A B S T R A K T Y. Organizatorzy Polskie Towarzystwo Kognitywistyczne Instytut Psychologii UAM Instytut Filozofii UAM

Transkrypt

1 A B S T R A K T Y Organizatorzy Polskie Towarzystwo Kognitywistyczne Instytut Psychologii UAM Instytut Filozofii UAM

2

3 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Ocena wpływu talamotomii na funkcje kognitywne i stopień nasilenia depresji DOROTA ACKERMANN (1), EDWARD JACEK GORZELAŃCZYK (1),(2) (1) Regionalny Zespół Opieki Paliatywnej Dom Sue Ryder w Bydgoszczy (2) Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Instytut Psychologii, Zakład Genetyki Behawioralnej i Neuropsychologii Wstęp i cel pracy: Wzgórze, a szczególnie jego część środkowa, związane jest z pamięcią i uczeniem się niewielkie nawet uszkodzenia tej struktury, a zwłaszcza jądra grzbietowo-przyśrodkowego, mogą wywoływać zaburzenia pamięci. Stwierdzono także, że wzgórze powiązane jest z funkcjami wykonawczymi. Celem pracy jest ocena wpływu strony operacji stereotaktycznej na przebieg funkcji poznawczych i stopnia nasilenia depresji u osób z idiopatyczną chorobą Parkinsona. Materiał i metody: Badania przeprowadzono na próbie 60 pacjentów z chorobą Parkinsona zakwalifikowanych do stereotaktycznej talamotomii (po 30 pacjentów do talamotomii lewo i prawostronnej). Pacjentów badano przed i po zabiegu. Do oceny funkcjonowania poznawczego zastosowano: Krótką Skalę Oceny Stanu Psychicznego (MMSE), Test Łączenia Punktów Reitana (TMT A i B), N-Back Test, Test 15 Słów Rey a, Test Pamięci Wzrokowej Bentona, Test Interferencji Nazw i Kolorów Stroopa. Do oceny stopnia nasilenia depresji zastosowano: Inwentarz Depresji Beck a (BDI) oraz Skalę Depresji Montgomery-Asberg (MADRS). Wyniki: Po zabiegu talamotomii poprawiła się istotnie statystycznie szybkość psychomotoryczna w prostym zadaniu wzrokowym i w zadaniu angażującym wzrokową pamięć operacyjną. Pogorszenie funkcjonowania poznawczego stwierdzono przy procesach bezpośredniego i odroczonego odtwarzania materiału słuchowego. Nastrój pacjentów po zabiegu poprawił się.

4 4 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 W jaki sposób myślimy za pomoca rak i oczu rozproszone systemy poznawcze, rusztowania i enaktywna platforma badawcza ŁUKASZ AFELTOWICZ Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Humanistyczny, Instytut Filozofii Nawiązując do etnografii kognitywnej i koncepcji rozproszonego poznania Edwina Hutchinsa oraz koncepcji rozszerzonego umysłu Andy ego Clarka pragnę zaprezentować rolę, jaką odgrywają w poznaniu różnego rodzaju artefakty oraz rusztowania poznawcze, m.in. materialne modele i systemy zewnętrznych reprezentacji. Interesować będzie mnie w szczególności to, w jaki sposób wykorzystanie narzędzi pozwala zredukować złożoność poznawczą środowiska, usprawnić procesy przetwarzania informacji, a także w jaki sposób agenci przerzucają obciążenia poznawcze na elementy swojego otoczenia. W szczególności skupiam się na licznych funkcjach artefaktów poznawczych w pracy laboratoryjnej jako modelowym przykładzie skomplikowanej pracy poznawczej, prowadzonej w interakcji z bogatym zestawem narzędzi wspomagających poznanie. Będę nawiązywał w tym kontekście do kognitywnych analiz praktyki naukowej prowadzonych przez Nancy Nersessian oraz Ronalda Giere a. Przede wszystkim jednak będę starał się wpisać prezentowane nurty badań kognitywnych w proponowaną przez Tomasza Komendzińskiego koncepcję enaktywizmu jako platformy badawczej. Bibliografia: 1. Baber, C. (2003). Cognition and Tool Use. London: Taylor and Francis. 2. Clark, A. (1997). Being There. Cambridge: MIT Press. 3. Clark, A. (2003). Natural-Born Cyborgs: Minds, Technologies and the Future of Human Intelligence. NY: Oxford University Press. 4. Giere, R. N., Moffatt, B. (2003). Distributed Cognition: Where the Cognitive and the Social Merge. Social Studies of Science 33, s Hutchins, E. (1995a). Cognition in the Wild. Cambridge, MA: MIT Press. 6. Hutchins, E. (1995b). How a Cockpit Remembers Its Speeds. Cognitive Science 19, s Kirlik, A. (red.) (2006). Adaptive Perspectives on Human-Technology Interaction. NY: Oxford University Press. 8. Kirsh, D. (2001). The Context of Work. Human Computer Interaction 16, s Nersessian, N. J. et al. (2003). Research Laboratories as Evolving Distributed Cognitive Systems. Proceedings of The 25 th Annual Conference of the Cognitive Science Society, s Pfeifer, R., Bongard, J. (2006). How the Body Shapes the Way We Think: A New View of Intelligence. Cambridge, MA: The MIT Press. 11. Sternberg, R. J., Preiss, D. D. (red.) (2005). Intelligence and Technology: the Impact of Tools on the Nature and Development of Human Abilities. Berlin/Heidelberg: Springer.

5 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Funkcjonowanie poznawcze osób z bólem przewlekłym nowotworowym leczonych opioidami PAULINA ANDRYSZAK (1), ANDRZEJ STACHOWIAK (1), EDWARD JACEK GORZELAŃCZYK (1),(2) (1) Regionalny Zespół Opieki Paliatywnej Dom Sue Ryder w Bydgoszczy (2) Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Instytut Psychologii, Pracownia Neuropsychologii i Genetyki Behawioralnej Wprowadzenie: Analgetyki opioidowe, oprócz efektu przeciwbólowego mogą wywoływać działania niepożądane, wśród których wymienia się zaburzenia funkcji kognitywnych. Celem pracy jest ocena funkcjonowania poznawczego osób z bólem przewlekłym nowotworowym leczonych opioidami. Materiał i metody: W badaniu uczestniczyło 27 pacjentów (10 kobiet i 17 mężczyzn), w wieku między 44 a 81 lat (średnia wieku 61). Sprawność pacjentów oceniano za pomocą skali Karnofsky ego (średnia wartość 70%). Pacjenci przyjmowali dawki leków opioidowych, które umożliwiały utrzymanie stabilnego stężenia leku w organizmie (średnia dawka w przeliczeniu na ekwiwalent morfiny ok. 111 mg) na podstawowy ból nowotworowy. Podczas badania oceniano natężenie bólu (skala numeryczna NRS Numerical Rating Scale), sprawność pacjenta (skala Karnofsky ego), dawkę analgetyku opioidowego oraz funkcjonowanie poznawcze. Do oceny funkcjonowania kognitywnego zastosowano: Test Łączenia Punktów Reitana (TMT A i B), Test Pamięci Wzrokowej Bentona (BVRT) oraz Test Interferencji Nazw i Kolorów Stroopa (test Stroopa A i B). Wyniki badań poziomu funkcji poznawczych porównano z wynikami poziomu funkcji poznawczych u osób zdrowych, dopasowanych pod względem płci i wieku. Wyniki: W grupie osób przyjmujących opioidy wykazano istotne statystycznie wydłużenie czasu wykonania testu TMT A i B oraz testu Stroopa B, jak również istotną statystycznie większą liczbę błędów perseweracyjnych w części drugiej testu Stroopa. Omówienie wyników: Stwierdzono, że u osób przyjmujących stabilne dawki opioidowych leków przeciwbólowych występuje zmniejszenie szybkości psychomotorycznej, wzrokowo-przestrzennej pamięci operacyjnej, zdolność przełączania się na nowe kryterium po wyuczeniu jednej zasady reagowania oraz werbalnej pamięci operacyjnej.

