Cele Zebranie informacji na temat wydarzeń będących tematem wywiadu Opracowanie pytań do wywiadu Jak zachowywać się w czasie wywiadu

Transkrypt

1 Tytuł: Jak przeprowadzić wywiad Program: Kulturalnie i obywatelsko w bibliotece Rodzaj materiału: poradnik Przed spotkaniem Wywiad nie jest zwykłą rozmową. Przygotowanie będzie wymagało od was dużo pracy. Na spotkanie warto pójść z opracowanymi pytaniami, ale również z bagażem wiedzy na temat wydarzeń i czasów, o których opowie wasz rozmówca. Cele Zebranie informacji na temat wydarzeń będących tematem wywiadu Opracowanie pytań do wywiadu Jak zachowywać się w czasie wywiadu Zbierajcie informacje Kiedy wybraliście już temat projektu i znaleźliście osobę, która opowie o interesującej was historii, spróbujcie dowiedzieć się jak najwięcej o czasach i wydarzeniach, w których wasz świadek uczestniczył. Przewertujcie podręcznik do historii, poszukajcie publikacji, które na ten temat powstały. Zwróćcie uwagę na takie, które dotyczą dziejów waszej okolicy. Nie wpadajcie w panikę, jeśli odnajdziecie opasłe tomy wielkich monografii historycznych na pewno z pomocą nauczyciela uda się wybrać interesujące was rozdziały. Pamiętajcie, że doskonałym źródłem informacji jest również Internet. Powinniście znać przedmiot rozmowy na tyle, by pytania, które zadacie świadkowi, nie dotyczyły elementarnej, encyklopedycznej wiedzy historycznej, faktów powszechnie znanych, ale przeszłości tego konkretnego człowieka jego udziału w interesujących was zdarzeniach. Pamiętajcie, że dobrze

2 jest pytać nie tylko o fakty, ale przede wszystkim o ich interpretację, o znaczenie, jakie im świadek przypisuje. Ważne jest, aby wasz rozmówca nie opowiadał ogólnie o wydarzeniach historycznych, ale mówił o tym co jemu się przytrafiło, czego sam doświadczył. Nie wymagajcie od niego szerokiej wiedzy historycznej od tego są podręczniki. Dlatego tak ważne jest, abyście dobrze przygotowali się do rozmowy i przyszli na spotkanie z bagażem wiedzy, dobrze uzbrojeni w informacje o faktach. Będzie wam dużo łatwiej taką rozmowę poprowadzić, panować nad jej przebiegiem, a także właściwie ją zrozumieć. Wasze przygotowanie do rozmowy, znajomość szczegółów historycznych, partnerstwo na pewno zostaną dobrze przyjęte jako poważne traktowanie tematu i rozmówcy. Pytania do wywiadu Przygotowując się do wywiadu, należy sformułować cel, to znaczy ustalić, czego chcemy od naszego rozmówcy się dowiedzieć. Warto przypomnieć sobie, że wywiad może mieć charakter biograficzny lub tematyczny. Wywiad biograficzny - dotyczy całego życia osoby, z którą jest przeprowadzany. Mimo że interesuje was określone wydarzenie, warto pytać o to, co było przed i po spróbować poznać kontekst, odkryć motywy i konsekwencje. Przeprowadzając wywiad tematyczny, pytacie tylko o określone fakty, wydarzenia, fragment życia. Jeśli interesuje was świadek, jako osoba i jego indywidualny los, to pytajcie o całe życie, jeśli jednak temat waszego projektu jest ściśle związany z jednym konkretnym wydarzeniem, pytajcie głównie o ten fragment jego życia. Idąc na spotkanie ze świadkiem powinniście mieć w głowie zagadnienia, o których chcecie porozmawiać. Na początek warto jest przygotować listę konkretnych pytań. Pamiętajcie jednak, że nie jest to lista, której należy się kurczowo trzymać. Musicie być ostrożni i zadawać pytania, w zależności od tego jak rozmowa się potoczy. Im więcej nabierzecie wprawy i doświadczenia możecie porzucić kwestionariusz na rzecz luźno zapisanych tematów, o których chcecie rozmawiać. Bywa, że lepiej jest pójść po prostu za opowieścią świadka, rezygnując z przygotowanych pytań. Może okazać się, że przypadkiem wejdziemy na trop zupełnie nowego, jeszcze ciekawszego wydarzenia historycznego.

