoryzacyjny Diagnoza stanu istniejącego Fabryki samochodowe Dostawcy dla branży samochodowej Dystrybucja nowych pojazdów Utylizacja zużytych samochodów Przemysł chemiczny Diagnoza stanu istniejącego Produkcja Import

4 Eksport Dobre praktyki żegluga śródlądowa Wnioski i perspektywy rozwoju Sektor surowców wtórnych i odpadów komunalnych Diagnoza stanu istniejącego Produkcja Import/ Eksport Dobre praktyki żegluga śródlądowa Wnioski i perspektywy na przyszłośd Sektor budowlany Diagnoza stanu istniejącego Produkcja Import/ Eksport Dobre praktyki żegluga śródlądowa Wnioski i perspektywy rozwoju Puste kontenery Diagnoza stanu istniejącego Import Eksport Dobre praktyki żegluga śródlądowa Wnioski i perspektywy rozwoju Odnawialne źródła energii Diagnoza stanu istniejącego Drewno Eksport/ import Zastosowanie drewna Skrobia Oleje roślinne i zwierzęce Włókna naturalne i pulpa Dobre praktyki żegluga śródlądowa Wnioski i perspektywy rozwoju Ładunki ciężkie i ponadgabarytowe Diagnoza stanu istniejącego Produkcja i montaż

5 Import Eksport Dobre praktyki żegluga śródlądowa Wnioski i perspektywy rozwoju Wnioski koocowe i rekomendacje Dane stat. zebrane wg SGN for Transport Statistics

6 SPIS RYSUNKÓW Rys. 1. Przewozy ładunków na Odrze i Wiśle w tys. ton w latach Rys. 2. Import ładunków Odrą i Wisłą w tys. ton w latach Rys. 3. Eksport ładunków Odrą i Wisłą w tys. ton w latach Rys. 4. Przewozy ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Rys. 5. Eksport ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Rys. 6. Import ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Rys. 7. Przewozy pasażerskie na Odrze i Wiśle w tys. pasażerów w latach Rys. 8. Transport śródlądowy na rzece Odrze Rys. 9. Stan infrastruktury kolejowej wzdłuż Odry Rys. 10. Stan infrastruktury drogowej wzdłuż Odry Rys. 11. Dolna Wisła odcinek od Płocka do ujścia do Zatoki Gdaoskiej Rys. 12. Obszar dystrybucji towarów z portów Gdyni i Gdaoska wzdłuż rzeki Wisły Rys. 13. Wielkośd przeładunków w portach morskich Gdaoska i Gdyni w latach (mln ton) Rys. 14. Stan infrastruktury drogowej wzdłuż rzeki Wisły Rys. 15. Stan infrastruktury kolejowej wzdłuż rzeki Wisły Rys. 16. Dynamika importu produkcji chemicznej ogółem (łącznie z produkcją wyrobów gumowych i tworzyw sztucznych) w latach Rys. 17. Dynamika eksportu produkcji chemicznej ogółem (łącznie z produkcją wyrobów gumowych i tworzyw sztucznych) w latach Rys. 18. Rozładunek wkładów kominowych Rys. 19. Załadunek zbiornika o średnicy 4,8m, długości 16m, masie 160 ton

7 SPIS TABLIC Tabl. 1. Struktura przewozów ładunków w Polsce według udziału % wielkości przewozów w tonach 9 Tabl. 2. Przewozy ładunków na Odrze i Wiśle w tys. ton w latach Tabl. 3. Eksport ładunków Odrą i Wisłą w tys. ton w latach Tabl. 4. Przewozy ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Tabl. 5. Eksport ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Tabl. 6. Import ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Tabl. 7. Przewozy pasażerskie na Odrze i Wiśle w tys. pasażerów w latach Tabl. 8. Wielkośd transportu towarów przemysłu samochodowego na Wiśle i Odrze w 2011 r Tabl. 9. Przewozy kontenerów żeglugą śródlądową w UE tys. TEU-km Tabl. 10. Przewozy drewna i wyrobów z drewna w latach wg rodzaju i kierunku transportu Tabl. 11. Przewóz ładunków wyrażony w tysiącach ton, w podziale na poszczególne grupy towarowe zgodnie z EUs Standard Goods Nomenclature for Transport Statistics

8 WSTĘP Niniejsze opracowanie wykonane zostało na zlecenie Agencji Rozwoju Mazowsza S.A. z siedzibą w Warszawie, jako partnera projektu INWAPO Unowocześnienie śródlądowych szlaków wodnych i portów morskich, zgodnie z umową z dnia 7 grudnia 2012 r. Projekt INWAPO współfinansowany jest z środków, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach programu Europa Środkowa. Zgodnie z umową, opracowanie ma charakter ekspertyzy i zawiera elementy określone ściśle przez zamawiającego. Mieści się ono w założeniach sformułowanych w projekcie INWAPO oraz poszukiwania rozwiązao sprzyjających aktywizacji śródlądowych szlaków wodnych i rozwoju transportu szczególnie na rzece Odrze i Wiśle. Celem opracowania była analiza i ocena dotychczasowych warunków przewozów towarów na śródlądowych szlakach wodnych Odry i Wisły oraz określenie perspektyw ich rozwoju w przyszłości Praca składa się z trzech części: Częśd I dotyczy przeglądu i analizy rynku transportu, logistyki oraz istniejących usług na wodach śródlądowych Odry i Wisły w latach Częśd II dotyczy przeglądu stanu infrastruktury tri-modalnej (pociąg samochód i statek) wzdłuż rzek Odry i Wisły Częśd III dotyczy analizy rynku według wybranych sektorów gospodarki w relacji Odry i Wisły zgodnie z załącznikami 1 i 2 umowy Autorzy pracy zebrali dostępne dane i opinie od pracowników grupy OT Logistics S.A., głównego obecnie przewoźnika na analizowanych szlakach śródlądowych, a także od przewoźników lądowych. W sprawach związanych z transportem morskim informacje dla Odry uzyskano w Zarządzie Zespołu Morskich Portów Szczecin-Świnoujście dla Wisły w Zarządach Morskich Portów Gdaoska i Gdyni. Autorzy opracowania dokonali przeglądu dostępnych raportów dotyczących żeglugi śródlądowej, aby uzupełnid zebrane dane i opinie. 8