6 6 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Wpływ emocji na funkcjonowanie mechanizmów uwagi DARIUSZ ASANOWICZ, MARTA SIEDLECKA Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny, Instytut Psychologii Zintegrowanie badań procesów uwagowych na gruncie poznawczej neuronauki (cognitive neuroscience), do tej pory prowadzonych rozłącznie: z jednej strony w ramach psychologii eksperymentalnej, z drugiej szeroko rozumianej neuronauki, pozwoliło na zaproponowanie modelu uwagi, który obejmuje jednocześnie niemal wszystkie ważne własności uwagi (Posner i Petersen, 1990; Posner i Fan, 2004). W takim ujęciu mechanizm uwagi tworzą trzy niezależne, odrębne funkcjonalnie i anatomicznie systemy związane z różnymi aspektami uwagi: system uwagi zarządczej (Executive), orientacyjnej (Orienting) oraz system pobudzeniowy (Alerting). Funkcjonowanie tych mechanizmów związane jest również z różnymi systemami neuromodulacyjnymi. Aktywność sieci neuronalnych uwagi zarządczej jest regulowana przez układ transmisji dopaminergicznej, uwagi orientacyjnej przez system cholinergiczny, a systemu pobudzeniowego przez wydzielanie noradrenaliny. Wiadomo ponadto, że poszczególne neuroprzekaźniki, a zwłaszcza dopamina, są ściśle związane z procesami emocjonalnymi. Prezentowane badania miały na celu odpowiedź na pytanie o wzajemne relacje pomiędzy mechanizmami uwagi, systemem dopaminergicznym oraz procesami emocjonalnymi. Wyniki wydają się potwierdzać hipotezę, że negatywny afekt wpływa na pogorszenie, a pozytywny na zwiększenie sprawności funkcjonowania systemu zarządczego, poprzez zmiany poziomu dopaminy w określonych obszarach mózgu. Nie zaobserwowano natomiast wpływu manipulacji stanem emocjonalnym na funkcjonowanie systemów orientacyjnego i pobudzeniowego. Funkcje uwagi i emocji są w gruncie rzeczy podobne: zapewniają skuteczne działanie w konfrontacji z ważnymi zdarzeniami. Interakcja i współdziałanie struktur mózgowych tworzących te dwa systemy, regulujące zarówno proces selekcji informacji, jak i sposób reagowania na nie, umożliwia nam funkcjonowanie w niesłychanie złożonej rzeczywistości. Zrozumienie w jaki sposób współpracują one ze sobą, kierując przetwarzaniem informacji w całym systemie poznawczym, wydaje się mieć znaczenie podstawowe. Bibliografia: 1. Posner, M. I., Petersen, S. E. (1990). The attention system of the human brain. Annual Review of Neuroscience 13, s Posner, M. I., Fan, J. (2004). Attention as an organ system. W: J. R. Pomerantz, M. C. Crair (red.), Topics in Integrative Neuroscience: From Cells to Cognition. Cambridge UK: Cambridge University Press.

7 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Zastosowanie pomiaru ruchów oczu w badaniach nad wyobraźnia BIBIANNA BAŁAJ Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Społecznych Wyobrażenia doświadczane są wyłącznie introspekcyjnie, dlatego stanowią tak trudny przedmiot badawczy dla psychologów poznawczych. Celem wystąpienia jest przedstawienie badań, które, dzięki wykorzystaniu pomiaru ruchów oczu, stanowią próbę uchwycenia tego ulotnego zjawiska. Laeng i Teodorescu (2002) wykazali eksperymentalnie podobieństwo między ruchami gałek ocznych podczas widzenia i wyobrażania obiektów. Również podczas wizualizacji złożonej sceny na podstawie opisu, ruchy oczu odpowiadają przestrzennemu rozmieszczeniu przedmiotów tworzących tę scenę (Johansson, 2004; Spivey, Geng, 2001). W podsumowaniu przedstawione zostaną zalety i ograniczenia, jakie płyną z zastosowania pomiaru ruchów oczu w badaniach wybranych operacji wyobrażeniowych. Bibliografia: 1. Johansson, R. (2004). Eye movements during visualizations of pictures and verbal descriptions. Master s Thesis. Cognitive Science, Lund University. 2. Laeng, B., Teodorescu, D. S. (2002). Eye scanpaths during visual imagery reenact those of perception of the same visual scene. Cognitive Science 26, s Postle, B. R., Idzikowski C., Della Sala S., Logie R. H., Baddeley A. D. (2006). The selective disruption of spatial working memory by eye movements. The Quarterly Journal of Experimental Psychology 59, s Spivey, M. J., Geng, J. J. (2001). Oculomotor mechanisms activated by imagery and memory: eye movements to absent objects. Psychological Research 65, s