3 Świadka możemy pytać o to: co widział, słyszał, robił i dlaczego to robił. Opracowując później relacje, dobrze jest umieć oddzielić fakty od opinii, to co widział i w czym uczestniczył osobiście świadek, od tego co wie. Kilka uwag, jak przygotować pytania: Zrezygnujcie z pytań zamkniętych, pamiętajcie, że rozmowa powinna być jak najbardziej naturalna; Pytania przez was zadawane nie powinny sugerować odpowiedzi; Zadawajcie pytania możliwie prostym językiem; Starajcie się uzyskać odpowiedzi nie tylko o tym, co dana osoba wie, co robiła, ale również co myśli na temat i jakie były przyczyny jej postępowania; Pytania osobiste, czy też wywołujące emocje zadawajcie dopiero wtedy, kiedy rozmówca wejdzie głębiej w swoją opowieść; Nie bombardujcie pytaniami, lecz zagłębiajcie się delikatnie, zaczynając o rzeczy łatwiejszych. Savoir vivre młodego badacza Nie zapominajcie, że osoby które będą waszymi rozmówcami, są często już w podeszłym wieku. A osoby starsze nie lubią hałasów, głośnych rozmów, śmiechów, ogólnej wrzawy. Nie możecie więc stawić się na spotkanie zbyt liczną grupą. Wystarczą trzy, cztery osoby, aby przeprowadzić dobry wywiad. Pamiętajcie, że osoby starsze cenią sobie ład i porządek. Na pewno, miło będzie waszemu rozmówcy, gdy przy wejściu otrzyma jakiś mały drobiazg - kwiaty, czekoladki, ciasteczka. Pomoże to przełamać pierwsze lody i wytworzyć miłą atmosferę. Spotkanie z wami może stać się wielkim wydarzeniem w życiu starszego człowieka. Wasz rozmówca będzie chciał się do niego przygotować, będzie chciał wypaść w waszych oczach jak najlepiej. Dobrze jednak żebyście byli przygotowani na różne reakcje ze strony świadka i nietypowe sytuacje. Niezależnie od tego, co usłyszycie powinniście zawsze okazywać szacunek, starać się być cierpliwymi i wyrozumiałymi słuchaczami. Rozmowy ze starszymi ludźmi nie należą do najłatwiejszych - bo i pamięć nie ta i słuch nie ten...z drugiej jednak strony, te międzypokoleniowe spotkania są niezwykle cennym doświadczeniem i pozostają na długo w pamięci. Doceńcie to! Zróbcie wszystko, żeby te wspomnienia były jak najlepsze.

4 Spotkanie Nadszedł czas spotkania. To kluczowy moment projektu. Niezwykle ważny dla was i waszego świadka. Musicie być czujni i dobrze się przygotować, aby panować nad przebiegiem rozmowy. Cele Zorganizowanie spotkania ze świadkiem Przeprowadzenie rozmowy Przygotowanie transkrypcji Opracowanie Miejsce i czas Wyznaczając miejsce pierwszego spotkania powinniście wykazać się taktem. Nie zawsze osoby starsze mile powitają wesołą grupkę młodzieży na progu swojego domu. Dlatego pozwólcie waszym rozmówcom wybrać czas i miejsce wizyty. Może będą woleli spotkać się w szkole, kawiarni, w domu znajomego, rodziny, a być może zaproszą was do swojego mieszkania. Pozwólmy im dokonać wyboru. Umawiając się na rozmowę bądźcie elastyczni świadek historii poza opowiadaniem o przeszłości może być człowiekiem zajętym. Upewnijcie się, czy rozmówca jest gotowy do wywiadu na dwa, trzy dni przed umówionym terminem. Wyruszcie na miejsce wcześniej, aby mieć trochę czasu na przygotowania. Technika Do spotkania ze świadkiem historii musimy przygotować się zarówno merytorycznie, jak i technicznie. Waszym zadaniem jest nagranie wypowiedzi świadka na taśmę video bądź audio. Pamiętajmy o uzyskaniu zgody naszego rozmówcy na nagrywanie wywiadu. Niektóre osoby mogą być speszone tą propozycją lub źle do niej nastawione. Starajcie się wyjaśnić, że dzięki nagraniu będziecie mieć gwarancję, że żadna wypowiedź wam nie umknie i nie przekręcicie żadnego z faktów.