9 Część I Przegląd i analiza rynku transportu, logistyki oraz istniejących usług na wodach śródlądowych Odry i Wisły w latach Żegluga śródlądowa ma marginalne znaczenie w wielkości przewozów towarowych na polskim rynku transportowym. Udział tej gałęzi transportu w łącznych przewozach towarowych w Polsce wynosił 0,3% w 2011 roku. Ponadto intensywny rozwój gospodarczy w obszarze południowego Bałtyku związany z realizacją dużych inwestycji, wiąże się często z zapotrzebowaniem na przewozy żeglugą śródlądową surowców, ładunków ponadnormatywnych, materiałów budowlanych itp. Tabl. 1. Struktura przewozów ładunków w Polsce według udziału % wielkości przewozów w tonach Rodzaj transportu Kolejowy 21,4 18,9 19, ,9 11,8 13,0 Drogowy 72,2 75,9 75,2 79,2 80,9 84,3 84,4 83,5 Lotniczy Rurociągowy 4 3,8 3,8 3, ,1 2,8 Śródlądowy 0,7 0,7 0,6 0,6 0,5 0,3 0,3 0,3 Morski 1,7 0,7 0,7 0,8 0,6 0,5 0,4 0,4 Źródło: GUS Drogi wodne śródlądowe w Polsce należą do najbardziej zaniedbanych elementów polskiego systemu transportowego. W Polsce głównym przedmiotem przewozów żeglugą śródlądową są takie ładunki jak: węgiel kamienny, rudy metali, piasek, żwir, kamienie, surowce wtórne i odpady komunalne. Przewozy wykonywane są głównie zestawami pchanymi, co wynika przede wszystkim ze struktury posiadanej floty rzecznej. Z punktu widzenia postępującej integracji europejskiego systemu dróg wodnych śródlądowych główną uwaga w Polsce zwrócona jest na funkcję transportową drogi wodnej Odry a także na ewentualne reaktywowanie drogi wodnej E-70 jako głównego połączenia Europy Zachodniej z rosyjskim systemem dróg wodnych śródlądowych. Droga wodna Wisły z uwagi na mocno zaniedbany stan techniczny może byd brana pod uwagę w nieco bardziej odległej perspektywie. W warunkach rosnącego znaczenia żeglugi śródlądowej w Europie Zachodniej oraz rozwoju europejskiej sieci transportowej opartego na komplementarnym funkcjonowaniu różnych gałęzi 9

10 transportu, należy podjąd zdecydowane działania w celu aktywizacji polskich dróg wodnych śródlądowych Systemy logistyczne na Odrze i Wiśle Realizację usług transportowo - logistycznych świadczonych w portach rzecznych umożliwiają znajdujące się w nich elementy wyposażenia technicznego 1. Porty rzeczne, wymienione i opisane w części dotyczącej infrastruktury transportowej Odry i Wisły, pełnią funkcje przeładunkową, załadunkową i dalszego transportu, poprzez przylegające obszary i powierzchnię wodną do miejsc, gdzie są realizowane czynności za- i wyładunkowe oraz manipulacyjne przy pomocy dostępnych urządzeo technicznych i technologii. Porty rzeczne służą również, jako miejsce magazynowania poszczególnych towarów i sortowania ich do transportu kombinowanego oraz rozwożenia i zwożenia przesyłek lądowymi środkami transportu. Dodatkowo pełnią również funkcje dostarczania usług specjalistycznych 2. Do obsługi stałych serwisów kontenerowych porty rzeczne na Odrze i Wiśle nie są przystosowane. Wprawdzie niektóre porty odrzaoskie mogłyby pełnid funkcje węzłów przeładunkowych, dzięki odpowiednim połączeniom z zapleczem transportowym, jednak brakuje w nich odpowiednio wyposażonych terminali przeładunkowych umożliwiających regularną obsługę kontenerów i innych ładunków zjednostkowanych. Największą szansę włączenia w systemy logistyczne ma Port Gliwice, którego funkcje już dzisiaj wykraczają poza standardowe usługi przeładunkowe i magazynowo składowe. O możliwości wykorzystania portu handlowego w Gliwicach w realizacji funkcji logistycznych przede wszystkim zadecydowały następujące czynniki: korzystne połączenie z zapleczem (drogi kołowe, bocznica kolejowa), uniwersalny charakter portu (możliwośd obsługi towarów masowych, jak i drobnicowych), znaczny potencjał magazynowo składowy (90 tys. m 2, który także może byd wykorzystany do składowania kontenerów), znaczna zdolnośd przeładunkowa (2mln ton rocznie), rezerwy zdolności przeładunkowej (zdolnośd przeładunkowa jest wykorzystana w ponad 70%). 3 1 Dyczkowska J.: Śródlądowy transport wodny a zintegrowany system logistyczny. Logistyka 2/2011, s Ibidem, s Ibidem, s

11 Przykładem rozwoju zintegrowanego systemu logistycznego jest Śląskie Centrum Logistyki. Oferuje ono kompleksowe rozwiązania w zakresie logistyki i transportu oraz zapewnia dostęp zarówno do powierzchni socjalnych jak i magazynowych, składowych, biurowych oraz ma połączenie kanałem Gliwickim z portem rzecznych w Gliwicach, co sprawia że Śląskie Centrum Logistyki można nazwad tri modalnym. W zakresie działania systemów logistycznych na Odrze i Wiśle jest wiele do zrobienia nie tylko w Śląskim Centrum Logistyki, lecz przede wszystkim w wielu innych portach rzecznych na Odrze a w późniejszym okresie także na Wiśle Usługi oferowane na śródlądowych wodach Odry i Wisły Usługi transportowe wzdłuż dróg wodnych Odry i Wisły są słabo rozwinięte. Większośd funkcjonującej punktowej infrastruktury rzecznej na Odrze i Wiśle oferuje usług składowania oraz magazynowania ładunków, głównie kruszyw i ładunków sypkich. Port w Gliwicach oferuje także usługi celne, udostępnia powierzchnie biurowe oraz bocznice kolejowe, parkingi, wolny obszar celny oraz posiada możliwości przeładunkowe. W porcie w Ścinawie jest stacja przesypowa cementu. W Porcie Zakładów Aparatury Chemicznej METALCHEM istnieje możliwośd przeładunku urządzeo ponadgabarytowych, np. turbogeneratorów, dzięki wyposażeniu w suwnicę o udźwigu 400 t. Port Katedralny w Głogowie świadczy usługi wydobywania kruszywa z dna rzeki. Port Cementowni Górażdże (Chorula) oferuje przeładunek kruszyw i załadunek urządzeo ponadgabarytowych przez samojezdne dźwigi. Nabrzeże w Ognicy umożliwia przeładunek płodów rolnych. Stocznia Atut S.C w Januszkowicach oprócz usług typowo załadunkowych i przeładunkowych w swoim zakresie oferuje również remont jednostek pływających oraz budowę statków, kadłubów i ich części. Podobne usługi świadczy również Stocznia Konstal w Nowej Soli, która zajmuje się budową i remontem jednostek pływających. Stocznia Malbo w Wrocławiu natomiast wytwarza kadłuby, kontenery oraz elementy konstrukcji dla budownictwa lądowego Przewozy ładunków transportem wodnym śródlądowym Żeglugą śródlądową w Polsce przetransportowano w 2011 r. łącznie 5,1 mln ton ładunków co stanowiło jedynie 0,3% całości przewozów towarowych w Polsce. Dla porównania średnia dla 11