8 8 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Segmentacja czasowa a zasoby pamięci operacyjnej SYLWIA BEDYŃSKA (1),(2), JOANNA DRESZER (3) (1) Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Psychologii (2) Instytu Psychologii PAN (3) Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu Powiązania między segmentacją czasową a funkcjonowaniem poznawczym jednostki, w tym głównie zasobami pamięci operacyjnej, czy zapamiętywaniem, są jeszcze słabo poznane. Jednakże w obu dziedzinach istnieją koncepcje teoretyczne pozwalające na sformułowanie przypuszczeń dotyczących wzajemnej relacji między tymi dwoma poziomami opisu sfery poznawczej. W świetle najnowszych koncepcji pamięci operacyjnej, w tym Modelu Czasowego Podziału Zasobów Barrouiletta (Barrouillet, et al. 2004) można podejrzewać, że parametr czasowy ma kluczowe znaczenie dla określania skuteczności przetwarzania pamięci operacyjnej. W wykonanym badaniu empirycznym skoncentrowano się na testowaniu następujących pytań badawczych: a) jak przebiega segmentacja czasowa w zależności od długości interwału czasowego (interwały optymalne vs. nieoptymalne) b) jakie są wzajemne zależności segmentacji czasowej i miar pamięci operacyjnej oraz zapamiętywania. W celu pomiaru parametrów segmentacji czasowej zastosowano procedurę tappingu kontynuacyjnego (Miyake, et al. 2004). Badany ma za zadanie skoordynować naciśnięcia na wskazany przycisk z rytmem zewnętrznym. Zastosowano kilka rodzajów rytmu: od bardzo szybkich po wolne. Pamięć operacyjną mierzono klasycznym zadaniem zaprojektowanym przez Engle a Operational Span (O-SPAN, Turner, Engle 1989), które wymaga jednoczesnego wykonywania prostych operacji matematycznych oraz zapamiętywania słów. Uwzględniano także proste miary zapamiętywania materiału werbalnego. Uzyskane wyniki zdają się wskazywać na istotne zależności pomiędzy tymi konstruktami potwierdzając, że segmentacja czasowa może należeć do grona ważnych determinantów poznawczego funkcjonowania jednostki. Bibliografia: 1. Barrouillet, P., Bernardin, S., Camos, V. (2004). Time constraints and resource sharing in adults working memory spans. Journal of Experimental Psychology General 133, s Miyake, Y., Onishi, Y., Pöppel, E. (2004). Two types of anticipation in synchronization tapping. Acta Neurobiologiae Experimentalis 64, s Turner, M. L., Engle, R. W. (1989). Is working memory capacity task dependent? Journal of Memory and Language 28, s

9 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Modelowanie elementarnych składników myślenia przez analogię ANNA BERNAŚ, ADAM CHUDERSKI Uniwersytet Jagielloński, Instytut Psychologii Myślenie przez analogię polega na wykorzystaniu wiedzy o pewnym problemie do rozwiązania nowego problemu o podobnej strukturze głębokiej, przy jedynie moderującym wpływie podobieństwa powierzchniowego. Trafne tworzenie analogii jest niezwykle istotną operacją umysłową zarówno w życiu codziennym jak w działalności naukowej i artystycznej. Prezentowane badanie, obejmujące 111 młodych osób, polegało na pomiarze, za pomocą specjalnie zaprojektowanego Testu Analogii Obrazkowych (TAO), ich zdolności do rozumowania przez analogię. Baterią zadań komputerowych mierzyliśmy również sprawność trzech bardziej elementarnych procesów poznawczych: pojemności pamięci roboczej, hamowania dystraktorów oraz przeszukiwania w uwadze wzrokowej. Na podstawie analizy teoretycznej spodziewaliśmy się silnych związków między tymi procesami a skutecznością myślenia przez analogię. W badaniu zaobserwowaliśmy znaczne różnice indywidualne w zdolności do myślenia przez analogię: niektóre osoby były w stanie rozwiązać poprawnie zaledwie kilka jednostek testu TAO, podczas gdy inne rozwiązały prawie wszystkie 48 jednostek. Za pomocą modelu równań strukturalnych (SEM) wykazaliśmy, że owe różnice inter-indywidualne są całkowicie wyjaśnione (100% wariancji) przez różnice w sprawności trzech wspomnianych procesów poznawczych. Tym samym, procesy te stanowią prawdopodobnie podstawowe składniki myślenia przez analogie. Przedstawione zostaną implikacje dla obliczeniowego modelowania tego rodzaju myślenia, przybliżającego nas do zrozumienia jego natury.

10 10 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Narzędziowe modele poznania: rozszerzanie umysłu i rozszerzanie rzeczywistości MACIEJ BŁASZAK Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Filozofii Narzędzia zmieniają bądź wzmacniają możliwości poznawczo-motoryczne człowieka na dwa sposoby: zwiększają przepustowość umysłu lub wzbogacają treść mentalnych symulacji. W tym pierwszym przypadku umysł pracując w trybie przepływu ulega rozszerzeniu, w tym drugim umysł w stanie hipotezy pozwala na rozszerzenie rzeczywistości. Cezurą dla obydwu stanów jest czas poznawczej reakcji 350 milisekund poniżej i powyżej którego drastycznie zmieniają się modele narzędziowego poznania. Obydwa mają istotne następstwa dla ekologicznej charakterystyki organizmu, psychologicznej charakterystyki agenta i socjologicznej charakterystyki osoby ludzkiej.

11 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Teoretyczne i praktyczne aspekty niejawnego pomiaru wiedzy i postaw JACEK BUCZNY Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy w Sopocie Działania podmiotu mogą podlegać świadomej kontroli. Proces ten może blokować dostęp do niektórych struktur wiedzy, które w pewnych sytuacjach mogą podlegać empirycznej eksploracji. Z psychologicznego punktu widzenia ważnym wyznacznikiem zachowań człowieka są postawy. Ludzie mają możliwość kontroli przekazu świadczącego o ich postawach, bądź nie mają świadomości jaka ta postawa jest. Tego typu problem skłonił badaczy (Greenwald, McGhee i Schwartz, 1998, Maison 2004, Zweigenhaft 1978) do opracowania takich metod badawczych, które z jednej strony umożliwiłyby ominięcie zniekształceń poznawczych wynikających ze świadomych decyzji osób, a z drugiej, pozwalały przewidzieć złożone zachowania takie jak podejmowanie decyzji i działanie zorientowane na cel. W wystąpieniu przedstawię szereg metod umożliwiających niejawny pomiar niektórych aspektów umysłu, a także problemy teoretyczne wynikające z zastosowania tego typu metod w kontekście związku między jawnymi i niejawnymi strukturami wiedzy (Gawronsky, LeBel, Peters 2007). Bibliografia: 1. Gavronsky, B., LeBel, E. P., Peters, K. R. (2007). What do implicit measures tell us? Perspectives on Psychological Science 2, Nr 2, s Greenwald, A. G., McGhee, D. E., Schwartz, J. L. K. (1998). Measuring individual differences in implicit cognition: The Implicit Association Test. Journal of Personality and Social Psychology 74, s Maison, D. (2004). Utajone postawy konsumenckie. Gdańsk: GWP. 4. Zweigenhaft, R. L. (1977). The empirical study of signature size. Social Behavior and Personality 5, Nr 1, s

