Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych

Transkrypt

1 UNIWERSYTET GDAŃSKI WYDZIAŁ CHEMII Pracownia studencka Zakład Analizy Środowiska Instrukcja do ćwiczeń laboratoryjnych Ćwiczenie nr 1 Zastosowanie barwnych reakcji chemicznych oraz technik chromatograficznych do wykrywania i oznaczania ilościowego 9 -tetrahydrokannabinolu ( 9 -THC) w preparatach roślinnych ANALIZA CHEMICZNA W KRYMINALISTYCE FIZYKOCHEMICZNE METODY BADAŃ W KRYMINALISTYCE Gdańsk, 2012

2 I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest: poznanie podstawy prawnej oraz procedur oznaczania narkotyków w materiale dowodowym, poznanie struktury chemicznej psychoaktywnych kannabinoidów i ich metabolitów, właściwości i sposobu działania na organizm człowieka, poznanie szybkich metod analitycznych wykrywania (tzw. skriningowych) kannabinoidów w materiale roślinnym i biologicznym, poznanie metod identyfikacyjnych i ilościowych oznaczania (tzw. konfirmacyjnych) kannabinoidów w materiale roślinnym i biologicznym, wykrycie za pomocą barwnych reakcji oraz metodą TLC próbek suszu roślinnego zawierających kannabinoidy, oznaczenie ilościowe 9 -THC łącznie z 9 -karboksy-thc metodą chromatografii gazowej w próbkach suszu, w których wykryto kannabinoidy metodami skriningowymi. II. Zasady postępowania w laboratorium kryminalistycznym Zgodnie z wymogami Ustawy o Przeciwdziałaniu Narkomanii 29 lipca 2005 roku z nowelizacjami wprowadzonymi w 2006 r. właściwe postępowanie administracyjno-karne oraz orzekanie o przestępczej działalności wymaga odpowiednich badań fizykochemicznych zabezpieczonego materiału dowodowego. Orzekanie dotyczy właściwej kwalifikacji i rozróżnienia surowca pochodzącego z krajowego ziela konopi siewnej (Cannabis sativa L.), tzw. odmiany włóknistej (zawierającej 9 - THC i 9-karboksy-THC łącznie do 0,2 % w przeliczeniu na suchą masę) od odmiany ziela konopi innych niż włókniste (zawierającej powyżej 0,2% sumy 9 -THC i 9-karboksy-THC). Według polskiego ustawodawstwa za produkt narkotykowy uznawane jest ziele Cannabis zawierające powyżej 0,2% 9 -THC i THCA łącznie oraz żywica i inne produkty konopi niezależnie od zawartości 9 -THC i THCA. Właściwa interpretacja wyników analizy toksykologicznej umożliwia ustalenie dawki, źródła pochodzenia wykazanego środka, szacowanie rozmiarów produkcji i uprawy. Wartość dowodowa wyniku analizy toksykologicznej zależy od stosowanej metody i od rodzaju materiału dostarczonego do badań. Niezależnie od stosowanych metod i technik analitycznych wartość dowodowa zależy również od właściwego pobierania próbek, transportu i przechowywania do momentu zakończenia badań (tzw. łańcucha kontroli ) i ścisłego przestrzegania wszystkich zaleceń dotyczących postępowania z pobranym materiałem. Jest to niezwykle istotne, gdyż wyniki analiz mogą mieć poważne konsekwencje prawne dla osób