12 Europy Zachodniej wynosi około 5,9%, co plasuje Polskę w grupie krajów o najniższym wykorzystaniu tego rodzaju transportu wśród krajów UE posiadających sied dróg wodnych. Przewozy ładunków na Odrze i Wiśle na przestrzeni lat wykazywały tendencję malejącą. W roku 2008 na obu rzekach przetransportowano 8,1 mln ton (0,5% ogółu przewozów ładunków w Polsce 4 ), co wówczas stanowiło jedynie niewielki procent wielkości przewozu ładunków transportem wodnym śródlądowym. Główne ładunki przewożone żeglugą śródlądową w Polsce to przede wszystkim ruda żelaza, przewożona w relacji Szczecin Wrocław, Świnoujście - Wrocław (lub Górny Śląsk). Dośd często występują również ładunki ponadgabarytowe, np. kadłuby jachtów, konstrukcje przemysłowe, reaktory, generatory itp. Ponadto, transportowane są również: koncentrat miedzi, rzepak, magnetyt. Niekorzystne warunki nawigacyjne często uniemożliwiają regularny przewóz Odrą potencjalnych ładunków. 5 Tabl. 2. Przewozy ładunków na Odrze i Wiśle w tys. ton w latach Rok Przewozy w tys. ton , ,3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, W Polsce przewozy malały kolejno o 2434 tys. ton w 2009 ( spadek o 30%), o 513,5 tys. ton w 2010 (spadek o 9%), o 48,2 tys. ton w 2011 (spadek o 1%). Sytuacja ta została przedstawiona na rys Transport Wyniki Działalności w Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, s Jóźwiak Z.: Problematyka recyklingu jednostek w żegludze śródlądowej. Logistyka 6/

13 30% Rys. 1. Przewozy ładunków na Odrze i Wiśle w tys. ton w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, W krajach o największym potencjale przewozowym w tej gałęzi transportu, tj. Holandii (w 2008 roku przetransportowano 344,8 mln ton ponad 42 krotnie więcej niż w Polsce, a w 2011 roku 344,1 mln 6 ton tj. ponad 67 krotnie więcej niż w Polsce) Import ładunków transportem wodnym śródlądowym Import ładunków transportem wodnym śródlądowym, mimo nieznacznego wzrostu w 2010r., w stosunku do roku poprzedzającego (wzrost o 54,2 tys. ton, tj. 35%), charakteryzuje się trendem spadkowym. W roku 2008 importowano 342 tys. ton ładunków Odrą i Wisłą. W tym roku wszystkimi gałęziami transportu przewieziono łącznie 50,4 mln ton, z czego wynika, że udział żeglugi śródlądowej wynosi jedynie 0,67%. W 2009 roku przewozy spadły o 186 tys. ton (spadek o 45,6%), zmniejszającym tym samym udział w rynku do 0,23%. W 2010 jak wspomniano powyżej nastąpił nieznaczny wzrost, po czym w roku 2011 przewozy ładunków zmalały o 28,2 tys. ton (spadek o 13,4%). 6 EUROSTAT 13

14 Rys. 2. Import ładunków Odrą i Wisłą w tys. ton w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, Eksport ładunków transportem wodnym śródlądowym Eksport ładunków Odrą i Wisłą, podobnie jak import, charakteryzuje się trendem spadkowym i również rok 2010 przyniósł nieznaczny wzrost przewozów o 65,9 tys. ton, w stosunku do roku poprzedzającego (tj. o 7,1%). W pozostałych latach, w przedziale , odnotowane zostały spadki przewozów ładunków żeglugą śródlądową. Tabl. 3. Eksport ładunków Odrą i Wisłą w tys. ton w latach Rok Przewozy w tys. ton , ,4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, W 2008 r. eksport wyniósł 1741 tys. ton i stanowił 0,003% ogółu ładunków eksportowanych wszystkimi gałęziami transportu. Przykład ten wskazuje, że udział eksportu ładunków transportem wodnym śródlądowym w rynku jest nieznaczny. W roku 2009 wielkośd przewozów zmniejszyła się do 928 tys. ton z 1741 tys. ton w roku 2008, co oznacza spadek o ponad 53%. Rok 2011 nie 14

15 przyniósł niespodzianek i także zarejestrowany został spadek o 2,3%, w porównaniu do roku 2010 (rys. 3). Rys. 3. Eksport ładunków Odrą i Wisłą w tys. ton w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, Przewozy ładunków według grup towarów Żeglugą śródlądową transportuje się głównie produkty masowe pochodzące z górnictwa i kopalnictwa, takie jak piasek i żwir oraz inne, poza węglem produkty górnictwa i kopalnictwa, co stanowi 40% transportowanych towarów. Węgiel kamienny stanowi 26% ogółu przewozów śródlądowymi drogami wodnymi. Pomimo ogólnego spadku przewozów tą gałęzią transportu, niektórych produktów transportuje się coraz więcej. Takim przykładem mogą byd produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe. Wielkośd ich przewozów w latach systematycznie rosła. Przewozy poszczególnych grup produktów w latach ilustruje poniższa tabela. Tabl. 4. Przewozy ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Produkt Produkty rolnictwa, łowiectwa i leśnictwa, ryby i pozostałe produkty rybactwa Ropa naftowa i gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny , ,4 1050,5 15

16 Rudy metali i inne produkty górnictwa i kopalnictwa, torf, uran i tor Produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe Drewno i wyroby z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyroby ze słomy i materiałów używanych do wyplatania; włókno, papier oraz wyroby z papieru; druki i zapisane nośniki ,7 2182, ,5 156, ,6 127,4 Koks i produkty rafinacji ropy naftowej ,7 9,6 Chemikalia, produkty chemiczne, włókna sztuczne, gumy i tworzywa sztuczne, paliwo jądrowe Pozostałe wyroby z mineralnych surowców niemetalicznych ,8 230, ,0 332,5 Podstawowe metale; metalowe wyroby gotowe, z wyłączeniem maszyn i urządzeo ,5 222,6 Maszyny i urządzenia, gdzie indziej niesklasyfikowane, maszyny biurowe i komputery; maszyny i urządzenia gdzie indziej niesklasyfikowane; urządzenia radiowe, - 5 1,7 3,6 telewizyjne i telekomunikacyjnych; medyczne, precyzyjne i optyczne, zegary i zegarki Sprzęt transportowy ,7 15,3 Surowce wtórne; odpady komunalne i inne ,1 412,7 odpady Źródło: Opracowanie własne na podstawie Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, Począwszy od roku 2008, w którym przetransportowano 85 tys. ton, poprzez kolejne lata w 2009 roku 99 tys. ton, w 2010 roku 120,5 tys. ton i koocząc na 156,5 tys. ton w roku Na przestrzeni tych 4 lat przewozy wzrosły o ponad 84%, co oznacza średni roczny wzrost o 22,7%. Najmniej transportuje się maszyn biurowych i komputerów, urządzeo radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych, urządzeo medycznych oraz precyzyjnych takich jak zegarki. Ich tendencje wzrostowe lub spadkowe zobrazowane są na rysunku 4. 16

