Innowacje technologiczne i społeczne w rozwoju społeczno-gospodarczym wybrane aspekty. red. naukowa J. Wiśniewska, A. Świadek

Transkrypt

1

2 Innowacje technologiczne i społeczne w rozwoju społeczno-gospodarczym wybrane aspekty red. naukowa J. Wiśniewska, A. Świadek Szczecin

3 Tytuł monografii naukowej: Innowacje technologiczne i społeczne w rozwoju społeczno-gospodarczym wybrane aspekty Redakcja naukowa: Joanna Wiśniewska, Arkadiusz Świadek Autorzy: Justyna Kozłowska, Anna Tychanicz, Piotr Dzikowski, Arkadiusz Świadek, Alicja Majewska, Anna Mercik, Katarzyna Kozioł-Nadolna, Mirosław Kowalczyk, Anna Bielawa, Anna Suchocka Recenzent naukowy: Prof. dr hab. Władysław Janasz Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytet Szczeciński Komitet Naukowy: Prof. UG dr hab. Sylwia Pangsy-Kania, Prof. dr hab. Włodzimierz Szpringer, Prof. zw. dr hab. Jerzy Kisielnicki, Prof. UW dr hab. Grzegorz Karasiewicz, Prof. UZ dr hab. Arkadiusz Świadek Projekt okładki: Tomek Przewrocki Korekta językowa, skład oraz druk: Jacek Storm Miejsce i data wydania: Szczecin 2015 Wydawca: Naukowe Wydawnictwo IVG biuro@wydawnictwoivg.pl ISBN druk ISBN ebook Copyright by Groupivg.com in Poland 3 ebook

4 Spis Treści Wstęp....7 Część I Innowacje technologiczne Rozdział 1 Innowacyjność jako podstawa kształtowania przewagi konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw (Justyna Kozłowska) Rozdział 2 Innowacje w sektorze bankowym w Polsce...29 (Anna Tychanicz) Rozdział 3 Wpływ wielkości i charakteru własności przedsiębiorstwa na aktywność innowacyjną przedsiębiorstw wysokiej techniki w Polsce (Piotr Dzikowski) Rozdział 4 Zasięg sprzedaży a aktywność innowacyjna przedsiębiorstw w województwie lubuskim...60 (Arkadiusz Świadek, Alicja Majewska) Rozdział 5 Pieniądz elektroniczny w polskich samorządach terytorialnych - na przykładzie projektu Śląska Karta Usług Publicznych (Anna Mercik) 4

5 Część II Innowacje społeczne Rozdział 6 Kształtowanie innowacji społecznych na rynku pracy.. 87 (Katarzyna Kozioł-Nadolna) Rozdział 7 Innowacyjne metody wsparcia aktywizacji zawodowej na rynku pracy w Polsce 98 (Mirosław Kowalczyk) Rozdział 8 Innowacje społeczne a koncepcja społecznej odpowiedzialności biznesu (Anna Bielawa) Rozdział 9 Innowacyjne narzędzia promocji instytucji i oferty Muzeum Narodowego w Szczecinie (Anna Suchocka) Spis Tabel Spis Rysunków ebook

