Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w ocenie nauczycieli

Transkrypt

1 Raport z badania Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w ocenie nauczycieli badanie wykonane na zlecenie: Urzędu Dzielnicy Praga-Południe m. st. Warszawy przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie RoPSAN Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim Warszawa, wrzesień 2016 r.

2 Spis treści 1/6 I. WPROWADZENIE... II. METODOLOGIA BADANIA. 1. Osoby badane Płeć i wiek Staż pracy w szkole 1.3. Funkcja pełniona w szkole 2. Metoda badawcza.. 3. Procedura badania. 4. Analiza danych III. PREZENTACJA WYNIKÓW BADANIA Najpoważniejsze problemy wychowawcze - opinie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych Problemy wychowawcze w klasie Problemy wychowawcze w szkole Ranking problemów wychowawczych Doświadczenia uczniów z używaniem subst. psychoaktywnych w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie i w szkole Rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów w klasie i w szkole

3 Spis treści 2/ Rozpowszechnienie upijania się uczniów w klasie i w szkole Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów w klasie i w szkole Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w klasie porównanie roczników Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole Ocena rozpowszechnienia używania substancji w szkole a staż pracy badanych Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami Wiedza wychowawców i pedagogów/psychologów na temat rozpowszechnienia picia alkoholu przez uczniów poza szkołą Wiedza wychowawców nt. rozpowszechnienia używania narkotyków przez uczniów poza szkołą Wiedza wychowawców nt. rozpowszechnienia używania dopalaczy przez uczniów poza szkołą Wiedza wychowawców nt. udziału uczniów w bójce lub innym akcie przemocy poza szkołą

4 Spis treści 3/6 3. Dostępność substancji psychoaktywnych dla uczniów w środowisku lokalnym w ocenie nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych Ocena dostępności substancji psychoaktywnych w opinii pedagogów i wychowawców Ocena dostępności substancji porównanie: gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne Ocena dostępności alkoholu i papierosów wg kryterium trudno, średnio i łatwo dostępne Ocena dostępności narkotyków wg kryterium trudno, średnio i łatwo dostępne Ocena dostępności substancji a ocena rozpowszechnienia ich używania przez uczniów Rozpowszechnienie różnych form przemocy pomiędzy uczniami w oczach nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych Przemoc werbalna i psychiczna 4.2. Przemoc fizyczna Nasilenie przemocy rówieśniczej w szkole w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych Nasilenie przemocy w szkole a nasilenie rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów 80 4

5 Spis treści 4/6 5. Percepcja profilaktyki szkolnej wśród badanych wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych Tematyka programów profilaktycznych realizowanych w klasie Osoby prowadzące programy profilaktyczne w klasie Przydatność realizowanych programów dla uczniów w ocenie badanych wychowawców Ocena własnej wiedzy na temat wpływu substancji psychoaktywnych 85 na zdrowie Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych Klimat społeczny szkoły w ocenie nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych Szacunek okazywany przez uczniów nauczycielom w szkole 6.2. Szacunek okazywany przez uczniów innym pracownikom szkoły Odczucia związane z pracą w szkole Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli 6.5. Poczucie braku wpływu i wsparcia w miejscu pracy 6.6. Ocena jakości klimatu społecznego szkoły w ocenie badanych

6 Spis treści 5/ Jakość klimatu społecznego szkoły a ocena rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych przez uczniów Ocena współpracy z rodzicami Rozpowszechnienie współpracy z rodzicami - wskaźnik ogólny Postawy rodziców w kontekście współpracy z wychowawcami i pedagogami/psychologami szkolnymi Jakość relacji z rodzicami w ocenie wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych. 8. Kondycja zawodowa badanych Rozpowszechnienie poczucie bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole Poczucie bezradności w związku z postawami rodziców Poczucie zwątpienia w znaczenie swojej pracy Poczucie emocjonalnego wyczerpania pracą Przekonanie o dobrym wykonywaniu swojej pracy Poczucie skuteczności w realizacji zadań zawodowych Poczucie sensu pracy Poczucie dokonania wielu wartościowych rzeczy w pracy Przekonanie o umiejętności rozwiązywania problemów w pracy Poczucie wypalenia zawodowego Ocena klimatu społecznego szkoły a kondycja zawodowa badanych Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole \

7 Spis treści 6/6 9. Potrzeby szkoleniowe w zakresie wsparcia zawodowego i psychologicznego Dostępność różnych form wsparcia dla wychowawców, pedagogów/psychologów szkolnych w środowisku lokalnym Ocena osobistych potrzeb w zakresie wsparcia zawodowego Ocena potrzeb innych nauczycieli w zakresie wsparcia zawodowego Potrzeby szkoleniowe wychowawców, pedagogów oraz psychologów szkolnych Tematy szkoleń preferowane przez badanych Czy dokonując raz jeszcze wyboru zawodu wybrałbyś ponownie zawód nauczyciela/pedagoga. 139 IV. Podsumowanie wyników

8 Podstawowe dane o projekcie Projekt badawczy pn: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w dzielnicy Praga Południe w ocenie nauczycieli. Klient: Urząd dzielnicy Praga Południe Wykonawca: Ogólnopolskie Stowarzyszenie RoPSAN - Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim Autor raportu: Ogólnopolskie Stowarzyszenie RoPSAN - Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim Koordynacja i realizacja badań: Bogusław Prajsner, Ogólnopolskie Stowarzyszenie RoPSAN Metoda badawcza: badanie ilościowe w formie wywiadów indywidualnych (z zapewnieniem anonimowości) Próba badawcza: 95 osób Termin realizacji prac terenowych: maj/czerwiec

9 I. Wprowadzenie

10 Wprowadzenie Jak pokazują wyniki badań (m.in. ESPAD), w latach 90. w Polsce bardzo nasiliło się zjawisko używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Projekty badawcze diagnozujące rozpowszechnienie zjawiska przemocy rówieśniczej w szkołach pokazały także nasilenia agresywnych zachowań wśród uczniów; niektóre ich przykłady, tragiczne w skutkach, odbiły się szerokim echem w mediach i były powodem podjęcia przez Ministerstwo Edukacji Narodowej szeroko zakrojonych programów zapobiegawczych i interwencyjnych w szkołach. Jednym z rodzajów działań mających duży zasięg i służących przeciwdziałaniu uzależnieniom i innym szkodom związanym z substancjami, a także przemocą rówieśniczą są tzw. szkolne programy profilaktyczne. Przygotowanie i realizacja programów profilaktycznych adekwatnych do potrzeb odbiorców oraz możliwości lokalnej społeczności wymaga m.in. dogłębnej diagnozy zachowań problemowych dzieci i młodzieży. Wśród takich zachowań szczególnym wyzwaniem dla profilaktyki jest picie alkoholu i upijanie się, sięganie po narkotyki i dopalacze, palenie papierosów, używanie leków bez zalecenia lekarza, a także podejmowanie zachowań agresywnych (stosowanie przemocy) w środowisku rówieśniczym. Określenie rozpowszechnienia używania substancji wśród młodzieży szkolnej uczącej się na terenie dzielnicy Praga Południe oraz odbiór zajęć profilaktycznych dotyczących tego problemu było jednym z zasadniczych celów projektu badawczego pn: Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w dzielnicy Praga Południe. Badanie to jest porównywalne z międzynarodowym projektem badań wśród młodzieży szkolnej znanych pod nazwą ESPAD. Opierało się na kwestionariuszu ww. badań opracowanym przez Pracownię Badawczo-Psychologiczną MIRABO. Podobne badanie zrealizowano na terenie dzielnicy także jesienią 2010 roku. Równolegle do wspomnianego badania (w tym samym czasie) przeprowadzono badania pn: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w dzielnicy Praga Południe w ocenie nauczycieli. Badanie to zrealizowano wśród wychowawców klas 6 SP, klas 1 i 3 gimnazjum oraz klas 2 szkół ponadgimnazjalnych, a także pedagogów i psychologów szkolnych z wylosowanych szkół. 10

11 Wprowadzenie Przyjęto, że taki sposób diagnozowania skali zachowań problemowych uczniów oraz oceny realizowanych w szkołach zajęć profilaktycznych pozwoli przyjrzeć się im z dwóch perspektyw - nie tylko uczniów (co robi się zazwyczaj), ale także ich wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych. Szkolny program profilaktyki Od kilku lat jednym z zadań szkoły jest skonstruowanie i realizacja tzw. szkolnego programu profilaktyki. Przygotowanie takiego programu dla zespołu pracującego w szkole stało się szansą na samodzielne kreowanie planu działań profilaktycznych, ale i poważnym wyzwaniem. Jak pokazują analizy takich programów (m.in. J. Szymańska, Program profilaktyki w praktyce szkolnej, CMPPP, 2005) w części szkół zadanie to realizowane jest w sposób profesjonalny, w wielu jednak program stał się tylko dokumentem zawierającym deklaracje i życzenia. Szkolne programy profilaktyki najczęściej zawierają działania adresowane do uczniów, przeważają w nich zajęcia informacyjno-edukacyjne, a tematem jest zdrowy styl życia, uzależnienia, agresja i przemoc oraz stres. Nie zawsze taka oferta jest adekwatna do problemów i potrzeb. Utrudnieniem w stworzeniu oferty, która spełniałaby ten warunek jest zbyt mała wiedza nauczycieli na temat metod diagnozy, ewaluacji, psychologii rozwoju oraz brak umiejętności stosowania aktywnych form pracy z grupą, brak wsparcia ze strony specjalistów spoza szkoły, niesprzyjający klimat w zespole nauczycielskim, brak wsparcia ze strony samorządów. Warto podkreślić, że jednym z najistotniejszych powodów takiego stanu rzeczy jest lęk pracowników szkoły przed ujawnianiem poważnych problemów w szkole. 11

12 Wprowadzenie Zajęcia profilaktyczne prowadzone w ramach szkolnego programu (zarówno przez nauczycieli, jak i osoby spoza szkoły) spotykają się ze zróżnicowaną oceną uczniów oraz wychowawców, dotyczy to zarówno ich tematyki, jak i korzyści wynoszonych przez młodzież, wreszcie przebiegu samej realizacji. Specjaliści z zakresu profilaktyki i wychowania (m.in. Z. Gaś, Profilaktyka w szkole, CMPPP,2005) wskazują, że działania profilaktyczne realizowane w szkole powinny wykorzystywać kilka strategii: informacyjne, edukacyjne, alternatyw, wczesnej interwencji, a także zmian środowiskowych i zmian przepisów. Oznacza to, że powinny m.in. dostarczać pomocy w rozwiązywaniu trudności, dostarczać rzetelnych informacji, skupiać się na tworzeniu możliwości nabywania i rozwijania umiejętności konstruktywnego zaspokajania potrzeb oraz eliminowaniu/osłabianiu w środowisku wychowawczym dziecka czynników ryzyka i wprowadzaniu czynników chroniących takich jak np. rozwijanie kompetencji społecznych, emocjonalnych i moralnych. Szkoła to niezwykle ważne miejsce z punktu widzenia realizacji profilaktyki zachowań problemowych młodzieży. To jedno z nielicznych środowisk, gdzie jest możliwy tak szeroki dostęp do młodych ludzi z różnych grup wiekowych, gdzie istnieje możliwość obserwacji ich zachowań i śledzenia przebiegu procesów rozwoju w różnych obszarach funkcjonowania. Szkoła oprócz tego, że jest miejscem realizacji działań profilaktycznych, jest także środowiskiem, gdzie pojawiają się różnorodne czynniki ryzyka. Wśród nich warto wymienić niskie osiągnięcia szkolne, brak współpracy z rodzicami, niesprzyjający klimat społeczny, depersonalizację uczniów, słabe więzi osób pracujących w szkole z uczniami. Oznacza to, że profesjonalna profilaktyka prowadzona w środowisku szkolnym wymaga zarówno wdrażania dobrych jakościowo programów, odpowiadających potrzebom i skali problemów w szkole, jak również działań służących polepszeniu klimatu szkoły oraz podnoszeniu kompetencji osobistych i zawodowych grona pedagogicznego. 12

13 Wprowadzenie Planowanie i realizacja takiej profilaktyki wymaga więc nie tylko zdiagnozowania rozpowszechnienia zachowań problemowych wśród uczniów, ale również diagnozy funkcjonowania środowiska szkolnego, w tym zwłaszcza stopnia radzenia sobie przez grono pedagogiczne z trudnymi zachowaniami uczniów, identyfikacji potrzeb szkoleniowych nauczycieli w zakresie podnoszenia kompetencji zawodowych i osobistych, podnoszenia jakości współpracy zespołu nauczycielskiego w szkole oraz współpracy pomiędzy nauczycielami i rodzicami uczniów. Miejsce profilaktyki szkolnej w oddziaływaniach lokalnych Warto podkreślić, że oddziaływania prowadzone w szkole powinny stanowić tylko jeden z elementów pracy w obszarze zapobiegania zachowaniom problemowym młodzieży. Szkoła funkcjonuje w określonym środowisku lokalnym. Dlatego nowoczesne strategie profilaktyczne polegają na łączeniu edukacji szkolnej z oddziaływaniami w społeczności lokalnej. Jak pokazują doświadczenia innych krajów (m.in. przykład projektu Midwest Prevention Project realizowanego w USA) w nowoczesnych wszechstronnych programach profilaktycznych dołącza się do działań skierowanych bezpośrednio do uczniów szereg nowych elementów, takich jak: angażowanie rodziców oraz angażowanie i promocja liderów rówieśniczych, kampanie edukacyjne i informacyjne w mediach, organizowanie ciekawych pozaszkolnych form spędzania wolnego czasu, nawiązywanie i/lub poprawa współpracy pomiędzy różnymi sektorami funkcjonującymi w społeczności lokalnej policją, służbą zdrowia, oświatą. W tak wszechstronnie planowanych działaniach profilaktycznych nie chodzi już tylko o zmianę zachowań jednostki, ale również o modyfikację systemu społecznego, w którym uczy się lub mieszka określona populacja (np. młodzież). 13

14 Wprowadzenie Bardzo ważne miejsce zajmuje w nich komponent oddziaływań szkolnych, ale obok niego również tworzenie lokalnej koalicji instytucji i organizacji działających na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów społecznych. Równolegle obok działań w szkole budowany jest więc w społeczności lokalnej klimat jednoznacznie niesprzyjający używaniu substancji przez uczniów - interwencje w sytuacji łamania prawa (także tego dotyczącego sprzedaży uczniom papierosów i alkoholu), motywowanie dorosłych do reagowania w sytuacji, gdy są świadkami picia, palenia przez uczniów itp. Chodzi o to by w społeczności funkcjonował jednoznaczny przekaz mówiący o braku akceptacji dla picia, palenia i używania narkotyków przez uczniów oraz dowody na to, że jeśli ta zasada nie jest respektowana - zawsze wyciągane są konsekwencje, a reakcje dorosłych członków społeczności - jednoznaczne (brak przyzwolenia). Tak jak wspomniano na początku, aby takie działania planować i realizować konieczne jest określenie potrzeb i zasobów lokalnych, między innymi tych, które dotyczą funkcjonowania instytucji na co dzień pracujących z młodzieżą. W badaniu pn: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w dzielnicy Praga Południe w ocenie nauczycieli, wychowawcy klas oraz pedagodzy/psychologowie szkolni stanowili bardzo ważne źródło wiedzy w procesie takiej diagnozy. W związku z tym celem zaprojektowanych badań była identyfikacja opinii wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych nt. rozpowszechnienie zachowań problemowych wśród uczniów (takich jak agresja, picie, palenie, używanie narkotyków), a także ich ocena codziennego funkcjonowania szkoły i jej klimatu społecznego. Celem badań było także poznanie opinii badanych na temat zajęć profilaktycznych realizowanych wśród uczniów 3 klas gimnazjum oraz 2 klas szkół ponadgimnazjalnych w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. 14

15 Wprowadzenie W badaniu scharakteryzowane zostały takie obszary jak: Rozpowszechnienie zachowań problemowych wśród młodzieży szkolnej w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych Najpoważniejsze zachowania problemowe uczniów z punktu widzenia codziennej pracy nauczycieli : przemoc rówieśnicza, używanie alkoholu, narkotyków, palenie papierosów oraz rozpowszechnienie agresywnych zachowań wobec wychowawców; Dostępność substancji psychoaktywnych dla młodzieży w środowisku lokalnym Najpoważniejsze problemy i deficyty w zakresie współpracy z rodzicami uczniów, Relacje i współpraca pomiędzy osobami tworzącymi grono pedagogiczne w szkole, a także relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami; Percepcja profilaktyki szkolnej wśród badanych - m.in. ocena korzyści wynoszonych przez uczniów uczestniczących w programach profilaktycznych w szkole Wiedza i kompetencje w radzeniu sobie z trudnymi zachowaniami uczniów oraz w tzw. sytuacjami kryzysowymi w szkole, ze szczególnym wskazaniem obszarów deficytowych w tym zakresie m.in. poczucie bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole, Zapotrzebowanie na wsparcie zawodowe w środowisku lokalnym oraz potrzeby szkoleniowe badanych. 15

16 Wprowadzenie W badaniu pytano także o związki pomiędzy wymienionymi obszarami problemowymi m.in. pomiędzy: Oceną klimatu społecznego szkoły a oceną rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów ; Oceną klimatu społecznego szkoły a poczuciem bezradności badanych w radzeniu sobie z problemowymi zachowaniami uczniów; Poczuciem bezradności badanych w radzeniu sobie z problemowymi zachowaniami uczniów a oceną rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów Oceną stopnia trudności w radzeniu sobie z różnymi obszarami pracy w szkole a oceną klimatu społecznego szkoły Rys.1 Związki pomiędzy wybranymi obszarami analizowane w badaniu. Ocena rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów Jakość klimatu społecznego szkoły Kondycja zawodowa badanych Ocena nasilenia przemocy rówieśniczej 16

17 II. Metodologia badania

18 1. Osoby badane Badanie przeprowadzono na łącznej próbie 95 wychowawców i pedagogów/psychologów z losowo wybranych szkół znajdujących się na terenie dzielnicy Praga Południe. Analizując wyniki badań warto zwrócić uwagę, że niektóre obliczenia prowadzono w odniesieniu do wychowawców i pedagogów/ psychologów szkolnych, inne z uwagi na treść zadawanych pytań tylko w odniesieniu do wychowawców klas. Informują o tym szczegółowo liczebności podane przy każdym z wykresów. W badaniu wzięli udział wychowawcy szóstych klas szkół podstawowych (22 osoby), pierwszych i trzecich klas gimnazjum (33 osoby) oraz drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (20 osób), a także pedagodzy i psychologowie szkolni pracujący w tych szkołach (7 osób ze szkół podstawowych, 6 osób z gimnazjów oraz 7 osób ze szkół ponadgimnazjalnych). Były to te same szkoły, które wylosowano do badania uczniów.. Tabela 1: Liczebności poszczególnych grup badanych. Badani Liczba badanych Odsetek wszystkich badanych Wychowawcy VI klas szkół podstawowych 22 23,2% Wychowawcy I i III klas gimnazjum 33 34,7% Wychowawcy II klas szkół ponadgimnazjalnych Pedagodzy/psychologowie pracujący w szkołach podstawowych Pedagodzy/psychologowie pracujący w gimnazjach Pedagodzy/psychologowie ze szkół ponadgimnazjalnych Razem 20 21,1% 7 7,4% 6 6,3% 7 7,4% % 18

19 1.1. Płeć i wiek badanych 85,3% badanej populacji stanowiły kobiety, a jedynie 14,7% mężczyźni. Z uwagi na małą liczebność mężczyzn wśród badanych, zrezygnowano w toku dalszych analiz z przedstawiania wyników w podziale na płeć. Średni wiek badanych nauczycieli w szkołach podstawowych wynosił 43,76 lat (SD=8,82), w gimnazjach 44,85 lat (SD=9,56), a w szkołach ponadgimnazjalnych 48,70 lat (SD=9,33). Najmłodszy badany miał 24 lata, zaś najstarszy 62 lata. Największy odsetek stanowiły osoby w wieku lat (37,9%), w następnej kolejności badani w wieku lat (29,5%). Średnio co czwarty badany wychowawca i pedagog miał lat (25,3%). Najniższy odsetek stanowili respondenci w wieku ponad 60 lat (2,1%). Jedynie 5,3% badanych nauczycieli nie przekroczyło 30 roku życia. 14,7% Płeć badanych Wykres 1: Płeć badanych N=95 kobiety mężczyźni 85,3% Wiek badanych 29,5% 2,1% 5,3% 25,3% do 30 lat lat lat Wykres 2: Wiek badanych N=95 37,9% lat ponad 60 lat 19

20 1.2. Staż pracy w szkole Średni staż pracy wychowawców pracujących w szkołach podstawowych wynosił 18,93 lat (SD=9,52), w gimnazjach 20,15 lat (SD=10,19), a w szkołach ponadgimnazjalnych 22,26 lat (SD=9,09). Najkrótszy odnotowany staż to 1 rok, zaś najdłuższy 39 lata pracy w szkole. Tylko 7,4% badanych wychowawców i pedagogów przepracowało w szkole 5 lat lub krócej. Co dwunasty badany nauczyciel miał staż pracy od 6 do 10 lat (8,4%). Najliczniejszą grupę respondentów stanowią pedagodzy i wychowawcy, którzy mają za sobą 11 do 20 lat pracy w szkole (36,8%). Ponad jedna czwarta badanych przepracowała w szkole od 21 do 30 lat (28,4%), zaś prawie jedna piąta lat (18,9%). Oznacza to, iż zdecydowaną większość badanych stanowią osoby, które pracują w szkole ponad 10 lat (84,1% badanych). Staż pracy w szkole 18,9% 7,4% 8,4% 28,4% 36,8% 5 lat i mniej 6-10 lat lat lat lat Wykres 3: Staż pracy w szkole. N=95 20

21 1.3. Funkcja pełniona w szkole Funkcja pełniona w szkole 21,1% 78,9% wychowawcy pedagodzy/psychologowie szkolni Jak pokazuje wykres 4, zdecydowana większość badanych to wychowawcy klas (78,9%). Ponad jedną piątą uczestników badania stanowili pedagodzy lub psychologowie szkolni (21,1%). Wykres 4: Funkcja pełniona w szkole, N=95 Podział badanych ze względu na typ szkoły 28,4% 30,5% 41,1% szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Jak pokazuje wykres 5 nieco ponad dwie piąte respondentów uczestniczących w badaniu pracowało w gimnazjach (41,1%), 30,5% w szkołach podstawowych, a ponad jedna czwarta w różnych typach szkół ponadgimnazjalnych (28,4%). Wykres 5: Typ szkoły, w której pracują osoby badane, N=95 21

