Dokumentacja oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) projektu Nord Stream na potrzeby konsultacji na mocy Konwencji z Espoo

Transkrypt

1 Dokumentacja oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) projektu Nord Stream na potrzeby konsultacji na mocy Konwencji z Espoo Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

2 > Niektóre z największych znanych rezerw gazu ziemnego na naszej planecie znajdują się w Rosji oraz u jej wybrzeży. Celem przecinającego Morze Bałtyckie rurociągu Nord Stream jest stworzenie nowego połączenia między tymi ogromnymi zasobami i rynkami Unii Europejskiej, gdzie zapotrzebowanie na ten surowiec rośnie. Globalne rezerwy gazu w miliardach metrów sześciennych 7,980 WNP z wyłączeniem Rosji Rosja 44,650 Ameryka Północna 6,130 8,620 Ameryka Środkowa i Południowa 7,730 Europa Afryka 14,580 Iran 27,800 Bliski Wschód z wyłączeniem Iranu 45,410 Daleki Wschód 14,460 Źródło: BP Statistical Review of World Energy 2008

3 Spis treści Spis treści 04 Wstęp 07 Projekt Nord Stream Dlaczego rurociąg jest niezbędny? 10 Konsultacje z właściwymi organami oraz innymi zainteresowanymi stronami Z kim prowadzone są konsultacje i kto udziela zgody? 15 Realizacja projektu Jak przebiegać będzie budowa i eksploatacja rurociągu? 18 Warianty Dlaczego przez morze i dlaczego tą trasą? 23 Ocena potencjalnych czynników ryzyka Jakie są czynniki ryzyka i jakie jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia? 26 Metodyka oceny oddziaływania Jak ustalić oddziaływanie rurociągu? 31 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream Jakie może być oddziaływanie projektu Nord Stream? 40 Oddziaływania transgraniczne Co z oddziaływaniami przekraczającymi granice krajów? 45 Zarządzanie środowiskowe i monitoring Czy spółka Nord Stream będzie nadal oceniać oddziaływanie na środowisko? Dokumentacja oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) projektu Nord Stream na potrzeby konsultacji na mocy Konwencji z Espoo, zwana będzie dalej i w całej dokumentacji raportem Espoo dotyczącym projektu Nord Stream lub raportem Espoo. Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream został przetłumaczony z języka angielskiego na dziewięć języków z regionu Morza Bałtyckiego ( Translations / Tłumaczenia ). W przypadku jakichkolwiek niezgodności Tłumaczeń z wersją angielską, tekst w języku angielskim uznaje się za obowiązujący. Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 3

4 Introduction Wstęp > Niniejszy dokument to napisane językiem nietechnicznym podsumowanie Dokumentacji oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) projektu Nord Stream na potrzeby konsultacji na mocy Konwencji z Espoo (tzw. raport Espoo), przygotowane przez spółkę Nord Stream AG ( spółka Nord Stream ) i przeznaczone dla czytelnika, który nie jest specjalistą w tej dziedzinie. Dokładniejsze informacje znaleźć można w wersji podstawowej samego raportu Espoo. Omawiana propozycja dotyczy dostarczania gazu ziemnego z Rosji do Unii Europejskiej za pomocą składającego się z dwóch bliźniaczych nitek rurociągu biegnącego przez Morze Bałtyckie. Połączy on największe znane złoża tego surowca na świecie z najbliższym dużym rynkiem. Propozycję tę określa się mianem projektu. Projekt techniczny zapewnia integralność rurociągu, i został przeprowadzony przy uwzględnieniu wniosków z procedur oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). Wyniki OOŚ umożliwiają wdrożenie procedur > 4 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