17 Rys. 4. Przewozy ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, W porównaniu z portami położonymi na Odrze, przeładunki w portach na drodze wodnej Wisły mają znaczenie marginalne, co jest odzwierciedleniem stanu tej drogi wodnej. Pomimo istniejącej w portach wiślanych infrastruktury przeładunki są niewielkie (port Sandomierz piasek) i sporadyczne (port Toruo), bądź są one wykorzystywane do przeładunków materiałów budowlanych dla celów własnych (port Puławy), czy wręcz do magazynowania towarów przemysłowych (Warszawa-Praga). W obrocie krajowym najwięcej towarów zostało przewiezione na terenie województwa zachodniopomorskiego (723 tys. ton), kujawsko-pomorskiego (467 tys. ton), pomiędzy województwami śląskim i dolnośląskim (430 tys. ton) oraz w samym województwie dolnośląskim (197 tys. ton) i województwie opolskim (123 tys. ton). W handlu zagranicznym głównym partnerem są Niemcy. Najwięcej towarów zostało przewiezione do tego kraju z terenu województwa 17

18 zachodniopomorskiego tys. ton oraz w odwrotnym kierunku tys. ton. Również w tranzycie najwięcej towarów pochodziło z Niemiec (2.137 tys. ton). 7 Największe znaczenie w przewozie ładunków odgrywają szlaki wodne w oparciu o rzekę Odrę (w 2011 r. 4,940 mln ton), Wisłę (152,8 tys. ton) i połączenie Odry przez Bydgoszcz do Wisły i Zalewu Wiślanego. Pozostałe drogi wodne mają niewielkie znaczenie dla przewozu towarów Eksport ładunków według grup produktów W eksporcie ładunków Odrą i Wisłą zdecydowanie przeważają ropa naftowa i produkty ropopochodne, które w roku 2011 stanowiły 61,8% całego eksportu Odrą i Wisłą. W przeciwieostwie do importu, w eksporcie produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe charakteryzują się bardzo nieznacznymi wielkościami przewozów. Wielkośd eksportu w latach przedstawia tabl. 5. Tabl. 5. Eksport ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Produkt Produkty rolnictwa, łowiectwa i leśnictwa, ryby i pozostałe produkty rybactwa Ropa naftowa i gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny Rudy metali i inne produkty górnictwa i kopalnictwa, torf, uran i tor Produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe Drewno i wyroby z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyroby ze słomy i materiałów używanych do wyplatania; włókno, papier oraz wyroby z papieru; druki i zapisane nośniki ,6 34, , ,1 7,1 1-0, ,1 19,1 Koks i produkty rafinacji ropy naftowej 8-3,6 5,8 Chemikalia, produkty chemiczne, włókna sztuczne, gumy i tworzywa sztuczne, paliwo jądrowe Pozostałe wyroby z mineralnych surowców niemetalicznych ,7 119, ,5 7 Kowalski B.: Żegluga śródlądowa w Polsce na przykładzie Górnej Odry stan obecny, znaczenie dla regionu i możliwości rozwoju. Luty

19 Podstawowe metale; metalowe wyroby gotowe, z wyłączeniem maszyn i urządzeo Maszyny i urządzenia, gdzie indziej niesklasyfikowane, maszyny biurowe i komputery; maszyny i urządzenia gdzie indziej niesklasyfikowane; urządzenia radiowe, telewizyjne i telekomunikacyjnych; medyczne, precyzyjne i optyczne, zegary i zegarki ,3 47,6-0,3 0,7 0,1 Sprzęt transportowy - 3 0,1 - Surowce wtórne; odpady komunalne i inne odpady ,2 109,1 139,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, W roku 2008 wyniosły one tyle samo ile w roku 2011, co świadczy o tym, że popyt na eksport tych produktów żeglugą śródlądową jest stały ale równocześnie bardzo niski. Najmniej natomiast eksportowanych było maszyn biurowych i komputerów, urządzeo radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych, urządzeo medycznych oraz precyzyjnych takich jak zegarki. Wprawdzie eksport tych produktów w latach wykazywał tendencję wzrostową, ale w 2011 odnotowano spadek o prawie 86%. W roku 2009 eksportowano tych produktów 300 ton a w roku 2011 już tylko 100 ton. Stwierdzid więc można, że eksport w tym wypadku ma charakter incydentalny. Poniżej na rysunku 5 przedstawiono tendencje rozwoju eksportu według klasyfikowanych grup ładunków. 19

20 Rys. 5. Eksport ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, Import ładunków według grup produktów Import ładunków jest znacznie mniejszy od eksportu. Masa importowanych produktów jest śladowa względem całego transportu w Polsce. Podobnie jak w eksporcie, importowano śladowe ilości maszyn biurowych i komputerów, urządzeo radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych, urządzeo medycznych oraz precyzyjnych takich jak zegarki. Transport tych produktów nie jest systematyczny i można go uznad za incydentalny. Na przestrzeni lat najwięcej importowano podstawowych metali, metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeo. Jednak w 2011 odnotowano spadek importu tych produktów w stosunku do roku poprzedzającego z 163,4 tys. ton do 120,3 tys. ton, tj. o 43,1 tys. ton ( spadek o 26,4%). W tablicy 6 oraz na rysunku 6 przedstawiono tendencje importu ładunków w latach wszystkich klasyfikowanych grup produktów. 20

21 Tabl. 6. Import ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Produkt Produkty rolnictwa, łowiectwa i leśnictwa, ryby i pozostałe produkty rybactwa Ropa naftowa i gaz ziemny, węgiel kamienny i brunatny Rudy metali i inne produkty górnictwa i kopalnictwa, torf, uran i tor Produkty spożywcze, napoje i wyroby tytoniowe Drewno i wyroby z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyroby ze słomy i materiałów używanych do wyplatania; włókno, papier oraz wyroby z papieru; druki i zapisane nośniki 9 0,4 10,2 10, ,0 1, ,9 14, , ,6 Koks i produkty rafinacji ropy naftowej Chemikalia, produkty chemiczne, włókna sztuczne, gumy i tworzywa sztuczne, paliwo jądrowe Pozostałe wyroby z mineralnych surowców niemetalicznych 4 3 5,2 4, ,1 13,1 Podstawowe metale; metalowe wyroby gotowe, z wyłączeniem maszyn i ,4 120,3 urządzeo Maszyny i urządzenia, gdzie indziej niesklasyfikowane, maszyny biurowe i komputery; maszyny i urządzenia gdzie indziej niesklasyfikowane; urządzenia - 1-0,1 radiowe, telewizyjne i telekomunikacyjnych; medyczne, precyzyjne i optyczne, zegary i zegarki Sprzęt transportowy - 0,2 - - Surowce wtórne; odpady komunalne i 25 52,1 20,4 15,8 inne odpady Źródło: Opracowanie własne na podstawie Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011,