22 2. Metoda badawcza W badaniu zastosowano autorski kwestionariusz składający się z 33 pytań; większość stanowiły pytania zamknięte (z możliwością wyboru jednej lub kilku odpowiedzi zgodnie z instrukcja zawartą w każdym pytaniu). Pierwszą część kwestionariusza stanowiła metryczka, w której uczestnicy badania określali swoją płeć, wiek, staż pracy w szkole oraz to jaką funkcję pełnią w miejscu pracy (wychowawcy czy pedagoga/psychologa szkolnego). Pierwszy blok składał się z 12 pytań dotyczących rozpowszechnienia zachowań problemowych wśród uczniów w ocenie badanych. Znalazły się tam pytania o to, jak poważnym problemem w skali klasy i szkoły jest używanie przez uczniów substancji psychoaktywnych, wagarowanie, wulgarne zachowania, zaburzenia odżywiania itp., które z nich wydają się badanym najpoważniejsze, jaka część uczniów w klasie i szkole używa substancji, jaka była w ostatnich 12 miesiącach częstotliwość różnych form przemocy rówieśniczej w szkole. W kolejnym bloku zamieszczono 3 pytania o to, jak często konieczne były rozmowy badanych z rodzicami w związku z używaniem przez uczniów substancji psychoaktywnych (alkoholu, papierosów, narkotyków i dopalaczy). Na trzeci blok złożyły się pytania o częstotliwość w ost. 12 miesiącach zachowań agresywnych uczniów wobec badanych wychowawców i pedagogów, częstotliwość przypadków picia alkoholu przez uczniów poza szkołą, a także dostępność różnych substancji psychoaktywnych dla uczniów w środowisku lokalnym. W bloku tym zapytano badanych także o ocenę ich wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży szkolnej oraz na temat wpływu różnych substancji na zdrowie człowieka. Czwarty blok pytań poświęcono realizacji w szkole w ostatnich 12 miesiącach profilaktycznych wśród uczniów wybranych roczników. Pytano o tematykę programów, osoby prowadzące zajęcia, a także o ocenę przydatności zajęć dla uczniów. 22

23 2. Metoda badawcza Blok piąty dotyczył poczucia bezradności nauczycieli w związku z problemowymi zachowaniami uczniów, a także jakości współpracy rodziców oraz wychowawców/pedagogów szkolnych. Badanym zadano m.in. pytanie o ocenę stopnia radzenia sobie w codziennej pracy w szkole z różnymi sytuacjami np. zachowaniami problemowymi uczniów, pracą z uczniami mającymi problemy w nauce, współpracą z rodzicami oraz gronem pedagogicznym. Blok składał się z pięciu pytań. W szóstym bloku znalazły się pytania na temat potrzeb szkoleniowych badanych dotyczących różnych obszarów ich funkcjonowania zawodowego. Pytano także o to, czy mogą liczyć na wsparcie ze strony innych osób pracujących w szkole oraz o dostępność specjalistycznego wsparcia dla nauczycieli w środowisku lokalnym. Ankietę zamykały pytania o potrzeby badanych w zakresie takiego wsparcia oraz potrzeby innych osób z grona pedagogicznego w szkole. Wspomniany blok składał się z ośmiu pytań. 23

24 3. Procedura badawcza Badanie poprzedził pilotaż, który pokazał m.in. że czas realizacji jednego wywiadu wynosi od minut. Realizację badania prowadzili przeszkoleni ankieterzy, którzy za zgodą dyrektorów szkół, po ich uprzednim zawiadomieniu pismem przesłanym przez Urząd Dzielnicy Praga Południe, osobiście przekazywali wychowawcom oraz pedagogom/psychologom szkolnym ankietę w kopercie, którą po wypełnieniu badani zwracali ankieterowi (w zaklejonej kopercie). Osoby uczestniczące w badaniu były poinformowane, iż służy ono poznaniu ich opinii na temat problemów ważnych w kontekście codziennej pracy w szkole oraz działań profilaktycznych skierowanych do młodzieży, a także ich oczekiwań w zakresie możliwości pogłębiania ich kompetencji zawodowych i osobistych ważnych z punktu widzenia pracy wychowawcy i pedagoga/psychologa szkolnego. Badani nie kontaktowali się między sobą podczas wypełniania ankiety i nie mieli możliwości zapoznania się z kwestionariuszem wypełnionym przez inną osobę. Badanie miało charakter całkowicie anonimowy. Warto podkreślić, że nikt z badanych nie odmówił udziału w projekcie. Projekt został przeprowadzony za wiedzą, zgodą i przy współpracy Urzędu Dzielnicy Praga Południe. 24

25 4. Analiza danych Zebrane dane zostały zakodowane, utworzono komputerową bazę danych pozwalającą na dokonywanie zarówno prostych jak i zaawansowanych analiz statystycznych. Każda z ankiet w trakcie procesu kodowania była poddana indywidualnej analizie pod kątem spójności odpowiedzi na pytania logicznie ze sobą powiązane. W pierwszym etapie przeprowadzono analizę danych pozwalającą na poznanie rozkładów procentowych odpowiedzi na poszczególne pytania ankiety (frekwencje). W analizach zastosowano pakiet statystyczny SPSS Dalszym krokiem było grupowanie odpowiedzi na kilka pytań i tworzenie wskaźników zmiennych w oparciu o sumę punktów wyliczoną na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania. Analiza statystyczna pokazała, że odpowiedzi na pewne grupy pytań charakteryzuje wysoka spójność wewnętrzna, dlatego możliwe było utworzenie skal do pomiaru zmiennych takich jak: klimat szkoły, przemoc rówieśnicza w szkole, jakość współpracy z rodzicami, rozpowszechnienie używania substancji przez uczniów. Wszystkie utworzone skale charakteryzują się wysoką rzetelnością (Alfa Cronbacha równa co najmniej 0,7). Przykładowo: tworząc wskaźnik zmiennej o nazwie: jakość klimatu społecznego szkoły, zsumowano punkty na podstawie odpowiedzi na poszczególne pytania wchodzące w skład skali. Podobnie postępowano w przypadku tworzenia wskaźnika zmiennej: jakość współpracy z rodzicami oraz rozpowszechnienie używania substancji psychoaktywnych wśród uczniów w ocenie badanych. Opis tworzenia wskaźników innych zmiennych został przedstawiony w poszczególnych rozdziałach raportu. Po utworzeniu wskaźników, analizie poddano związki pomiędzy wybranymi zmiennymi. 25

26 4. Analiza danych W opisie wykresów i tabel przedstawiających wyniki badania stosowano następujące symbole: 6 SP - klasy szóste szkół podstawowych (12 lat) 1 i 3 G - klasy pierwsze i trzecie gimnazjum (odpowiednio 13 i 15 lat) 2 PG klasy drugie szkół ponadgimnazjalnych (17 lat) SP szkoły podstawowe G - gimnazja SPG szkoły ponadgimnazjalne p<0,001; p<0,01, p<0,05 różnica istotna statystycznie na poziomie 0,001; 0,01; 0,05. n.i.- różnica nieistotna statystycznie CHI ²- wynik testu Chi kwadrat do oceny istotności różnic Test Fischera- do oceny istotności różnic przy liczebności przypadków <30. ANOVA - jednoczynnikowa analiza wariancji do oceny istotności różnic pomiędzy średnimi wartościami zmiennych. N - podstawa procentowania - może zmieniać się w każdym z roczników w zależności od liczby badanych, którzy udzielili odpowiedzi na określone pytanie (pomijano braki danych-na ogół pojedyncze przypadki oraz tzw. systemowe braki danych). Analizując kolejne wykresy warto każdorazowo zwracać uwagę na podstawy procentowania. 26

27 III. Prezentacja wyników badania

28 1. Najpoważniejsze problemy wychowawcze - opinie wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych

29 1.1. Problemy wychowawcze w klasie Z uwagi na specyfikę środowiska szkoły podstawowej, gimnazjum oraz szkoły ponadgimnazjalnej, a także fakt, iż młodzież ucząca się w tych szkołach znajduje się w różnych momentach rozwojowych, analizy dotyczące zachowań problemowych uczniów w ocenie badanych przeprowadzono w podziale na typ szkoły (szkoły podstawowe vs. gimnazja vs. szkoły ponadgimnazjalne). W pierwszej kolejności, badanych wychowawców zapytano o to, czy wymienione w kwestionariuszu zachowania uczniów są poważnym problemem w klasie, w której pracują. Jako poważny problem w skali klasy wychowawcy w szkołach podstawowych najczęściej wskazywali na przemoc i agresję pomiędzy uczniami oraz nadmierne używanie internetu przez uczniów w obydwu przypadkach taką opinię wyraził prawie co drugi badany (po 45,5%). Kolejnymi w kolejności poważnymi problemami w klasie, na które zwracali uwagę wychowawcy w szkołach podstawowych były zachowania wulgarne i brak kultury osobistej (36,4%) oraz przemoc i agresja pomiędzy uczniami realizowane za pośrednictw internetu i przy użyciu telefonów komórkowych (27,3%). W przypadku wychowawców z gimnazjum aż ośmiu na dziesięciu badanych wskazało na problem przemocy i agresji między uczniami (78,8%). Średnio jedna trzecia wychowawców wymieniła wśród problemów występujących w klasie zachowania wulgarne i brak kultury osobistej, wagarowanie, palenie papierosów przez uczniów oraz nadmierne używanie internetu (od 30,3% do 36,4% badanych). Prawie co czwarty wychowawca z gimnazjum wskazał również na przemoc pomiędzy uczniami realizowaną za pomocą internetu lub telefonów komórkowych (24,2%). Również wychowawcy ze szkół ponadgimnazjalnych najczęściej wskazywali na problem przemocy i agresji między uczniami - taką opinię wyraziło trzy czwarte badanych (75,0%). Częściej niż w przypadku nauczycieli młodszych uczniów wychowawcy ze szkół ponadgimnazjalnych wskazywali na problem palenia papierosów i wagarowania (po 55,0% wskazań) oraz picia alkoholu przez uczniów (30,0%), rzadziej na zachowania wulgarne i brak kultury (25,0%) oraz na nadmierne używanie internetu i przemoc realizowaną za jego pośrednictwem (po 15,0% wskazań). 29

30 1.1. Problemy wychowawcze w klasie - wychowawcy klas VI szkół podstawowych Wychowawcy szóstych klas szkół podstawowych. przemoc i agresja między uczniami 18,2% 36,4% 45,5% zachowania wulgarne, brak kultury osobistej 45,5% 18,2% 36,4% nadmierne używanie internetu 50,0% 4,5% 45,5% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 45,5% 27,3% 27,3% wagarowanie 81,8% 13,6% 4,5% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 77,3% 13,6% 9,1% palenie papierosów przez uczniów przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli 86,4% 95,5% 13,6% 4,5% przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 81,8% 13,6% 4,5% zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) picie alkoholu przez uczniów używanie dopalaczy przez uczniów używanie narkotyków przez uczniów 86,4% 86,4% 86,4% 86,4% 13,6% 13,6% 13,6% 13,6% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% nie trudno powiedzieć tak Wykres 6: Poważne zachowania problemowe uczniów w klasie - ocena wychowawców szóstych klas szkół podstawowych. N=22 30

31 1.1. Problemy wychowawcze w klasie - wychowawcy klas I i III gimnazjum Wychowawcy pierwszych i trzecich klas gimnazjów. przemoc i agresja między uczniami 3,0% 18,2% 78,8% zachowania wulgarne, brak kultury osobistej 60,6% 3,0% 36,4% nadmierne używanie internetu 69,7% 30,3% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 66,7% 9,1% 24,2% wagarowanie 57,6% 6,1% 36,4% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 78,8% 12,1% 9,1% palenie papierosów przez uczniów 51,5% 12,1% 36,4% przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli 78,8% 6,1% 15,2% przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 93,9% 6,1% zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) 81,8% 12,1% 6,1% picie alkoholu przez uczniów 60,6% 27,3% 12,1% używanie dopalaczy przez uczniów używanie narkotyków przez uczniów 87,9% 81,8% 12,1% 15,2% 3,0% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% nie trudno powiedzieć tak Wykres 7: Poważne zachowania problemowe uczniów w klasie - ocena wychowawców pierwszych i trzecich klas gimnazjów. N=33 31

32 1.1. Problemy wychowawcze w klasie - wychowawcy kl. II szkół ponadgimnazjalnych Wychowawcy drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. przemoc i agresja między uczniami 15,0% 10,0% 75,0% zachowania wulgarne, brak kultury osobistej 65,0% 10,0% 25,0% nadmierne używanie internetu 75,0% 10,0% 15,0% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 60,0% 25,0% 15,0% wagarowanie 35,0% 10,0% 55,0% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 95,0% 5,0% palenie papierosów przez uczniów 35,0% 10,0% 55,0% przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli 80,0% 5,0% 15,0% przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 85,0% 15,0% zaburzenia odżywiania (bulimia, anoreksja) 75,0% 10,0% 15,0% picie alkoholu przez uczniów 40,0% 30,0% 30,0% używanie dopalaczy przez uczniów 75,0% 20,0% 5,0% używanie narkotyków przez uczniów 50,0% 45,0% 5,0% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% nie trudno powiedzieć tak Wykres 8: Poważne zachowania problemowe uczniów w klasie - ocena wychowawców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. N=20 32

33 1.2. Problemy wychowawcze w szkole Badanych wychowawców, a także pedagogów szkolnych zapytano również o to, czy wymienione w kwestionariuszu zachowania problemowe są poważnym problemem w szkole, w której pracują (wcześniej bowiem pytano o kontekst klasy). Wyniki zaprezentowano na wykresach Jako poważny problem W SKALI SZKOŁY badani wychowawcy oraz pedagodzy/psychologowie pracujący w szkołach podstawowych najczęściej wymieniali wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów oraz przemoc i agresję pomiędzy uczniami (po 55,2% wskazań). Poważny problem, zdaniem badanych, stanowiło również nadmierne używanie internetu przez uczniów (51,7%) oraz przemoc i agresja realizowane za pomocą internetu lub telefonów komórkowych (37,9%). Średnio co piąty badany wskazał również na problem wagarowania uczniów (20,7%) oraz niszczenia mienia szkolnego (17,2%) Również badani pracujący w gimnazjach najczęściej wskazywali na wulgarne zachowanie i brak kultury osobistej uczniów oraz na przemoc i agresję pomiędzy uczniami, przy czym w przypadku przemocy i agresji rówieśniczej odsetek badanych osiągnął aż 79,5% (przy 51,3% wskazań na wulgarne zachowanie). Nadmierne używanie internetu i przemoc realizowaną przy pomocy internetu i telefonów komórkowych wskazały zbliżone odsetki badanych (po 43,6%), natomiast problem wagarowania - dwukrotnie wyższe niż w szkołach podstawowych (41,0%). Wśród poważnych problemów w skali szkoły badani z gimnazjum wskazywali również na palenie papierosów (41,0%), niszczenie mienia szkolnego (28,2%), przemoc i agresję w stosunku do nauczycieli (23,1%) oraz picie alkoholu (20,5%). W szkołach ponadgimnazjalnych najczęściej wskazywany był problem wagarowania uczniów aż 85,2% badanych w tej grupie uznało go za ważny problem wychowawczy występujący w szkole. Drugim najczęściej wskazywanym problemem w SPG jest palenie papierosów przez uczniów. Prawie ośmiu na dziesięciu nauczycieli z praskich szkół ponadgimnazjalnych uznało, że jest to poważny problem w ich szkole (77,8%). Kolejnym poważnym problemem wskazywanym przez wychowawców i pedagogów jest przemoc i agresja między uczniami (70,4%), natomiast zachowania wulgarne, nadmierne używanie internetu i stosowanie przemocy realizowanej za jego pośrednictwem oraz niszczenie mienia szkolnego wskazywane były przez zdecydowanie niższe odsetki badanych niż w pozostałych typach szkół (odpowiednio: 37,0%, 11,1%, 7,4% i 3,7%). 33

34 1.2. Problemy wychowawcze w szkole Wychowawcy oraz pedagodzy/psychologowie szkolni ze szkół podstawowych. wulgarne zachowanie, brak kultury osobistej 34,5% 10,3% 55,2% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 20,7% 41,4% 37,9% przemoc i agresja pomiędzy uczniami 13,8% 31,0% 55,2% wagarowanie 69,0% 10,3% 20,7% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 65,5% 17,2% 17,2% palenie papierosów przez uczniów 79,3% 20,7% picie alkoholu przez uczniów 96,6% 3,4% przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonu 82,8% 13,8% 3,4% przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli 79,3% 13,8% 6,9% używanie dopalaczy przez uczniów 100,0% używanie narkotyków przez uczniów 100,0% zaburzenia odżywiania 82,8% 17,2% nadmierne używanie internetu 24,1% 24,1% 51,7% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% nie trudno powiedzieć tak Wykres 9: Poważne zachowania problemowe uczniów w szkole - ocena wychowawców oraz pedagogów/psychologów szkolnych ze szkół podstawowych. N=29 34

35 1.2. Problemy wychowawcze w szkole Wychowawcy oraz pedagodzy/psychologowie szkolni z gimnazjum. wulgarne zachowanie, brak kultury osobistej 35,9% 12,8% 51,3% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych przemoc i agresja pomiędzy uczniami 33,3% 5,1% 15,4% 23,1% 79,5% 43,6% wagarowanie 35,9% 23,1% 41,0% niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 64,1% 7,7% 28,2% palenie papierosów przez uczniów 28,2% 30,8% 41,0% picie alkoholu przez uczniów 41,0% 38,5% 20,5% przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonu 76,9% 15,4% 7,7% przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli 61,5% 15,4% 23,1% używanie dopalaczy przez uczniów 59,0% 33,3% 7,7% używanie narkotyków przez uczniów 56,4% 30,8% 12,8% zaburzenia odżywiania 59,0% 30,8% 10,3% nadmierne używanie internetu 46,2% 10,3% 43,6% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% nie trudno powiedzieć tak Wykres 10: Poważne zachowania problemowe uczniów w szkole - ocena wychowawców oraz pedagogów/psychologów szkolnych z gimnazjum. N=39 35

36 1.2. Problemy wychowawcze w szkole Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie ze szkół ponadgimnazjalnych. wulgarne zachowanie, brak kultury osobistej 55,6% 7,4% 37,0% przemoc i agresja między uczniami realizowana za pomocą internetu lub telefonów komórkowych 40,7% 51,9% 7,4% przemoc i agresja pomiędzy uczniami 11,1% 18,5% 70,4% wagarowanie niszczenie mienia szkolnego (tzw. wandalizm) 7,4% 7,4% 85,2% 85,2% 3,7% 11,1% palenie papierosów przez uczniów 7,4% 14,8% 77,8% picie alkoholu przez uczniów 40,7% 37,0% 22,2% przemoc i agresja realizowana przeciwko nauczycielom za pomocą internetu lub telefonu przemoc i agresja w stosunku do nauczycieli 81,5% 74,1% 18,5% 18,5% 7,4% używanie dopalaczy przez uczniów 55,6% 44,4% używanie narkotyków przez uczniów 55,6% 44,4% zaburzenia odżywiania 55,6% 33,3% 11,1% nadmierne używanie internetu 81,5% 11,1% 7,4% 0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0% nie trudno powiedzieć tak Wykres 11: Poważne zachowania problemowe uczniów w szkole - ocena wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół ponadgimnazjalnych. N=27 36

37 1.3. Ranking problemów wychowawczych w szkołach podstawowych W badaniu zapytano wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych o to, które z zachowań uczniów, wymienionych w ankiecie stanowi według nich najpoważniejszy problem w szkole, w której pracują. Badani mogli wymienić trzy takie zachowania, przy czym wpisanie określonego zachowania na pierwszym miejscu oznaczało, że stanowi ono najpoważniejszy problem. W toku analiz zachowaniom, które wymieniono na pierwszej pozycji przypisano 3 punkty, na drugim - 2 punkty, zaś na trzecim - 1 punkt. Następnie zsumowano punkty dla każdego z zachowań. W ten sposób powstały rankingi najpoważniejszych zachowań problemowych w każdym z typów badanych szkół, które przedstawiają wykresy SZKOŁA PODSTAWOWA PRZEMOC I AGRESJA RÓWIEŚNICZA WULGARNE ZACHOWANIA, BRAK KULTURY OSOBISTEJ NADMIERNE UŻYWANIE INTERNETU 7 NISZCZENIE MIENIA SZKOLNEGO 4 WAGAROWANIE Wykres 12: Ranking najpoważniejszych zachowań problemowych wśród uczniów w szkole. Ocena wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół podstawowych. N=29 W ocenie osób badanych pracujących w szkołach podstawowych, największym problemem jest przemoc i agresja pomiędzy uczniami (54 pkt). Do poważnych problemów należało również wulgarne zachowania i brak kultury osobistej uczniów (46 pkt) oraz nadmierne używanie Internetu przez uczniów (42 pkt). Kolejne miejsca przypadły takim problemom jak: niszczenie mienia szkolnego (7 pkt) oraz wagarowanie(4 pkt). 37

38 1.3. Ranking problemów wychowawczych w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych NADMIERNE UŻYWANIE INTERNETU 55 WULGARNE ZACHOWANIA, BRAK KULTURY OSOBISTEJ 31 PALENIE PAPIEROSÓW PRZEZ UCZNIÓW GIMNAZJA WAGAROWANIE PRZEMOC I AGRESJA RÓWIEŚNICZA Wykres 13: Ranking najpoważniejszych zachowań problemowych wśród uczniów w szkole. Ocena wychowawców i pedagogów/psychologów z gimnazjów. N=39 W ocenie osób badanych pracujących w gimnazjach, największym problemem jest nadmierne używanie internetu przez uczniów (77 pkt). Na drugim miejscu pojawił się problem wulgarnego zachowania i braku kultury osobistej uczniów (55 pkt), a na trzeciej pozycji palenie papierosów (31 pkt). Kolejne miejsca przypadły takim problemom jak wagarowanie uczniów (25 pkt) oraz przemoc i agresja rówieśnicza (24 pkt) PALENIE PAPIEROSÓW PRZEZ UCZNIÓW 46 WAGAROWANIE 29 NADMIERNE UŻYWANIE INTERNETU SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 17 WULGARNE ZACHOWANIE, BRAK KULTURY OSOBISTEJ 5 PICIE ALKOHOLU PRZEZ MŁODZIEŻ Wykres 14: Ranking najpoważniejszych zachowań problemowych wśród uczniów w szkole. Ocena wychowawców, pedagogów/psychologów ze szkół PG. N=27 W ocenie wychowawców, pedagogów/psychologów ze szkół ponadgimnazjalnych najważniejszymi problemami w szkole są: palenie papierosów przez uczniów (51 pkt) oraz wagarowanie (46 pkt). Na trzecim miejscu respondenci postawili problem nadmiernego używania internetu (29 pkt). Następnym w kolejności najpoważniejszym problemem w tych szkołach w opinii badanych - jest wulgarne zachowanie uczniów i brak kultury osobistej (17 pkt), a kolejną pozycję w rankingu zajmuje picie alkoholu przez młodzież (5 pkt.). 38