5 Wstęp minimalizujących wszelkie oddziaływania na środowisko. Spółka Nord Stream zleca przygotowanie wszystkich takich ocen renomowanym firmom konsultingowym specjalizującym się w dziedzinie ochrony środowiska. Oto kluczowe ustalenia poczynione w ramach tych procedur: Oczekuje się, że projekt będzie mieć ograniczone oddziaływania na środowisko. Dodatkowo, oddziaływania te są zasadniczo o niewielkim znaczeniu (w skrajnych przypadkach umiarkowane) oraz mają krótkoterminowy charakter. W celu ustalenia bezpiecznej trasy przeprowadzono dokładne badania dna morskiego. Przedstawiając propozycję przebiegu trasy rurociągu pod uwagę brano kryteria środowiskowe, społeczne, społeczno-gospodarcze i techniczne. Oceny ryzyka i oddziaływania lokalnie na środowisko wykazują, że żadne zdarzenia nieplanowane nie będą mieć oddziaływania o dużym znaczeniu. Głównym priorytetem było ominięcie miejsc zatopienia amunicji. Realizacja projektu może oddziaływać lokalnie na rybołówstwo ze względu na fizyczną obecność rurociągu. Wszystkie działania spółki Nord Stream w dziedzinie ochrony środowiska, bezpieczeństwa i realizacji projektu są przedmiotem niezależnego monitorowania ze strony renomowanych firm eksperckich. R osja posiada jedne z największych zidentyfikowanych rezerw gazu ziemnego, a ponadto leży niedaleko Unii Europejskiej, której zapotrzebowanie na energię rośnie. Niniejszy dokument ma na celu identyfikację oddziaływań transgranicznych, których wystąpienie będzie najbardziej prawdopodobnym efektem ułożenia dwóch bliźniaczych nitek rurociągu do przesyłu gazu ziemnego przez Morze Bałtyckie z Rosji do Unii Europejskiej. Niniejsze napisane językiem nietechnicznym podsumowanie raportu o transgranicznych oddziaływaniach środowiskowych (raportu Espoo) przygotowane zostało przez spółkę Nord Stream AG z myślą o czytelniku, który nie jest specjalistą w tej dziedzinie. Bardziej szczegółowe informacje o projekcie oraz jego spodziewanych oddziaływaniach transgranicznych znaleźć można w podstawowej wersji raportu Espoo. Budowę rurociągu proponuje spółka Nord Stream AG, która poświęciła kilkanaście lat na przeprowadzenie badań i analiz związanych z projektem. Zakres tych badań obejmuje analizy techniczne i środowiskowe oraz studium aspektów społecznych i społeczno-gospodarczych na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Prawodawstwo krajowe i międzynarodowe wymaga, aby projekty przemysłowe poddawane były szczegółowej ocenie oddziaływania na środowisko (OOŚ) w ramach procesu wydawania/uzyskiwania pozwoleń, a zatem spółka Nord Stream przygotowała krajowe OOŚ w Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemczech. Jednakże te krajowe OOŚ z definicji prezentują jedynie oddziaływania pochodzenia krajowego. W ten sposób powstaje wymagająca wypełnienia luka, zachodzi bowiem potrzeba omówienia oddziaływań powstających w jednej jurysdykcji i odczuwalnych w drugiej i na > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 5