12 12 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Świadomość własnych doznań i jej wpływ na przetwarzanie informacji a mechanizmy temporalne umysłu JACEK BUCZNY, RADOSŁAW STERCZYŃSKI Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy w Sopocie Człowiek może być świadomy własnych doznań i zmian zachodzących w otoczeniu. Reguły powstawania tych doświadczeń porządkuje teoria regulacji zachowania Epsteina (1990), rozwijana w warunkach polskich przez Kolańczyk (1999). Dwa typy regulacji zachowania: bezpośrednia i pośrednia wpływają na umysł i uruchamiają programy działania. Koncentracja podmiotu na doznaniach afektywnych wskazuje, że bezpośredni poziom regulacji wpływa na zachowanie. Konsekwencją tego jest większa podatność umysłu na wpływy z zewnątrz determinantami zachowania są głównie zmiany otoczenia. Natomiast koncentracja podmiotu na otoczeniu i informacjach z niego płynących wskazuje na działanie pośredniego poziomu regulacji zachowania. Konsekwencją tej formy regulacji zachowania jest dążenie do realizacji własnych celów, pobudzenie refleksyjności i moderowanie wpływu otoczenia na własne zachowanie. Poziomy regulacji zachowania są zatem modyfikatorami przetwarzania danych. W serii trzech badań sprawdzaliśmy czy poziomy te modyfikują przetwarzanie informacji o charakterze poznawczym, jak i afektywnym. Założyliśmy, że przetwarzanie informacji podlega podstawowym mechanizmom sekwencjonowania, tzw. zegarom wbudowanym w system neuronalny (Nosal, 2004). Wyniki badań wskazują, że wzbudzenie przetwarzania podporządkowane pulsacjom zegara milisekundowego operującego w 30 milisekundowych sekwencjach jest bardziej efektywne niż przetwarzanie w pobudzeniach bodźcem znaczącym w odstępach co 40 i 50 milisekund. Uzyskane dane wskazują, że na efektywność procesu przetwarzania ma wpływ świadome skupienie się na doznaniach. Efekt ten utrzymuje się także przy eksperymentalnym wzbudzeniu tej koncentracji na różnych aspektach danych (poznawczym bądź afektywnym). Uzyskane dane wskazują na znaczenie temporalnych mechanizmów w funkcjonowaniu ludzkiego umysłu (por. Rammsayer, Brandler, 2004). Bibliografia: 1. Epstein, S. (1990). Cognitive-Experimental Self-Theory. W: L. A. Pervin (red.), Handbook of Personality: Theory and Research, New York: Guildford Press, s Kolańczyk, A. (1999). Czuję, myślę, jestem. Świadomość i procesy psychiczne w ujęciu poznawczym. Gdańsk: GWP. 3. Nosal, C., S. (2004). Neuropsychologia kodowania temporalnego i poczucia czasu. Przeglad Psychologiczny 47, nr 2, s Rammsayer, T. H., Brandler, S. (2004). Aspects of temporal information processing: A dimensional analysis. Psychological Research 69, s

13 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Samokontrola poznania i zachowania ADAM CHUDERSKI Uniwersytet Jagielloński, Instytut Psychologii Dzięki samokontroli człowiek potrafi wbrew sygnałom płynącym z otoczenia zmieniać przebieg swoich procesów wewnętrznych i zachowania dla realizacji swoich celów. Od dwudziestu lat w ramach kognitywistyki identyfikuje się oraz intensywnie bada elementarne procesy poznawcze i neuronalne odpowiedzialne za kontrolę umysłową, m.in. hamowanie uwagowe, aktywowanie celów, przełączanie między zadaniami, czy koordynację zadań jednoczesnych. Fundamentalnym zagadnieniem jest jednak zjawisko zdolności całego organizmu do samokontroli swojego zachowania, zwanej kontrolą podmiotową. Naukowe wyjaśnienie tej zdolności wymaga uniknięcia tzw. problemu homunkulusa, tzn. wyjaśnień postulujących istnienie wewnątrz organizmu podsystemu o zbyt wielkich, nieredukowalnych i nieprzewidywalnych możliwościach kontrolnych (tj. schemat Ja czy centralny system uwagi ). W wystąpieniu omówione zostaną klasy samokontroli, poziomy jej opisu oraz możliwe postaci relacji między tymi poziomami. Przedstawiona zostanie koncepcja emergencji kontroli podmiotowej z systemu elementarnych procesów kontrolnych, której nie można zredukować do działania tego systemu, ale która wynika jednakże wyłącznie ze złożonej i dynamicznej interakcji jego elementów, z wpływu środowiska oraz ze zwrotnego wpływu kontrolnych własności emergentnych na procesy elementarne. Zaproponowana zostanie hipoteza, że choć kontroli podmiotowej nie można w pełni zredukować do deterministycznego mechanizmu procesów kontrolnych, to można ją odtworzyć (symulować) za pomocą działającego modelu takiego mechanizmu (architektury obliczeniowej, czy wręcz opartego na niej robota). Kontrola sprawowana przez organizm nad samym sobą może być więc własnością realną, nawet gdy nie istnieje żaden homunkularny podmiot ją sprawujący. Zaproponowane wyjaśnienie zjawiska samokontroli, choć deterministyczne na poziomie procesów elementarnych, wciąż pozwala na zakładanie zdolności organizmu do autonomii i samostanowienia.

14 14 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Architektury kognitywne, czyli jak zbudować sztuczny umysł WŁODZISŁAW DUCH Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Architektury kognitywne są próbą stworzenia modeli komputerowych integrujących wiadomości o działaniu umysłu. Ich zadaniem jest implementacja konkretnych schematów działania funkcji poznawczych umożliwiająca testowanie działania na szerokiej gamie zagadnień. Niektóre z nich zostały opracowane w celu symulacji procesu komunikacji pomiędzy człowiekiem i złożonymi maszynami (HCI, Human-Computer Interfaces), odtwarzając czasy reakcji oraz różne psychofizyczne zależności. Możliwe jest tu zarówno ujęcie symboliczne, w postaci reguł (ACT-R), ale istnieją też projekty (4CAPS), które próbują powiązać procesy poznawcze z aktywacją modułów reprezentujących konkretne obszary mózgu, widoczne w eksperymentach z fmri. Dużą grupę stanowią architektury oparte na podejściu logicznym, które mają na celu symulację wyższych czynności poznawczych, przede wszystkim procesów myślenia i rozumowania. Niektóre z projektów rozwoju architektur poznawczych skupiają większe grupy badawcze działające od 30 lat. Ogólnie architektury kognitywne podzielić można na 3 duże grupy: architektury symboliczne (oparte na funkcjonalnym rozumieniu procesów poznawczych); emergentne, oparte na modelach koneksjonistycznych; oraz hybrydowe, wykorzystujące zarówno modele neuronowe jak i reguły symboliczne. W ostatnich latach znacznie wzrosło zainteresowanie architekturami inspirowanymi przez wyniki neuronauk (BICA, Brain Inspired Cognitive Architectures). Jakie wyzwania należy postawić przed takimi programami, jak oceniać postępy w ich rozwoju, czego nam brakuje do stworzenia szczegółowych modeli umysłu? Krytyczny przegląd istniejących architektur kognitywnych, ich ograniczeń i możliwości pozwala na sformułowanie ogólnych wniosków dotyczących kierunków ich rozwoju oraz wysunięcie własnych propozycji architektury hybrydowej. Bibliografia: 1. Duch, W., Oentaryo R. J., Pasquier M. (2008). Cognitive architectures: where do we go from here? W: P. Wang, B. Goertzel, S. Franklin (red.), Artificial General Intelligence. IOS Press, s