22 Rys. 6. Import ładunków Odrą i Wisłą według grup produktów w tys. ton w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie Transport Wyniki Działalności w 2008, 2009, 2010, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2009, 2010, 2011, Transport pasażerski W roku 2008 z żeglugi śródlądowej skorzystało 1,11 mln pasażerów. W kolejnych latach nastąpił spadek, który ostatecznie w roku 2010 doprowadził do liczby 853 tys. pasażerów. Oznacza to spadek o 23,5%. Wielkośd przewozów przedstawiono w tabl. 7. Tabl. 7. Przewozy pasażerskie na Odrze i Wiśle w tys. pasażerów w latach Rok Liczba przewiezionych pasażerów w tys Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Gospodarka Morska Przegląd Statystyczny 2009, 2010, Zakład Wydawnictw Naukowych Instytutu Morskiego w Gdaosku, Gdaosk 2009, 2010,

23 Transport pasażerski, podobnie jak transport ładunków na Odrze i Wiśle ma tendencje spadkową i z każdym rokiem, coraz mniej turystów wybiera tę formę transportu w celach turystycznych. W porównaniu z przewozami pasażerskimi w krajach sąsiednich, liczba przewiezionych pasażerów w Polsce jest niewielka. Według szacunków, przedsiębiorstwa żeglugowe w Niemczech, w ramach wycieczek jednodniowych, rocznie przewożą prawie 15 mln pasażerów. 8 Rys. 7. Przewozy pasażerskie na Odrze i Wiśle w tys. pasażerów w latach Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Gospodarka Morska Przegląd Statystyczny 2009, 2010, Zakład Wydawnictw Naukowych Instytutu Morskiego w Gdaosku, Gdaosk 2009, 2010, Mimo spadkowej tendencji liczby przewiezionych pasażerów w żegludze śródlądowej wydaję się, że przewozy pasażerskie mają lepsze perspektywy rozwoju niż transport ładunków. W miarę wzrostu zamożności społeczeostwa rośnie popyt na rekreację, więc istnieje szansa, że turystyczne przewozy pasażerskie zaczną się rozwijad. Obecnie wykonywane są przewozy w rejonie Krakowa, Kazimierza Dolnego, czy Warszawy. W przyszłości mogą się okazad opłacalne także w Płocku, Włocławku, Grudziądzu czy Tczewie. Możliwe są też rejsy między tymi portami przy założeniu powrotu pasażerów autobusem. Wpływają na to działania samorządów, które w skrócie można określid jako powrót miast nad rzeki. Potencjalny popyt może stanowid czynnik pobudzający modernizację taboru w kierunku jego lepszego dostosowania do małych głębokości. 8 Wojewódzka-Król K., Rolbiecki R.: Mapa śródlądowych dróg wodnych. Diagnoza stanu i możliwości wykorzystania śródlądowego transportu wodnego w Polsce. Sopot 2008, s

24 Część II Przegląd stanu infrastruktury tri-modalnej (pociąg samochód i statek) wzdłuż rzek Odry i Wisły 2.1. Stan infrastruktury transportowej wzdłuż rzeki Odry Długośd Odry w granicach Polski wynosi 741,9km. Powierzchnia dorzecza to 106,05 tys. km 2 (w Polsce). Rzeka Odra płynie przez województwa: śląskie, opolskie, dolnośląskie, lubuskie i zachodniopomorskie. Swoje źródło ma w Czechach, w Sudetach Wschodnich. W Polsce przepływa przez Kotlinę Raciborską, Pradolinę Wrocławską, Obniżenie Ścinawskie, Kotlinę Kargowską, Pradolinę Głogowską, Dolinę Środkowej i Dolnej Odry. Uchodzi do Zalewu Szczecioskiego, tworząc odnogę, która przepływa przez jezioro Dąbie. W dolnym biegu stanowi granicę między Polską i Niemcami. 9 Droga wodna rzeki Odry zwana Odrzaoską Drogą Wodną E30 (ODW) jest ogniwem łączącym aglomerację szczecioską oraz zespół portowy Szczecin Świnoujście z południem kraju, a w szczególności z aglomeracją wrocławską i górnośląską. Parametry ODW nie spełniają jednak wymogów dróg objętych umową AGN - European Agreement on Main Inland Waterweays of International Importance (Umowa Europejska o Głównych Drogach Wodnych Międzynarodowego Znaczenia). Niektóre jej odcinki nie spełniają nawet minimalnych warunków żeglugowych 10. Głębokośd tranzytowa na Odrze uregulowanej wynosi 180cm. Uzyskanie stałej, minimalnej głębokości żeglugowej na Odrze osiągalne jest dzięki obecności budowli hydrotechnicznych takich jak tamy podłużne i ostrogi (które są w większości w złym stanie technicznym) oraz przez odpowiednie zasilanie ze zbiorników retencyjnych. Obecnie najwięcej utrudnieo i ograniczeo dla żeglugi występuje na odcinku rzeki od Brzegu Dolnego po ujście Warty. Odcinek Odry od ujścia Warty w Kostrzynie po jezioro Dąbie w Szczecinie jest drogą wodną klas III i Vb o minimalnej głębokości od 150 cm do 220 cm, chociaż miejscami występują również mniejsze głębokości. W ramach Programu dla Odry do roku 2016 przewidziane zostały roboty zarówno na odcinku skanalizowanym jak i na rzece swobodnie płynącej. Realizacja tego programu ma spowodowad poprawę głębokości tranzytowych do wielkości zbliżonych do t = 1,8 m, a więc do parametrów Kotowska I.: Analiza i ocena potencjału przewozowego Odrzaoskiej Drogi Wodnej. Logistyka 6/2011, s