6 Wstęp odwrót. To właśnie jest cel Konwencji z Espoo o Ocenie Oddziaływania na Środowisko (OOŚ) w Kontekście Transgranicznym koncentracja na oddziaływaniach przekraczających granice jurysdykcji i dlatego wymagających szczegółowego informowania potencjalnie narażonego sąsiada przez kraj pochodzenia, co ma umożliwić stronie narażonej uwzględnienie takich oddziaływań w krajowym procesie decyzyjnym. Dlatego też raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream stanowi podstawę sprawozdawczości o oddziaływaniach na środowisko i przedstawia potencjalne oddziaływania środowiskowe projektu przekraczające wszelkie granice państwowe. Wypełnia w ten sposób luki między ściśle krajowymi punktami widzenia na oddziaływania. Spółka Nord Stream zleciła przygotowanie wszystkich tych ocen niezależnym ekspertom ds. środowiska, przedstawia je jednak wszystkim stronom zainteresowanym jako ich autor. KILKA KLUCZOWYCH USTALEŃ NA ETAPIE BADAŃ PRZEDPROJEKTOWYCH Przygotowując projekt techniczny kierowano się potrzebą zapewnienia integralności rurociągu i uwzględnienia ustaleń OOŚ, a także zastosowano międzynarodowe normy dotyczące projektowania i budowy rurociągów podwodnych. Wyniki oceny umożliwiają wdrożenie procedur pozwalających na dalsze ograniczenie wszelkich oddziaływań na środowisko. Większość oddziaływań środowiskowych projektu (w skrajnych przypadkach o znaczeniu umiarkowanym) będzie krótkoterminowa i ograniczona przestrzennie, a wystąpią one głównie na etapie budowy i testów, przed rozpoczęciem eksploatacji rurociągu. W pracach badawczych i analizach, prowadzonych od 1997 roku, wykorzystywane są najnowsze techniki i technologie. Tylko w ciągu ostatnich czterech i pół lat w ramach badań dna morskiego przebyto ponad 40 tyś. km wzdłuż możliwych tras. Warianty trasy oceniono biorąc pod uwagę kryteria środowiskowe, społeczno-gospodarcze i techniczne. Oceny ryzyka i oddziaływania na środowisko wykazują, że wystąpienie nieplanowanych zdarzeń o istotnym oddziaływaniu na środowisko jest wysoce nieprawdopodobne, jednak opracowano procedury zapobiegania i przeciwdziałania nawet najmniej prawdopodobnym sytuacjom. Podczas budowy, oddziaływanie statku do układania rur, ograniczone będzie przestrzennie do korytarza rurociągu. Przewiduje się, iż oddziaływanie będzie głównie tymczasowe, gdyż każdego dnia statek ten będzie pokonywać do trzech kilometrów. Głównym priorytetem było ominięcie miejsc zatopienia amunicji. Podczas przeprowadzonych przez spółkę Nord Stream badań dna morskiego, w ramach których w ciągu ostatnich czterech i pół roku przebyto ponad 40 tys. km, znaleziono obiekty najróżniejszych rodzajów, od amunicji po wyrzucone do morza pralki. Fizyczna obecność rurociągu na etapie eksploatacji może wpływać na rybołówstwo, jednak w porozumieniu z rybakami opracowane zostaną środki łagodzące. Wszelkie prowadzone przez spółkę Nord Stream działania projektowe i budowlane certyfikowane są przez niezależne agencje, koncesjonowane w tym zakresie przez władze publiczne. Te agencje certyfikacyjne to Det Norske Veritas (DNV) z Norwegii oraz SGS/TÜV Nord z Niemiec, będące niezależnymi fundacjami mającymi na celu ochronę życia, mienia i środowiska. Spółka Nord Stream to międzynarodowe konsorcjum, którego udziałowcami są spółki Gazprom z Rosji (51%), Wintershall, część koncernu BASF z Niemiec (20%), E.ON Ruhrgas z Niemiec (20%) oraz Gasunie z Holandii (9%). Każdy z partnerów dysponuje doświadczeniem w zakresie projektów dotyczących gazu ziemnego. Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream przygotowany został przez spółkę konsultingową Environmental Resources Management (ERM) z Wielkiej Brytanii, we współpracy z duńską spółką Rambøll, niemieckim Instytutem Ekologii Stosowanej (IfAÖ), rosyjską spółką PeterGaz oraz innymi uznanymi ekspertami z dziedziny ochrony środowiska. Udziałowcy Każdy z partnerów tworzących spółkę Nord Stream AG ma lata doświadczeń w realizacji projektów dotyczących gazu ziemnego. Group 6 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

7 Content Wyborg, Rosja Greifswald, Niemcy Projekt Nord Stream > Rosja posiada niektóre z największych na świecie zidentyfikowanych rezerw gazu. Własne zasoby Unii Europejskiej maleją, podczas gdy jej zapotrzebowanie na energię rośnie. Projekt Nord Stream ma za zadanie zaspo koić 25% dodatkowego zapotrzebowania Europy na gaz ziemny. Wykorzystanie gazu ziemnego wiąże się także z niskimi emisjami dwutlenku węgla, co pomoże Europie w osiągnięciu jej celów w zakresie zapobiegania zmianom klimatu. Bliźniacze nitki rurociągu będą biec po dnie Morza Bałtyckiego z Wyborga w Rosji do Lubmina niedaleko Greifswaldu w Niemczech, trasą o długości 1220 km. Planowany termin rozpoczęcia budowy to 2010 rok, przy czym eksploatacja pierwszej nitki rurociągu ma rozpocząć się w 2011 roku, a druga w 2012 roku. Rurociąg będzie dostarczał 55 mld metrów sześciennych gazu rocznie, co wystarczy, aby zaspokoić potrzeby 26,5 mln gospodarstw domowych. Raporty spółki Nord Stream, analizy i badania potencjalnych oddziaływań środowiskowych i społeczno-gospodarczych są częścią procesu trwającego od 1997 roku. W roku 2006 Unia Europejska podniosła znaczenie projektu, przyznając mu najwyższy możliwy status w ramach programu transeuropejskich sieci energetycznych (TEN-E). > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 7