6 6 Wstęp

7 Wstęp Zmiany występujące w otoczeniu w sposób zasadniczy i dynamiczny oddziałują na warunki, w jakich żyje i gospodaruje człowiek. Współczesny świat i jego struktury są zdeterminowane przede wszystkim przez obecne oraz przyszłe tendencje rozwojowe w zakresie nauki i techniki. Pod wpływem osiągnięć naukowo-technicznych i dokonującego się postępu technologicznego pojawia się konieczność szerszego podejścia do kwestii kreowania trwałego oraz zrównoważonego rozwoju w oparciu o innowacyjność. Oznacza to niespotykany dotąd wzrost roli wiedzy i innowacji w rozwoju różnorodnych systemów rozpatrywanych w układzie mikro-, mezo- i makroekonomicznym. Podstawowym czynnikiem wytwórczym współcześnie stała się wiedza. Zauważyć należy również istotne przeobrażenia strukturalne jakim uległ rynek oraz pojawienie się nowych form instytucji. W takiej sytuacji osiągnięcie celów, jakie stoją przed poszczególnymi podmiotami czy gospodarkami, musi odbywać się z istotnym naciskiem na innowacje, które w różnym zakresie i na odpowiednich płaszczyznach powinny zostać włączone w tworzone i realizowane koncepcje rozwoju. O dostrzeganiu roli i znaczenia innowacji dla współczesnego rozwoju społecznogospodarczego większości rozwiniętych krajów na świecie, świadczą przyjęte i od lat realizowane koncepcje strategiczne. Stany Zjednoczone doskonalą opracowany i wdrożony w 2009 r. plan Strategy for American Innovation. Z kolei Unia Europejska realizuje aktualnie strategię Europa 2020, na bazie której przygotowane i wdrożone zostały strategiczne plany rozwoju poszczególnych krajów - członków UE. Japonia chcąc aktywnie wykorzystywać potencjał jaki niosą ze sobą innowacje i dążąc do zachowania swojej doskonałej pozycji na świecie pod względem innowacyjności, opracowała w 2013 r. zaawansowany plan rozwoju w obszarze Nauka-Technika-Innowacje (Comprehensive Strategy on STI). Na świecie podejmowanych jest szereg różnorodnych inicjatyw na rzecz międzynarodowej współpracy w zakresie szeroko pojmowanej działalności innowacyjnej i transferu techniki. Wszystkie te działania utwierdzają w przekonaniu, że świadomość roli innowacji we współczesnym świecie jest coraz większa, a w ślad za tym powinny być podejmowane odpowiednie działania prowadzące do intensyfikacji procesów innowacyjnych. Chodzi zatem o tworzenie i upowszechnianie nowych produktów, technologii, koncepcji działania, sposobów organizacji, modeli biznesu, czyli dokonywanie różnych rodzajów innowacji w systemie społeczno-gospodarczym. Powszechnie podkreślana jest potrzeba dążenia do innowacyjności przedsiębiorstwa (organizacji), jako podstawowego wymogu sprawnego funkcjonowania oraz rozwoju w niepewnym i zmiennym otoczeniu. Tu szczególną rolę odgrywają zwłaszcza: innowacje technologiczne, organizacyjne, marketingowe. 7 ebook

8 Jednak zauważyć należy, że innowacje są ważne nie tylko z punktu widzenia funkcjonowania podmiotów gospodarczych, ale również środowiska naturalnego czy społeczeństwa. Coraz powszechniej głoszony i akceptowany jest pogląd, że należy unikać rozdzielania celów gospodarczych od długookresowych wyzwań zrównoważonego rozwoju, uznając iż podejmowane działania mogą mieć wzajemnie stymulujący wpływ. Sprostanie tym wyzwaniom jest możliwe dzięki zintegrowaniu polityki środowiskowej, gospodarczej i społecznej. W każdym ze wspomnianych wymiarów istotne miejsce odnajdują innowacje. Procesy innowacyjne zachodzą w społeczeństwie, którego poszczególni członkowie tworzą innowacje i z nich korzystają. Stąd też potrzeba zwrócenia uwagi na innowacje społeczne, których rolą jest nie tylko, jak to wynika z opracowanych dokumentów strategicznych, podnoszenie jakości życia społeczeństwa, jakości środowiska naturalnego, jakości kapitału ludzkiego, ale które jednocześnie przyczynić się mogą do spełnienia szeregu różnych wyzwań (społecznych, gospodarczych). Pełnią one ważną rolę w rozwoju krajów, ich gospodarek, a w szczególności rynków, w tym rynku pracy. Celem niniejszego opracowania jest próba teoretycznej i empirycznej analizy wybranych aspektów związanych z istotą, kreowaniem oraz determinantami innowacji technologicznych i społecznych oraz identyfikacja ich wpływu na rozwój określonych struktur, tj. podmiotów, gospodarki, społeczeństwa. Badania i analizy, podjęte przez zespół autorski, w szczególności służyły osiągnięciu następujących celów cząstkowych, obejmujących: określenie roli innowacji w kształtowaniu przewagi konkurencyjnej podmiotów i gospodarki, prezentację innowacji w sektorze bankowym, analizę wpływu wielkości przedsiębiorstwa oraz charakteru własności na działania innowacyjne podejmowane w sektorze wysokiej techniki, ocenę wpływu zasięgu sprzedaży przedsiębiorstw na aktywność innowacyjną, analizę studium przypadku wybranej innowacji finansowej o charakterze technologicznym zastosowanej w specyficznym systemie, jaki tworzy samorząd regionalny, identyfikację miejsca i roli innowacji społecznych na rynku pracy, identyfikację podobieństw i różnic występujących w obrębie innowacji społecznych oraz koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu, przedstawienie możliwości wykorzystania innowacji w działaniach promocyjnych organizacji. Wspomnianą problematykę w zaprojektowanym zakresie przedmiotowym, podmiotowym, czasowym i przestrzennym podjął zespół autorów, mając na uwadze prze- 8