39 2. Doświadczenia uczniów z używaniem substancji psychoaktywnych w ocenie nauczycieli i pedagogów/ psychologów szkolnych

40 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów przez uczniów - w klasie i w szkole W badaniu poproszono wychowawców, aby oszacowali, jak wielu uczniów w ich klasie pali papierosy, pije alkohol, upija się, używa narkotyków oraz dopalaczy. Jak pokazuje wykres 15 siedmiu na dziesięciu wychowawców szóstych klas szkół podstawowych (73%) stwierdziło, że w ich klasie nie ma palących papierosy uczniów. Ponad jedna czwarta badanych w tej kategorii (27%) przyznała, że w klasie pali papierosy jedynie kilku uczniów. Odmiennie kształtują się opinie wychowawców pracujących w pierwszych i trzecich klasach gimnazjum (wykres 16) prawie trzy czwarte badanych (73%) stwierdziło, że w ich klasie pali papierosy kilku uczniów, a zdaniem 6% pali mniej więcej połowa klasy. Jedynie jedna piąta badanych wychowawców (21%) stwierdziła, że w ich klasie nie ma palących papierosy uczniów. W szkołach ponadgimnazjalnych odnotowano niższe niż w gimnazjach odsetki wychowawców klas wskazujących na palenie papierosów przez kilku uczniów w klasie (45%). Odnotowano tu zdecydowanie wyższy niż w gimnazjach odsetek wychowawców, którzy stwierdzili, że w ich klasie nie ma palących uczniów 50%. Jedocześnie, 5% nauczycieli pracujących w tego typu szkołach uważa, że w klasie, w której są wychowawcami papierosy pali większość uczniów. Szczegółowo ilustruje tę sytuację wykres nr 17. W opinii nauczycieli szkół podstawowych rozpowszechnienie palenia papierosów przez uczniów w szkole, w której pracują (wykres 18) jest zdecydowanie większe niż w ich klasie (w której są wychowawcami). Jedynie 31% badanych nauczycieli stwierdziło, że w ich szkole żaden z uczniów nie pali papierosów. Pond trzy piąte badanych (62%) przyznało, że papierosy pali jedynie kilku uczniów w szkole, a 7% wskazało na palenie papierosów przez kilkudziesięciu uczniów. Wśród nauczycieli z gimnazjów odnotowano zbliżone odsetki deklarujących, że w szkole, w której pracują (wykres 19) problem palenia nie dotyczy żadnego z uczniów (23% w stosunku do 21% deklaracji dotyczących uczniów z klasy, w której są wychowawcami). Jednocześnie, niższe odsetki badanych niż w przypadku oceny rozpowszechnia palenia papierosów w klasie stwierdziły, że problem ten dotyczy kilku uczniów w szkole (59%), przy wzroście do 13% wskazań na palenie papierosów przez mniej więcej połowę uczniów i 5% badanych twierdzących, że czyni to większość uczniów w szkole. W grupie wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych opinie badanych dotyczących rozpowszechniania palenia papierosów przez uczniów w szkole były zbliżone do tych, dotyczących rozpowszechnienia palenia papierosów przez uczniów z ich klasy (wykres 20). 40

41 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów - w klasie SZKOŁY PODSTAWOWE 73% 27% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 15: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 6 klas szkół podstawowych. N=22 GIMNAZJA 21% 73% 6% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 16: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum. N=33 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 50% 45% 5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 17: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=20 41

42 2.1. Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów - w szkole SZKOŁY PODSTAWOWE 31% 62% 7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt killku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 18: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 6 klas SP i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=29 GIMNAZJA 23% 59% 13% 5% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt killku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 19: Rozpowszechnienie palenia papierosów wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=39 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 44% 48% 7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt killku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 20: Rozpowszechnienie palenia wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=27 42

43 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów - w klasie i w szkole Nauczyciele uczestniczący w badaniu zostali również poproszeni o oszacowanie rozpowszechnienia picia napojów alkoholowych przez młodzież. Jak pokazuje wykres 21 wszyscy wychowawcy pracujący w szóstych klasach szkół podstawowych stwierdzili, iż w ich klasie żaden z uczniów nie pije napojów alkoholowych. W przypadku nauczycieli z gimnazjów opinię taką wyraziło już jedynie 45% badanych, a prawie połowa (48%) zadeklarowała, że w klasie sięga po alkohol kilku uczniów (wykres 22). Opinie dotyczące picia alkoholu przez większość uczniów z ich klasy były udziałem 6% badanych wychowawców klas. Zdecydowanie odmiennie kształtowały się opinie wychowawców ze szkół ponadgimnazjalnych. Szczegółowo ilustruje to wykres 23. Co czwarty wychowawca drugich klas tego typu szkół uważał, że w jego klasie alkohol pije kilku uczniów, 45% wyraziło przekonanie, iż w klasie sięga po alkohol mniej więcej połowa uczniów, a aż 25% stwierdziło, że robi to większość młodzieży z ich klasy. W opinii co trzeciego z nauczycieli ze szkół podstawowych, w szkole, w której pracują po alkohol sięga kilku uczniów (34%), żaden z badanych nie wskazał, żeby takie zachowania były udziałem większej liczby uczniów w szkole (wykres 24). Zdaniem nauczycieli z gimnazjum rozpowszechnienie picia alkoholu przez uczniów szkoły, w której pracują (wykres 25) jest zdecydowanie większe niż w klasie, w której są wychowawcami. Jedynie 5% respondentów stwierdziło, że w ich szkole żaden z uczniów nie pije alkoholu. Ponad dwie piąte badanych nauczycieli uważa, że po alkohol sięga kilku uczniów w szkole (41%), kolejne dwie piąte (44%) jest zdania, że w ich szkole jest kilkudziesięciu uczniów pijących alkohol. Jednocześnie 8% respondentów w tej kategorii badanych wyraziło opinię, że napoje alkoholowe pije mniej więcej połowa, a 3% wskazało, że czyni tak większość gimnazjalistów w szkole. W grupie wychowawców i pedagogów ze szkół ponadgimnazjalnych nie odnotowano osób, które deklarowałoby, że w szkole, w której pracują alkoholu nie pije żaden z uczniów. Podobnie jak w przypadku ocen dotyczących rozpowszechnienia picia alkoholu w klasie, nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych najczęściej wskazywali, że problem ten dotyczy mniej więcej połowy uczniów w szkole (37%), odnotowano również podobnie wysokie odsetki osób twierdzących, że czyni to większość spośród uczniów (26%). 43

44 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów - w klasie SZKOŁY PODSTAWOWE 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 21: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 6 klas szkół podstawowych. N=22 GIMNAZJA 45% 48% 6% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 22: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum. N=33 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 5% 25% 45% 25% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 23: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=20 44

45 2.2. Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów - w szkole SZKOŁY PODSTAWOWE 66% 34% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 24: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 6 klas SP i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=29 GIMNAZJA 5% 41% 44% 8% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 25: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=39 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 15% 22% 37% 26% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 26: Rozpowszechnienie picia alkoholu wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=27 45

46 2.3. Rozpowszechnienie upijania się uczniów - w klasie i w szkole Kolejnym obszarem analizowanym w badaniu była ocena rozpowszechnienia upijania się młodzieży. Jak pokazuje wykres 27, wszyscy nauczyciele ze szkół podstawowych stwierdzili, że problem upijania się nie dotyczy uczniów z klas, w których są wychowawcami. W przypadku wychowawców pierwszych i trzecich klas gimnazjum prawie cztery piąte (79%) stwierdziło, że w ich klasie żaden z uczniów nie upija się alkoholem, a co piąty (21%) przyznał, iż upija się kilku uczniów (wykres 28). W opinii wychowawców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych rozpowszechnienie zjawiska upijania się uczniów jest zdecydowanie większe niż w gimnazjach. Jedynie jedna czwarta nauczycieli pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych (25%) stwierdziła, że w ich klasie nikt się nie upija, a aż trzy czwarte (75%) przyznało,że zdarza się to kilku uczniom (wykres 29). W przypadku oceny rozpowszechnienia problemu upijania się przez uczniów, wychowawcy ze szkół podstawowych (wykres 30) w większości przypadków stwierdzili, że taka sytuacja nie występuje w szkole, w której uczą (93%) jedynie 7% badanych wskazało, że dotyczy to kilku uczniów w szkole. Odsetek nauczycieli gimnazjalistów (wykres 31), którzy stwierdzili że w ich szkole żaden z uczniów nie upija się jest ponad 3-krotnie niższy niż w przypadku pytania o upijanie się w klasie (odpowiednio: 23% w szkole i 79% w klasie). Taka sytuacja może oznaczać, iż znaczna część nauczycieli stara się niezauważać tego typu problemów w swojej klasie, ale dostrzega je dopiero z perspektywy całej szkoły, gdy odpowiedzialność za ich rozwiązywanie rozkłada się na szerokie grono nauczycieli i pedagogów. Warto także zauważyć istotne różnice w opiniach wychowawców pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych odsetek tych, którzy stwierdzili, że żaden z uczniów w szkole nie upija się był 6-krotnie niższy niż w przypadku ocen dotyczących rozpowszechniania problemu w klasie (odpowiednio: 4% w szkole i 25% w klasie). Jednocześnie, prawie trzy piąte (59%) badanych zadeklarowało, że problem upijania się dotyczy kilkudziesięciu uczniów ze szkoły, a zdaniem 4% badanych - mniej więcej połowy (wykres 32). 46

47 2.3. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się uczniów - w klasie SZKOŁY PODSTAWOWE 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Wykres 27: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 6 klas szkół podstawowych. N=22 GIMNAZJA 79% 21% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Wykres 28: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum. N=33 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 25% 75% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość prawie wszyscy lub wszyscy Wykres 29: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=20 47

48 2.3. Rozpowszechnienie zjawiska upijania się uczniów - w szkole SZKOŁY PODSTAWOWE 93% 7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 30: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 6 klas SP i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=29 GIMNAZJA 23% 56% 18% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 31: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=39 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 4% 33% 59% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 32: Rozpowszechnienie upijania się wśród uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG i pedagogów/psychologów z ww. szkół. N=27 48

49 2.4. Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów - w klasie i w szkole Jak pokazuje wykres 33, wszyscy wychowawcy szóstych klas szkół podstawowych stwierdzili, iż w ich klasie żaden z uczniów nie używa narkotyków. Wśród wychowawców pierwszych i trzecich klas gimnazjum podobną opinię wyraziło ponad cztery piąte (85%) badanych (wykres 34). Wśród wychowawców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (wykres 35) odnotowano zdecydowanie mniej osób deklarujących, że problem używania narkotyków nie dotyczy uczniów z ich klasy (65%). Opinię, że narkotyków w klasie, w której są wychowawcami, używa kilku uczniów wyraziło 15% badanych z gimnazjów oraz 35% ze szkół ponadgimnazjalnych. Warto zauważyć, iż w momencie, gdy pytamy o skalę problemów narkotykowych w szkole (a nie w klasie) pojawia się wyraźne zróżnicowanie wyników pomiędzy opiniami wychowawców i pedagogów szkolnych nt. rozpowszechnienia używania narkotyków w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Dla części badanych przyznanie się do tego, iż w ich klasie niektórzy uczniowie mają problemy narkotykowe wydaje się zbyt trudne i nieco ryzykowne. Dużo łatwiej mówić o tym zjawisku z perspektywy całej szkoły, kiedy odpowiedzialność za podejmowanie działań (albo ich zaniechanie) rozkłada się na całe grono pedagogiczne oraz dyrekcję szkoły. Wśród nauczycieli ze szkół podstawowych problem używania narkotyków przez uczniów ze szkoły dostrzegło 3% badanych (wykres 36). W grupie nauczycieli pracujących w gimnazjach odsetek tych, którzy uważają, że w ich szkole żaden z uczniów nie używa narkotyków jest ponad 2-krotnie niższy niż wtedy, gdy to samo pytanie dotyczyło problemu narkotykowego w ich klasie. Prawie trzy piąte (59%) badanych uważa, że w ich szkole sięga po narkotyki kilku uczniów (wykres 37). W szkołach ponadgimnazjalnych (wykres 38) skala tego problemu jest znacznie poważniejsza. Ponad cztery piąte (85%) respondentów przyznało, że w ich szkole są uczniowie używający narkotyków (z perspektywy klasy takie problemy dostrzegało jedynie 35% respondentów), a co piąty badany stwierdził, że jest ich nawet kilkudziesięciu (19%). 49

50 2.4. Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów - w klasie SZKOŁY PODSTAWOWE 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 33: Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 6 klas SP. N=22 GIMNAZJA 85% 15% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 34: Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum. N=33 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 65% 35% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 35: Rozpowszechnienie używania narkotyków wśród uczniów w klasie w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG. N=20 50

51 2.4. Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów - w szkole SZKOŁY PODSTAWOWE 97% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość Wykres 36: Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów w szkole w ocenie wychowawców 6 klas SP i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=29 GIMNAZJA 38% 59% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość Wykres 37: Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów w szkole wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=39 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 15% 67% 19% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość Wykres 38: Rozpowszechnienie używania narkotyków przez uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 klas szkół PG i pedagogów/psychologów z ww. szkół. N=27 51

52 2.5. Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów - w klasie i w szkole W opinii wychowawców, poziom rozpowszechnienia używania dopalaczy przez uczniów w klasie jest podobny do poziomu używania narkotyków. Jak pokazuje wykres 39 wszyscy wychowawcy szóstych klas szkół podstawowych stwierdzili, że w ich klasie żaden z uczniów nie używa dopalaczy. W gimnazjach (wykres 40) co piąty wychowawca (21%) stwierdził, że ma w klasie kilku uczniów sięgających po dopalacze, a w szkołach ponadgimnazjalnych (wykres 41) opinię taką wyraził co czwarty badany (25%). Żaden z badanych nie stwierdził, by problem stosowania dopalaczy mógł dotyczyć większej liczby uczniów z klas, w których pełnią funkcję wychowawcy. Podobnie jak w przypadku różnic dotyczących postrzegania rozpowszechnienia używania narkotyków przez uczniów w klasie i uczniów w szkole, skala rozpowszechnienia używania dopalaczy w szkole jest zdaniem badanych zdecydowanie większa (wykresy 42-44). W badaniu odnotowano wyraźne zmniejszenie odsetka respondentów, którzy uważają, że żaden z uczniów (w ich szkole) nie używa dopalaczy (odpowiednio do: 86% w szkołach podstawowych, 36% w gimnazjach i jedynie 22% w szkołach ponadgimnazjalnych). Ponad połowa nauczycieli gimnazjalistów (56%) i ponad dwie trzecie (67%) nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych stwierdziło, iż w szkole, w której pracują jest kilku uczniów używających dopalaczy. Co dziewiąty nauczyciel ze szkół ponadgimnazjalnych (11%) i 5% badanych z gimnazjów przyznało, że w ich szkole po dopalacze sięga kilkudziesięciu uczniów. 52

53 2.5. Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w klasie SZKOŁY PODSTAWOWE 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 39: Rozpowszechnienie używania dopalaczy wśród uczniów w w ocenie wychowawców 6 klas SP. N=22 klasie GIMNAZJA 79% 21% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 40: Rozpowszechnienie używania dopalaczy wśród uczniów w w ocenie wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum. N=33 klasie SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 75% 25% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 41: Rozpowszechnienie używania dopalaczy wśród uczniów w w ocenie wychowawców 2 klas szkół ponadgimnazjalnych. N=20 klasie 53

54 2.5. Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów - w szkole SZKOŁY PODSTAWOWE 86% 14% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 42: Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w szkole w ocenie wychowawców 6 kl. SP i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=29 GIMNAZJA 36% 56% 5% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 43: Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w szkole wychowawców 1 i 3 klas gimnazjum i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=39 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE 22% 67% 11% 0% 20% 40% 60% 80% 100% nikt kilku kilkudziesięciu mniej więcej połowa większość wszyscy lub prawie wszyscy Wykres 44: Rozpowszechnienie używania dopalaczy przez uczniów w szkole w ocenie wychowawców 2 kl. szkół PG i pedagogów/psychologów szkolnych z ww. szkół. N=27 54

55 2.6. Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole - wychowawcy i pedagodzy Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 5 skal dotyczących postrzegania rozpowszechnienia używania substancji w szkole stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania 9A 9 E, ankiety. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił: 0,902. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość wyniosła w klasach 6 SP: M=6,34, SD=1,23, w klasach 1 i 3 G: M=11,00, SD=2,86, a w klasach 2 SPG: M=13,93, SD=2,51. Analizowano związek pomiędzy oceną rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów a typem szkoły, w jakiej pracują badani. Analizy wykazały, że rozpowszechnienie używania substancji przez uczniów w szkole jest oceniane istotnie wyżej wśród badanych pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych i gimnazjach niż w szkołach podstawowych (wykres 45). 25 Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole według wychowawców i pedagogów wartości średnich p<0,001 13,93 10 p<0,01 11,00 6,34 5 szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 45: Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów w szkole porównanie średnich: wychowawcy i pedagodzy ze szkół podstawowych vs. wychowawcy i pedagodzy z gimnazjów vs. wychowawcy i pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych. 55

56 2.7. Ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów a staż pracy badanych nauczycieli Tabela 2: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów a staż pracy w szkole. SZKOŁY PODSTAWOWE GIMNAZJA ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów W badaniu nie stwierdzono istotnej statystycznie korelacji pomiędzy oceną rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów w szkole a stażem pracy nauczycieli, dla wszystkich typów badanych szkół. Oznacza to, że badani pracujący w szkole dłużej oraz ci pracujący krócej, oceniali podobnie rozpowszechnienie używania substancji wśród uczniów. staż pracy Korelacja Pearsona 1,160 Istotność,406 (dwustronna) N staż pracy Korelacja Pearsona,160 1 ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów SZKOŁY ocena PONADGIMNAZJALNE rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Korelacje nieistotne statystycznie Istotność,406 (dwustronna) N Korelacja Pearsona 1 -,042 Istotność,802 (dwustronna) N staż pracy Korelacja Pearsona -,042 1 Istotność,802 (dwustronna) N Korelacja Pearsona 1 -,185 Istotność,357 (dwustronna) N staż pracy Korelacja Pearsona -,185 1 Istotność,357 (dwustronna) N

57 2.8. Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków przez uczniów w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami 1/2 SP 86% 14% G 44% 31% 18% 5% PG 19% 41% 33% 7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 46: Częstotliwość rozmów z rodzicami uczniów w szkole z powodu palenia przez nich papierosów w ostatnich 12 miesiącach. SP=29 G=39 SPG=27 SP G 100% 92% 5%3% PG 70% 30% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 47: Częstotliwość rozmów z rodzicami uczniów w szkole z powodu picia przez nich alkoholu w ostatnich 12 miesiącach. SP=29 G=39 SPG=27 57

58 2.8. Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków przez uczniów w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami 2/2 SP 97% 3% G 87% 10% 3% PG 85% 15% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 48: Częstotliwość rozmów z rodzicami uczniów w szkole z powodu używania przez nich narkotyków w ostatnich 12 miesiącach. SP=29 G=39 SPG=27 SP G PG 85% 97% 92% 3% 5% 3% 15% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 49: Częstotliwość rozmów z rodzicami uczniów w szkole z powodu używania przez nich dopalaczy w ostatnich 12 miesiącach. SP=29 G=39 SPG=27 58

59 2.8. Rozpowszechnienie palenia papierosów, picia alkoholu i używania narkotyków przez uczniów w kontekście rozmów wychowawców i pedagogów z rodzicami Analiza danych przedstawionych na wykresie 46 wskazuje, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy rozmowy z rodzicami na temat palenia przez uczniów papierosów musiał przeprowadzić co siódmy nauczyciel pracujący w szkołach podstawowych, co drugi pracujący w gimnazjach i czterech na pięciu badanych ze szkół ponadgimnazjalnych (odpowiednio: 14% w SP, 56% w G i 81% w SPG). Najczęściej, rozmowy takie podejmowano raz lub dwa razy w roku. W przypadku nauczycieli pracujących w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych stosunkowo wysokie odsetki badanych przeprowadzały rozmowy z rodzicami uczniów co najmniej raz w miesiącu lub częściej - 22% nauczycieli gimnazjalistów i 40% pracujących z uczniami szkół ponadgimnazjalnych. Zdecydowanie rzadziej do podobnych rozmów z rodzicami dochodziło z powodu picia alkoholu przez młodzież. W ciągu ostatnich 12 miesięcy takie rozmowy przeprowadził co dwunasty nauczyciel z gimnazjum (8%) i niemal co trzeci ze szkół ponadgimnazjalnych (30%). W większości przypadków była to jedna lub dwie rozmowy w roku, jedynie 5% nauczycieli z gimnazjów przyznała, że była zmuszona podjąć takie rozmowy kilka razy w miesiącu. Wśród wychowawców pracujących w szkołach podstawowych nie odnotowano przypadków rozmów z rodzicami na ten temat. W kontekście rozmów nauczycieli z rodzicami w sprawie używania przez uczniów narkotyków oraz dopalaczy uzyskano zróżnicowane odpowiedzi. Wśród badanych ze szkół podstawowych odnotowano po 3% deklaracji odnośnie przeprowadzania rozmów z rodzicami uczniów raz lub dwa razy w roku. W przypadku wychowawców z gimnazjum odsetki prowadzących rozmowy dotyczące narkotyków były zbliżone do odsetków rozmów dotyczących picia alkoholu (5% rozmów odbywających się raz lub dwa razy w roku, 3% rozmów odbywających się kilka razy w miesiącu), ale już nieznacznie wyższe w przypadku rozmów poświęconych używaniu dopalaczy - 10% wskazań na rozmowy odbywające się raz lub dwa razy w roku, 3% rozmów odbywających się raz w miesiącu. Natomiast w przypadku wychowawców ze szkół ponadgimnazjalnych rozmowy z rodzicami uczniów dotyczące używania narkotyków i dopalaczy były prowadzone z tą samą częstotliwością, jednak zdecydowanie rzadziej niż rozmowy dotyczące problemu picia alkoholu przez uczniów (po 15% wskazań na przeprowadzanie rozmów raz lub dwa razy w roku w przypadku dopalaczy i narkotyków w stosunku do 30% w przypadku picia alkoholu przez młodzież). 59