3 badanych. Zawsze zaleca się stosować dwuetapową procedurę wstępne wykrywanie (skrining), metodami immunologicznymi lub za pomocą barwnych reakcji (zwanych kroplowymi) a następnie potwierdzenie wyników dodatnich metodami konfirmacyjnymi, które powinny być równie czułe jak skriningowe ale bardziej specyficzne. Wymogi te spełniają techniki chromatograficzne (gazowa lub cieczowa), najlepiej sprzężone ze spektrometrią mas (GC/MS lub LC/MS). Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) może być stosowana w metodzie skriningowej i konfirmacyjnej, ale wynik badania nie może być dowodem w postępowaniu sądowym. W oparciu o wyniki analizy skriningowej odpowiednie służby mogą zatrzymać podejrzanych, zlecić badania w laboratorium toksykologicznym oraz otrzymać pozwolenie na rewizję. Wyniki analiz skriningowych mogą być też dowodem we wstępnych przesłuchaniach. Laboratorium toksykologiczne wykonuje analizy na podstawie zlecenia zawierającego dane identyfikacyjne dawcy, osoby nadzorującej pobranie i kuriera, numer próbki, datę i godzinę pobrania oraz cechy próbki w chwili pobrania. Formularz może też zawierać dodatkowe informacje o próbce, rodzaju narkotyku i powinien być podpisany przez osobę upoważnioną i opatrzony oficjalna pieczęcią. Właściwe oznakowanie badanego materiału biologicznego musi zawierać następujące informacje: Nazwisko i imię Numer identyfikacyjny Data i czas pobrania Miejsce pobrania Nazwisko osoby nadzorującej pobranie Narkotyk poddawany badaniu Numer próbki. Pojemniki powinny być starannie zamknięte i opieczętowane. Oznakowanie musi być na pojemniku a nie na zamknięciu, aby zapobiec przypadkowej lub umyślnej zamianie próbek lub/i oznakowań. Dawca lub osoba zainteresowana musi być świadkiem stosowania środków zabezpieczających próbę ale nie może w nim uczestniczyć. Wyniki analiz mają charakter poufny. Wszelkie informacje dotyczące dawcy i wyników muszą być przechowywane w zamkniętym miejscu, a raporty mogą być udostępniane tylko upoważnionym osobom. Badany podejrzany materiał może być silnie działający lub zawierający truciznę, dlatego należy szczególną uwagę zwrócić na bezpieczeństwo w czasie wykonywania analiz. Oprócz przestrzegania ogólnych zasad pracy w laboratorium należy bezwzględnie: unikać próbowania lub wąchania materiału;

4 nie dotykać rękami twarzy, szczególnie ust i nosa, podczas wykonywania próby; zachować szczególną czystości; zapisywać pobieranie materiału do badań oraz wyniki analiz do specjalnych formularzy. Zasady ogólne wykrywania kannabinoidów w produktach roślinnych Materiał do badań może mieć różne stężenie substancji aktywnej, próbka może być rozcieńczona nieaktywnymi substancjami, substancje rozcieńczające mogą maskować przebieg reakcji charakterystycznej, wreszcie materiał do badań może być mieszaniną kilku narkotyków wszystko to może być przyczyną niejednoznacznych wyników testów. Aby zwiększyć niezawodność testów należy przestrzegać następujących zasad: Jeśli ilość materiału do badań jest mała, zbyt mała aby wykonać badanie w warunkach polowych, całą próbkę należy wysłać do laboratorium. Badania sproszkowanego materiału rozpoczyna się od możliwie najmniejszej ilości, po czym, jeśli to konieczne, zwiększa się ilość analizowanej substancji. Z próbek stałych lub żywicznych materiałów pobiera się odrobinę, rozdrabnia do postaci proszku i proszek poddaje badaniu. W przypadku kapsułek przeprowadza się badanie substancji z jednej kapsułki. Materiał roślinny przed badaniem rozdrabnia się w młynku. W przypadku badania papierosów pobiera się materiał tylko z jednego papierosa. Gdy badanie materiału roślinnego za pomocą odpowiedniego testu dało wynik ujemny, a istnieje podejrzenie, że może on zawierać inne substancje, to cała dostępna ilość materiału powinna być przesłana do laboratorium celem wykonania dokładnej analizy. Barwne testy na obecność narkotyków mogą być wykonywane w probówkach, na bibule ale najczęściej w specjalnej płytce porcelanowej z wgłębieniami. Po wykonaniu badania probówka lub płytka musi być starannie umyta wodą i rozpuszczalnikiem organicznym (aceton, metanol). Dla zwiększenia specyficzności oznaczenia najczęściej wykonuje się dla każdej substancji lub grupy substancji przynajmniej 2 testy. Różne związki należące do jednej grupy chemicznej mogą dawać identyczny lub podobny wynik. Przy interpretacji wyników należy pamiętać o tym, że: Jedynie barwa podana w opisie testu może być uznana za wynik dodatni, który oznacza możliwą obecność poszukiwanej substancji; We wszystkich przypadkach, kiedy otrzymuje się wynik dodatni lub wątpliwy należy przesłać materiał do dalszej analizy w laboratorium; W przypadku ujemnego lub wątpliwego wyniku należy wykonać drugie badanie przy użyciu