9 konanie, że dynamiczny i zrównoważony rozwój gospodarki, społeczeństwa czy poszczególnych organizacji wymaga odpowiedniego potencjału innowacyjnego, pozwalającego na skuteczne wdrażanie różnorodnych innowacji (np. technologicznych, społecznych). Z tego względu permanentne myślenie i analizowanie w różnych wymiarach, problemów związanych z innowacjami jest współcześnie koniecznością. Przesądza to o stałym zainteresowaniu tą problematyką zarówno ze strony badaczy, jak i praktyków, co z kolei znajduje swoje odzwierciedlenie w opracowaniach naukowych powstających w wyniku badań prowadzonych w tym zakresie. Podstawową hipotezą badawczą jest twierdzenie, że współcześnie kreowanie trwałego i zrównoważonego rozwoju wymaga odpowiedniego zakresu działań innowacyjnych realizowanych w różnych obszarach, które stanowią strategiczną determinantę funkcjonowania systemu. Do oceny zjawisk poddanych badaniu wykorzystano różnorodne źródła informacji, posłużono się danymi statystycznymi pochodzącymi z wyspecjalizowanych krajowych i międzynarodowych instytucji badawczych, GUS, a także zebranych indywidualnie przez autorów bezpośrednio w analizowanych podmiotach. Zasadniczemu celowi i zakresowi prowadzonych analiz podporządkowano określony układ pracy, która obejmuje łącznie dziewięć rozdziałów o zróżnicowanym charakterze, tj. teoretycznym i empirycznym, skupionych w dwóch blokach problemowych. W pierwszym zaprezentowano wybrane zagadnienia związane z wdrażaniem innowacji o charakterze technologicznym. W drugim z kolei uwaga skupiona została na określonych aspektach dotyczących innowacji społecznych. W rozdziale pierwszym skupiono uwagę na innowacyjności jako podstawowym czynniku kreowania konkurencyjności przedsiębiorstw. Na tym tle dokonano analizy uwarunkowań działalności innowacyjnej oraz oceny poziomu innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce na tle innych krajów UE. Rozdział drugi poświęcono prezentacji różnych rodzajów innowacji wdrażanych w sektorze usług bankowych w Polsce. W rozdziale trzecim uwagę skupiono na innowacjach w sektorze przemysłu wysokiej techniki. Tę część opracowania poświęcono prezentacji wyników badań empirycznych mających na celu ocenę wpływu wielkości i charakteru własności przedsiębiorstwa na podejmowaną aktywność innowacyjną. W rozdziale czwartym autorzy dokonali analizy wpływu zasięgu sprzedaży na działalność innowacyjną przedsiębiorstw. Badania empiryczne przeprowadzono wśród podmiotów gospodarczych funkcjonujących w lubuskim regionalnym systemie innowacyjnym. Rozważania prowadzone w rozdziale piątym doskonale dowodzą jak dalece umowny i często subiektywny charakter mają próby klasyfikowania innowacji. W tej części zaprezentowana została bowiem jedna z innowacji finansowych (pieniądz elek- 9 ebook