25 eksploatacyjnych Odry skanalizowanej, odpowiadających III klasie drogi wodnej o znaczeniu regionalnym. 11 W opinii OT logistics S.A. stwierdzono, iż w przypadku uregulowania środkowego odcinka Odry od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej i dalej do Szczecina (Dolna Odra), wolumen transportowanego do Berlina węgla i import węgla do Polski, a także transport biomasy w górę i w dół Odry mógłby wynieśd rocznie ok. 1 mln ton. W przypadku modernizacji śluz Kanału Gliwickiego, dostawy węgla do Elektrowni Opole drogą wodną (z przeładownią dla barek w rejonie Dobrzenia) wyniosłyby rocznie również ok. 1 mln ton. Niektóre przedsiębiorstwa, jak przykładowo browar w Żywcu, mogłyby byd zainteresowane połączeniem dróg wodnych Polski i Europy w celu eksportowania nimi swoich wyrobów (dot. głównie kanału Odra Wisła). Podobne zainteresowanie wyraziła też stocznia w Kędzierzynie Koźlu, która zainteresowana jest rozbudową i modernizacją Odrzaoskiej Drogi Wodnej w celu umożliwienia nią spławu swoich wyrobów. W przypadku poprawy jakości dróg wodnych, potencjalne ładunki, które mogłyby byd przewożone drogami wodnymi można znaleźd w okolicach Bydgoszczy (Fabryka Kabli), Włocławka - produkty przemysłu chemicznego (Anwil), Płocka - produkty rafinacji ropy naftowej i ropa (Orlen) i Torunia. Na wzrost przewozów drogami wodnymi będą też miały wpływ planowane w Niemczech inwestycje w infrastrukturę drogi wodnej łączącej Berlin z granicą polską (dalej możliwe jest połączenie z drogą wodną E-70 *połączenie Odra Wisła - Zalew Wiślany+. Niezbędnym uzupełnieniem drogi wodnej (infrastruktury liniowej) są porty i przeładownie (stanowiące elementy infrastruktury punktowej). Port rzeczny to obszar wody i lądu określony granicą, gdzie odbywa się przeładunek ładunków ze środków transportu lądowego na wodny i odwrotnie oraz ma miejsce obsługa ładunku, statku i środków transportu dowozowo - odwozowego. W porcie często następuje współdziałanie kilku gałęzi transportu, stąd port określany jest również jako węzeł transportowy 12. Główną funkcją portu rzecznego jest funkcja transportowa. Podstawowym zadaniem portu jest zatem przemieszczanie przedmiotu przewozu na styku transportu wodnego i lądowego oraz wiążąca się z tym obsługa środków transportowych. Oprócz tego może on pełnid np. funkcję handlową i przemysłową. 11 Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródlądowego w Polsce. Analiza funkcjonowania transportu wodnego śródlądowego oraz turystyki wodnej w Polsce. ECORYS, Warszawa 2011, s Ekonomika transportu, red. J.Burnewicz, UG Gdaosk. 25

26 Lokalizacja portów śródlądowych jest zdeterminowana przede wszystkim rozmieszczeniem sieci żeglownych dróg wodnych oraz zgodnością ich kierunku z kierunkami ładunków podatnych do przewozu tą gałęzią transportu. Dlatego też większośd z funkcjonujących obecnie ważniejszych portów rzecznych zlokalizowana jest na drodze wodnej Odry, charakteryzującej się stosunkowo najlepszym stopniem zagospodarowania wśród polskich dróg śródlądowych. Na Odrze istnieje obecnie wiele obiektów rzecznej infrastruktury transportowej, które mają największy potencjał przeładunkowy oraz w długiej perspektywie możliwośd stworzenia infrastruktury tri-modalnej 13. Należą do nich m.in.: Port Miejski we Wrocławiu, port posiada połączenie drogowe oraz kolejowe, ale nie ma możliwości jego rozbudowy w celu obsługi kontenerów. Długośd nabrzeża wynosi 2156m, a na terenie portu znajdują się magazyny (13 100m 2 ) oraz place składowe (pow m 2. Częśd obiektów jest zniszczona, a ogólny stan techniczny portu jest niedostateczny. Port Gliwice, zlokalizowany jest na Kanale Gliwickim i jest częścią Śląskiego Centrum Logistyki. Jest jednym z elementów centrum logistycznego, w skład którego wchodzą również baza magazynowa, terminal celny, stacja kolejowa, biura, parkingi i wolny obszar celny. Długośd nabrzeży przeładunkowych wynosi 3 040m, a postojowych i innych 450m. Port jest wyposażony w urządzenia przeładunkowe o maksymalnym udźwigu 20 ton. Port Malczyce, port ma połączenie drogowe i kolejowe. Długośd nabrzeży wynosi 1 754m. Na terenie portu znajdują się magazyny (pow m 2 ) oraz place składowe (pow m 2 ). Ogólny stan techniczny portu jest zły, wejście do portu jest bardzo zamulone, a rzeka rejonie portu uległa silnej erozji. Port w Ścinawie, port posiada połączenie drogowe oraz na jego terenie zlokalizowana jest bocznica kolejowa. Długośd jego nabrzeża wynosi łącznie 400m. Nie posiada on odpowiednich urządzeo portowych. Obecnie znajduje się na nim stacja przesypowa cementu. Port Zakładów Aparatury Chemicznej METALCHEM, port posiada połączenie drogowe i kolejowe, co umożliwia przeładunek najcięższych ładunków (np. turbogeneratorów). Wyposażony jest w suwnicę o udźwigu 400t. Port Koźle, port ten jest położony u Ujścia Kanału Gliwickiego. Od kilku lat podejmowane są próby utworzenia tri-modalnego centrum logistycznego, które integrowałoby transport wodny śródlądowy, samochodowy i kolejowy, jednak jak do tej pory nieskutecznie. Obecnie port jest nieczynny. Znajduje się w nim 3,185km nabrzeży przeładunkowych oraz 635m nabrzeży postojowych i innych, elewator zbożowy (pojemnośd 10 tys. ton) oraz place składowe (pow m 2 ; głównie 13 Informacje zaczerpnięto z opracowania przygotowanego przez firmę ECORYS na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury pt.: Program rozwoju infrastruktury transportu wodnego śródlądowego w Polsce. Analiza funkcjonowania transportu wodnego śródlądowego oraz turystyki wodnej w Polsce, Warszawa