5 Najlepiej wyznaczyć jedną osobę, która będzie odpowiedzialna za przygotowanie sprzętu nagrywającego. Aby mieć pewność, że sprzęt was nie zawiedzie, przetestujcie jego działanie przed użyciem. Dla komfortu rozmowy, ale również dla jakości nagrania, starajcie się przeprowadzać wywiad w cichym i spokojnym miejscu. Nagrywając rozmówcę korzystajcie z zewnętrznego mikrofonu. Jeżeli zamierzacie używać magnetofonu (dyktafonu) kasetowego, to przygotujcie kasety 60 min, a jeżeli cyfrowego, to sprawdźcie stan wolnej pamięci. Każda rozmowa jest inna Kiedy już spokojnie usiądziecie z waszym rozmówcą, nie zapomnijcie zacząć od przedstawienia się i powiedzenia kilku słów o sobie i o tym, co robicie. Wspomnienia nie pojawiają się od razu i na zawołanie. Czasami jest trudno mówić o przeszłości. Bądźcie cierpliwi! Może wasz rozmówca będzie potrzebował trochę czasu, żeby "oswoić" się z nową sytuacją, będzie chciał się wam przyjrzeć, porozmawiać o mniej istotnych sprawach, poznać was bliżej. Pozwólcie mu na to, nie atakujcie go od razu lawiną pytań. Najpierw napijcie się razem herbaty, porozmawiajcie o pogodzie. Dajcie się polubić! Pamiętajcie, że każdy rozmówca jest inny. Możecie trafić na gawędziarzy, którzy po pierwszym pytaniu gotowi są opowiedzieć całe swoje życie to może być bardzo ciekawy wstęp do dalszej rozmowy, ale musicie się wykazać cierpliwością i uwagą, by potem powrócić do ważnych dla was tematów. Ludzie lubią często gubić wątek, wdawać się w dygresje a później nie mogą powrócić do głównego tematu swojej wypowiedzi. Bądźcie czujni i w takich chwilach naprowadzajcie mówiącego na główny nurt wypowiedzi. Jeśli rozmawiacie ze starszymi osobami, pamiętajcie, że mogą gorzej słyszeć. Pytanie trzeba wtedy powtórzyć bądź w inny sposób wyjaśnić, czego chcecie się dowiedzieć. Bądźcie dobrymi słuchaczami, nie komentujcie wypowiedzi rozmówcy, używajcie mowy ciała, patrzcie w oczy rozmówcy, potwierdzajcie jego odpowiedzi, uśmiechajcie się do niego, tak, żeby dać mu do zrozumienia, że jesteście zainteresowani opowieścią.