10 troniczny w postaci karty usług publicznych), której istota oparta została na wykorzystaniu nowoczesnych technologii w przestrzeni publicznej (samorządzie regionalnym). W rozdziałach szóstym i siódmym autorzy główną uwagę skupiają na innowacjach społecznych i ich szczególnym miejscu na rynku pracy. Rozdział szósty przedstawia istotę innowacji społecznych oraz politykę państwa jako determinantę stymulowania tego rodzaju innowacji na rynku pracy. Ponadto autorka omawia wybrane przykłady innowacji społecznych na rynku pracy w Polsce oraz wybranych krajach UE. W kolejnym, tj. siódmym rozdziale, zaprezentowany został problem innowacyjnych metod aktywizacji zawodowej, ze szczególnym uwzględnieniem matrycy CMP jako narzędzia wsparcia tego typu procesów. W rozdziale ósmym dokonano porównania innowacji społecznych z koncepcją społecznej odpowiedzialności biznesu, wskazując na występujące w tym zakresie podobieństwa i różnice. Rozdział dziewiąty poświęcono omówieniu praktyki w wykorzystaniu innowacyjnych metod promocji zastosowanych w organizacji publicznej, o szczególnej funkcji w zakresie zaspokajania potrzeb społecznych, jaką jest Muzeum Narodowe w Szczecinie. Zaprezentowany zakres problemowy oraz postawione cele badawcze współokreśliły zastosowane, wielopłaszczyznowe podejście badawcze. W warstwie konceptualnej pracy wykorzystano głównie metodę wnioskowania dedukcyjnego oraz analizę porównawczą, natomiast na poziomie obserwacyjno-empirycznym poza wnioskowaniem indukcyjno-dedukcyjnym, posłużono się wybranymi metodami statystycznoekonometrycznymi (tj. rozbiór strukturalny czy modelowanie z wykorzystaniem zmiennych dychotomicznych typu probit), a także analizami studium przypadku. Książka przygotowana została z myślą o słuchaczach studiów ekonomicznych różnych typów, na osobach podnoszących kwalifikacje z tego zakresu, decydentach odpowiedzialnych za tworzenie i realizację krajowej, a także regionalnej polityki innowacyjnej oraz menedżerach zarządzających różnymi organizacjami (prywatnymi i publicznymi), którzy odpowiadają za kształt realizowanej strategii rozwoju. Redaktorzy pozostają w nadziei, że zaprezentowany zakres merytoryczny i zastosowane podejście metodyczne, pozwolą wzbogacić wiedzę Czytelników na temat rozpatrywanych kategorii innowacji i wybranych problemów im towarzyszących. Joanna Wiśniewska, Arkadiusz Świadek 10

11 Część I Innowacje technologiczne 11 ebook

12 12

13 Justyna Kozłowska Rozdział 1 Innowacyjność jako podstawa kształtowania przewagi konkurencyjnej polskich przedsiębiorstw Wstęp Globalizacja światowej gospodarki, a także dynamiczny rozwój technologii informacyjnych oraz telekomunikacyjnych przyczynia się do istotnych zmian w otoczeniu współczesnych organizacji. Zmiany te doprowadzają do sytuacji, w której szczególną rolę w działalności przedsiębiorstw spełniają innowacje. W nich często upatruje się źródeł przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw. Innowacyjne działania podejmowane są zarówno przez duże, jak i małe i średnie przedsiębiorstwa. Jednak, jak wynika z badań, małe i średnie przedsiębiorstwa nie są tak innowacyjne jak duże. Jako główną przyczynę takiego stanu wskazuje się węższy zakres działania mniejszych podmiotów w porównaniu z dużymi podmiotami, posiadającymi bogatszą ofertę oraz rozbudowane procesy produkcyjne. Niestety, polskie przedsiębiorstwa nie są tak innowacyjne jak przedsiębiorstwa innych krajów członkowskich Unii Europejskiej. Mimo licznych programów pomocowych wspierających proces wprowadzania innowacji, Polska znajduje się w końcowej części rankingu innowacyjności państw europejskich. Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wpływu innowacji na podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw. Problematyka ta została zawarta w poszczególnych punktach, w których poruszono następujące kwestie: definicja innowacyjności i konkurencji, rodzaje innowacyjności, stopień innowacyjności polskich przedsiębiorstw od okresu transformacji ustrojowej po czasy obecne. Ważnym punktem opracowania jest wskazanie barier jakie napotykają polskie przedsiębiorstwa we wprowadzaniu innowacji, do których zalicza się głównie brak środków finansowych oraz brak wsparcia ze strony rządu. Kulminacyjnym elementem jest przedstawienie poziomu innowacyjności Polski na tle innych państw członkowskich Unii Europejskiej. mgr Justyna Kozłowska, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 13 ebook