60 2.9. Wiedza wychowawców na temat rozpowszechnienia picia alkoholu przez uczniów poza szkołą wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach podstawowych N=29 86% 14% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w gimnazjach N=39 51% 36% 13% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach ponadgimnazjalnych N=27 15% 52% 22% 11% ani razu przynajmniej raz w miesiącu prawie codziennie lub codziennie 0% 20% 40% 60% 80% 100% raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu Wykres 50: Ile razy wychowawcy i pedagodzy w ciągu ost. 12 miesięcy dowiadywali się o przypadkach picia alkoholu przez uczniów poza szkołą? W badaniu analizowano także, jak często wychowawcy i pedagodzy a także psychologowie szkolni dowiadywali się o przypadkach picia alkoholu przez uczniów poza szkołą np. w takich miejscach jak pub, park, ulica, prywatka czy dyskoteka. Taką sytuację odnotowało 14% nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych, prawie połowa (49%) pracujących w gimnazjach oraz ponad cztery piąte (85%) ze szkół ponadgimnazjalnych. Znacznie częściej o takich zdarzeniach wspominali wychowawcy ze szkół ponadgimnazjalnych niż nauczyciele pracujący w pozostałych typach szkół. Jeden na trzech respondentów uczących gimnazjalistów (36%) słyszała o takich sytuacjach raz lub dwa razy w roku a kolejne 13% - raz w miesiącu. W szkołach PG odnotowano aż 52% nauczycieli, którzy kilkakrotnie w ostatnim roku dowiedzieli się o przypadkach picia alkoholu przez uczniów swojej szkoły poza jej terytorium. Co trzeci badany w tej grupie (33%) przyznał, że tego typu wydarzenia miały miejsce raz w miesiącu a nawet częściej. 60

61 2.10. Wiedza wychowawców na temat rozpowszechnienia używania narkotyków przez uczniów poza szkołą wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołch podstawowych N=29 97% 3% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w gimnazjach N=39 59% 38% 3% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach ponadgimnazjalnych N=27 74% 19% 7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu prawie codziennie lub codziennie raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu Wykres 51: Ile razy wychowawcy i pedagodzy w ciągu ost. 12 miesięcy dowiadywali się o przypadkach używania narkotyków przez uczniów poza szkołą? Rzadziej niż w przypadku picia alkoholu przez uczniów poza szkołą do nauczycieli ze szkół podstawowych, gimnazjów oraz ze szkół ponadgimnazjalnych docierały informacje na temat używania narkotyków przez młodzież szkolną. O przypadkach używania narkotyków poza szkołą dowiedziało się 3% badanych ze szkół podstawowych, 26% ze szkół ponadgimnazjalnych i aż 41% nauczycieli z gimnazjów. Większość badanych przyznaje, iż były to pojedyncze zdarzenia (raz lub dwa razy w roku) odpowiednio 38% w gimnazjach i 19% w SPG. 3% procent nauczycieli gimnazjalistów i 7% spośród wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych stwierdziło, że takie przypadki, w ciągu ostatnich 12 miesięcy, miały miejsce kilkakrotnie. 61

62 2.11. Wiedza wychowawców na temat rozpowszechnienia używania dopalaczy przez uczniów poza szkołą wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołch podstawowych N=29 97% 3% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w gimnazjach N=39 77% 23% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach ponadgimnazjalnych N=27 74% 19% 7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu przynajmniej raz w miesiącu prawie codziennie lub codziennie raz lub dwa razy kilka razy w miesiącu Wykres 52: Ile razy wychowawcy i pedagodzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy dowiadywali się o przypadkach używania dopalaczy przez uczniów poza szkołą? Wiedza odnośnie przypadków używania przez uczniów dopalaczy poza szkołą została oceniona podobnie w stosunku do przypadków używania narkotyków wśród nauczycieli ze szkół podstawowych oraz szkół ponadgimnazjalnych, natomiast wśród nauczycieli z gimnazjów wyższe odsetki badanych deklarowały, że takie sytuacje nie miały miejsca (77% w stosunku do 59% w przypadku używania narkotyków poza szkołą). Większość badanych twierdziła, że były to pojedyncze sytuacje (jedna lub dwie w ciągu roku) 3% w szkołach podstawowych, 23% w gimnazjach oraz 19% w szkołach ponadgimnazjalnych, ale co czternasty wychowawca i pedagog pracujący w szkołach ponadgimnazjalnych uznał, że tego typu wydarzenia miały miejsce raz w miesiącu. 62

63 2.12. Wiedza wychowawców na temat udziału uczniów w bójce lub innym akcie przemocy poza szkołą wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołch podstawowych N=29 wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w gimnazjach N=39 55% 59% 31% 14% 41% wychowawcy i pedagodzy/psychologowie w szkołach ponadgimnazjalnych N=27 56% 37% 7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu raz lub dwa razy przynajmniej raz w miesiącu kilka razy w miesiącu prawie codziennie lub codziennie Wykres 53: Ile razy wychowawcy i pedagodzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy dowiadywali się o udziale uczniów w bójce lub innym akcie przemocy poza szkołą? W badaniu analizowano także, jak często wychowawcy i pedagodzy oraz psychologowie szkolni dowiadywali się o przypadkach przemocy pomiędzy uczniami np. bójce lub innych, podobnych wydarzeniach, do których dochodziło poza szkołą. We wszystkich badanych grupach nauczycieli odnotowano zbliżone odsetki respondentów, którzy w okresie ostatnich 12 miesięcy dowiedzieli się o bójce lub innym akcie przemocy rówieśniczej, który zdarzył się poza szkołą, a w którym uczestniczyli uczniowie z ich szkoły. Średnio czterech na dziesięciu wychowawców i pedagogów, zarówno ze szkoły podstawowej (45%), gimnazjum (41%), jak i szkoły ponadgimnazjalnej (44%) przyznało, iż w ostatnim roku dowiedziało się o bójce lub innej formie przemocy, w której uczestniczyli uczniowie z jego szkoły. Zdecydowana większość badanych we wszystkich grupach nauczycieli przyznała, iż takie informacje docierały do nich raz lub dwa razy w ciągu roku (31% w SP, 41% w G i 37% w SPG), jednak 14% respondentów ze szkół podstawowych stwierdziło, takie sytuacje zdarzały się częściej tj. raz w miesiącu, a 7% pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych wskazała na sytuacje mające miejsce kilka razy w miesiącu. 63

64 3. Dostępność substancji psychoaktywnych dla uczniów w środowisku lokalnym w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych 64

65 3.1. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych - w opinii pedagogów i wychowawców VI klas szkół podstawowych Ocena dostępności substancji psychoaktywnychdla uczniów VI klas SP w opinii wychowawców i pedagogów ze szkół podstawowych -porównanie wartości średnich skala 7 punktowa, gdzie 1 oznacza bardzo trudno a 7 bardzo łatwo papierosy piwo wino dopalacze kleje lub inne substancje wziewne wódka (inny napój spirytusowy) marihuana lub haszysz amfetamina ecstasy heroina kokaina 2,41 2,31 2,93 2,76 3,41 4,14 3,93 4,31 4,62 5,24 5, Wykres 54: Ocena dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży z Pragi Południe w opinii nauczycieli szkół podstawowych - porównanie średnich; N=29 Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie ze szkół podstawowych uznali, że najłatwiej dostępne dla młodzieży są papierosy, a następnie piwo i wino. Nieco trudniej w ocenie badanych jest zdobyć młodym ludziom wódkę, dopalacze oraz kleje i inne substancje wziewne. Najtrudniejszy w ocenie badanych jest dostęp do narkotyków amfetaminy, ecstasy, heroiny i kokainy. Nieco łatwiej w ocenie nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych młodzież może zdobyć marihuanę lub haszysz. 65

66 3.1. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych - w opinii pedagogów i wychowawców I i III kl. gimnazjum Ocena dostępności substancji psychoaktywnychdla uczniów I iiii klas gimnazjum w opinii wychowawców i pedagogów z gimnazjów -porównanie wartości średnich skala 7 punktowa, gdzie 1 oznacza bardzo trudno a 7 bardzo łatwo papierosy piwo wino wódka (inny napój spirytusowy) kleje lub inne substancje wziewne dopalacze marihuana lub haszysz amfetamina ecstasy kokaina heroina 4,08 4,05 3,59 3,49 6,54 6,10 5,95 5,51 5,05 4,90 4, Wykres 55: Ocena dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży Pragi Południe w opinii nauczycieli gimnazjów - porównanie średnich; N=39 W opinii wychowawców i pedagogów/psychologów z gimnazjów dostępność większości substancji psychoaktywnych została oceniona jako większa niż w przypadku wychowawców ze szkół podstawowych, przy czym uszeregowanie poszczególnych substancji ze względu na ich dostępność była bardzo zbliżona. Badani uznali, że najłatwiej dostępne dla młodzieży są papierosy, a następnie piwo i wino. Nieco trudniej w ocenie badanych jest zdobyć młodym ludziom wódkę oraz kleje i inne substancje wziewne. Najtrudniejszy w ocenie badanych jest dostęp do narkotyków (amfetaminy, ecstasy, kokainy i heroiny). Nieco łatwiej w ocenie nauczycieli pracujących w gimnazjach młodzież może zdobyć marihuanę lub haszysz, a także dopalacze. 66

67 3.1. Ocena dostępności substancji psychoaktywnych - w opinii pedagogów i wychowawców II kl. szkół ponadgimnazjalnych Ocena dostępności substancji psychoaktywnychdla uczniów II klas SPG w opinii wychowawców i pedagogów ze szkół ponadgimnazjalnych -porównanie wartości średnich skala 7 punktowa, gdzie 1 oznacza bardzo trudno a 7 bardzo łatwo 6,96 papierosy piwo wino wódka (inny napój spirytusowy) kleje lub inne substancje wziewne dopalacze marihuana lub haszysz amfetamina ecstasy heroina kokaina 4,04 4,00 4,70 4,63 5,33 5,63 5,56 6,93 6,89 6, Wykres 56: Ocena dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży Pragi Południe w opinii nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych - porównanie średnich; N=27 Również wychowawcy i pedagodzy/psychologowie pracujący w szkołach ponadgimnazjalnych uszeregowali substancje psychoaktywne ze względu na ich dostępność w podobny sposób do wychowawców i pedagogów młodszych uczniów. Badani stwierdzili, że najłatwiej dostępne dla młodzieży są papierosy oraz napoje alkoholowe (piwo, wino i wódka). Nieco trudniej w opinii badanych jest zdobyć kleje oraz dopalacze. Najtrudniejszy natomiast jest dostęp do narkotyków - zwłaszcza kokainy i heroiny. Nieco łatwiej, w porównaniu z ww. substancjami można zdobyć ecstasy i amfetaminę oraz marihuanę lub haszysz. 67

68 3.2. Porównanie ocen dot. dostępności substancji wśród wychowawców i pedagogów w SP, gimnazjach i szkołach PG ,14 5,05 n.i. 5,63 5,86 6,96 6,93 6,89 6,54 6,10 5,95 5,24 4,62 n.i. p<0,05 p<0,05 3,93 5,51 6,59 p<0,05 3 n.i. p<0,05 p<0,05 p<0,001 p<0, kleje (substancje wziewne) papierosy piwo wino wódka (inny napój spirytusowy) szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 57: Ocena dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży z Pragi Południe w opinii wychowawców i nauczycieli - porównanie średnich ocen pomiędzy typami szkół. SP=29 G=39 SPG=27 Wychowawcy i pedagodzy/psychologowie ze wszystkich typów badanych szkół w zbliżony sposób ocenili dostępność dla młodzieży klejów (psychoaktywnych substancji wziewnych). Istotne statystycznie różnice pomiędzy opiniami badanych z poszczególnych typów szkół odnotowano w kontekście oceny dostępności wszystkich napojów alkoholowych (piwa, wina, wódki). Natomiast w przypadku oceny dostępności papierosów niższe oceny dotyczące dostępności były udziałem wychowawców i pedagogów ze szkół podstawowych niż w przypadku badanych z gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych (pomiędzy którymi nie odnotowano istotnych statystycznie różnic). 68

69 3.2. Porównanie dostępności substancji psychoakt. w ocenie wychowawców i pedagogów w SP, gimnazjach i szkołach PG ,56 5,33 4,90 4,79 4,31 3,41 4,70 4,63 4,08 4,05 2,93 2,76 4,00 4,04 3,59 3,49 2,31 2,41 2 n.i. n.i. n.i. n.i. n.i. n.i. 1 n.i. p<0,01 p<0,05 p<0,05 p<0,05 n.i. 0 dopalacze marihuana amfetamina ecstasy kokaina heroina szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 58: Ocena dostępności nielegalnych substancji psychoaktywnych dla młodzieży z Pragi Południe w opinii wychowawców i nauczycieli - porównanie średnich ocen pomiędzy typami szkół. SP=29 G=39 SPG=27 W badaniu nie stwierdzono istotnych statystycznie różnice w ocenie dostępności dla młodzieży dopalaczy oraz heroiny. Istotne statystycznie również w ocenach dostępności odnotowano w przypadku ocen pozostałych narkotyków objętych analizą - pedagodzy i wychowawcy pracujący w szkołach podstawowych ocenili dostępność marihuany, amfetaminy, ecstasy i kokainy jako mniejszą niż ich koledzy i koleżanki pracujące w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Nie odnotowano natomiast istotnych statystycznie różnic w ocenie dostępności poszczególnych narkotyków przez nauczycieli i wychowawców w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. 69

70 3.3. Ocena dostępności alkoholu i papierosów wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne papierosy 38% 62% piwo 55% 45% wino 10% 66% 24% wódka 34% 38% 28% 0% 20% 40% 60% 80% 100% trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 59: Dostępność papierosów i alkoholu w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych. N=29 W dodatkowych analizach przyjęto, że oceny badanych mieszczące się na skali w przedziale 1-2 oznaczają, że określone substancje są trudno dostępne, oceny 3-5, że są średnio dostępne, zaś oceny 6-7 łatwo dostępne. Jak pokazuje wykres 59, ponad trzy piąte (62%) badanych wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach podstawowych uznało, że dla 12-letniej młodzieży z Pragi Południe łatwo dostępne są papierosy, prawie dwie piąte (38%) uznało je za średnio dostępne, a żaden z badanych wychowawców nie uznał, iż zdobycie papierosów przez uczniów szkół podstawowych jest dla nich trudne. Ponad dwie piąte (45%) respondentów stwierdziło również, że dla uczniów szkół podstawowych łatwo dostępne jest piwo, 55% określiło poziom jego dostępności dla tej grupy młodzieży, jako średni. Żaden z badanych nie stwierdził, że piwo jest trudno dostępne. Wino, jako łatwo dostępne dla uczniów szkół podstawowych uznał prawie co czwarty badany (24%), a co dziesiąty (10%) stwierdził, że dostęp do wina jest trudny. W przypadku wódki odnotowano zbliżony odsetek nauczycieli 28%, którzy przyznali, że jest ona łatwo dostępna dla uczniów, ale odsetek tych, którzy byli przeciwnego zdania ( trudno dostępne ) osiągnął 34%. 70

71 3.3. Ocena dostępności alkoholu i papierosów wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne papierosy 8% 92% piwo 3% 21% 77% wino 5% 21% 74% wódka 8% 36% 56% 0% 20% 40% 60% 80% 100% trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 60: Dostępność papierosów i alkoholu w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w gimnazjum. N=39 W przypadku ocen wyrażanych przez wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych z gimnazjum odnotowano znaczący wzrost deklaracji dotyczących łatwej dostępności poszczególnych substancji psychoaktywnych w porównaniu do opinii ich kolegów i koleżanek ze szkół podstawowych. Aż 92% badanych z gimnazjów uznało, że dla młodzieży gimnazjalnej z Pragi Południe łatwo dostępne są papierosy. Zaledwie co dwunasty (8%) nauczyciel stwierdził, że są one średnio dostępne. Żaden z badanych wychowawców nie uznał, iż gimnazjalistom trudno jest zdobyć papierosy. Ponad trzy czwarte respondentów stwierdziło również, że dla gimnazjalistów łatwo dostępne jest piwo (77%), jedna piąta (21%) określiła poziom jego dostępności dla tej grupy młodzieży, jako średni, a 3% stwierdziło, że piwo jest trudno dostępne. Wino, jako łatwo dostępne dla gimnazjalistów uznał zbliżony odsetek badanych wychowawców i pedagogów jak piwo 74%, przeciwnego zdania było 5% badanych ( trudno dostępne ). W przypadku wódki odnotowano niższy niż w przypadku piwa i wina odsetek nauczycieli 56%, którzy przyznali, że dla uczniów gimnazjów jest ona łatwo dostępna. Innego zdania było jedynie 8% badanych nauczycieli, a średnio co trzeci uważał wódkę za średnio dostępną dla młodzieży gimnazjalnej (36%). 71

72 3.3. Ocena dostępności alkoholu i papierosów wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne papierosy 100% piwo 100% wino 100% wódka 15% 85% 0% 20% 40% 60% 80% 100% trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 61: Ocena dostępności papierosów i alkoholu dokonana przez wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół ponadgimnazjalnych. N=27 Wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych ze szkół ponadgimnazjalnych nie odnotowano ani jednej opinii wskazującej na jakiekolwiek trudności w zdobyciu przez uczniów papierosów, piwa i wina 100% badanych zadeklarowało, że zdobycie tych substancji psychoaktywnych przez młodzież uczącą się w tych szkołach byłoby łatwe. Jedynie w przypadku oceny dostępności wódki 15% badanych stwierdziło, że jest ona dla badanych średnio dostępna, przy czym żaden z badanych nie uznał, iż zdobycie wódki przez uczniów szkół ponadgimnazjalnych jest dla nich trudne. Wyniki te jednoznacznie wskazują, iż poziom dostępności papierosów oraz napojów alkoholowych dla młodzieży ze szkół ponadgimnazjalnych z terenu Pragi Południe jest bardzo wysoki. Warto podkreślić, iż ponad połowa nastolatków, do których odnosiły się wspomniane opinie nauczycieli (uczniowie drugich klas SPG z badanych szkół) to osoby niepełnoletnie. 72

73 3.4. Ocena dostępności narkotyków wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne dopalacze 21% 59% 21% kleje 21% 59% 21% kokaina 66% 31% 3% heroina 55% 41% 3% ecstasy amfetamina 38% 34% 62% 66% marihuana lub haszysz 28% 69% 3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 62: Ocena dostępności narkotyków i dopalaczy dokonana przez wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół podstawowych. N=29 W przypadku narkotyków, oceny dostępności wyrażane przez wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach podstawowych były znacznie niższe niż w przypadku ocen dotyczących dostępności papierosów i napojów alkoholowych. Jedna piata badanych uznała, iż dopalacze są łatwo dostępne dla młodzieży ze szkół podstawowych, taki sam odsetek badanych zadeklarował, że łatwo dostępne dla młodzieży są kleje i inne substancje wziewne. Po 3% nauczycieli zadeklarowało, że łatwo dostępne dla uczniów są marihuana lub haszysz, kokaina i heroina. W przypadku pozostałych narkotyków ecstasy i amfetaminy - żaden z badanych nie wyraził takiej opinii. Trudno dostępna dla uczniów szkół podstawowych w opinii ich wychowawców i nauczycieli jest kokaina i heroina. Uważa tak odpowiednio 66% i 55% badanych nauczycieli ze szkół podstawowych. Około jednej trzeciej badanych było zdania, iż do trudno dostępnych narkotyków należą amfetamina, ecstasy oraz marihuana lub haszysz. Jedna piąta nauczycieli (po 21%) za trudno dostępne dla uczniów uznała dopalacze oraz kleje i inne substancje wziewne. 73

74 3.4. Ocena dostępności narkotyków wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne dopalacze 8% 51% 41% kleje 13% 36% 51% kokaina 38% 41% 21% heroina 41% 36% 23% ecstasy 28% 44% 28% amfetamina 33% 38% 28% marihuana lub haszysz 15% 46% 38% 0% 20% 40% 60% 80% 100% trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 63: Ocena dostępności narkotyków i dopalaczy dokonana przez wychowawców i pedagogów/psychologów z gimnazjów. N=39 Połowa wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjach (51%) uznała, iż kleje i inne substancje wziewne (używane w celu odurzania się) są łatwo dostępne dla młodzieży gimnazjalnej. Jedynie 13% nauczycieli w tej grupie było przeciwnego zdania, uznając iż substancje te są trudno dostępne. W badaniu odnotowano również wysoki poziom dostępności dopalaczy oraz marihuany lub haszyszu. Średnio czterech na dziesięciu nauczycieli przyznało, że są one łatwe do zdobycia (odpowiednio 41% i 38%), przy 8-15% badanych mających przeciwne zdanie ( trudno dostępne ). Ponad jedna czwarta badanych w tej grupie respondentów wyraziła opinię, że dla gimnazjalistów łatwo dostępna jest amfetamina i ecstasy (po 28%), a ponad jedna piąta zadeklarowała łatwość zdobycia przez uczniów z gimnazjum heroiny (23%) i kokainy (21%). W przypadku badanych, którzy deklarowali trudności w zdobyciu przez uczniów amfetaminy, kokainy i heroiny odnotowano zbliżone odsetki tych, którzy oceniali zdobycie tych substancji przez uczniów jako średnio- i trudnodostępne, a w przypadku ecstasy przeważały opinie określające jej dostępność na średnim poziomie. 74

75 3.4. Ocena dostępności narkotyków wg kryterium - łatwo, średnio i trudno dostępne dopalacze 44% 56% kleje 7% 30% 63% kokaina 30% 41% 30% heroina 30% 41% 30% ecstasy 11% 56% 33% amfetamina 7% 59% 33% marihuana lub haszysz 4% 48% 48% 0% 20% 40% 60% 80% 100% trudno dostępne średnio dostępne łatwo dostępne Wykres 64: Ocena dostępności narkotyków i dopalaczy dokonana przez wychowawców i pedagogów/psychologów ze szkół ponadgimnazjalnych. N=27 Średnio trzy piąte nauczycieli pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych stwierdziło, że dopalacze i kleje są łatwo dostępne dla uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych z terenu Pragi Południe. Wysoki poziom dostępności odnotowano również w przypadku marihuany i haszyszu, których łatwą dostępność dla uczniów zadeklarowała prawie połowa badanych (48%). Średnio trzech na dziesięciu badanych uznało, że łatwo dostępne dla młodzieży są pozostałe narkotyki objęte analizą kokaina, heroina, ecstasy oraz amfetamina. W porównaniu do badanych z pozostałych typów szkół, wychowawcy i pedagodzy/ psychologowie szkolni zatrudnieni w szkołach ponadgimnazjalnych znacznie rzadziej deklarowali, że zdobycie poszczególnych substancji byłoby dla uczniów trudne. W przypadku kokainy i heroiny odsetki badanych deklarujących trudność zdobycia narkotyków osiągnął 30%, jednak w przypadku klejów, ecstasy i amfetaminy opinię taką wyraziło zaledwie 7-11% nauczycieli, a w przypadku marihuany lub haszyszu 4%. W przypadku dopalaczy żaden z badanych pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych nie stwierdził, by uczniowie mieli do nich trudny dostęp. 75