5 innego testu i dopiero wynik ujemny uznać za brak poszukiwanej substancji. Jeśli jednak istnieją jakiekolwiek wątpliwości należy materiał wysłać do laboratorium. III. WYKONANIE ĆWICZENIA 1. Pobieranie próbek suszu roślinnego od prowadzącego ćwiczenie Materiał dowodowy, jakim są badane próbki, podlega ścisłemu zarachowaniu. Badane w czasie ćwiczenia laboratoryjnego próbki suszu roślinnego, mimo iż nie są zielem konopi ani żywicą konopi tylko przystosowanym do potrzeb dydaktycznych zielem nawłoci, również podlegają ścisłej kontroli. Pobieranie próbek do analizy od prowadzącego ćwiczenie musi się odbywać wg procedury ujętej w karcie badania konopi, przedstawionej w Tab. 1. Ilość pobieranego suszu do analiz podaje prowadzący ćwiczenie. Próbki suszu przed analizą należy rozdrobnić w moździerzu, jeżeli nie zostały wcześniej rozdrobnione. 2. Wykonanie barwnych testów Wykonać barwne testy 1 i 2 wg procedury opisanej poniżej i wpisać wyniki testów do karty badań konopi. Test 1. Próba z Fast Blue B Salt (chlorek di-o-anizydynotetrazoliny) Umieścić w probówce niewielką ilość badanego materiału (na czubek łopatki dentystycznej). Dodać niewielką ilość odczynnika 1A (na czubek łopatki dentystycznej). Dodać 1 ml odczynnika 1B i wytrząsać przez 1 minutę Dodać 1 ml odczynnika 1C i wstrząsać przez 2 minuty. Wynik: Barwa purpurowoczerwona dolnej warstwy (chloroformowej) może wskazywać na obecność kannabis. Test 1 można wykonać na bibule filtracyjnej w następujący sposób: Przygotować dwa małe sączki z bibuły filtracyjnej złożone na dwukrotnie i umieszczone jeden na drugim. Na pierwszy sączek nasypać niewielką (na czubek łopatki dentystycznej) ilość suszu. Do suszu dodać 2-3 krople chloroformu i umożliwić przejście ekstraktu na drugi (dolny) sączek. Wysuszyć dolny sączek. Na sączek, na miejsce z ekstraktem nanieść 2-3 krople 0,1 % wodnego roztworu Fast Blue B Salt i 2-3 krople 0,1 M roztworu NaOH. Wynik: Barwa purpurowoczerwona na sączku może wskazywać na obecność kannabis. Test 2. Próba Duquenois-Levine'a Umieścić w probówce niewielką ilość badanego materiału (na czubek łopatki dentystycznej). Dodać 2 ml (ok. 50 kropli) odczynnika 2A i wstrząsać probówką przez minutę.