15 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Konceptualizm we współczesnej refleksji nt. światów możliwych HANNA FILIPCZYK UMK, Wydział Humanistyczny (kierunek: filozofia), Wydział Prawa i Administracji (kierunek: prawo) Podstawowym zagadnieniem teorii światów możliwych jest kwestia statusu ontycznego światów możliwych: czy, jak i czym one są. W moim wystąpieniu chciałabym zaprezentować jedno ze stanowisk w sporze o ten status konceptualizm (którego zwolennikami, w różnych wydaniach, są m.in. A. Plantinga i S. Kripke). Najogólniej, według tego stanowiska światy możliwe są intencjonalnymi korelatami myśli pewnego podmiotu. Nawiązując do współczesnej refleksji prowadzonej w ramie teorii światów możliwych, chciałabym wskazać na trudności i zalety tak rozumianego konceptualizmu, próbując ocenić jego szanse w konfrontacji z konkurencyjnymi propozycjami teoretycznymi. W szczególności, chciałabym skomentować wersję konceptualizmu, według której światy możliwe są myślane przez Boga (tzw. konceptualizm boski), relacjonując stawiane jej zarzuty i formułując odpowiedzi na nie.

16 16 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Umysłowa rotacja obiektów semantycznych i asemantycznych umieszczonych w naturalnym kontekście PIOTR FRANCUZ, MARIA OLEŚ, MIKOŁAJ CHUMAK Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Wydział Nauk Społecznych Podstawowe pytanie leżące u podłoża prezentowanych badań brzmi: W jakim zakresie naturalny kontekst towarzyszący ekspozycji obiektów semantycznych i asemantycznych modyfikuje przebieg ich umysłowej rotacji? Pytanie to obejmuje m.in. następujące kwestie: Czy obiekty małe i duże są równie sprawnie rotowane? W jaki sposób morfologia (tekstura) branych pod uwagę obiektów, która wskazuje na materiał, z jakiego są zbudowane, a w konsekwencji ich ciężar, wpływa na szybkość i poprawność ich rotacji? Czy proces umysłowej rotacji przedmiotów semantycznych przebiega w takim samym tempie i jest równie trafny, jak proces rotowania obiektów asemantycznych? Jaką rolę w wykonaniu zadania rotacji umysłowej odgrywa perspektywa (kanoniczna vs. niekanoniczna), z której oglądany jest obiekt w pozycji niezrotowanej? Postawione pytania wskazują na zakres badań, których istotą jest ujawnienie niektórych aspektów przetwarzania wyobrażeń obiektów semantycznych i asemantycznych, umieszczonych w warunkach zbliżonych do naturalnych. W prezentowanych eksperymentach wzięto pod uwagę następujące zmienne niezależne, definiujące własności strukturalne i morfologiczne obiektów będących przedmiotem umysłowej rotacji: (1) semantyczność vs. asemantyczność, (2) złożoność vs. prostota, (3) kanoniczność vs. niekanoniczność perspektywy, (4) zróżnicowana morfologia sugerująca różne ciężary eksponowanych obiektów, (5) zróżnicowany kontekst ekspozycji sugerujący różną wielkość obiektów. Zmiennymi zależnymi są: (1) poprawność odpowiedzi na pytanie dotyczące obiektu (w zadaniu zrotowany vs. zrotowany i w lustrzanym odbiciu ) i (2) czas rotacji. We wszystkich eksperymentach kontrolowano kąt rotacji i lustrzane odbicie eksponowanych obiektów. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono m.in. następujące zależności: zadania polegające na rotowaniu obiektów semantycznych i asemantycznych oraz złożonych i prostych są wykonywane równie szybko i poprawnie. Obiekty eksponowane w perspektywie kanonicznej są rotowane trafniej, ale znacznie wolniej, niż obiekty eksponowane w perspektywie niekanonicznej. Obiekty cięższe (marmurowe) są równie trafnie rotowane w wyobraźni niż obiekty lekkie (drewniane), ale za to znacznie wolniej. Tendencja ta dotyczy przede wszystkim kobiet. Obiekty małe i duże są rotowane równie szybko i trafnie.

17 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Rola prażkowia w integracji informacji w mózgu EDWARD JACEK GORZELAŃCZYK Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Pedagogiki i Psychologii Funkcje motoryczne, emocjonalne i poznawcze mają swoje wspólne ewolucyjne pochodzenie. Strukturą podkorową, która kontroluje te funkcje jest prążkowie. Połączenia prążkowia i innych jąder podkorowych z korą mózgu tworzą anatomiczne i funkcjonalne pętle. Wyróżnia się przynamniej pięć takich pętli, które mają podstawowe znaczenie dla funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego: ruchowa, okoruchowa (związane z funkcjami motorycznymi) oraz przedczołowa, oczodołowoczołowa i pętla przedniej części zakrętu obręczy (odpowiedzialne za funkcje emocjonalne i poznawcze). W komórkach kolcowych prążkowia stwierdzono występowanie zjawisk plastycznych takich jak długotrwałe wzmocnienie (Long Term Potentiation LTP) oraz długotrwałe osłabienie synaptyczne (Long Term Depression LTD). Analiza zmian funkcji motorycznych, emocjonalnych i poznawczych u osób z uszkodzeniami jąder podkorowych związanych bądź to z przebiegiem chorób neurodegeneracyjnych, urazów bądź interwencji chirurgicznych w celach leczniczych jest cenną metodą badania zjawisk psychicznych. Badania osób z chorobą Parkinsona poddanych zabiegom uszkadzającym wzgórze lub gałkę bladą umożliwiają ocenę udziału jąder podkorowych w kontroli funkcji umysłowych. Również badania osób uzależnionych (alkohol, opiaty) ze względu na zmiany stwierdzane w prążkowiu brzusznym i w pętli limbicznej przybliżają nas do zrozumienia sposobów działania umysłu. Zaburzenia funkcjonowania pętli korowo-podkorowych i związane z tym zmiany funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego obserwuje się w wielu zespołach chorobowych takich jak Zespół Nadpobudliwości Psychoruchowej z Deficytem Uwagi ADHD, schizofrenia, choroba Alzheimera, choroba Huntingtona. Zaburzenia funkcji jąder podkorowych i związane z tym zmiany umysłowe obserwuje się u nosicieli wirusa HIV i w Zespole Nabytego Niedoboru Odporności AIDS.