27 nieutwardzone). Nabrzeża są przystosowane do obsługi ładunków także w czasie wysokiej wody żeglownej. W porcie nadal istnieje możliwośd przejściowego składowania do 300 tys. ton materiałów (głównie węgla), Port w Opolu (Zakrzów), port posiada połączenie drogowe oraz kolejowe z siecią PKP. Nabrzeże wynosi 600m, a na wyposażenie składa się dźwig samojezdny do wyładunku kruszywa, zarośnięte place składowe oraz magazyny wynajęte pod działalnośd nie żeglugową. Obecnie port jest nieczynny, Port w Oławie, port posiada połączenie drogowe oraz kolejowe. Długośd nabrzeża wynosi 130m; port obecnie jest nieczynny, Port Katedralny w Głogowie, obecnie port oddany jest w dzierżawę firmie Konpasz, która zajmuje się wydobyciem kruszywa z dna rzeki. Długośd nabrzeża wynosi 400m. Na terenie portu znajdują się place składowe o powierzchni 4 000m 2, Port cementowni Górażdże (Chorula), obecnie wykorzystywany jest do przeładunku kruszyw i załadunku urządzeo ponad gabarytowych przez samojezdne dźwigi, Port rzeczno- morski Zakładów Chemicznych Police, Małe porty i przystanie Zalewu Szczecioskiego, np. Stępnica, Port Zimowy w Głogowie, wykorzystywany jest do prac remontowych, MPWiK Wrocław, jest to port wyładunkowy i obejmuje tereny składowe MPWiK. Nie posiada on urządzeo portowych. Obecnie nie jest eksploatowany, Port Kozanów we Wrocławiu, jest to nieużywany poradziecki port, który wymaga remontu, Port przeładunkowy na Kanale Kędzierzyoskim, port przeładunkowy na terenie Zakładów Azotowych Kędzierzyn, który obecnie jest praktycznie niewykorzystywany, Port Cigacice, port jest praktycznie nieużytkowany i wymaga modernizacji, Port Kostrzyo, port jest zlokalizowany w km rzeki Warty. Dawniej obsługiwał zakłady znajdujące się w okolicach Kostrzynia i Słubic, ale od 2 lat już nie jest wykorzystywany, Przeładownia Elektrociepłowni Wrocław, wykorzystywana jest do przeładunku miału węglowego, Nabrzeże przeładunkowe w Głogowie, wykorzystywane jest przy rozładunku kruszywa do budowy posadzek w wyeksploatowanych szybach zagłębia miedziowego, Nabrzeże w Bielinku i Chlewicach, wykorzystywane jest przez kopalnie kruszywa naturalnego, Nabrzeże w Ognicy, wykorzystywane jest do przeładunku płodów rolnych, Przeładownia Pogolewo Wielkie (górne), przeładownia była wykorzystywana do transportu ceramiki i wyładunku węgla, lecz obecnie jest zniszczona, Przeładownie w Kanale Żeglugowym we Wrocławiu, prawie nie wykorzystywane. Nabrzeże przeładunkowe w Urazie, nie użytkowane, 27

28 Nabrzeże przeładunkowe zakładów chemicznych Rokita w Brzegu Dolnym, nie użytkowane. Nabrzeża przeładunkowe w Malczycach, obecnie są nieczynne, a wcześniej należały do cukrowni i fabryki celulozy. Źródło: Urząd Żeglugi Śródlądowej we Wrocławiu Rys. 8. Transport śródlądowy na rzece Odrze Ponadto do infrastruktury transportowej na rzece Odrze zaliczyd można stocznie rzeczne, które świadczą usługi na rzec taboru rzecznego znajdującego się w posiadaniu polskich armatorów: Atut s.c. Przedsiębiorstwo Wielobranżowe Stocznia Januszkowice, Stocznia Koźle Sp. z o.o., jest to stocznia remontowa zlokalizowana w mieście Kędzierzyn Koźle, 3km poniżej portu Koźle. Wykorzystywana jest do remontów jednostek pływających oraz budowy statków kadłubów i ich części, Stocznia DamenShipyards Koźle, wykorzystywana jest do budowy statków i kadłubów, Stocznia Konstal Wrocław Sp. z o.o., stocznia oferuje usługi budowy i remontu jednostek pływających, Stocznia Malbo Sp. z o.o., stocznia wytwarza kadłuby, kontenery oraz elementy konstrukcji dla budownictwa lądowego (np. mosty). Dysponuje pochylnia o długości 60m i urządzeniami o udźwigu do 240 ton, Stocznia Konstal Nowa Sól Sp. z o.o., obecnie stocznia wykonuje kadłuby statków rzecznych każdego typu, montuje wszelkiego rodzaju wyposażenia i systemy rurociągów oraz oferuje usługi budowy i remontu jednostek pływających, Odratrans Stocznia Sp. z o.o., stocznia zlokalizowana jest na terenie dawnej Wrocławskiej Stoczni Rzecznej. Składa się ona z traserni, dwóch hal kadłubowych, pochylni i nabrzeża wyposażeniowego. Stocznia została zlikwidowana. 28

29 Śródlądowe drogi wodne łączą się często ze szlakami transportu morskiego. Ma to miejsce w portach morskich zlokalizowanych w ujściach rzek. Wykorzystanie śródlądowego transportu wodnego jako transportu zapleczowego może byd bardzo atrakcyjne dla portów i żeglugi morskiej. Korzyści wynikające ze współpracy śródlądowego transportu wodnego z transportem morskim wpływają na wzrost popytu na przewozy drogami wodnymi w relacjach z portami morskorzecznymi. Jedynym portem morskim zlokalizowanym u ujścia Odry jest zespół portów morskich Szczecin Świnoujście. Ma on zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania transportu śródlądowego w Polsce. Z punktu widzenia istniejącej infrastruktury do obsługi statków żeglugi śródlądowej lepiej przystosowany jest port w Świnoujściu, pomimo tego, że wejście do portu przez Zalew Szczecioski jest utrudnione z powodu dużego falowania i częstych zamgleo. W porcie Szczecin obsługa barek jest natomiast utrudniona, ze względu na brak wyspecjalizowanego sprzętu i wydzielonych nabrzeży dla statków żeglugi śródlądowej. Poza tym eksploatowane urządzenia portowe są już w znacznym stopniu zniszczone. Elementem infrastruktury w porcie jest system połączeo transportowych z zapleczem. W porcie rzecznym portowy układ transportowy zwykle połączony jest z siecią kolejową i drogową. Rozwiązania funkcjonalno-przestrzenne i techniczne mają charakter i układ uzależniony od indywidualnych potrzeb i możliwości oraz od udziału poszczególnych gałęzi transportu w obsłudze portu. Istotny wpływ na rozwiązania portowe będzie miał proces przeładunkowy, tj. czy przeładunek ze środków transportu wodnego na środki transportu lądowego będzie miał charakter bezpośredni, czy konieczne będzie składowanie. Infrastruktura kolejowa i drogowa wzdłuż rzeki Odry Na poniższych mapach przestawione zostały istniejąca sied kolejowa i drogowa w połączeniu z przebiegiem rzeki Odry. Oznaczone są również ważniejsze czynne i użytkowane elementy infrastruktury rzecznej, które mają potencjał infrastruktury tri-modalnej. Wizualizują one dostępnośd tej infrastruktury do najważniejszych linii kolejowych oraz dróg. 29

30 E-59 Litwa Morze Bałtyckie Obwód Kaliningradzki Zespół portów Szczecin i Świnoujście zachodnio - pomorskie pomorskie warmińsko - mazurskie kujawsko - pomorskie podlaskie Białoruś CE-59 Niemcy lubuskie Odra E-20 CE-20 wielkopolskie mazowieckie E-59 Legenda: C-59/1 dolnośląskie Rzeka Linie kolejowe Nr linii kolejowej opolskie Województwo E-59 Port Malczyce CE-59 E-30 CE-30 CE-59/2 E-59 Port Koźle Port w Ścinawie CE-59 CE-30 E-59 E-30 łódzkie Port w Opolu (Zakrzów) Port miejski we Wrocławiu opolskie CE-5 C-59 E-59 Port w Oławie CE-65 śląskie Port Gliwice ZMCh METALCHEM małopolskie świętokrzyskie podkarpackie lubelskie Ukraina C-63 Czechy Austria Słowacja Rys. 9. Stan infrastruktury kolejowej wzdłuż Odry Źródło: Opracowanie własne na podstawie aktualnej mapy sieci kolejowej, Węgry 30