6 Dodać 2 ml odczynnika 2B, wstrząsać przez kilka sekund i zostawić na kilka minut. Jeśli barwa pojawi się w ciągu 2-3 minut, dodać 2 ml odczynnika 2C i delikatnie wstrząsać zawartość probówki. Wynik: Barwa fioletowa dolnej (chloroformowej) warstwy może wskazywać na obecność kannabis. 3. Ekstrakcja próbek suszu roślinnego Próbki suszu roślinnego, które dały dodatni wynik w testach barwnych, ekstrahować heksanem. W tym celu odważyć 50 mg suszu i umieścić w zamykanym naczynku o pojemności 4 ml. Do próbki dodać 2 ml n-heksanu oraz podaną przez prowadzącego objętość roztworu wzorca wewnętrznego. Zamknięte naczynko wstawić do łaźni ultradźwiękowej (w zlewce z wodą, zabezpieczając przed przewróceniem) i ekstrahować przez 15 min w temperaturze 40ºC. Zawartość naczynka pozostawić w spokoju, w temperaturze pokojowej przez 10 min. Około 2 ml ekstraktu przesączyć przez twardy sączek do naczynka o pojemności 2 ml. Do analizy GC ekstrakty zatężyć do objętości 50 µl w strumieniu azotu. 4. Analiza jakościowa oraz analiza ilościowa 9 -THC w badanych próbkach techniką chromatografii gazowej (GC/FID) metodą wzorca wewnętrznego Należy wykonać następujące analizy chromatograficzne: 1. analizę roztworu wzorca wewnętrznego: n-dokozanu o stężeniu c = 1 mg/ml w celu oznaczenia jego czasu retencji, 2. analizę roztworu wzorcowego zawierającego wzorzec 9 -THC (c = 1 mg/ml) oraz wzorzec wewnętrzny: n-dokozan (c = 1 mg/ml) w celu wyznaczenia współczynnika odpowiedzi (detekcji) oraz czasu retencji 9 -THC, 3. analizy przygotowanych ekstraktów suszu roślinnego. Na uzyskanych chromatogramach odczytać czasy retencji i pola powierzchni sygnałów wzorca wewnętrznego i 9 -THC. Po wykonaniu analiz należy: 1. zidentyfikować 9 -THC w badanych próbkach porównując czas retencji analitu z czasem retencji wzorca 9 -THC uzyskanym w identycznych warunkach chromatograficznych, 2. wyznaczyć współczynnik odpowiedzi 9 THC względem n-dokozanu jako wzorca wewnętrznego, 3. określić zawartość 9 -THC w badanych próbkach w przeliczeniu na masę suszu roślinnego. 4. Na podstawie otrzymanych wyników ilościowych określić gatunek konopi. Warunki analizy chromatograficznej: chromatograf gazowy GC/FID; kolumna kapilarna pokryta fazą ciekłą RTX 5 (średniopolarna), dł.30m, średnica wewnętrzna

7 0,25mm, grubość filmu fazy ciekłej 0,25µm; temperatura dozownika 250º C ; temperatura detektora FID 290º C; temperatura początkowa kolumny 180º C, narost temp. - 10º C/min do 280º C, 10 min izotermicznie 280º C; objętość nastrzyku: 1-2 µl ekstraktu. 5. Analiza TLC ekstraktów Ekstrakty (20 µl) i roztwór wzorca 9 -THC (5 µl) nanieść na płytkę TLC i odparować rozpuszczalnik w strumieniu powietrza. Chromatogram rozwijać w mieszaninie chloroform : metanol (19 :1,v:v), odparować rozpuszczalniki w strumieniu powietrza i wizualizować plamki przy użyciu 0,1% roztworu wodnego soli Fast Blue B. Spryskaną płytkę wstawić na chwilę do suszarki nagrzanej do 100ºC. Na podstawie wyników analizy TLC wskazać ekstrakt(y) zawierające 9 -THC. IV. Wymagania: Podstawy chromatografii: podział metod chromatograficznych, podstawowe wiadomości o fazach stacjonarnych i ruchomych, parametry retencji w chromatografii gazowej i chromatografii cieczowej, cienkowarstwowej, rozdzielczość, sprawność kolumn chromatograficznych, budowa chromatografu gazowego oraz zasada działania detektora FID metoda wzorca wewnętrznego, ocena błędu pomiaru. Podstawa prawna oraz procedury oznaczania narkotyków w materiale dowodowym. Struktury chemiczne psychoaktywnych kannabinoidów i ich metabolitów, właściwości i sposób działania na organizm człowieka. Szybkie metody analityczne wykrywania (tzw. skriningowe) kannabinoidów w materiale roślinnym i biologicznym. Metody identyfikacji i ilościowego oznaczania (tzw. konfirmacyjne) kannabinoidów w materiale roślinnym i biologicznym. W sprawozdaniu należy załączyć kartę badania konopi.