18 18 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Kontrola poznawcza a wyobraźnia ANNA GRZYBKOWSKA Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny Celem badania było określenie związku pomiędzy kontrolą poznawczą a wyobraźnią. Przewidywano większą elastyczność kontroli poznawczej i większą kontrolę percepcji figury dwuznacznej u osób o większej wyobraźni. Uzyskane wyniki wskazują na to, że osoby o większej wyobraźni dokonują więcej zmian w percepcji figury dwuznacznej. Bibliografia: 1. Kosslyn, S. M. (2003). Visual Mental Imagery. A Case Study in Interdisciplinary Research. W: F. Kessel, Rosenfeld, P.L. i Anderson, N.B. (red.), Expanding The Boundaries of Health and Social Science: Case Studies in Interdisciplinary Innovation. New York: Oxford University Press, s Kossowska, M. (2000). Sztywność a sposób funkcjonowania poznawczego. Przeglad Psychologiczny 43, nr 2, s Leopold, D.A., Logothetis, N.K. (1999). Multistable phenomena: changing views in perception. Trends in Cognitive Sciences 3, nr 7, s Meng, M., Tong, F. (2006). Can attention selectively bias bistable perception. Differences between bistable perception and binocular rivalry. Journal of Vision 4, nr 7, s Neill, W.T., Valdes, L.A. (1992). Persistence of Negative Priming: Steady Stay or Decay? Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition 18, nr 3, s Ortells, J.J., Fox, E., Noguera, C., Abad, M.J.F. (2003). Repetition priming effects from attended vs. ignored single words in a semantic categorization task. Acta Psychologica 114, s Slotnick, S.D., Yantis, S. (2005). Common neural substrates for the control and effects of visual attention and perceptual bistability. Cognitive Brain Research 24, s Tipper, S.P., Weaver, B., Kirkpatrick, P., Lewis, S. (1991). Inhibitory mechanisms of attention: Locus, stability and relationship with distractor interference effect. British Journal of Psychology 82, s

19 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Wykorzystanie testu rysunkowego do oceny zaburzeń ruchowych u osób z choroba Parkinsona MIŁOSZ KADZIŃSKI (1), PRZEMYSŁAW POLEWSKI (1), JACEK JELONEK (1), EDWARD JACEK GORZELAŃCZYK (2) (1) Politechnika Poznańska, Wydział Informatyki i Zarzadzania (2) Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Pedagogiki i Psychologii Zanalizowano wyniki zarejestrowane podczas badań czynności ruchowych, które wykonywały osoby z chorobą Parkinsona oraz osoby zdrowe z grupy kontrolnej. Celem badań wykonywanych w Klinice Neurochirurgii 10 Wojskowego Szpitala Klinicznego w Bydgoszczy było znalezienie obiektywnych, potwierdzonych statystycznie parametrów ruchu, które miałyby związek ze zdolnością planowania, kontroli i korygowania złożonych ruchów. Podczas eksperymentu wykorzystano specjalnie zaprojektowany test rysunkowy, charakteryzujący się takim kształtem wzorów i ich wzajemnym rozmieszczeniem, które wymuszały typowe dla osób z chorobą Parkinsona trudności, w tym konieczność wielokrotnego rozpoczynania i kończenia ruchu oraz częste zmiany stopnia rozwarcia stawu łokciowego. Przeprowadzona analiza wyników pozwala stwierdzić, w jakim stopniu parametry oraz charakterystyki ruchu takie jak długość narysowanych figur, czas przejścia między wzorami, widmo prędkości i przyspieszenia oraz stopień odchylenia od linii wygładzonej mogą być przydatne do odróżnienia ruchu osób chorych od zdrowych lub stwierdzenia, czy dany zabieg ablacyjny był skuteczny klinicznie. Co więcej, uzyskane wyniki wskazują na te spośród wzorów, które są najbardziej przydatne w ocenie sprawności grafomotorycznej oraz mają związek z takimi klinicznie stwierdzanymi u osób z chorobą Parkinsona objawami jak spowolnienie ruchowe, drżenie i zmniejszenie precyzji ruchów. Ponadto uzyskane wyniki potwierdzają, że test rysunkowy może stanowić istotne uzupełnienie badania klinicznego i jest cenną metodą w badaniu funkcjonowania układu nerwowego.

20 20 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Umysł bez treści mentalnej o filozoficznych i kognitywistycznych zaletach scentrowanych światów możliwych MAJA KITTEL Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny Wystąpienie będzie poświęcone próbie wyeksplikowania tego, co wyraża się zwykle w kategoriach treści mentalnej (mental content) w terminach specyficznie pojętych światów możliwych. Przedstawię szczególną interpretację Chalmersowskiej wizji semantyk dwuwymiarowych, w której definicje pierwszego i drugiego wymiaru intensji zostaną przełożone na język filozofii umysłu. Kluczowym pojęciem będzie tu właśnie tytułowy scentrowany świat możliwy. Pokażę, że dzięki rozumianym po Lewisowsku światom możliwym można załagodzić przynajmniej część sporów o treść mentalną (m. in. o jej konceptualny i/lub językowy charakter, a także internalną/eksternalną determinację), a jednocześnie zarysuję perspektywy naturalizacji możliwoświatowej semantyki, odwołując się do badań nauk kognitywnych.

21 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Jak i do czego umysł wykorzystuje dane wzrokowe i słuchowe? ANDRZEJ KLAWITER Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Psychologii, Zakład Logiki i Kognitywistyki W referacie wskażę rozmaite sposoby korzystania przez umysł z danych sensorycznych. Podejmę próbę uzasadnienia tezy, że percepcja to tylko jeden z kilku niezależnych sposobów przetwarzania informacji sensorycznej. Pokażę, że dane sensoryczne (wzrokowe i słuchowe) wykorzystywane są m. in. dla działania, dla emocji, do ujmowania istoty sceny naturalnej. We wszystkich tych przypadkach informacja sensoryczna przetwarzana jest niezależnie od procesów percepcyjnych. Pokażę też, że procesy percepcyjnego przetwarzania informacji sensorycznej również nie przebiegają według jednolitego schematu.