14 1.1. Definicja konkurencyjności i jej klasyfikacja w świetle innowacyjności Konkurencja stanowi podstawowy mechanizm służący do regulacji i stymulacji gospodarki. Na płaszczyźnie zarówno teoretycznej, jak i praktycznej pojęcie konkurencyjności jest szeroko definiowane. Konkurencja jest to proces, w którym przedsiębiorstwa konkurują ze sobą, a więc rywalizują i współzawodniczą w celu osiągnięcia tych samych bądź podobnych zamierzeń [Olczyk 2008, s. 10]. Współcześnie konkurencyjność stała się nierozerwalnym elementem rynkowych analiz oraz przestała być tylko elementem cechującym przedsiębiorstwo. Gwałtowny rozwój gospodarki na przełomie XIX i XX wieku spowodował konieczność szerszego spojrzenia na zakres konkurencji. Ze względu na szeroko pojmowaną globalizację, konkurencję należy rozpatrywać również w kontekście mikro i makroekonomicznej kondycji gospodarki. Ze względu na powyższe OECD stworzyła następującą definicję konkurencji: zdolność przedsiębiorstwa, kraju, regionu do wytwarzania wysokich przychodów czynników produkcji oraz wysokiego poziomu zatrudnienia. Współcześnie gospodarka rynkowa oparta jest na konkurencyjności przedsiębiorstw. Nowe organizacje stają przed wyzwaniem wejścia na rynek i pozyskania klientów. Konkurencja jest zjawiskiem powszechnie występującym w gospodarce rynkowej. Bycie konkurencyjnym pozwala na zdobycie przewagi i utrzymanie pozycji na rynku. Rynek przepełniony jest wszelkiego rodzaju towarami, dlatego przedsiębiorstwa muszą być nie tylko konkurencyjne, ale i innowacyjne [Skawińska 2002, s. 6]. Współczesna gospodarka cechuje się ogromnym przyśpieszeniem zmian społecznych i gospodarczych, co jest rezultatem rewolucji naukowo-technicznej trwającej od dziesięcioleci. Siłą napędową rozwoju stała się zdolność do ciągłego podnoszenia kwalifikacji, uczenia się, zdobywania nowych umiejętności oraz ich transferowania w innowacje. Rozwój technologiczny, cywilizacyjny, globalizacja, wzrost edukacji rynkowej i świadomości klientów leżą u podstaw rozszerzającej się konkurencji. Sprostanie zjawiskom konkurencyjnym wymaga poszukiwania nowych sposobów zwiększania elastyczności w każdej możliwej dziedzinie działania, dążenia do wykorzystania dostępnych możliwości poprawy pozycji na rynku oraz poszukiwania nowych sposobów konkurowania [Nowacki, Staniewski 2010, s. 13]. Współczesne przedsiębiorstwa ścigają się w wyprzedzaniu innych w poszukiwaniu trudnych do skopiowania i nowatorskich pomysłów, dlatego innowacje są bardzo istotnym elementem wpływającym na konkurencję [Poznańska 2009, s. 331]. Innowacje wyznaczają formę i strukturę współpracy światowej między przedsiębiorstwami oraz determinują tempo i kierunki rozwoju gospodarczego. Wzrastające potrzeby klientów oraz wymagania biznesu sprawiają, iż dotychczas stosowane rozwiązania stają się niesku- 14