76 3.5. Ocena dostępności substancji a ocena rozpowszechnienia ich używania przez uczniów w szkole Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 11 skal dotyczących postrzegania dostępności substancji psychoaktywnych dla młodzieży z Pragi Południe stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Ocena dostępności substancji dla młodzieży, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytanie 15 ankiety (współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił: 0,905). Analizowano związek pomiędzy oceną rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów a oceną dostępności substancji dla młodzieży z Pragi Południe. Analizy wykazały, że w przypadku gimnazjów pomiędzy wymienionymi zmiennymi istnieje istotny dodatni związek. Oznacza to, że badani z tego typu szkół, którzy wyżej oceniali dostępność substancji psychoaktywnych dla uczniów wyżej także szacowali rozpowszechnienie ich używania wśród uczniów. W przypadku badanych ze szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wymienionymi zmiennymi. SZKOŁY PODSTAWOWE GIMNAZJA ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena dostępności substancji ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena dostępności substancji SZKOŁY ocena PONADGIMNAZJALNE rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena dostępności substancji Korelacja istotna statystycznie na poziomie p<0,01 ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena dostępności substancji Korelacja Pearsona 1,320 Istotność,091 (dwustronna) N Korelacja Pearsona,320 1 Istotność,091 (dwustronna) N Korelacja Pearsona 1,450 Istotność,004 (dwustronna) N Korelacja Pearsona,450 1 Istotność,004 (dwustronna) N Korelacja Pearsona 1 -,090 Istotność,654 (dwustronna) N Korelacja Pearsona -,090 1 Istotność,654 (dwustronna) N Tabela 3: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów a ocena dostępności substancji dla młodzieży z Pragi Południe. 76

77 4. Rozpowszechnienie różnych form przemocy pomiędzy uczniami w ocenie nauczycieli i pedagogów/psychologów szkolnych 77

78 4.1. Przemoc werbalna i psychiczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów Uczniowie używali wobec siebie obraźliwych, wulgarnych słów nigdy raz lub dwa razy prawie kilka razy raz w miesiącuraz w tygodniu codziennie lub codziennie szkoły podstawowe 0% 3% 17% 3% 24% 52% gimnazja 0% 8% 28% 8% 21% 36% szkoły ponadgimnazjalne 7% 19% 30% 7% 19% 19% Uczniowie wyśmiewali się z innego ucznia nigdy raz lub dwa razy prawie kilka razy raz w miesiącuraz w tygodniu codziennie lub codziennie szkoły podstawowe 0% 7% 17% 7% 31% 38% gimnazja 3% 10% 41% 13% 10% 23% szkoły ponadgimnazjalne 4% 26% 41% 11% 19% 0% Uczniowie zastraszali innego ucznia lub grozili mu nigdy raz lub dwa razy prawie kilka razy raz w miesiącuraz w tygodniu codziennie lub codziennie szkoły podstawowe 17% 34% 21% 14% 10% 3% gimnazja 18% 33% 38% 10% 0% 0% szkoły ponadgimnazjalne 56% 22% 19% 4% 0% 0% Uczniowie zmuszali innego ucznia do oddania cennego przedmiotu nigdy raz lub dwa razy prawie kilka razy raz w miesiącuraz w tygodniu codziennie lub codziennie szkoły podstawowe 72% 17% 7% 3% 0% 0% gimnazja 69% 23% 8% 0% 0% 0% szkoły ponadgimnazjalne 89% 11% 0% 0% 0% 0% Tabela 4: Częstotliwość występowania przemocy werbalnej i psychicznej wśród uczniów w ost. 12 miesiącach, w opinii wychowawców i pedagogów/psychologów 6 klas SP, 1 i 3 klas G oraz 2 klas SPG (SP=29 G=39 SPG=27). 78

79 4.1. Przemoc werbalna i psychiczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów Analizując rozpowszechnienie zjawiska przemocy wśród uczniów wyróżniono jej dwie kategorie: przemoc werbalną i psychiczną oraz przemoc fizyczną. W ramach przemocy werbalnej i psychicznej w badaniu analizowano częstotliwość takich zachowań jak: używanie przez uczniów wulgarnych słów, wyśmiewanie się z innych uczniów, zastraszanie oraz zmuszanie innego ucznia do oddania cennego przedmiotu. W badaniu pytano nauczycieli o ich opinię nt. skali tych zachowań w szkole. Jak pokazuje tabela 4, najbardziej rozpowszechnioną formą przemocy wśród uczniów wg. badanych wychowawców i pedagogów jest używanie przez młodzież wulgaryzmów i obraźliwych słów. Z takimi zachowaniami spotkało się 93% badanych ze SPG i 100% badanych ze szkół podstawowych i gimnazjów. Połowa nauczycieli pracujących w SP (52%), ponad jedna trzecia (36%) z gimnazjów i jedna piąta (19%) ze SPG stwierdziła, iż takie zachowania występują codziennie lub prawie codziennie. Ponad jedna czwarta pedagogów i wychowawców była zdania, iż wulgarne zachowania uczniów wobec kolegów/koleżanek w szkole zdarzają się raz w miesiącu lub raz w tygodniu. Innym powszechnie występującym zachowaniem o charakterze przemocowym jest wyśmiewanie się uczniów z innego ucznia/kolegi w szkole. Z tego typu sytuacją zetknęło się w swojej szkole 97% badanych nauczycieli z gimnazjum, 96% nauczycieli SPG oraz wszyscy nauczyciele ze szkół podstawowych. W przypadku pracujących w SP aż 76% wychowawców i pedagogów było świadkiem wyśmiewania się uczniów z innego kolegi w szkole - co najmniej raz w miesiącu lub częściej. W gimnazjach taka częstotliwość występowania problemu została zaobserwowana przez prawie połowę (46%), a w szkołach ponadgimnazjalnych przez 30% badanych. Kolejną poważną formą przemocy, z jaką spotkali się badani nauczyciele było zastraszanie innego ucznia w szkole lub grożenie innemu uczniowi. Ośmiu na dziesięciu pedagogów i wychowawców z praskich szkół podstawowych i gimnazjów (82-83%) oraz 44% pracujących w SPG przyznało,że w ciągu ostatnich 12 miesięcy w ich szkole zdarzyła się tego typu sytuacja. Najczęściej były to pojedyncze wydarzenia, ale co piąty nauczyciel ze szkół podstawowych oraz ze SPG (odpowiednio: 21% i 19%) oraz prawie czterech na dziesięciu nauczycieli z gimnazjum (38%) przyznało, że z tego typu sytuacją, w której uczniowie zastraszali lub grozili innemu uczniowi spotkali się w swojej szkole kilka razy w roku. Co szósty nauczyciel ze szkoły podstawowej (17%), co czwarty (23%) z gimnazjum i co dziewiąty ze SPG (11%) przyznał, iż w ostatnich 12 miesiącach raz lub dwa razy zetknął się w szkole z sytuacją, gdy uczniowie zmuszali innego ucznia do oddania jakiejś wartościowej rzeczy. 79

80 4.1. Przemoc werbalna i psychiczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów Uczniowie byli agresywni wobec innego ucznia za pomocą internetu, telefonu komórkowego nigdy raz lub dwa razy prawie kilka razy raz w miesiącuraz w tygodniu codziennie lub codziennie szkoły podstawowe 14% 45% 34% 7% 0% 0% gimnazja 26% 31% 38% 0% 5% 0% szkoły ponadgimnazjalne 44% 37% 15% 4% 0% 0% Tabela 5: Częstotliwość występowania przemocy psychicznej wśród uczniów w ostatnich 12 miesiącach, w tzw. cyberprzestrzeni, w opinii wychowawców i pedagogów/psychologów 6 klas SP, 1 i 3 klas G oraz 2 klas SPG (SP=29 G=39 SPG=27). Jedną z form przemocy psychicznej coraz częściej pojawiającą się wśród młodzieży jest agresja w tzw. cyberprzestrzeni (wyśmiewanie, rozpowszechnianie nieprawdziwych lub poufnych informacji dot. przede wszystkim życia prywatnego oraz relacji interpersonalnych). Podstawowym urządzeniami wykorzystywanymi w ramach tego typu zachowań jest Internet i telefon komórkowy. Jak pokazuje tabela 5 rozpowszechnienie tego typu zachowań jest zróżnicowane i uzależnione od typu szkoły. Ponad cztery piąte (86%) wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach podstawowych przyznaje, iż w ciągu ostatniego roku zetknęło się ze zjawiskiem przemocy w cyberprzestrzeni. 45% badanych w tej grupie nauczycieli uważa, że tego typu zdarzenia były incydentalne i zdarzyły się najwyżej raz lub dwa razy w roku. Co trzeci badany nauczyciel (34%) stwierdził, że takie sytuacje miały miejsce co najmniej kilka razy w roku, a 7% przyznało, iż dochodziło do nich raz w miesiącu. Poziom rozpowszechnienia tego typu form przemocy w gimnazjach był niższy. Pojawienie się tego typu zachowania przemocowego odnotowało trzy czwarte badanych (74%), jedna trzecia wskazała na ich incydentalny charakter (jeden lub dwa razy 31%), a 38% wskazało na kilka razy. 5% badanych przyznało, że takie sytuacje zdarzyły się raz w tygodniu. Najrzadziej występowanie agresji w tzw. cyberprzestrzeni deklarowali nauczyciele ze szkół PG. Ponad połowa nauczycieli (56%) stwierdziła, iż w jego szkole pojawiły się tego typu zachowania przemocowe, przy czym zdecydowana większość (37%) podkreśliła ich incydentalny charakter (jeden lub dwa razy), a 15% wskazało na kilka razy. 4% badanych przyznało, że takie sytuacje zdarzyły się raz w miesiącu. 80

81 4.2. Przemoc fizyczna wśród uczniów w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów prawie Uczniowie popychali się raz lub dwa nigdy kilka razy raz w miesiącuraz w tygodniu codziennie lub lub szarpali razy codziennie szkoły podstawowe 0% 7% 21% 34% 0% 38% gimnazja 5% 10% 41% 8% 26% 10% szkoły ponadgimnazjalne 33% 41% 15% 11% 0% 0% prawie raz lub dwa Uczniowie bili się nigdy kilka razy raz w miesiącuraz w tygodniu codziennie lub razy codziennie szkoły podstawowe 10% 21% 34% 14% 17% 3% gimnazja 26% 31% 36% 5% 3% 0% szkoły ponadgimnazjalne 74% 19% 7% 0% 0% 0% Tabela 6: Częstotliwość występowania przemocy fizycznej wśród uczniów w ost. 12 miesiącach, w opinii wychowawców i pedagogów/psychologów 6 klas SP, 1 i 3 klas G oraz 2 klas SPG (SP=29 G=39 SPG=27). Wszyscy badani ze szkół podstawowych oraz 95% wychowawców i pedagogów/psychologów pracujących w gimnazjach w ciągu ostatnich 12 miesięcy odnotowało przypadki popychania się lub szarpania wśród uczniów. Co najmniej raz w miesiącu lub częściej (raz w tygodniu lub prawie codziennie) na tego typu sytuacje wskazało siedmiu na dziesięciu nauczycieli ze SP oraz 44% nauczycieli z gimnazjum. Dwie piąte nauczycieli z gimnazjum (41%) i jedna piąta ze szkół podstawowych (21%) przyznała, iż tego typu zachowania zdarzały się kilka razy w roku. Bójki pomiędzy uczniami w szkole, do których doszło w ciągu ostatnich 12 miesięcy odnotowało dziewięciu na dziesięciu badanych ze szkół podstawowych (90%) oraz trzy czwarte nauczycieli w gimnazjach (74%). Takie zachowania najczęściej miały charakter incydentalny 55% nauczycieli ze SP i 67% z gimnazjów zaobserwowała je nie częściej niż kilka razy w roku. Raz w miesiącu lub częściej bójki występowały zdaniem 34% badanych wychowawców najmłodszych z uczniów oraz 8% badanych z gimnazjów. W szkołach ponadgimnazjalnych częstotliwość występowania przemocy fizycznej wśród uczniów w opinii badanych nauczycieli była znacznie mniejsza niż w gimnazjach i w szkołach podstawowych. Odnotowane zachowania przemocowe najczęściej występowały rzadko popychanie i szarpanie się występujące co najmniej kilka razy odnotowało 26% nauczycieli ze SPG, a występowanie z tą częstotliwością bójek 7% badanych. 81

82 4.3. Nasilenie przemocy rówieśniczej w szkole w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych Analizy wykazały także, że wskaźnik sumaryczny z 7 skal dotyczących częstotliwości stosowania przemocy przez uczniów w szkole (w ost. 12 mies.) stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Nasilenie przemocy w szkole w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania 11A-11G ankiety. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił 0,881. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła w szkołach podstawowych: M=24,24 SD=6,25, w gimnazjach: M=20,41 SD=5,88, a w szkołach ponadgimnazjalnych: M=14,78 SD=4,97. Analizowano związek pomiędzy nasileniem przemocy wśród uczniów w szkole w ocenie badanych wychowawców i pedagogów/psychologów a typem szkoły, w jakiej pracują. Analizy wykazały, że nasilenie przemocy wśród uczniów w szkole jest wyżej oceniane w szkołach podstawowych niż w gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych ,24 p<0, ,41 n.i. 14,78 12 p<0,001 7 szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 65: Nasilenie przemocy wśród uczniów a typ szkoły - porównanie średnich w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. 82

83 4.4. Nasilenie przemocy w szkole a nasilenie rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów - w ocenie wychowawców i pedagogów Tabela 7: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: nasilenie przemocy w szkole w oczach wychowawców i pedagogów/psychologów a ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów. SZKOŁY PODSTAWOWE ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena nasilenia przemocy wśród uczniów Korelacja Pearsona 1,355 Istotność,059 (dwustronna) N ocena nasilenia przemocy wśród uczniów Korelacja Pearsona,355 1 Istotność,059 (dwustronna) N GIMNAZJA ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Korelacja Pearsona 1,100 Istotność,544 (dwustronna) N ocena nasilenia przemocy wśród uczniów Korelacja Pearsona,100 1 Istotność,544 (dwustronna) N SZKOŁY ocena PONADGIMNAZJALNE rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Korelacja Pearsona 1,384 Istotność,048 (dwustronna) N ocena nasilenia przemocy wśród uczniów Korelacja Pearsona,384 1 Istotność,048 (dwustronna) N Korelacja istotna na poziomie p<0,01 Jak pokazuje Tabela 7, w szkołach ponadgimnazjalnych w badaniu odnotowano istotny dodatni związek pomiędzy nasileniem przemocy w szkole w ocenie badanych a oceną rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów. Oznacza to, że im większe rozpowszechnienie używania substancji wśród uczniów w ocenie badanych z tego typu szkół, tym większe także w ich ocenie nasilenie przemocy wśród uczniów w percepcji wychowawców i pedagogów. Wśród badanych ze szkół podstawowych oraz gimnazjów odnotowano pozytywną zależność pomiędzy zmiennymi, była ona jednak nieistotna statystycznie. 83

84 5. Percepcja profilaktyki szkolnej wśród badanych wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych 84

85 5.1. Tematyka programów profilaktycznych realizowanych w klasie w ciągu ostatniego roku Programy na temat agresji elektronicznej wśród młodzieży Programy na temat agresji i przemocy wśród młodzieży Programy na temat używnia narkotyków przez młodzież Programy na temat palenia papierosów przez młodzież Programy na temat picia przez młodzież 58% 79% 76% 74% 64% 64% 75% 62% 63% 68% 52% 59% 63% 91% 90% 0% 20% 40% 60% 80% 100% szkoły podstawowe (N=22) gimanzja (N=33) szkoły ponadgimanzjalne (N=20) Wykres 66: Tematy programów profilaktycznych realizowanych w szkołach - wskazania wychowawców kl. 6 szkół podstawowych, 1 i 3 gimnazjów i kl. 2 szkół ponadgimnazjalnych. Jak pokazuje wykres 66, zgodnie z deklaracjami badanych wychowawców, w klasach szóstych szkół podstawowych - w ciągu ostatnich 12 miesięcy - najczęściej realizowane były programy profilaktyczne dotyczące przeciwdziałania agresji i przemocy rówieśniczej oraz przemocy i agresji elektronicznej (poprzez internet lub telefony komórkowe), wskazane przez 90-91% wychowawców. Również w przypadku deklaracji wychowawców klas pierwszych i trzecich gimnazjów programy o ww. tematyce były realizowane częściej niż pozostałe, przy czym deklaracje te były udziałem niższych odsetków badanych (76-79%). Realizację programów profilaktycznych dotyczących problemu palenia papierosów oraz używania narkotyków zadeklarowały zbliżone odsetki wychowawców ze szkół podstawowych i gimnazjów (62-64%). Realizację programów profilaktycznych na temat picia alkoholu przez młodzież zadeklarowało jedynie 52% badanych ze szkół podstawowych oraz 59% z gimnazjów. Odmiennie kształtują się wyniki w przypadku wychowawców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Do najczęściej realizowanych programów profilaktycznych należały zajęcia dotyczące używania narkotyków oraz przemocy i agresji (odpowiednio 75% i 74%). Realizację szkolnych zajęć dotyczących palenia papierosów zadeklarowało 68% badanych, picia alkoholu 63%, a przemocy w cyberprzestrzeni jedynie 58% wychowawców ze szkół ponadgimnazjalnych. 85

86 5.1. Tematyka programów profilaktycznych realizowanych w klasie w ciągu ostatniego roku Na podstawie przeprowadzonych badań nie możemy zbyt wiele powiedzieć o merytorycznym zakresie i długości trwania wspomnianych programów. Nie wiemy, czy nauczyciele mieli na myśli krótkie (1-2 godzinne zajęcia informacyjne) czy też były to dłuższe (kilkunastogodzinne) kompleksowe zajęcia warsztatowe nastawione nie tylko na zwiększenie wiedzy ale również na doskonalenie różnych umiejętności życiowych. Analizując przedstawione wyniki warto również zwrócić uwagę na deficyty w zakresie szkolnej profilaktyki, występujące we wszystkich typach szkół. Prawie połowa nauczycieli ze szkół podstawowych (48%) i dwie piąte (41%) nauczycieli z gimnazjów przyznało, iż w ciągu ostatniego roku w klasie, w której są wychowawcami nie były realizowane żadne programy profilaktyczne dotyczące ryzykownych zachowań młodzieży związanych piciem alkoholu. W szkołach ponadgimnazjalnych odnotowano ponad dwie piąte nauczycieli (42%), którzy stwierdzili, że uczniowie z ich klasy nie brali udziału w zajęciach z zakresu przemocy i agresji wśród młodzieży, realizowanej za pomocą internetu lub telefonów komórkowych. Fakt ten jest trudny do zaakceptowania w kontekście wysokiej trzeciej pozycji, jaką w rankingu najpoważniejszych problemów w szkole zajmuje - w opinii wychowawców - problem nadmiernego używani internetu oraz biorąc pod uwagę deklaracje ponad połowy (56%) nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych, którzy stwierdzili, że w ciągu ostatniego roku spotkali się z problemem przemocy rówieśniczej realizowanej za pomocą internetu lub telefonu komórkowego. Tylko kilku nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach i w szkołach ponadgimnazjalnych stwierdziło, iż w ramach zajęć profilaktycznych realizowanych w ich klasie poruszano także inne ważne tematy np. doradztwo zawodowe, czy też zagadnienia związane ze współpracą z rodzicami uczniów oraz ze zdrowiem emocjonalnym. 86

87 5.2. Osoby prowadzące programy profilaktyczne w klasie nt. picia napojów alkoholowych Tabela 8: Osoby prowadzące zajęcia profilaktyczne na temat problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież, dane w liczbach bezwzględnych - WYCHOWAWCY KLAS szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne tak nie ogółem Tabela 9: Osoby prowadzące zajęcia profilaktyczne na temat problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież, dane w liczbach bezwzględnych INNE OSOBY PRACUJĄCE W SZKOLE szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne tak nie ogółem Tabela 10: Osoby prowadzące zajęcia profilaktyczne na temat problemów związanych z piciem alkoholu przez młodzież, dane w liczb. bezwzględnych. OSOBY ZAPROSZONE SPOZA SZKOŁY szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne tak nie ogółem W badaniu pytano również wychowawców, kto prowadził zajęcia profilaktyczne na temat problemów i konsekwencji związanych z piciem alkoholu przez młodzież, realizowanych we wszystkich badanych grupach uczniów. W przypadku ww. programów najczęściej badani deklarowali, że prowadzili je wychowawcy klas. Dotyczy to zarówno szkół podstawowych, gimnazjów, jak i szkół ponadgimnazjalnych. Rzadziej zajęcia były prowadzone przez inne osoby pracujące w szkole (nauczyciele, pedagodzy/ psychologowie szkolni). W kilku przypadkach odnotowano prowadzenie zajęć na temat picia alkoholu wśród uczniów przez osobę zaproszoną spoza szkoły (po 1 przypadku w SP i gimnazjach oraz 3 w szkołach PG). UWAGA: zajęcia dotyczące danego tematu mogły być prowadzone przez kilku prowadzących. 87

88 5.3. Przydatność realizowanych programów dla uczniów w ocenie badanych wychowawców Analizy dotyczące osób prowadzących inne programy profilaktyczne (tj, programy poruszające inne tematy) wskazują, że: programy dot. szkód związanych z paleniem papierosów przez uczniów najczęściej były prowadzone przez wychowawców (86% w szkołach podstawowych, 76% w gimnazjach i 71% w szkołach PG); 29% wychowawców uczniów szkół podstawowych oraz po 57% wychowawców gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych stwierdziło, że w jego klasie działania te realizowała inna osoba pracująca w szkole (psycholog/pedagog). Realizatorów działań profilaktycznych w tym zakresie spoza szkoły wskazywało zaledwie 5% nauczycieli z gimnazjów oraz 21% ze szkół ponadgimnazjalnych (w przypadku szkół podstawowych nie odnotowano takich przypadków); również programy profilaktyczne na temat używania narkotyków przez młodzież w szkołach w większości przypadków były prowadzone przez wychowawców (odpowiednio 79% w kl. 6 SP, 71% w klasach 1 i 3 G i 80% w klasach 2 SPG); w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych tego typu zajęcia często prowadzili również pedagodzy i psychologowie z ww. szkół (wskazania 67% i 40% badanych); programy dot. agresji i przemocy wśród młodzieży najczęściej były prowadzone przez wychowawców (od 76% do 80% wskazań), a w przypadku gimnazjów również przez pedagogów i psychologów szkolnych (68%); programy na temat agresji elektronicznej wśród młodzieży w szkołach realizowane były przez wychowawców (od 58% do 69% wskazań) oraz innych pracowników szkół (42-62% wskazań). Badanych, którzy deklarowali, że w ich klasie były w danym roku szkolnym prowadzone zajęcia profilaktyczne poproszono, aby ocenili przydatność określonych typów zajęć dla uczniów. Wychowawcy oceniali ją mając do dyspozycji 6 stopniową skalę (gdzie 1 oznaczało ocenę najniższą, a 6 najwyższą. Jak pokazują wykresy 67 i 68, nie odnotowano istotnej różnicy pomiędzy średnią oceną przydatności programów profilaktycznych dla uczniów formułowaną przez badanych w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz w szkołach ponadgimnazjalnych. Badani ze wszystkich typów szkół podobnie cenili przydatność ww. programów. Prawidłowość ta dotyczy wszystkich typów analizowanych programów. 88