22 22 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Funkcja i geneza podziału na osobne modalności percepcyjne i poszczególne jakości zmysłowe KATARZYNA KOBOS Uniwersytet Łódzki, Instytut Filozofii, Katedra Filozofii Analitycznej W planowanym referacie zamierzam zająć się genezą poszczególnych modalności w toku rozwoju onto- i filogenetycznego, pełnioną przez nie funkcją i ich identyfikacją na poziomie poznawczym. Podejmę refleksję nad trudnościami eksplanacyjnymi, które podział na poszczególne zmysły sprawia reprezentacjonalistycznym teoriom doświadczenia świadomego. Postaram się również ustalić odpowiedź na pytanie, która ze złożoności sensorycznych jest pierwotna: zróżnicowanie na poszczególne jakości zmysłowe w obrębie jednej modalności czy dystrybucja doznań świadomych na osobne modalności spostrzeżeniowe. Bibliografia: 1. Bermudez, J. L. (1999). Categorizing qualitative states: Some problems. Anthropology and Philosophy 3 (2), s Gray, R. (2005). On the concept of a sense. Synthese 147 (3), s Grice, H. P. (1962). Some remarks about the senses. W: R. J. Butler (red.), Analytical Philosophy, First Series. Oxford: Oxford University Press, s Keeley, B. L. (2002). Making sense of the senses: Individuating modalities in humans and other animals. Journal of Philosophy 99 (1), s Nudds, M. (2004). The significance of the senses. Proceedings of the Aristotelian Society 104, s Nudds, M. The senses as psychological kinds. (online) 7. O Dea, J. The senses and the structure of experience. (manuscript)

23 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Czy bez treści niepojęciowych skazani jesteśmy na idealizm? SEBASTIAN KOŁODZIEJCZYK Uniwersytet Jagielloński, Wydział Filozoficzny Prezentowana argumentacja będzie odwoływała się do dyskusji wokół tez J. McDowella, szczególnie zaś tych jej aspektów, które odnoszą się do pytania o możliwość tzw. treści niepojęciowych (ang. non-conceptual content). Wskażę na to, że tezę tę można rozumieć co najmniej na dwa sposoby: (1) w doświadczeniu istnieją treści niepojęciowe (pozapojęciowe) i (2) w doświadczeniu istnieją treści nie dające się skonceptualizować. Negacja każdej z tych tez daje inny wariant stanowiska idealistycznego. W znacznie ostrożniejszym tonie mówi o tym sam J. McDowell, formułując koncepcję tzw. minimalnego empiryzmu. Niektórzy twierdzą, że jest to rozpaczliwa próba obrony przed nieuchronnym bankructwem realizmu. Będę wykazywał, że teza McDowella stałaby się znacznie mniej gorsząca, gdybyśmy zgodzili się na to, że co prawda konceptualizacja ma zasięg nieograniczony (McDowell), sam jej akt domaga się każdorazowego wykroczenia poza treści pojęciowe. Do utrzymania tego rodzaju twierdzenia niezbędne jest jednak przyjęcie, że czynności konceptualizacyjne mogą się fundamentalnie od siebie różnić, tak gdy chodzi o status, jak i zasięg obowiązywania. To właśnie zagadnienie uczynię przedmiotem ostatniej części wystąpienia. Bibliografia: 1. Crane, T. (1992). The Nonconceptual Content of Experience. W: T. Crane (red.), The Contents of Experience. Cambridge: Cambridge University Press. 2. Davidson, D. (1984). On the Very Idea of a Conceptual Scheme. W: Davidson, D., Inquiries into Truth and Interpretation. Oxford: Clarendon Press. 3. Fleming, M. (2000). Misrepresentation and Non-conceptual Content. Dialogue-Canadian Philosophical Review 34, Winter, s Kelly, S. (2001). The Non-conceptual Content of Perceptual Experience: Situation Dependence and Fineness of Grain. Philosophy and Phenomenological Research 62, nr 3, May, s McDowell, J. (1994). Mind and World, Cambridge, MA: Harvard University Press. 6. Peacocke, Ch. (2001). Phenomenology and Nonconceptual Content. Philosophy and Phenomenological Research 62, nr 3, May, s Piłat, R. (2006). Doświadczenie i pojęcie. Warszawa: Wyd. IFiS PAN. 8. Vision, G. (1988). Perceptual Content. Philosophy The Journal of the Royal Institute of Philosophy 73, nr 285, July, s

24 24 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 William James, Ja, świadomość i eksperymentowanie z fenomenologia TOMASZ KOMENDZIŃSKI Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Humanistyczny W referacie przedstawione zostaną możliwości ujęcia filozoficznych pojęć Ja i strumienia świadomości według Jamesa w terminologii współczesnej nauki (neuronauki, teorii systemów dynamicznych). Te zabiegi teoretyczne traktowane jednocześnie będą jako przykład procedury metodologicznej, określanej jako eksperymentowanie z fenomenologią, dającej filozofii szansę uczestniczenia w interdyscyplinarnych badaniach nad umysłem wspólnie z teoretycznymi i eksperymentalnymi naukami o mózgu i umyśle.

25 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Paradygmat myśli oderwanych od zadania a problem mechanizmów regulacji zakresu spontanicznej aktywności umysłu MAREK KOWALCZYK Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Nauk Społecznych W eksperymentalnej psychologii poznawczej dominują badania, w których manipulując instrukcjami i bodźcami badacz stara się bezpośrednio wywołać interesujący go proces i jak najściślej go kontrolować. Począwszy od prac Antrobusa i Singera z lat 60. XX wieku, trochę na obrzeżach głównego nurtu dyscypliny, rozwijają się badania innego rodzaju. Badacz manipuluje rodzajem lub warunkami zadań wykonywanych przez uczestników, ale przedmiotem jego zainteresowania jest pojawianie się u nich świadomych myśli oderwanych od eksponowanych bodźców i wykonywanych zadań. Zwykle użyty materiał jest pozbawiony odniesień do doświadczeń i semantycznej wiedzy podmiotu, tak żeby geneza tych myśli była czysto wewnętrzna. Zatem badacz kształtuje warunki, w jakich z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem mogą być wzbudzane czy też łatwiej lub trudniej mogą się rozwijać procesy prowadzące do pojawiania się myśli oderwanych od tego, co tu i teraz, ale źródła tych procesów są z założenia poza jego kontrolą. Wyniki uzyskiwane w tego typu badaniach analizuję w perspektywie problemu: jakie mechanizmy związane z realizacją zadania i reagowaniem na bieżące oddziaływania otoczenia ograniczają spontaniczną aktywność umysłu? Hipotetyczne mechanizmy porządkuję według kryteriów: aktywne vs. bierne, globalne vs. lokalne, działające wcześnie vs. późno. Operacyjne różnicowanie tych mechanizmów wymaga wyjścia poza analizy zależności pomiędzy warunkami zadania a częstością pojawiania się świadomych myśli oderwanych od niego. Żeby odpowiedzieć na pytanie w jakiej fazie i za sprawą jakich mechanizmów przychodzenie myśli do głowy jest blokowane w związku z wykonywanym zadaniem i stymulacją bodźcową, potrzebny jest wgląd w procesy potencjalnie prowadzące do pojawiania się świadomych myśli, kiedy do uświadomienia nie dochodzi. Proponowane rozwiązania wymagają połączenia manipulacji typowych dla paradygmatu myśli oderwanych z próbami bezpośredniego wywoływania tych procesów i analizą wskaźników tego, co się z nimi dzieje w różnych warunkach określanych przez wykonywane zadanie i pojawiające się bodźce.