6 Nie znaczy to jednak, że macie unikać zadawania pytań, gdy coś jest dla was niejasne lub gdy coś szczególnie was zainteresuje. Przeciwnie, nie zostawiajcie spraw niedopowiedzianych, urwanych wątków, ważnych kwestii skwitowanych ogólnikiem typu: "Ano oszukiwało się Niemca i już". Nie dajmy się "zbyć" odpowiedziami typu: "Bo takie to były czasy", "Jakoś trzeba było sobie radzić". Jeśli was coś naprawdę interesuje drążcie temat. Pozornie naiwne pytanie: "kto?", "jak?" czy "dlaczego?" zadane w odpowiednim momencie, może całkowicie zmienić tok rozmowy. Postarajcie się, aby wasza rozmowa była jak najbardziej naturalna i swobodna. Nie trzymajcie się kurczowo kwestionariusza on ma wam pomóc, a nie być kulą u nogi. Jeśli świadek porusza nowe wątki, które mogą być interesujące, postarajcie się je podchwycić. Być może dowiecie się czegoś, co skieruje wasz projekt na zupełnie inne, szersze wody. Jeśli wasz rozmówca chce wam pokazać czy udostępnić zdjęcia, pamiątki, ulotki skorzystajcie z tego, to doda kolorytu waszej pracy. Jednak pamiętajcie, że wypożyczenie pamiątki oznacza konieczność zwrotu w takim stanie, w jakim ją otrzymaliście. Dlatego bezpieczniejszym rozwiązaniem może być sfotografowanie przedmiotu. Pod koniec rozmowy, może okazać się, że należy zorganizować następne spotkanie. Wówczas warto od razu zapytać o zgodę na kontynuację wywiadu i jeśli to możliwe, ustalić konkretny termin. Kończąc, podziękujcie rozmówcy za poświęcony czas. Nie zapomnijcie o uzyskaniu zgody na wykorzystanie wywiadu. Wzór zgody na wykorzystanie i upublicznienie informacji uzyskanych w czasie wywiadu znajdziecie na stronie... Transkrypcja co to takiego Zarejestrowane relacje są dokumentem równie ważnym jak fotografie czy pisane materiały archiwalne. Relacje stanowią narzędzie pozwalające badać i rozumieć najnowszą historię. Nagrana rozmowa jest jednak tylko surowym materiałem, nad którym ciężko jest pracować - trudno bowiem za każdym razem sięgać po nagranie audio lub video. Dlatego też każdy wywiad powinien być spisany, powinien mieć swoją transkrypcję.

7 Transkrypcja jest to dokładny zapis całości przeprowadzonego wywiadu z uwzględnieniem elementów niewerbalnych - nieskończonych zdań, westchnień, okrzyków wyrażających stan ducha waszego rozmówcy. Ważne, aby w zapisie nie poprawiać błędów językowych i stylistycznych, nie wycinać urwanych myśli. Transkrypcja to zapis wywiadu w dosłownym jego brzemieniu. Dokonanie częściowej lub całkowitej transkrypcji zapisu jest bardzo istotne. Dużo łatwiej wam będzie ją wykorzystać do dalszej pracy. Przydatne okazuje się również robienie podczas rozmowy notatek, które oddają jej charakter: należy na przykład notować, jakie pytania wprawiają rozmówcę w zakłopotanie, a po zadaniu których staje się nerwowy. Taki pamiętnik z wywiadu bardzo pomaga w późniejszej interpretacji zapisanej rozmowy. Jak opracować relacje Po przygotowaniu transkrypcji waszym zadaniem będzie opracowanie relacji. Wywiad przepisany słowo w słowo jest często za długi i może zawierać wiele szczegółów nieistotnych z punktu widzenia waszego projektu. Dlatego warto przygotować jego krótszą wersję, będącą podsumowaniem, streszczeniem, opisem najważniejszych fragmentów historii, którą usłyszeliście. Zanim zaczniecie pracować nad takim opracowaniem wywiadu, zastanówcie się: - co było dla was najważniejsze bądź najciekawsze - co was wzruszyło, zaciekawiło - o czym warto opowiedzieć innym kolegom, rodzicom, sąsiadom. Wasza skrócona relacja może mieć formę literacką. Być może zechcecie ją przygotować w formie pamiętnika lub dziennika, opowiadania, reportażu bądź artykułu prasowego. Wcześniej przypomnijcie sobie, jakie zasady żądzą każdym z tych gatunków literackich.