89 5.3. Przydatność realizowanych programów dla uczniów w ocenie badanych wychowawców 6 5,21 5, ,21 4,00 4,00 4,00 3 n.i. p<0,05 2 n.i. n.i. 1 programy dot.szkód związanych z paleniem papierosów przez młodzież programy dot.szkód związanych z piciem alkoholu przez młodzież szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 67: Przydatności programów profilaktycznych dot. palenia papierosów i picia alkoholu dla uczniów w oczach ich wychowawców ze szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych ,21 4,10 3,93 4,95 4,85 4,48 4,13 4,65 4,42 3 n.i. n.i. n.i. 2 n.i. n.i. n.i. 1 programy dot. szkód związanych z używaniem narkotyków przez młodzież programy nt. agresji i przemocy wśród młodzieży programy nt. agresji elektronicznej szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 68: Przydatność dla uczniów programów profilaktycznych dot. używania narkotyków, agresji oraz przemocy wśród młodzieży oraz agresji elektronicznej w oczach ich wychowawców ze szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. 89

90 5.4. Ocena własnej wiedzy nt. wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie SP=29 G=39 SPG=27 nauczyciele ze szkół podstawowych 100% nauczyciele z gimnazjum 95% 3% 3% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 96% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 69: Ocena własnej wiedzy na temat wpływu picia alkoholu na zdrowie. SP=29 G=39 SPG=27 nauczyciele ze szkół podstawowych 100% nauczyciele z gimnazjum 100% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 96% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 70: Ocena własnej wiedzy na temat wpływu palenia papierosów na zdrowie. 90

91 5.4. Ocena własnej wiedzy nt. wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie SP=29 G=39 SPG=27 nauczyciele ze szkół podstawowych 90% 3% 7% nauczyciele z gimnazjum 90% 8% 3% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 81% 15% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 71: Ocena własnej wiedzy na temat wpływu używania narkotyków na zdrowie. Wychowawców 6 klas SP, 1 i 3 klas G oraz 2 klas SPG zapytano także, jak oceniają swoją wiedzę na temat wpływu picia alkoholu, palenia papierosów oraz używania narkotyków na zdrowie. W przypadku picia alkoholu oraz palenia papierosów niemal wszyscy badani zadeklarowali, że ich wiedza na ten temat jest wystarczająca. Jedynie 3% wychowawców z gimnazjów i 4% ze szkół ponadgimnazjalnych stwierdziło, że ich wiedza na temat wpływu alkoholu na zdrowie jest niewystarczająca. Jednocześnie, brak jednoznacznej opinii na ten temat zadeklarowało 3% badanych z gimnazjów. W przypadku wpływu na zdrowie palenia papierosów przekonanie o niewystarczającej wiedzy było udziałem 4% badanych ze szkół ponadgimnazjalnych. W przypadku oceny wiedzy na temat wpływu używania narkotyków na zdrowie pojawiają się wyraźne zróżnicowania w odpowiedziach respondentów. Wśród wychowawców szkół podstawowych 90% badanych pozytywnie oceniło swoją wiedzę na ten temat, 3% przyznało, iż nie ma w tym zakresie wystarczającej wiedzy, a kolejne 7% stwierdziło, że nie potrafi jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. W grupie wychowawców pracujących w gimnazjach przekonanie o wystarczającej wiedzy nt. wpływu narkotyków na zdrowie również było udziałem 90% badanych, ale już co dwunasty (8,0%) miał przeciwne zdanie. Najwyższe odsetki osób deklarujących posiadanie niewystarczającej wiedzy w tym zakresie odnotowano wśród nauczycieli ze SPG taką opinię wyraziło aż 15% z nich (jako wystraczającą, wiedzę nt. wpływu używania narkotyków na zdrowie określiło 81,0% respondentów z tego typu szkół). 91

92 5.5. Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych SP=29 G=39 SPG=27 nauczyciele ze szkół podstawowych 76% 3% 21% nauczyciele z gimnazjum 66% 29% 5% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 78% 4% 19% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 72: Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży dot. picia alkoholu. SP=29 G=39 SPG=27 nauczyciele ze szkół podstawowych 76% 7% 17% nauczyciele z gimnazjum 66% 29% 5% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 78% 22% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 73: Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży dot. palenia papierosów. 92

93 5.5. Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych SP=29 G=39 SPG=27 nauczyciele ze szkół podstawowych 66% 17% 17% nauczyciele z gimnazjum 53% 34% 13% nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych 74% 7% 19% 0% 20% 40% 60% 80% 100% mam wystarczającą wiedzę mam niewystarczającą wiedzę trudno powiedzieć Wykres 74: Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych dla młodzieży dot. używania narkotyków. Obok pytania o ocenę wiedzy na temat wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie, badanym wychowawcom zadano także pytanie, jak oceniają swoją wiedzę na temat programów profilaktycznych dla młodzieży szkolnej dotyczących używania różnych substancji psychoaktywnych. Przekonanie o posiadaniu wystarczającej wiedzy na temat programów profilaktycznych dot. picia alkoholu i palenia papierosów było udziałem 76% badanych wychowawców uczniów szkół podstawowych oraz 78% wychowawców uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W gimnazjach odnotowano w tym zakresie niższe odsetki nauczycieli (po 66%). Aż 29% nauczycieli z gimnazjów przyznało, że ich wiedza w zakresie profilaktyki problemów alkoholowych wśród młodzież oraz programów antynikotynowych jest niewystarczająca (wobec 3-4% wskazań wśród wychowawców ze szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych dotyczących braku wiedzy odnośnie programów profilaktycznych dotyczących picia alkoholu oraz 7% wskazań wśród wychowawców ze SP dotyczących programów antynikotynowych). Odmiennie kształtują się deklaracje odnośnie wiedzy nauczycieli na temat programów profilaktycznych dot. używania narkotyków. W przypadku wychowawców ze szkół podstawowych oraz gimnazjów przekonanie o wystarczającej wiedzy jest niższe niż w przypadku programów dot. picia alkoholu i palenia papierosów (przy znaczącym wzroście odsetków wychowawców ze SP, którzy zadeklarowali, że ich wiedza jest niewystarczająca), a w przypadku wychowawców ze SPG pozostało na zbliżonym poziomie do opinii dotyczących wcześniej opisanych programów. 93

94 6. Klimat społeczny szkoły w ocenie nauczycieli i pedagogów/ psychologów szkolnych 94

95 6.1. Szacunek okazywany przez uczniów nauczycielom w szkole szkoły podstawowe 59% 41% gimnazja 8% 54% 38% szkoły ponadgimnazjalne 48% 52% 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 nikt kilkudziesięciu większość kilku mniej więcej połowa prawie wszyscy lub wszyscy Wykres 75: Szacunek okazywany nauczycielom w szkole. SP=29 G=39 SPG=27 Jednym z ważnych obszarów badawczych było poznanie oceny klimatu społecznego szkoły. W projekcie uwzględniono m.in. taki jego element jak okazywanie szacunku nauczycielom przez uczniów. Jak pokazuje wykres 75, zdecydowana większość badanych uznała, że przeważająca liczba uczniów w taki właśnie sposób odnosi się do swoich nauczycieli. W szkołach podstawowych oraz szkołach ponadgimnazjalnych takie przekonanie wyraziło 100% respondentów a w gimnazjach 92%. Jedynie 8% badanych w gimnazjach uznało, że szacunek nauczycielom okazuje mniejszość uczniów w szkole (kilkudziesięciu). 95

96 6.2. Szacunek okazywany przez uczniów innym pracownikom szkoły szkoły podstawowe 17% 69% 14% gimnazja 10% 18% 56% 15% szkoły ponadgimnazjalne 11% 70% 19% 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 nikt kilkudziesięciu większość kilku mniej więcej połowa prawie wszyscy lub wszyscy Wykres 76: Szacunek okazywany innym osobom pracującym szkole. SP=29 G=39 SPG=27 Analizując deklaracje badanych nauczycieli dotyczące liczby uczniów, którzy okazują szacunek innym pracownikom szkoły można zauważyć niższe odsetki badanych deklarujących okazywanie przez uczniów szacunku, niż miało to miejsce w przypadku pytania o szacunek do nauczycieli. Jak pokazuje wykres 76, w gimnazjach odnotowano niższy odsetek badanych niż w szkołach podstawowych i ponadgimnazjalnych, którzy uważają, że większość lub prawie wszyscy uczniowie w szkole odnoszą się z szacunkiem do wspomnianych osób. W gimnazjach takie przekonanie wyraziło 71% respondentów, w szkołach podstawowych 83%, a w ponadgimnazjalnych 89%. Średnio co piąty badany nauczyciel z gimnazjum (18%) przyznał, że szacunek pracownikom szkoły okazuje mniej więcej połowa uczniów w szkole, przypadku nauczycieli ze szkół podstawowych taką opinię wyraziło 17% badanych, a w szkołach ponadgimnazjalnych 11%. Ponadto, 10% nauczycieli z gimnazjum stwierdziło, takie zachowania prezentuje mniejszość uczniów w szkole (kilkudziesięciu). 96

97 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Moi współpracownicy w szkole bardzo bardzo nigdy rzadko czasami często nie wspierają mnie rzadko często szkoły podstawowe 17% 41% 10% 28% 3% 0% gimnazja 23% 33% 15% 18% 8% 3% szkoły ponadgimnazjalne 15% 41% 15% 22% 7% 0% Czuję się przeciążona(y) liczbą bardzo bardzo nigdy rzadko czasami często obowiązków w pracy rzadko często szkoły podstawowe 14% 24% 0% 45% 7% 10% gimnazja 0% 15% 26% 38% 13% 8% szkoły ponadgimnazjalne 4% 11% 15% 44% 22% 4% Moi przełożeni w pracy bardzo bardzo nigdy rzadko czasami często nie wspierają mnie rzadko często szkoły podstawowe 45% 17% 14% 21% 3% 0% gimnazja 31% 36% 18% 5% 8% 3% szkoły ponadgimnazjalne 22% 33% 15% 19% 7% 4% Mam zbyt mały wpływ na to, bardzo bardzo nigdy rzadko czasami często co realizuję w szkole rzadko często szkoły podstawowe 28% 31% 17% 14% 10% 0% gimnazja 10% 33% 21% 15% 21% 0% szkoły ponadgimnazjalne 15% 22% 19% 26% 19% 0% Moi współpracownicy rywalizują bardzo bardzo nigdy rzadko czasami często ze mną rzadko często szkoły podstawowe 52% 14% 14% 17% 3% 0% gimnazja 33% 18% 28% 15% 3% 3% szkoły ponadgimnazjalne 37% 30% 11% 19% 4% 0% Tabela 11: Odczucia nauczycieli związane z pracą w szkole. SP=29 G=39 SPG=27 97

98 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Mój przełożony krytykuje moją pracę nie dając wskazówek, jak poprawić błędy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 72% 10% 7% 7% 3% 0% gimnazja 46% 41% 5% 3% 0% 5% szkoły ponadgimnazjalne 56% 19% 15% 7% 0% 4% Koleżanka/kolega z pracy podważa bardzo bardzo moje zdanie w sprawach, na których nigdy rzadko czasami często rzadko często się znam szkoły podstawowe 72% 21% 0% 7% 0% 0% gimnazja 59% 31% 5% 3% 0% 3% szkoły ponadgimnazjalne 56% 30% 11% 4% 0% 0% Jestem obiektem złośliwych uwag bardzo bardzo i dowcipów ze strony nigdy rzadko czasami często rzadko często koleżanek/kolegów z pracy szkoły podstawowe 79% 17% 0% 0% 3% 0% gimnazja 69% 26% 5% 0% 0% 0% szkoły ponadgimnazjalne 78% 15% 4% 4% 0% 0% Mój przełożony stosuje wobec mnie wyjątkowo trudne wymagania, których nie stawia wobec innych nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 90% 0% 10% 0% 0% 0% gimnazja 82% 8% 5% 0% 0% 5% szkoły ponadgimnazjalne 74% 11% 4% 11% 0% 0% Czuję się osamotniony w pracy, zdany tylko na siebie nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 52% 21% 10% 14% 3% 0% gimnazja 62% 21% 8% 8% 0% 3% szkoły ponadgimnazjalne 48% 30% 15% 4% 4% 0% Tabela 12: Odczucia nauczycieli związane z pracą w szkole. SP=29 G=39 SPG=27 98

99 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Około trzech czwartych nauczycieli pracujących w gimnazjach oraz ponad cztery piąte ze szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych przyznało, iż ma poczucie braku wsparcia od swoich współpracowników w szkole. Od 3% do 11% badanych nauczycieli przyznało, że taka sytuacja zdarza się często lub bardzo często, a 18-28%, że ma miejsce jedynie czasami. Średnio połowa badanych ze wszystkich typów szkół zadeklarowała, iż spotyka się z brakiem wsparcia ze strony kolegów i koleżanek w pracy bardzo rzadko i rzadko. 86% badanych nauczycieli ze szkół podstawowych, 96% ze szkół ponadgimnazjalnych oraz wszyscy badani z gimnazjów zadeklarowali, że czują się przeciążeni liczbą obowiązków w szkole. Od 17% do 26% z nich ma takie poczucie często lub bardzo często, a od 38% do 45% czasami. Wskazania na bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tych problemów było udziałem co czwartego badanego ze szkół podstawowych i szkół ponadgimnazjalnych oraz czterech z dziesięciu nauczycieli z gimnazjów. Ponad połowa nauczycieli ze szkół podstawowych (55%), 69% nauczycieli z gimnazjów i 78% ze szkół ponadgimnazjalnych stwierdziło, że ma poczucie, iż w niektórych sytuacjach (choć najczęściej są one rzadkie lub bardzo rzadkie) przełożeni w pracy nie wspierają ich. Często lub bardzo często taką sytuację odnotował co ósmy nauczyciel uczący gimnazjalistów (12%) i co dziewiąty zatrudniony w SPG (11%), podczas gdy w szkołach podstawowych taką opinię wyraziło 3% badanych. Bez takiego wsparcia trudno wyobrazić sobie prawidłowy rozwój zawodowy i poszukiwanie nowych, twórczych form pracy pedagogicznej z młodzieżą. Prawie połowa respondentów pracujących w szkołach podstawowych (48%) oraz dwie trzecie nauczycieli z gimnazjów i ze SPG (odpowiednio 67% i 63%) przyznało, iż spotkało się w szkole z rywalizacją ze strony innych nauczycieli. W niektórych momentach taka rywalizacja może negatywnie wpływać na relacje pomiędzy kadrą pedagogiczną w szkole, a także podejmowane przez nauczycieli działania wychowawcze adresowane do uczniów. Od 3% do 6% badanych nauczycieli stwierdziło, iż takie sytuacje zdarzają mu się często lub bardzo często. W większości przypadków rywalizacja ze strony nauczycieli miała charakter incydentalny - wskazania na bardzo rzadkie i rzadkie występowanie tych problemów były udziałem 28% nauczycieli SP, 46% nauczycieli G oraz 41% nauczycieli ze SPG. 99

100 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole Co piąty nauczyciel pracujący w szkole podstawowej (21%) oraz ponadgimnazjalnej (22%) i prawie co trzeci zatrudniony w gimnazjum (31%) stwierdził, iż był w szkole obiektem złośliwych uwag i dowcipów ze strony innych nauczycieli (kolegów i koleżanek w pracy). Z reguły tego typu zdarzenia występowały rzadko lub bardzo rzadko (17% w SP, 31% w G i 19% w SPG). Tylko 3% wychowawców i pedagogów ze szkół podstawowych i 4% ze SPG zadeklarowało, iż spotykało się z takimi problemami czasami i częściej (w przypadku nauczycieli z gimnazjów nie odnotowano występowania takiej częstotliwości problemu). Co czwarty nauczyciel uczniów szkół podstawowych (28%) oraz ponad dwie piąte badanych uczących gimnazjalistów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych (41-44%) doświadczyło w pracy przykrych sytuacji ze strony innych nauczycieli, którzy podważali ich zdanie i kompetencje w sprawach, na których dobrze się znali. 21% respondentów pracujących w szkołach podstawowych oraz 36% pracujących gimnazjach i 41% ze SPG stwierdziło, że wspomniane sytuacje zdarzały się im rzadko lub bardzo rzadko, a od 3% do 7% przyznało, że dochodziło do nich czasami. Chociaż takie sytuacje zazwyczaj zdarzają się sporadycznie to z pewnością mają one wpływ na jakość relacji społecznych w szkole i otwartość w podejmowaniu różnych nowych wyzwań, przed którymi często stają nauczyciele. Połowa nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych (48%) i szkołach ponadgimnazjalnych (52%) oraz dwie piąte (38%) nauczycieli pracujących w gimnazjach przyznało, iż mieli poczucie osamotnienia w pracy i przekonanie, że są zdani tylko na siebie. W opinii większości tych osób takie sytuacje zdarzały się rzadko lub bardzo rzadko (31% w SP, 29% w G i 45% w SPG). 17% pedagogów i wychowawców ze szkół podstawowych, 11% uczących gimnazjalistów oraz 8% nauczycieli ze szkół PG przyznało, że nie było to tylko sporadyczne doświadczenie, ale przekonanie, które pojawia się czasami i częściej. 100

101 6.3. Odczucia związane z pracą w szkole 72% nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych, 90% pracujących w gimnazjach oraz 85% pedagogów i wychowawców ze szkół PG ma poczucie, że ich wpływ na to, co realizują w szkole jest zbyt mały. Konieczność wypełnienia tzw. podstawy programowej z jednej strony standaryzuje tematy i treści nauczania, z drugiej zaś istotnie ogranicza inwencję nauczycieli redukując do minimum czas, który mogliby przeznaczyć na rozwijanie oryginalnych pomysłów, także w zakresie profilaktyki i redukcji szkód. Co dziesiąty nauczyciel ze szkół podstawowych oraz co piąty z gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych często lub bardzo często miał poczucie ograniczonego wpływu na kształt i zakres działań, które mógłby realizować w swojej szkole. Istotną kwestią poruszoną w badaniu była częstotliwość krytycznych ocen dotyczących pracy nauczycieli w szkole - wyrażanych przez przełożonych (dyrektorów szkół) - i jednocześnie braku wskazówek z ich strony, pokazujących jak poprawić błędy. Problem ten najrzadziej występował wśród nauczycieli ze szkół podstawowych 72% z nich stwierdziło, że takie sytuacje nie mają miejsca. W przypadku nauczycieli z gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych z taką krytyką spotykał się średnio co drugi badany, przy czym najczęściej miała ona miejsce bardzo rzadko lub rzadko. Jedynie 3-5% pedagogów pracujących na terenie dzielnicy Praga Południe przyznało, że znalazło się w takiej sytuacji często lub bardzo często. Ważnym elementem wpływającym na kondycję psychiczną nauczycieli są wzajemne relacje pomiędzy dyrektorem szkoły (przełożonym) i nauczycielami. Miarą tych relacji była odpowiedź na jedno z pytań zawartych w kwestionariuszu ankiety. Nauczyciele mieli odnieść się do stwierdzenia, iż przełożony stosuje wobec nich wyjątkowo trudne wymagania, których nie stawia innym pracownikom szkoły i zaznaczyć, jak często mają podobne odczucia. Podobnie jak w przypadku niekonstruktywnej krytyki ze strony przełożonych, z problemem wyjątkowo trudnych wymagań najrzadziej spotykali się nauczyciele najmłodszych uczniów (90% nauczycieli ze szkół podstawowych stwierdziło, że taki problem ich nie dotyczy, w stosunku do 82% badanych w gimnazjach oraz 74% w szkołach ponadgimnazjalnych). W większość przypadków doświadczanie trudnych wymagań ze strony przełożonego miało miejsce bardzo rzadko lub rzadko 101

102 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w szkołach podstawowych uczeń okazał lekceważenie, brak szacunku 24% 41% 24% 7% 3% uczeń zignorował lub odmówił wykonania polecenia 24% 28% 38% 7% 3% zachowywał się tak, jakby był pod wpływem alkoholu (środ. psychoakt.) 97% 3% nieprzyjemnie skomentował wypowiedzi, przejęzyczenia 59% 24% 14% 3% uczeń użył obraźliwych/wulgarnych słów 69% 21% 10% uczeń groził Pani/Panu 100% popchnął, szarpnął lub uderzył Panią/Pana 21% 90% 10% uczeń niszczył rzeczy należące do Pani/Pana 100% uczeń nargrywał lub fotografował Panią/Pana wbrew Państwa woli 100% uczeń był agresywny wobec Pani/Pana w internecie 100% Wykres 77: Agresywne zachowania uczniów wobec badanych wychowawców pedagogów i psychologów szkolnych w szkołach podstawowych. N=29. Innym ważnym elementem klimatu szkoły analizowanym w niniejszym badaniu są agresywne zachowania uczniów w stosunku do nauczycieli. Jednym z przejawów takich zachowań jest lekceważenie i brak szacunku wobec nauczyciela a także ignorowanie lub odmowa wykonania jego poleceń. Jak pokazują wykresy 77-79, w ciągu ostatnich 12 miesięcy z lekceważeniem i brakiem szacunku ze strony uczniów spotkało się ponad trzy czwarte spośród badanych nauczycieli ze szkół podstawowych i gimnazjów oraz siedmiu na dziesięciu nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych, a z ignorowaniem poleceń trzy czwarte nauczycieli ze SP oraz cztery piąte nauczycieli z G i ze SPG % 20% 40% 60% 80% 100% ani razu raz lub dwa razy przynajmniej raz w miesiącu kilka razy w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie

103 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w szkołach podstawowych Dwie piąte (41%) badanych nauczycieli uczniów ze szkół podstawowych doświadczyło lekceważenia i braku szacunku ze strony uczniów raz lub dwa razy w ciągu roku, a co trzeci (34%) kilka razy. Taki sam odsetek respondentów wskazał na ignorowanie nauczyciela i odmowę wykonania jego polecenie przez ucznia. Takich zachowań w ostatnim roku doświadczyło trzy czwarte (76%) wychowawców i pedagogów/psychologów pracujących w szkołach podstawowych z terenu dzielnicy Praga Południe. Co czwarty badany w tej grupie (28%) przyznaje,że zdarzały się one raz lub dwa razy, a prawie połowa (48%) spotkała się z nimi raz w miesiącu i częściej. Dwie piąte nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych (41%) stwierdziło, iż spotkało się z nieprzyjemnym komentarzem swoich wypowiedzi lub przejęzyczeń. 17% badanych przyznało, że miało przynajmniej kilka takich sytuacji w ciągu ostatniego roku. Prawie co trzeci nauczyciel ze szkół podstawowych (31%) przyznał, iż w ciągu ostatniego roku uczeń użył wobec niego wulgarnych lub obraźliwych słów. Najczęściej były to pojedyncze wydarzenia (raz lub dwa razy 21%), jednak 10% badanych w tej grupie stwierdziło, iż takich sytuacji było co najmniej kilka. Co dziesiąty badany nauczyciel uczący w szkołach podstawowych zadeklarował, że był w ostatnim roku ofiarą fizycznej agresji ze strony uczniów szarpnięcia, popchnięcia lub uderzenia przez ucznia, a 3% stwierdziło, że uczniowie zachowywali się wobec nich w taki sposób, jakby byli pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. Ani jeden z badanych w tej grupie nie znalazł się w sytuacji, podczas której uczniowie wypowiadaliby wobec niego jakieś groźby lub umyślnie zniszczyli rzeczy należące do nauczyciela. Żaden z nauczycieli nie stwierdził również, że uczniowie byli wobec niego agresywni w Internecie albo, że uczniowie nagrywali lub fotografowali go wbrew jego woli. 103

104 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w gimnazjach uczeń okazał lekceważenie, brak szacunku 21% 44% 18% 5% 3% 10% uczeń zignorował lub odmówił wykonania polecenia 15% 46% 18% 5% 5% 10% zachowywał się tak, jakby był pod wpływem alkoholu (środ. psychoakt.) 64% 23% 8% 3% nieprzyjemnie skomentował wypowiedzi, przejęzyczenia 46% 18% 18% 13% 5% uczeń użył obraźliwych/wulgarnych słów 82% 10% 3% 5% uczeń groził Pani/Panu 92% 5% 3% popchnął, szarpnął lub uderzył Panią/Pana 21% 95% 3% 3% uczeń niszczył rzeczy należące do Pani/Pana 97% 3% uczeń nargrywał lub fotografował Panią/Pana wbrew Państwa woli 87% 8% 3% 3% uczeń był agresywny wobec Pani/Pana w internecie 100% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu raz lub dwa razy przynajmniej raz w miesiącu kilka razy w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie Wykres 78: Agresywne zachowania uczniów wobec badanych wychowawców pedagogów i psychologów szkolnych w gimnazjach. N=

105 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w gimnazjach Ponad dwie piąte (44%) badanych nauczycieli gimnazjalistów doświadczyło lekceważenia i braku szacunku ze strony uczniów raz lub dwa razy w ciągu roku, a ponad jedna trzecia (36%) raz w miesiącu i częściej. Jeszcze wyższy odsetek respondentów wskazał na ignorowanie nauczyciela i odmowę wykonania jego polecenie przez ucznia. Takich zachowań w ostatnim roku doświadczyło ponad cztery piąte (85%) wychowawców i pedagogów/psychologów pracujących w gimnazjach. Występowania tego problemu co najmniej raz w miesiącu wskazało aż 38% badanych. Ponad połowa nauczycieli pracujących w gimnazjach (54%) stwierdziła, iż spotkała się z nieprzyjemnym komentarzem swoich wypowiedzi lub przejęzyczeń. Aż 36% badanych przyznało, że miało przynajmniej kilka takich sytuacji w ciągu ostatniego roku. Prawie co piąty nauczyciel gimnazjum (18%) przyznał, iż w ciągu ostatniego roku uczeń użył wobec niego wulgarnych lub obraźliwych słów. Były to zarówno pojedyncze wydarzenia (raz lub dwa razy 10%), jak i występujące co najmniej kilkukrotnie (8%). 13% badanych stwierdziło również, że uczniowie nagrywali lub fotografowali ich wbrew ich woli, a od 3% do 8% wskazań odnotowano dla takich zachowań problemowych jak wypowiadanie wobec nauczyciela gróźb, niszczenie należących do niego rzeczy oraz przypadki szarpnięcia, popchnięcia lub uderzenia przez ucznia. Żaden z nauczycieli nie stwierdził, że uczniowie byli wobec niego agresywni w internecie. Niepokojący wydaje się dość wysoki odsetek wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjach, którzy stwierdzili, że uczniowie zachowywali się wobec nich w taki sposób, jakby byli pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. Aż co trzeci (36%) badany nauczyciel pracujący w gimnazjum znalazł się w takiej sytuacji w ciągu ostatniego roku, a 12% spośród nich przyznało, że miało kilka tego typu doświadczeń. 105

106 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w szkołach ponadgimnazjalnych uczeń okazał lekceważenie, brak szacunku 30% 56% 11% 4% uczeń zignorował lub odmówił wykonania polecenia 22% 41% 22% 7% 4% 4% zachowywał się tak, jakby był pod wpływem alkoholu (środ. psychoakt.) nieprzyjemnie skomentował wypowiedzi, przejęzyczenia 44% 63% 41% 33% 7% 4% 4% 4% uczeń użył obraźliwych/wulgarnych słów 85% 11% 4% uczeń groził Pani/Panu 100% popchnął, szarpnął lub uderzył Panią/Pana 21% 96% 4% uczeń niszczył rzeczy należące do Pani/Pana 100% uczeń nargrywał lub fotografował Panią/Pana wbrew Państwa woli 96% 4% uczeń był agresywny wobec Pani/Pana w internecie 93% 4% 4% 0% 20% 40% 60% 80% 100% ani razu raz lub dwa razy przynajmniej raz w miesiącu kilka razy w miesiącu przynajmniej raz w tygodniu prawie codziennie lub codziennie Wykres 79: Agresywne zachowania uczniów wobec badanych wychowawców, pedagogów i psychologów szkolnych w szkołach ponadgimnazjalnych, N=

107 6.4. Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli - w szkołach ponadgimnazjalnych Nauczyciele szkół ponadgimnazjalnych rzadziej niż ich koleżanki i koledzy pracujący w szkołach podstawowych i gimnazjach przyznawali, iż zdarzyło im się, że uczeń lekceważył ich polecenia (70% w stosunku do 76-79% w przypadku nauczycieli z pozostałych typów szkół). Ignorowania albo odmowy wykonania polecenia doświadczyło w ciągu ostatniego roku prawie cztery piąte badanych (78%), a aż 37% przyznało, że takie sytuacje miały miejsce przynajmniej raz w miesiącu. Ponad połowa (56%) nauczycieli pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych w ostatnim roku spotkała się z nieprzyjemnymi komentarzami swoich wypowiedzi lub przejęzyczeń. W porównaniu z badanymi uczącymi młodszych uczniów takie sytuacje częściej miały charakter incydentalny - jedynie 15% z nich przyznało, że zdarzały się one co najmniej raz w miesiącu lub częściej. 21% W zakresie rozpowszechnienia używania obraźliwych i wulgarnych słów ze strony uczniów wśród nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych wyniki kształtowały się na zbliżonym poziomie do odnotowanych wśród nauczycieli z gimnazjów - z taką sytuacją spotkało się 15% badanych (w gimnazjach 18%), jednak wśród nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych wskazania najczęściej dotyczyły sytuacji zdarzających się raz do dwóch razy (11%). Od 4% do 7% badanych nauczycieli ze SPG było w ostatnim roku ofiarą szarpnięcia, popchnięcia lub uderzenia przez ucznia, agresji w internecie oraz nagrywania lub fotografowania wbrew woli. Żaden z badanych nauczycieli nie stwierdził, aby w ciągu ostatniego roku uczniowie niszczyli należące do niego rzeczy lub używali wobec niego gróźb. W przypadku wskazań nauczycieli SPG dotyczących wrażenia, że uczniowie zachowywali się wobec nich w taki sposób, jakby byli pod wpływem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych odnotowano zbliżone wyniki w stosunku do deklaracji nauczycieli z gimnazjów - aż co trzeci (37%) badany nauczyciel znalazł się w takiej sytuacji w ciągu ostatniego roku, przy czym, w odróżnieniu od nauczycieli z gimnazjów większość z nich przyznała, że tego typu doświadczenia miały charakter incydentalny. 107

108 6.5. Poczucie braku wpływu i wsparcia w miejscu pracy Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 10 skal dotyczących poczucia braku wsparcia i wpływu w pracy stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Poczucie braku wpływu i wsparcia w miejscu pracy, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytanie 26 A-J. Współczynnik Alfa Cronbacha dla skali wynosił 0,851. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła: w szkołach podstawowych: M=20,21, SD=7,28, w gimnazjach: M=22,08, SD=8,17, a w szkołach ponadgimnazjalnych: M=22,70, SD=7,16. Jak pokazuje wykres, nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy pomiędzy poczuciem braku wsparcia i wpływu w miejscu pracy, odnotowanym wśród badanych uczących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Było podobne wśród badanych we wszystkich typach szkół n.i. n.i ,21 22,08 22,70 10 szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 80: Poczucie braku wsparcia i wpływu w miejscu pracy- wartości średnich - szkoły podstawowe vs. gimnazja vs. szkoły ponadgimnazjalne. 108

109 6.6. Ocena jakości klimatu społecznego szkoły Pozytywny klimat społeczny jest podstawowym warunkiem sprzyjającym bezpieczeństwu emocjonalnemu i wszechstronnemu rozwojowi wszystkich uczestników życia szkoły. Jest uznawany przez specjalistów w dziedzinie profilaktyki za jeden z najistotniejszych czynników decydujących o efektywności działań edukacyjnych. To także warunek powodzenia realizowanych w szkole programów i projektów. W badaniu wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych uwzględniono kilka ważnych elementów składających się na klimat społeczny szkoły: relacje pomiędzy nauczycielami i uczniami, relacje pomiędzy uczniami, relacje pomiędzy nauczycielami i rodzicami oraz relacje w gronie pedagogicznym szkoły. Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 36 skal dotyczących: częstotliwości stosowania przemocy przez uczniów w szkole (w ost. 12 mies.), częstotliwości zachowań agresywnych uczniów wobec wychowawców i pedagogów (w ost. 12 mies.), częstotliwości pozytywnych i negatywnych zachowań rodziców wobec wychowawców i pedagogów, współpracy rodziców z badanymi oraz poczucia braku wsparcia badanych ze strony innych osób pracujących w szkole, stanowi dobrą, samodzielną skalę. Utworzono więc zmienną pn. Jakość klimatu społecznego w szkole w ocenie wychowawców oraz pedagogów i psychologów, sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczących wymienionych obszarów (po zrekodowaniu części skal). Średnia wartość zmiennej wyniosła w przypadku nauczycieli ze szkół podstawowych: M=170,31 SD=13,86, gimnazjów: M=170,92 SD=18,54, w przypadku badanych ze szkół ponadgimnazjalnych: M=177,78 SD= 13,

110 6.6. Jakość klimatu społecznego szkoły w ocenie badanych n.i. n.i. 170,31 170,92 177,78 szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 81: Klimat szkoły w ocenie wychowawców i pedagogów szkolnychwartości średnich, porównanie - szkoły podstawowe vs. gimnazja vs. szkoły ponadgimnazjalne. W badaniu nie odnotowano istotnej różnicy w ocenach klimatu społecznego pomiędzy badanymi pracującymi w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Jak pokazuje tabela 13 na kolejnej stronie raportu, w badaniu w żadnym z typów szkół nie odnotowano istotnej statystycznie korelacji pomiędzy oceną klimatu szkoły a oceną rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów. Oznacza to, że klimat społeczny szkoły był oceniamy przez nauczycieli podobnie, niezależnie od oceny rozpowszechnienia używania substancji psychoaktywnych przez uczniów. 110

111 6.7. Jakość klimatu społecznego szkoły a ocena rozpowszechnienia używania substancji przez uczniów Tabela 13: Macierz korelacji pomiędzy zmiennymi: Jakość klimatu społecznego szkoły a oceną rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów. SZKOŁY PODSTAWOWE ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów ocena klimatu społecznego szkoły Korelacja Pearsona 1 -,284 Istotność,135 (dwustronna) N ocena klimatu społecznego szkoły Korelacja Pearsona -,284 1 Istotność,135 (dwustronna) N GIMNAZJA ocena rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Korelacja Pearsona 1 -,173 Istotność,291 (dwustronna) N ocena klimatu społecznego szkoły Korelacja Pearsona -,173 1 Istotność,291 (dwustronna) N SZKOŁY ocena PONADGIMNAZJALNE rozpowszechnienia używania substancji wśród uczniów Korelacja Pearsona 1 -,375 Istotność,054 (dwustronna) N ocena klimatu społecznego szkoły Korelacja Pearsona -,375 1 Istotność,054 (dwustronna) N Korelacje nieistotne statystycznie 111

112 7. Ocena współpracy z rodzicami 112

113 7.1. Rozpowszechnienie współpracy z rodzicami - wskaźnik ogólny 60% 50% 48% 59% 40% 30% 20% 10% 14% 21% 19% 30% 31% 13% 33% 7% 8% 12% 19% 0% wszyscy lub prawie wszyscy większość mniej więcej połowa mniejszość szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnajzalne Wykres 82: Rozpowszechnienie współpracy z rodzicami i pedagogów/psychologów. SP=29 G=39 SPG=27 w ocenie wychowawców W pierwszej kolejności analizowano kwestię relacji wychowawców i pedagogów/ psychologów szkolnych z rodzicami w oparciu o dane dotyczące odpowiedzi na pytanie o to, ilu rodziców nawiązuje z nauczycielami zadowalającą współpracę przy rozwiązywaniu problemów wychowawczych uczniów. Jak pokazuje wykres 82, trzy piąte nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych (62%), cztery piąte pracujących w gimnazjach (80%) oraz prawie połowa ze szkół ponadgimnazjalnych (49%) jest przekonana, że taką współpracę nawiązuje większość lub prawie wszyscy rodzice. Co trzeci nauczyciel uczniów szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych (odpowiednio 31% i 33%) oraz 13% nauczycieli uczniów gimnazjów stwierdziło, że taki rodzaj współpracy nawiązuje z nimi mniej więcej połowa rodziców. 7-8% pedagogów i wychowawców młodszych grup uczniów uznało, że w sposób zadawalający współpracuje z nim jedynie mniejszość rodziców. W grupie nauczycieli ze szkół PG podobną opinię wyraziło aż 19% respondentów. 113

114 7.2. Postawy rodziców w kontekście współpracy z wychowawcami i pedagogami szkolnymi Badanych pytano o różne aspekty ich codziennej współpracy z rodzicami, między innymi o to, jak często spotykali się z różnymi zachowaniami i reakcjami rodziców. Jak pokazuje tabela 14, 3% nauczycieli ze szkół podstawowych, 4% ze szkół ponadgimnazjalnych i aż 12% z gimnazjów często lub bardzo często odczuwało lekceważenie ze strony rodziców uczniów. W przypadku wychowawców i pedagogów z gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych najczęściej sytuacje takie miały charakter incydentalny (odpowiedzi bardzo rzadko), a w przypadku nauczycieli ze szkół podstawowych zdarzały się rzadko lub czasami % nauczycieli pracujących we wszystkich typach badanych szkół przyznało, iż spotykało się z krytyką swojej pracy wyrażaną przez rodziców uczniów. Zdaniem trzech piątych respondentów ze szkół podstawowych i gimnazjów typu reakcje rodziców zdarzały się rzadko lub bardzo rzadko (po 62% wskazań), w przypadku nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych taką częstotliwość wskazało aż 74% badanych. Unikanie to zachowanie rodziców, z którym w swojej pracy często lub bardzo często zetknęło się 6% nauczycieli szkół podstawowych, 8% nauczycieli z gimnazjów i 14% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych. Najliczniejszą grupę we wszystkich badanych frakcjach - stanowili respondenci, którzy doświadczyli tego typu zachowań czasami (odpowiednio: 45% w SP, 41% w G i 41% w SPG). Od 90% do 96% badanych nauczycieli ze wszystkich typów szkół przyznało, iż często lub bardzo często spotykało się z życzliwością ze strony rodziców uczniów. Ani jeden z badanych nauczycieli nie stwierdził, że spotykał się z takim stosunkiem rodziców do swojej osoby rzadko, bardzo rzadko lub nigdy. Ponad połowa nauczycieli ze szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych (odpowiednio 52% i 55%) oraz dwie trzecie (67%) pedagogów z gimnazjów przyznało, że często lub bardzo często spotyka się z uznaniem dla swojej pracy wyrażonym przez rodziców uczniów. Przeciwną opinię w tym zakresie wyraziło 21% respondentów pracujących w szkołach podstawowych, 12% w gimnazjach i 4% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych, którzy stwierdzili, że spotkali się z uznaniem rodziców rzadko lub bardzo rzadko. Trzy czwarte (76%) nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych oraz dwie trzecie zatrudnionych w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (odpowiednio: 64% i 67%) stwierdziło, że rodzice uczniów bardzo często lub często są gotowi współpracować z nimi. Przeciwnego zdania było 3% wychowawców i pedagogów ze szkół podstawowych, 10% z gimnazjów i 8% ze szkół PG. 114

115 7.2. Postawy rodziców w kontekście współpracy z wychowawcami klas i pedagogami oraz psychologami szkolnymi Lekceważenie nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 17% 21% 31% 28% 3% 0% gimnazja 15% 38% 15% 18% 8% 5% szkoły ponadgimnazjalne 30% 48% 7% 11% 4% 0% Życzliwość nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 0% 0% 0% 3% 55% 41% 19% gimnazja 0% 0% 0% 10% 59% 31% szkoły ponadgimnazjalne 0% 0% 0% 7% 52% 41% Gotowość współpracy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 0% 3% 0% 21% 62% 14% gimnazja 0% 0% 10% 26% 46% 18% szkoły ponadgimnazjalne 0% 4% 4% 26% 48% 19% Krytyka Pana/Pani pracy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 14% 41% 21% 17% 0% 7% gimnazja 15% 44% 18% 18% 5% 0% szkoły ponadgimnazjalne 15% 63% 11% 11% 0% 0% Szacunek nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 0% 0% 0% 10% 52% 38% gimnazja 0% 0% 3% 8% 59% 31% szkoły ponadgimnazjalne 0% 0% 0% 7% 59% 33% Unikanie nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 0% 28% 21% 45% 3% 3% gimnazja 3% 26% 23% 41% 5% 3% szkoły ponadgimnazjalne 11% 4% 19% 22% 41% 7% 7% Uznanie dla Pani/Pana pracy nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 0% 0% 21% 28% 38% 14% gimnazja 0% 3% 8% 23% 54% 13% szkoły ponadgimnazjalne 0% 0% 4% 41% 48% 7% Obojętność nigdy bardzo rzadko rzadko czasami często bardzo często szkoły podstawowe 10% 24% 21% 34% 3% 7% gimnazja 5% 28% 28% 28% 8% 3% szkoły ponadgimnazjalne 0% 22% 48% 22% 4% 4% Tabela 14: Postawy rodziców wobec wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych. SP=29 G=39 SPG=27 115

116 7.3. Jakość relacji z rodzicami w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych n.i. n.i ,07 19,97 19, szkoły podstawowe gimnazja szkoły ponadgimnazjalne Wykres 83: Jakość relacji z rodzicami w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów porównanie (wartościśrednich). W toku analiz utworzono zmienną pn. Jakość współpracy z rodzicami sumując punkty wyliczone na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczące sposobu odnoszenia się rodziców do nauczycieli. W badaniu analizowano związek pomiędzy jakością relacji z rodzicami w ocenie wychowawców i pedagogów/psychologów a typem szkoły. Zmienna może przyjmować wartości od Średnia wartość zmiennej wyniosła w przypadku nauczycieli ze szkół podstawowych: M=20,7, SD=5,01, gimnazjów M=19,97, SD=4,78, a w przypadku badanych ze szkół ponadgimnazjalnych M=19,07, SD=4,16. Okazało się, że nie odnotowano istotnych statystyczne różnic w ocenach jakość relacji z rodzicami formułowanych h przez wychowawców i pedagogów/psychologów z poszczególnych typów szkół. 116

117 8. Kondycja zawodowa badanych 117

118 8.1. Rozpowszechnienie poczucie bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów SP=29 G=39 SPG=27 50% 40% 41% 33% 41% 37% 30% 20% 10% 13% 7% 7% 21% 28% 28% 19% 7% 3% 10% 4% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 84: Częstotliwość odczuwania bezradności w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole, wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych. Oceniając kondycję zawodową badanych zapytano ich m.in. o to jak często czują się bezradni w związku z problemowymi zachowaniami uczniów w szkole. Jak pokazuje wykres 84, często takiego uczucie doświadczało po 7% nauczycieli ze szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych oraz 13% z gimnazjów. Istotnie większą grupę stanowią wychowawcy, którzy przyznają iż czasami towarzyszyło im poczucie bezradności związanej z problemowymi zachowania uczniów. Taką opinię wyraziło czterech na dziesięciu nauczycieli ze szkół podstawowych, jeden na pięciu z nauczycieli z gimnazjów oraz jeden na trzech ze szkół ponadgimnazjalnych (odpowiednio: 41% w SP, 21% w G oraz 33% w SPG). Prawie połowa nauczycieli i pedagogów pracujących w szkołach podstawowych (48%) oraz ponad połowa w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (po 56%) stwierdziła, że poczucie bezradności z związku problemowymi zachowaniami uczniów zdarzało im się rzadko lub bardzo rzadko. Od 3% do 10% wychowawców i pedagogów stwierdziło, że nigdy nie towarzyszyło im tego typu odczucie w pracy zawodowej. 118