26 26 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Metoda tłumaczenia komputerowego wzorowana na procesie uczenia się języka obcego przez ludzi TOMASZ KOWALSKI Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Matematyki i Informatyki W obliczu powszechnej dostępności informacji w wielu językach potrzeba tłumaczenia automatycznego (ang. machine translation) jest bardzo duża (szczególnie z języka obcego na ojczysty). Niestety wytworzenie systemu tłumaczącego metodą regułową trwa bardzo długo, a metodą statystyczną nie gwarantuje dobrej jakości tłumaczenia. Chciałbym przedstawić wyniki własnych badań w zakresie pewnej metody tłumaczenia automatycznego, inspirowanej sposobem nauki języka obcego przez ludzi. Analogicznie do sytuacji osób biorących udział w kursach językowych, metoda zakłada znajomość języka, na który chcemy tłumaczyć, dostępność tekstów w języku obcym i ich tłumaczeń, oraz nauczyciela.

27 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia Badania rozdzielczości czasowej układu słuchowego u osób z choroba Parkinsona i u osób zdrowych jako sposób oceny zaburzeń funkcjonowania zegarów biologicznych EWA LASKOWSKA (1), JUSTYNA KRÓLAK (1), JOANNA ZIENTALSKA (1),(4), ANDRZEJ STACHOWIAK (4), ALEKSANDER S EK (2), ANDRZEJ WICHER (2), MAREK HARAT (3), EDWARD JACEK GORZELAŃCZYK (1),(4) (1) Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Pedagogiki i Psychologii, Instytut Psychologii, Pracownia Neuropsychologii i Genetyki Behawioralnej (2) Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytut Akustyki (3) 10 Wojskowy Szpital Kliniczny w Bydgoszczy, Klinika Neurochirurgii i Chirurgii Głowy (4) Regionalny Zaspół Opieki Paliatywnej Dom Sue Ryder w Bydgoszczy Jądra podkorowe, szczególnie prążkowie i istota czarna, mają znaczenie w funkcjonowaniu tzw. wewnętrznych zegarów w ośrodkowym układzie nerwowym. Zaburzenia w wydzielaniu dopaminy w szlaku nigrostriatalnym powodują spowolnienie taktowania w wewnętrznym zegarze. Celem przeprowadzonych badań była ocena rozdzielczości czasowej dźwięków u osób z idiopatyczną chorobą Parkinsona i porównanie jej z rozdzielczością czasową u osób zdrowych. Rozdzielczość czasowa polega na rozróżnianiu dwóch następujących po sobie dźwięków jako oddzielnych i zależy od sprawności przetwarzania zmian ich obwiedni. Grupa eksperymentalna liczyła 15 osób (n = 15), 8 mężczyzn i 7 kobiet, średnia wieku w tej grupie wynosiła 68,667 ± 9,70. Grupa kontrolna liczyła 15 osób (n = 15), 8 mężczyzn i 7 kobiet, średnia wieku wynosiła 68,20 ± 9,22. Do grupy eksperymentalnej i kontrolnej kwalifikowano jedynie te osoby, u których w badaniu audiometrycznym nie stwierdzono ubytków słuchu, a w badaniu Mini Mental State Examination (MMSE) nie stwierdzono demencji. W badaniu rozdzielczości czasowej w obu grupach została zastosowana dwuinterwałowa alternatywna metoda wymuszonego wyboru 2AFC. Wykorzystano System Tucker-Davis Technologies (TDT). W grupie eksperymentalnej przeciętna wartość progu rozróżniania przerwy czasowej wynosi 3,67 [ms]. W grupie kontrolnej przeciętna wartość progu detekcji przerwy czasowej wynosi 1,92 [ms]. Na podstawie analizy statystycznej wyników badań rozdzielczości czasowej grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej stwierdzono, że wartość progu detekcji czasowej w grupie osób z chorobą Parkinsona różni się od wartości progu detekcji w grupie osób zdrowych w sposób istotny statystycznie (p = 0,048). Wartość progu spostrzegania interwału ciszy w grupie osób z chorobą Parkinsona jest większa niż w grupie osób zdrowych. Przedstawione wyniki mogą świadczyć o zmianach taktowania w wewnętrznym zegarze u osób z chorobą Parkinsona.

28 28 Sposoby działania umysłu i metody ich badania; Poznań kwietnia 2008 Ocena funkcjonowania poznawczo-emocjonalnego osób z choroba Parkinsona ILONA LASKOWSKA, EDWARD JACEK GORZELAŃCZYK Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Wydział Pedagogiki i Psychologii Choroba Parkinsona jest chorobą zwyrodnieniową ośrodkowego układu nerwowego (Friedman, 1999). Degenerację neuronów obserwuje się w istocie czarnej i innych jądrach śródmózgowia funkcjonalnie związanych z istotą czarną. Konsekwencją tych zaburzeń są obserwowane w chorobie Parkinsona zaburzenia ruchowe, m.in. drżenie spoczynkowe, sztywność mięśniowa i spowolnienie ruchowe (Friedman, 1999). Oprócz zaburzeń ruchowych u osób z chorobą Parkinsona stwierdza się zaburzenia emocjonalne i poznawcze (Tröster i Arnett, 2005). Występowanie zaburzeń psychicznych wiąże się z nieprawidłową czynnością pętli korowo-podkorowych (Alexander, 1986). Celem przeprowadzonych badań była ocena funkcjonowania poznawczo-emocjonalnego pacjentów z chorobą Parkinsona. Badaniem objęto 71 chorych z PD, których wyniki porównano z grupą kontrolną 45 osób zdrowych. Do pomiaru funkcji poznawczych wykorzystano następujące narzędzia badawcze: Krótka Skala Oceny Stanu Psychicznego, Test słuchowo-werbalnego uczenia się 15 słów Rey a, Test Pamięci Wzrokowej Bentona, Test Stroopa, Test Łączenia Punktów, Skala Depresji Becka, Skala Depresji Montgomery- Asberg. Wykazano, że funkcjonowanie poznawcze osób z chorobą Parkinsona jest gorsze w porównaniu z osobami zdrowymi. Stwierdzono pogorszenie takich funkcji poznawczych jak: pamięć krótkotrwała, pamięć wzrokowo-przestrzenna, wzrokowo-przestrzenna pamięć operacyjna, werbalna pamięć operacyjna, szybkość psychomotoryczna. Ponadto zaobserwowano obniżenie nastroju u chorych z PD. Bibliografia: 1. Friedman, A. (1999). Epidemiologia, etiopatogeneza, rozpoznawanie i leczenie choroby Parkinsona. W: A. Friedman (red.), Choroba Parkinsona. Bielsko-Biała: ά-medica press. 2. Watts, A. G. E. (1986). Parallel organization of functionally segregated circuits linking basal ganglia and cortex. Annual Review of Neuroscience 9, s Tröster, A. I., Arnett, P. A. (2005). Assessment of movement and demyelinating disorders. W: P. J. Snyder, P. D. Nussbaum (red.), Clinical neuropsychology: A pocket handbook for assessment. Washington D. C.: The American Psychological Association, s