31 Litwa Morze Bałtyckie Obwód Kaliningradzki A6 pomorskie S3 Zespół portów Szczecin i Świnoujście S6 zachodnio - pomorskie S3 warmińsko - mazurskie S3 kujawsko - pomorskie podlaskie Białoruś Niemcy lubuskie Odra A2 wielkopolskie mazowieckie A4 opolskie A18 A4 Legenda: S3 A4 dolnośląskie Port Malczyce Rzeka Drogi Nr linii kolejowej Województwo A8 Port Koźle A4 Port w Ścinawie łódzkie Port w Opolu (Zakrzów) S8 Port miejski we Wrocławiu Port w Oławie ZMCh METALCHEM opolskie świętokrzyskie A4 śląskie A1 Port Gliwice S1 A4 małopolskie Czechy S1 S69 podkarpackie lubelskie Ukraina Słowacja Rys. 10. Stan infrastruktury drogowej wzdłuż Odry Źródło: Opracowanie własne na podstawie aktualnej mapy sieci dróg krajowych i autostrad, W skład infrastruktury drogowej i kolejowej drogi wodnej Odry wchodzi głównie Droga Krajowa Nr S1; S3; S6; S8, autostrady A2; A4; A6; A18 oraz niewielki odcinek autostrady A1 leżący w województwie śląskim. Linie kolejowe ciążące do Odrzaoskiej Drogi Wodnej to: E-59; CE-59, E-20; CE-20; E-30; CE-30 i południowy odcinek linii kolejowej CE65. 31

32 2.2. Stan infrastruktury transportowej wzdłuż rzeki Wisły Długośd Wisły wynosi 1047,5 km, a powierzchnia jej dorzecza zajmuje prawie 54% powierzchni kraju. Wisła żeglowna zaczyna się od ujścia Przemszy, gdzie przyjmuje się zerowy kilometr rzeki. Dlatego też długośd Wisły (żeglownej) określana jest na 941,3 km 14. Z uwagi na przeszkody naturalne i warunki hydrotechniczne prowadzenie żeglugi towarowej i pasażerskiej na całym odcinku drogi wodnej Wisły jest bardzo utrudnione. Jedną z głównych przyczyn jest ograniczona głębokośd tranzytowa która jest wynikiem powstawania odsypisk w korycie rzeki i zamuleniem awanportów 15. Wieloletnie zaniedbania oraz brak inwestycji powodowany brakiem środków finansowych nie pozwala na szybką poprawę warunków technicznych do prowadzenie usług transportowych na rzece Wiśle. Obecnie nie ma możliwości przepłynięcia między innymi przez śluzę: Smolice, Kościuszko i Dąbie (zamulenie dolnych awanportów śluz) oraz przez śluzę Przewóz ze względu na znaczną erozję denną poniżej stopnia wodnego. Warunki nawigacyjne na rzece Wiśle, są bardzo zróżnicowane. Zarówno w zakresie głębokości tranzytowych, szerokości szlaku, jak również prześwitów pod mostami i innymi urządzeniami krzyżującymi się z droga wodną. Żegluga może się odbywad tylko w tzw. ruchu lokalnym, w obrębie kilku kilometrów i tylko w ograniczonym zakresie. Pokonywanie całego odcinka np. od Krakowa do Sandomierza, czy też dalej do Warszawy i innych miejsc, może byd prowadzona tylko przy stanach wody w rzece określanych jako górna strefa stanów średnich. Z uwagi na brak zewnętrznych połączeo i małe zainteresowanie transportem wodnym, spowodowane głównie degradacją szlaku żeglugowego, przewozy na górnym odcinku rzeki ograniczają się jedynie do przewozu piasku i żwiru z likwidacji odsypisk oraz kamienia na potrzeby nielicznych robót regulacyjnych. Wydobywane w kilkunastu miejscach z koryta rzeki kruszywo jest transportowane barakami na odległośd do około 10 kilometrów. Podobna sytuacja występuje na odcinku Wisły od Annopola tj. (295 km) aż do Płocka (tj. 620 km). Transport i żegluga są praktycznie niemożliwe za wyjątkiem transportu lokalnego. Na całej długości tego odcinka Wisły nie jest zapewniona głębokośd tranzytowa odpowiednia dla drogi wodnej klasy Ib, tj. głębokośd 1,60 m i szerokośd szlaku równa 20 m. Ponadto koryto rzeki jest rozczłonkowane, zdewastowane i bardzo zapiaszczone. Występują przemiały i wypłycenia, a istniejące budowle 14 Dane RZDW. 15 Awanport częśd akwenu pomiędzy redą a nabrzeżami. Na tym akwenie dokonuje się koniecznych manewrów statku związanych z podejściem do nabrzeża lub wyjściem z portu. Głębokośd awanportu musi byd co najmniej równa największej głębokości w porcie. 32

33 regulacyjne są znacznie uszkodzone lub całkowicie zniszczone. Dla umożliwienia warunków żeglugowych drogi wodnej wymagana jest m.in. generalna modernizacja tj. naprawa i przebudowa zabudowy regulacyjnej, usunięcie przemiałów i wykonanie kompleksowych robót czyszczących. Wisła od 684 km do Torunia tj. 718 km, pomimo zakwalifikowania do klasy Ib o znaczeniu regionalnym, nie spełnia wymagao tej klasy w zakresie głębokości tranzytowej. Głębokości tranzytowe w odniesieniu do wody średniej wynoszą odcinkami 1,2 m. W czasie niżówek głębokości spadają poniżej 1,0 m, osiągając nierzadko nie więcej niż 0,6 0,7 m. Gwarancja wymaganej dla tej klasy głębokości tranzytowej wynosi zaledwie 5% całego okresu nawigacyjnego (tzn. kilkanaście dni). Obecnie nawigacja w takich warunkach odbywa się odbywa się jedynie pomiędzy istniejącymi w korycie rzeki naturalnymi przeszkodami i jest szczególnie trudna, a czasami, w okresie niskich stanów wody wręcz niemożliwa (przy większych zanurzeniach jednostek pływających). Tranzyt jednostek pływających na tym odcinku Wisły może odbywad się praktycznie tylko pod warunkiem zwiększonego zrzutu wody przez stopieo we Włocławku. Zainteresowani armatorzy we własnym zakresie ustalają z administracją czasowe zwiększenie przepływu przez stopieo celem umożliwienia spływu jednostek w dół Wisły. Rys. 11. Dolna Wisła odcinek od Płocka do ujścia do Zatoki Gdaoskiej Źródło: na podstawie Atlas geograficzny. Polska, kontynenty, świat. Wyd. Nowa Era, Wrocław