119 8.2. Poczucie bezradności w związku z postawami rodziców uczniów sprawiających problemy wychowawcze 50% 48% 44% SP=29 G=39 SPG=27 40% 38% 30% 20% 18% 19% 14% 14% 21% 15% 21% 19% 18% 10% 3% 4% 3% 3% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 85: Częstotliwość odczuwania bezradności w związku z postawami rodziców uczniów sprawiających problemy wychowawcze - wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Analizując kondycję zawodową badanych nauczycieli zapytano ich o to, jak często czują się bezradni w związku z postawami rodziców uczniów sprawiających problemy wychowawcze w szkole. Współpraca z rodzicami jest jednym z kluczowych elementów mających istotny wpływ na całokształt podjętych oddziaływań pedagogicznych. Jak pokazuje wykres 85, jedynie 3% nauczycieli pracujący w gimnazjum nigdy nie miało poczucia bezradności w kontekście wspomnianych postaw i zachowań rodziców nastolatków, a wśród pozostałych badanych nie znalazł się ani jeden taki nauczyciel. Wszyscy badani nauczyciele ze szkół podstawowych i ponadgimnazjalnych przyznali, iż z różną częstotliwością mieli w tego typu sytuacjach poczucie bezradności. Co czwarty-piąty z badanych miał takie odczucie często lub bardzo często (21-28%), a średnio dwie piąte - czasami. W tym kontekście badanie ujawnia poważne deficyty w zakresie umiejętności dobrej komunikacji pomiędzy nauczycielami i rodzicami uczniów, którzy sprawiają problemy wychowawcze. Bezradność nauczycieli w tym zakresie powinna stać się przedmiotem poważnej debaty środowiskowej oraz specjalnych szkoleń dla nauczycieli. 119

120 8.3. Poczucie zwątpienia w znaczenie swojej pracy 50% SP=29 G=39 SPG=27 45% 40% 30% 20% 10% 3% 4% 7% 7% 15% 19% 14% 21% 21% 11% 14% 33% 28% 33% 26% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 86: Częstotliwość poczucia zwątpienia w znaczenie swojej pracy - wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Poczucie zwątpienia w sens swojej pracy jest jednym z istotnych elementów decydujących o kondycji zawodowej badanych nauczycieli. Od 14% do 19% wychowawców i pedagogów ze wszystkich typów badanych szkół przyznało, iż co jakiś czas ma poczucia zwątpienia w znaczenie swojej pracy. Często lub bardzo często wątpiło w znaczenie swojej pracy 7% nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych, 3% z gimnazjów oraz 11% ze szkół ponadgimnazjalnych. W grupie wychowawców i pedagogów ze szkół podstawowych większość spośród badanych doświadczających uczucia zwątpienia deklarowała, że miało to miejsce rzadko (21%), a wśród badanych z gimnazjów oraz szkół ponadgimnazjalnych przeważały odsetki badanych przyznających, że takie sytuacje miały miejsce bardzo rzadko (odpowiednio 28% i 33%) 120

121 8.4. Poczucie emocjonalnego wyczerpania pracą 50% 40% 30% 20% 10% 3% 3% 4% 14% 15% 10% 31% 44% 37% SP=29 G=39 SPG=27 28% 26% 18% 18% 17% 11% 7% 7% 8% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 87: Częstotliwość poczucia emocjonalnego wyczerpania pracą wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Badanych zapytano także, czy mają poczucie emocjonalnego wyczerpania swoją pracą. Większość nauczycieli miała już w swoim życiu takie trudne doświadczenie 83% w szkołach podstawowych, 92% w gimnazjach i 89% w szkołach ponadgimnazjalnych. 17% wychowawców i pedagogów pracujących w szkołach podstawowych, 13% pracujących w gimnazjach oraz 19% nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych przyznało, iż często lub bardzo często ma poczucie emocjonalnego wyczerpania swoją pracą. Czasami, występowanie takich przykrych doświadczeń zadeklarowało 31% badanych ze szkół podstawowych, 37% ze szkół ponadgimnazjalnych oraz 44% nauczycieli z gimnazjów. Odsetek pedagogów, którzy wyrazili opinię, że jeszcze nigdy nie przeżywali takich trudnych emocji związanych ze swoją pracą w szkole był najwyższy w grupie wychowawców ze szkół podstawowych (17% w stosunku do 8% w gimnazjach i 11% w szkołach ponadgimnazjalnych). Analizując powyższe wyniki warto zwrócić uwagę, iż znaczna część nauczycieli pracuje w warunkach dużego napięcia wywołanego poczuciem emocjonalnego wyczerpania. W tym kontekście warto rozważyć przygotowanie i uruchomienie programu wsparcia psychologicznego (superwizji), który pozwalałaby im lepiej radzić sobie z trudnymi emocjami związanymi z codzienną pracą w szkole. 121

122 8.5. Przekonanie o dobrym wykonywaniu swojej pracy 80% 74% SP=29 G=39 SPG=27 60% 52% 45% 59% 40% 30% 23% 20% 0% 11% 3% 3% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 88: Przekonanie o dobrym wykonywaniu swojej pracy wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Badani odpowiadali także na pytanie dotyczące ich osobistego przekonania na temat dobrego wykonywania swojej pracy. Zdecydowana większość badanych we wszystkich typach szkół jest przekonana, iż bardzo często lub często dobrze wykonuje swoją pracę zawodową (97% w SP, 97% w G i 89% w SPG). Ani jeden z wychowawców i pedagogów nie uznał, iż rzadko, bardzo rzadko lub nigdy nie ma poczucia dobrego wykonywania swojej pracy. Warto także zwrócić uwagę, iż niewielkie odsetki badanych wychowawców stwierdziły, że czasami nie wykonują dobrze swojej pracy w szkole (odpowiednio: 3% w SP, 3% w G i 11% w SPG). 122

123 8.6. Poczucie skuteczności w realizacji zadań zawodowych 80% 60% 52% 62% 63% SP=29 G=39 SPG=27 40% 20% 38% 26% 19% 10% 13% 19% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 89: Poczucie skuteczności w realizacji zadań zawodowych wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Jedno z pytań zrealizowanego badania dotyczyło poczucia skuteczności realizacji zadań zawodowych przez wychowawców i pedagogów szkolnych. Rozkład odpowiedzi na to pytanie jest podobny do rozkładu uzyskanego w pytaniu dotyczącym poczucia dobrego wykonywania pracy zawodowej przez nauczycieli. Dobrze wykonywana praca powinna przynosić określone efekty, powinna także skutecznie pomagać w osiąganiu stawianych sobie celów. Spójność jaka wyraźnie zaznacza się pomiędzy dwoma analizowanymi wykresami (88 i 89) świadczy o wysokiej samoocenie badanych. 90% nauczycieli ze szkół podstawowych, 88% z gimnazjów oraz 82% pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych wyraziło przekonanie, że często lub bardzo często skutecznie realizuje swoje zadania zawodowe. Jedynie 10% wychowawców i pedagogów pracujący w szkołach podstawowych, 13% pracujących w gimnazjach i 19% respondentów ze szkół PG miało w tej kwestii wątpliwości (i wybrało odpowiedź czasami). Żaden z badanych nie miał w tej kwestii negatywnego obrazu swojej pracy uznając, że nigdy, bardzo rzadko lub rzadko miał poczucie, że skutecznie realizuje swoje zadania zawodowe. 123

124 8.7. Poczucie sensu pracy 60% 59% 52% 51% SP=29 G=39 SPG=27 50% 40% 30% 20% 10% 31% 30% 24% 19% 14% 13% 3% 5% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 90: Poczucie sensu wykonywanej pracy wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Badanych zapytano również, czy mają poczucie sensu swojej pracy. Jak pokazuje wykres 90, zdecydowana większość nauczycieli często lub bardzo często odczuwa, że ich praca zawodowa ma rzeczywisty sens. Taki pogląd wyraziło ośmiu na dziesięciu badanych nauczycieli uczniów szkół podstawowych (83%) i podobny odsetek wychowawców i pedagogów pracujących w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (po 82%). Od 13% do 19% badanych wyraziło przekonanie, że praca jaką wykonuje tylko czasami ma sens, a 3% badanych ze szkół podstawowych i 5% z gimnazjum przyznało, że dostrzega ten sens rzadko. Wynik ten może to być jednym z symptomów wypalenia zawodowego, o które bezpośrednio zapytaliśmy w dalszej części badania. Podobnie jak w pytaniu dot. poczucia dobrze wykonywanej pracy oraz skuteczności realizacji zadań zawodowych, żaden z respondentów uczestniczących w badaniu nie przyznał, że bardzo rzadko lub jeszcze nigdy nie miał poczucia sensu wykonywanej pracy. 124

125 8.8. Poczucie dokonania wielu wartościowych rzeczy w pracy 70% 60% 62% 59% SP=29 G=39 SPG=27 50% 40% 30% 20% 10% 28% 19% 15% 44% 18% 14% 37% 5% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 91: Poczucie dokonania wielu wartościowych rzeczy w pracy wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Badanych zapytano także, czy mają poczucie, iż dokonali w swojej pracy wielu wartościowych rzeczy. Jak pokazuje wykres 91, zdecydowana większość nauczycieli często lub bardzo często miało poczucie, że dokonało w swojej pracy wielu wartościowych rzeczy. Taki pogląd wyraziło 87% nauczycieli w szkołach podstawowych, 77% w gimnazjach oraz 63% badanych ze szkół ponadgimnazjalnych. Niepokojąco wysoki wydaje się odsetek badanych, którzy przyznają, iż tylko czasami wydaje im się, że dokonali wielu wartościowych rzeczy w swojej pracy. Taki pogląd wyraził w badaniu co siódmy nauczyciel szkół podstawowych (14%), co piąty z gimnazjum (18%) oraz aż 37% wychowawców i pedagogów ze szkół ponadgimnazjalnych. Ponadto, 5% nauczycieli z gimnazjów stwierdziło, że poczucie dokonywania wartościowych rzeczy pojawiało się jedynie rzadko. To również może być jeden z symptomów wypalenia zawodowego, o które bezpośrednio zapytaliśmy w dalszej części badania. Podobnie, jak w przypadku pytania o poczucie sensu wykonywanej pracy żaden z nauczycieli nie stwierdził, że bardzo rzadko lub jeszcze nigdy nie miał poczucia, że dokonał w swojej pracy wartościowych rzeczy. 125

126 8.9. Przekonanie o umiejętności skutecznego rozwiązywania problemów w pracy 80% 76% 77% SP=29 G=39 SPG=27 60% 52% 40% 33% 20% 17% 13% 15% 10% 7% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 92: Przekonanie o umiejętności rozwiązywania problemów w pracy wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Zdecydowana większość badanych we wszystkich typach szkół jest przekonana o swoich umiejętnościach w zakresie rozwiązywania problemów w pracy. 93% nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych, 90% pracujących w gimnazjach i 67% ze szkół ponadgimnazjalnych przyznało, że często lub bardzo często ma poczucie, że potrafi skutecznie rozwiązywać problemy w swojej pracy. Warto jednak zwrócić uwagę, iż co trzeci nauczyciel ze szkoły ponadgimnazjalnej (33%) nie miał w tej kwestii jednoznacznej opinii. Wybierając odpowiedź czasami pedagodzy ci wskazywali jednocześnie na to, iż w różnych sytuacjach nie umieli satysfakcjonująco poradzić sobie z problemami w swojej pracy. W grupie nauczycieli ze szkół podstawowych taka deklaracja była udziałem 7% badanych, a w gimnazjach 10%. Żaden z badanych nie miał w tej kwestii negatywnego obrazu swojej pracy uznając, że rzadko, bardzo rzadko lub nigdy nie miał poczucia, że potrafi skutecznie rozwiązywać swoje problemy w pracy. 126

127 8.10. Poczucie wypalenia zawodowego 50% 40% 30% SP=29 G=39 SPG=27 41% 33% 24% 28% 36% 26% 31% 22% 20% 10% 5% 10% 3% 10% 11% 7% 13% 0% bardzo często często czasami rzadko bardzo rzadko nigdy wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 93: Poczucie wypalenia zawodowego wśród wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych pracujących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Co trzeci nauczyciel ze szkół podstawowych, co ósmy z gimnazjum i co piąty pracujący w szkole ponadgimnazjalnej stwierdził, iż jeszcze nigdy nie czuł się wypalony swoją pracą zawodową w szkole (31% w SP, 13% w G i 22% w SPG). Większość badanych nauczycieli, od czasu do czasu, z różną częstotliwością odczuwa wypalenie zawodowe. Sytuacja ta jest szczególnie niepokojąca, kiedy taki stan pojawia się często lub jest długotrwały. W takiej sytuacji może to mieć istotny wpływ zarówno na efektywność nauczania, jak i na działania wychowawcze podejmowane przez nauczycieli. 10% nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych oraz 8% pracujących w gimnazjach przyznaje, iż często lub bardzo często ma poczucie wypalenia zawodowego. Co czwarty wychowawca i pedagog najmłodszych uczniów (24%), co trzeci z wychowawców gimnazjalistów (33%) oraz czterech z dziesięciu wychowawców uczniów szkół ponadgimnazjalnych (41%) przyznało, iż czasami czuje wypalenie zawodowe. W praktyce oznacza to, iż co trzeci nauczyciel pracujący w szkołach podstawowych oraz czterech na dziesięciu pracujących w gimnazjach i w szkołach ponadgimnazjalnych wymaga wsparcia i pomocy psychologicznej, a przynajmniej aktywnego udziału w zajęciach warsztatowych dot. radzenia sobie ze stresem i wypaleniem zawodowym. 127

128 8.11. Ocena klimatu społecznego szkoły a kondycja zawodowa badanych Analizy wykazały, że wskaźnik sumaryczny z 10 skal dotyczących zadowolenia i satysfakcji z wykonywanej pracy stanowi dobrą samodzielną skalę. W badaniu nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy pomiędzy kondycją zawodową wśród badanych uczących w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach ponadgimnazjalnych. Była ona podobna we wszystkich typach badanych szkół. Jak pokazuje tabela 15, odnotowano silną korelację dodatnią pomiędzy oceną klimatu społecznego szkoły a kondycją zawodową badanych we wszystkich analizowanych typach szkół. Kondycja ta była tym lepsza im wyższa była ocena klimatu społecznego szkoły formułowana przez badanych. Tabela 15: Ocena klimatu szkoły a kondycja zawodowa badanych szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne. SZKOŁY PODSTAWOWE kondycja zawodowa badanych ocena klimatu społecznego kondycja zawodowa badanych szkoły Korelacja Pearsona 1,636 Istotność,000 (dwustronna) N ocena klimatu Korelacja Pearsona,636 1 społecznego szkoły Istotność,000 (dwustronna) N GIMNAZJA kondycja zawodowa badanych Korelacja Pearsona 1,639 Istotność,000 (dwustronna) N ocena klimatu Korelacja Pearsona,639 1 społecznego szkoły Istotność,000 (dwustronna) N SZKOŁY PONADGIMNAZJALN E kondycja zawodowa badanych Korelacja Pearsona 1,727 Istotność,000 (dwustronna) N ocena klimatu Korelacja Pearsona,727 1 społecznego szkoły Istotność,000 (dwustronna) N Korelacje istotne statystycznie na poziomie p<0,

129 8.12. Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole przemoc rówieśnicza w szkole 1,78 3,07 2,74 przemoc i agresja uczniów wobec nauczycieli 1,66 2,21 1,44 wagarowanie uczniów 1,97 3,54 4,52 sytuacje związane z piciem alkoholu przez uczniów 1,17 1,90 2,19 sytuacje związane z paleniem papierosów przez uczniów 1,17 2,51 4,04 sytuacje związane z używaniem narkotyków przez uczniów 1,17 1,64 2,04 niszczenie mienia szkolnego przez uczniów 1,56 2,24 2,18 praca z uczniami mającymi problemy w nauce 3,14 3,77 3,93 współpraca z rodzicami uczniów współpraca w gronie pedagogicznym 3,31 3,15 2,66 2,41 2,67 3, wychowawcy/pedagodzy ze szkół podstawowych wychowawcy/pedagodzy z gimnazjum wychowawcy/pedagodzy ze szkół ponadgimnazjalnych Wykres 94: Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole porównanie wartości średnich. SP=29 G=39 PG=

130 8.12. Ocena stopnia trudności w radzeniu sobie z sytuacjami problemowymi w szkole W badaniu pytano również nauczycieli, w jakim stopniu określone problemy sprawiają im trudność w codziennej pracy w szkole. Odpowiadając mogli określić ten stopień korzystając z siedmiostopniowej skali od 1 (niski stopień trudności) do 7 (wysoki stopień trudności). Jak pokazuje wykres 94, nauczycielom ze szkół podstawowych najwięcej trudności sprawia współpraca z rodzicami (średnia ocena: 3,90), praca z uczniami mającymi trudności w nauce (średnia ocena: 3,14) oraz przemoc rówieśnicza w szkole (średnia ocena: 3,07). W przypadku nauczycieli z gimnazjów najpoważniejszy problem stanowiła praca z uczniami mającymi trudności w nauce (średnia ocena: 3,77), wagarowanie uczniów (średnia ocena: 3,54) oraz współpraca z rodzicami uczniów (średnia ocena: 3,31). Natomiast nauczyciele ze szkół ponadgimnazjalnych w największym stopniu zwracali uwagę na wagarowanie (średnia ocena: 4,52), sytuacje związane z paleniem papierosów przez uczniów (średnia ocena: 4,04) oraz pracę z uczniami mającymi trudności w nauce (średnia ocena: 3,93). Rozważając możliwość uruchomienia jakiegoś lokalnego systemu pomocy i wsparcia dla nauczycieli należy przede wszystkim poszukiwać sposobów lepszego radzenia sobie z wymienionymi powyżej problemami. 130

131 9. Potrzeby szkoleniowe w zakresie wsparcia zawodowego i psychologicznego 131

132 9.1. Dostępność różnych form wsparcia dla wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych w środowisku lokalnym 60% 50% SP=29 G=39 SPG=27 41% 41% 48% 41% 48% 40% 33% 30% 20% 10% 18% 19% 10% 0% tak nie nie wiem wychowawcy/pedagodzy w szkołach podstawowych wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/pedagodzy w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 95: Wiedza badanych na temat funkcjonowania na terenie miasta, w którym pracują grup wsparcia dla nauczycieli i pedagogów. Badanych zapytano, czy w mieście, w którym pracują są organizowane jakieś grupy wsparcia dla nauczycieli/ pedagogów szkolnych, podczas których można porozmawiać o trudnych sytuacjach związanych z pracą w szkole. W grupie nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych oraz gimnazjach pozytywnie na tak zadane pytanie odpowiedziało czterech na dziesięciu badanych (po 41%), a w szkołach ponadgimnazjalnych trzech na dziesięciu badanych (33%). Jedna dziesiąta badanych ze szkół podstawowych oraz po jednej piątej badanych uczących starszych uczniów stwierdziło, iż według ich wiedzy takie grupy wsparcia nie funkcjonują. Ponadto ponad dwie piąte badanych (od 41% do 48%) przyznało, że nie ma w tym zakresie orientacji. 132

133 9.1. Dostępność różnych form wsparcia dla wychowawców i pedagogów/psychologów szkolnych w środowisku lokalnym SP=29 G=39 SPG=27 60% 50% 40% 30% 20% 41% 38% 37% 21% 26% 15% 38% 36% 48% 10% 0% tak nie nie wiem wychowawcy/pedagodzy w szkołach podstawowych wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/pedagodzy w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 96: Wiedza badanych na temat dostępności stałego, specjalistycznego wsparcia dla nauczycieli i pedagogów (psycholog, terapeuta, trener osobisty). Jedną z analizowanych w badaniu kwestii była dostępność stałych (mniej więcej raz w tygodniu) kontaktów ze specjalistą (doświadczonym psychologiem, terapeutą, trenerem osobistym), który pomaga/doradza, gdy pojawiają się trudności w codziennej pracy nauczyciela/pedagoga. Wśród badanych nauczycieli ze wszystkich typów analizowanych szkół średnio dwie piąte pozytywnie odpowiedziało na pytanie w sprawie dostępności do stałego, specjalistycznego wsparcia dla nauczycieli. Przeciwną opinię w tej sprawie wyraził co piąty badany ze szkół podstawowych (21%), co czwarty z gimnazjów (26%) oraz co siódmy ze szkół ponadgimnazjalnych (15%). Wysokie odsetki badanych we wszystkich grupach nauczycieli - przyznały, iż nie mają w tej kwestii żadnej orientacji (odpowiednio: 38% w SP, 36% w gimnazjach i 48% w SPG). 133

134 9.2. Ocena osobistych potrzeb w zakresie wsparcia zawodowego 60% 50% 40% 30% 48% 33% 30% 31% 41% 41% SP=29 G=39 SPG=27 30% 26% 21% 20% 10% 0% tak nie nie wiem wychowawcy/pedagodzy w szkołach podstawowych wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/pedagodzy w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 97: Ocena własnych potrzeb w zakresie wsparcia zawodowego. Badanych zapytano także, czy stałe wsparcie ze strony specjalisty byłoby potrzebne im samym. Tylko co drugi nauczyciel ze szkół podstawowych (48%) oraz co trzeci badany z gimnazjum (33%) i co trzeci pracujący w szkole ponadgimnazjalnej (30%) stwierdził, iż potrzebuje takiego wsparcia. Aż jedna trzecia nauczycieli pracujących w szkołach podstawowych (31%) oraz dwie piąte z gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych (po 41%) stwierdziło, że taka pomoc nie byłaby im potrzebna. W badaniu odnotowano także dość wysokie odsetki wychowawców i pedagogów, którzy nie mieli w tej kwestii wyrobionego zdania 21% szkołach podstawowych, 26% w gimnazjach i 30% w szkołach ponadgimnazjalnych. Wyniki te wydają się dość zaskakujące i warto byłoby dowiedzieć się, jakie są powody takiego stanu rzeczy. Można to zrobić np. w ramach dodatkowych badań jakościowych (IDI lub grup fokusowych). 134

135 9.3. Ocena potrzeb innych nauczycieli w zakresie wsparcia zawodowego SP=29 G=39 SPG=27 59% 60% 48% 46% 48% 49% 50% 40% 37% 30% 20% 10% 3% 5% 4% 0% tak nie trudno powiedzieć wychowawcy/pedagodzy w szkołach podstawowych wychowawcy/pedagodzy w gimnazjum wychowawcy/pedagodzy w szkołach ponadgimnazjalnych Wykres 98: Ocena potrzeb innych nauczycieli z grona pedagogicznego szkoły w zakresie specjalistycznego wsparcia zawodowego. Na zakończenie respondentów zapytano także, czy ich zdaniem ze specjalistycznej pomocy/wsparcia chciałyby skorzystać inne osoby z grona pedagogicznego ich szkoły. W grupie nauczycieli uczniów szkół podstawowych i gimnazjalistów twierdząco na to pytanie odpowiedziała prawie połowa badanych nauczycieli (odpowiednio 48% i 46%), a wśród nauczycieli ze szkół ponadgimnazjalnych prawie dwie piąte (37%). Zaledwie od 3% do 5% badanych nauczycieli negatywnie odpowiedziało na powyższe pytanie, uznając, że w jego szkole żaden z nauczycieli nie potrzebuje tego typu wsparcia. Połowa badanych nauczycieli ze szkół podstawowych (48%) i gimnazjów (49%) i aż trzy piąte zatrudnionych w szkołach ponadgimnazjalnych (59%) nie umiało jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. 135