8 V. SPRZĘT, SZKŁO LABORATORYJNE I ODCZYNNIKI -Moździerz porcelanowy mały 3 szt, -Naczynka zakręcane o pojemności 4 ml 3 szt, -Pipeta miarowa, 5 ml 1 szt, -Pipeta miarowa, 1-2 ml 2 szt, -Zlewka, 200 ml 1 szt, -Łopatka metalowa 1 szt, -Mikrostrzykawka, 100 µl 1 szt, -Cylinder miarowy, 25 ml 1 szt, -Kolba stożkowa, 25 ml 1 szt, -Komora chromatograficzna 1 szt, -Naczynka zakręcane, 2 ml 3 szt, -Lejki małe 3 szt, -Sączki twarde pasujące do małych lejków, -Probówki 4 szt + statyw do próbówek, -Mikrostrzykawka do GC, 10 µl 1 szt, -Mikrostrzykawka do TLC (z tępym końcem igły) 1 szt, -Pęseta 1 szt, -Suszarka do włosów 1 szt. -Spryskiwacz do płytek TLC z gumową gruszką. Odczynniki do testów barwnych: 1. Odczynnik 1A: 2,5 g Fast Blue B Salt wymieszane ze 100 g bezwodnego siarczanu sodowego; 2. Odczynnik 1B: chloroform; 3. Odczynnik 1C: 0,1 M roztwór wodorotlenku sodu; 4. Odczynnik 2A: 2 g waniliny rozpuszczone w 100 ml 95% etanolu z dodatkiem 2,5 ml aldehydu octowego; 5. Odczynnik 2B: stężony kwas solny; 6. Odczynnik 2C: chloroform (dichlorometan, chlorek butylu). Odczynniki do TLC: 1. Chloroform destylowany 2. Metanol destylowany 3. 0,1% roztwór wodny soli Fast Blue B 4. Płytki TLC pokryte aktywowanym żelem krzemionkowym G lub żelem krzemionkowym zawierającym domieszkę substancji fluoryzującej w świetle UV przy 254 nm. 5. Roztwór 9 -THC w n-heksanie.

9 Odczynniki do ekstrakcji i analiz GC: 1. n-heksan destylowany 2. Roztwór wzorca wewnętrznego n-dokozanu (n-c-22) w toluenie o stężeniu 10 mg/ml 3. Roztwór wzorca n-dokozanu (n-c-22) w toluenie o stężeniu 1 mg/ml 4. Roztwór wzorcowy zawierający wzorzec 9 -THC (c = 1 mg/ml) oraz wzorzec wewnętrzny: n- dokozan (c = 1 mg/ml) VI. Literatura: 1. Szukalski B., Narkotyki. Kompendium wiedzy o środkach uzależniających, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Szukalski B., Metody analizy środków uzależniających, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Recommended Methods fortesting Cannabis. Manual for Use by National Narcotics Laboratories. ST/NAR/11, United Nations, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z 29 lipca 2005 z uzupełnieniami w 2006 r. Dz. U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1485; z 2006 r. Nr 66,poz.469; z 2006r. Nr 120, poz. 826; z 2007 r. Nr 7, poz. 47, Nr 82, poz Kodeks karny, Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. 6. Arch Pharm, 321, 249, 1988.

10 Tab. 1. Karta badania konopi. Dane próbki Numer próbki Próbka 1 Próbka 2 Próbka 3 Próbka 4 Masa próbki brutto przed pobraniem do analizy [g] (A) Masa próbki brutto po pobraniu do analizy [g] (B) Masa próbki pobranej do analiz [g] (C = A B) Masa próbki analitycznej [g] Opis makroskopowy próbki Narkotyk poddawany badaniu Wynik barwnego testu 1 (kolor warstwy chloroformowej) Wynik barwnego testu 2 (kolor warstwy chloroformowej) Wynik analizy TLC Wynik analizy GC/FID zawartość 9 -THC karboksy-thc [mg/g s.m.] Zawartość 9 -THC karboksy-thc [% s.m.] Nazwisko i imię wykonującego analizę Data analizy Nazwisko i imię prowadzącego ćwiczenie