8 Projekt Nord Stream W Europie widoczne jest stale rosnące zapotrzebowanie na energię, niezbędne jest więc znalezienie różnych dróg jego zaspokojenia. Według przewidywań Dyrekcji Generalnej ds. Energii i Transportu (Komisja Europejska, 2007 rok) do 2025 roku ilość gazu importowanego przez Europę wzrośnie o 195 mld, osiągając poziom 509 mld metrów sześciennych. Europejskie zasoby gazu, podobnie jak innych paliw kopalnych, maleją, a alternatywy przewidujące wykorzystanie energii odnawialnej nie mogą jeszcze zaspokoić jej potrzeb. Projekt Nord Stream zaspokoi ok. 25% przewidywanego niedoboru w europejskim imporcie gazu ziemnego. W chwili obecnej ok. 45% (czyli ponad 130 mld metrów sześciennych) całości gazu ziemnego importowanego przez Europę dostarczają rurociągi biegnące przez Morza Północne i Śródziemne. Rurociągi podmorskie to wypróbowana i sprawdzona technologia. Spośród paliw kopalnych (ropa naftowa, węgiel i gaz ziemny), gaz jest najbardziej przyjazny dla środowiska, gdyż jego spalanie powoduje emisje dwutlenku węgla o 40% niższe niż w przypadku węgla. Gaz ziemny z projektu Nord Stream może co roku zapewnić energię dla 26,5 mln gospodarstw domowych. Jest to równowartość energii z ok. 39 przeciętnych elektrowni jądrowych, 50 elektrowni węglowych lub ok kursów tankowca przewożącego skroplony gaz ziemny (SGZ). Obecnie Międzyrządowy Panel ONZ ds. Zmian Klimatycznych uważa gaz ziemny za pomost między wycofaniem paliw kopalnych i rozwojem źródeł energii odnawialnej w przyszłości. Dysponując ponad mld metrów sześciennych gazu ziemnego, Rosja posiada jedne z największych zidentyfikowanych rezerw na świecie. Ponadto, znajduje się blisko krajów UE. Rosja zaopatruje Europę Zachodnią w gaz ziemny od dziesięcioleci dostarczała go nawet w czasie zimnej wojny. Już teraz istnieją rozbudowane systemy rurociągów dostarczające całej Europie rosyjski gaz. Nowe źródło gazu ziemnego zasilające te systemy to logiczna i ekonomicznie uzasadniona propozycja. Spółka Nord Stream stawia sobie za cel ochronę unikatowego ekosystemu Morza Bałtyckiego. Podczas planowania rurociągu brano pod uwagę najważniejsze obawy wyrażane przez zainteresowane strony, w tym przez władze, naukowców, organizacje pozarządowe i społeczeństwo. Projekt zgodny jest z wszystkimi mającymi zastosowanie wymogami krajowymi, międzynarodowymi, żeglugowymi i prawnymi. Projekt techniczny odzwierciedla wyniki badań Badania nad wykonalnością budowy rurociągu przez Morze Bałtyckie rozpoczęły się w 1997 roku. Od tego czasu gruntownie zbadano ponad 2,5 tys. km 2. Ponad 150 stacji monitorowania wykorzystano do badań w dziedzinach tak różnorodnych, jak jakość wody, zanieczyszczenia osadów, skład planktonu, siedliska ptaków i życie morskie. Tylko w ciągu ostatnich czterech i pół roku w > 8 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

9 Projekt Nord Stream ramach badań i analiz dna morskiego przebyto ponad 40 tyś. km. Wyniki zostały odzwierciedlone w projekcie technicznym, zapewniającym długoterminowe bezpieczeństwo przy jednoczesnej minimalizacji oddziaływania na środowisko fizyczne, biologiczne i społeczno-gospodarcze. Badania w ramach projektu Nord Stream to najbardziej szczegółowe badania, jakie przeprowadzono dotychczas na Morzu Bałtyckim, a ich wyniki udostępnione zostaną wszystkim właściwym organom. Spółka Nord Stream planuje rozpoczęcie budowy pierwszej nitki rurociągu o długości 1220 km w 2010 roku. Dostawy gazu rozpoczną się w 2011 roku, a druga nitka rurociągu wejdzie do eksploatacji w 2012 roku. Proponowana trasa łączy miejscowości Wyborg, na wybrzeżu rosyjskim, i Lubmin koło Greifswaldu w Niemczech. Przez każdą z nitek co roku przesyłanych będzie 27,5 mld m 3 gazu, co daje łączną roczną ilość 55 mld m 3. Projekt techniczny jest już opracowany, a proces uzyskiwania niezbędnych pozwoleń krajowych i międzynarodowych jest w toku. Unia Europejska uznaje potrzebę zapewnienia sobie długoterminowego bezpieczeństwa energetycznego i w ramach programu transeuropejskich sieci energetycznych (TEN-E) przyznała projektowi Nord Stream najwyższy możliwy status projektu leżącego w interesie Europy. Produkcja gazu na obszarze UE 42% m 3 58% Źródło: Komisja Europejska (Dyrekcja Generalna ds. Energii i Transportu), 2007 r. Import Luka importowa w roku 2025, 195 mld m 3 19% Mld m 3 (prognoza) 81% Projekt Nord Stream umożliwia zmniejszenie luki o 55 mld m 3. 25% przewidywanego niedoboru w imporcie europejskim Po wprowadzeniu do eksploatacji obu nitek rurociąg Nord Stream będzie w stanie zaspokoić znaczną część przyszłego zapotrzebowania Europy na import gazu. Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 9

10 Introduction Konsultacje z właściwymi organami oraz innymi zainteresowanymi stronami > Projekt wymaga przeprowadzenia konsultacji na wszystkich poziomach ze społeczeństwem, specjalnymi grupami o wspólnym interesie, rządami i organami UE. W okresie od 2006 do 2008 roku spółka Nord Stream wysyłała przedstawicieli na spotkania, konsultacje, przesłuchania publiczne i konferencje średnio raz w tygodniu. Wiele przedstawionych wówczas sugestii uwzględniono w projekcie. Dla rozmów takich zasadnicze znaczenie mają krajowe oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). Mają one za zadanie ocenę potencjalnego oddziaływania projektu Nord Stream na ekosystem Morza Bałtyckiego oraz zapewnienie współpracy między wszystkimi zainteresowanymi stronami w celu budowy bezpiecznego i przyjaznego dla środowiska rurociągu. Materiały OOŚ, obejmujące aspekty krajowe i > 10 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

11 Konsultacje z właściwymi organami oraz innymi zainteresowanymi stronami transgraniczne, przekazywane są właściwym organom, a przed rozpoczęciem budowy uzyskane muszą zostać wszystkie mające związek z budową pozwolenia. Konwencja z Espoo dotyczy kwestii transgranicznych czyli wykraczających poza granice krajów. Proces konsultacji publicznych dotyczących kwestii transgranicznych rozpoczął się w listopadzie 2006 roku. Trasa rurociągu przebiega bezpośrednio przez wyłączne strefy ekonomiczne (WSE) i/lub wody terytorialne (WT) Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec. Zgodnie z terminologią Konwencji z Espoo są to strony pochodzenia. Kraje nad Morzem Bałtyckim, na które wpływ może mieć rurociąg, określa się mianem stron narażonych. Rosja jest sygnatariuszem Konwencji z Espoo, ale jeszcze jej nie ratyfikowała. Niemniej jednak Rosja odgrywa rolę strony pochodzenia w stopniu, w jakim umożliwia to jej ustawodawstwo krajowe. Raport Espoo publikowany jest we wszystkich dziewięciu językach państw nadbałtyckich oraz w języku angielskim. P onieważ trasa rurociągu przekracza granice krajów i projekt może wpłynąć na obszary wrażliwe pod względem środowiskowym i społeczno-gospodarczym, spółka Nord Stream zaangażowała się w aktywne konsultacje z wszystkimi zainteresowanymi i narażonymi stronami. Konsultacje obejmowały przedstawicieli społeczeństwa, specjalne grupy o wspólnym interesie oraz przedstawicieli rządów krajowych i UE. W okresie od 2006 do 2008 roku wystąpienia publiczne, spotkania, konferencje lub konsultacje odbywały się z częstotliwością niemal cotygodniową. Latem 2008 roku spółka Nord Stream rozpoczęła Tournée Informacyjne Rurociągu, zapraszając ludność w całym regionie Morza Bałtyckiego do zgłaszania uwag. W każdym z pięciu krajów wzdłuż całej mającej 1220 km długości proponowanej trasy rurociągu przeprowadzono krajowe oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ). Są to badania aspektów środowiskowych w odniesieniu do budowy, odbioru wstępnego, oddania do eksploatacji oraz eksploatacji nitek rurociągu. Celem OOŚ jest dostarczenie decydentom oraz innym zainteresowanym stronom informacji o potencjalnym oddziaływaniu rurociągu na ekosystem Morza Bałtyckiego, a także umożliwienie współpracy między wszystkimi zainteresowanymi krajami, zmierzającej do zbudowania bezpiecznego i przyjaznego dla środowiska rurociągu. Spółka Nord Stream zleca takie badania i analizy kompetentnym organizacjom, z których wszystkie cieszą się międzynarodową opinią ekspertów w swoich dziedzinach. Raport OOŚ oraz wnioski o pozwolenia przygotowały m.in. duńska spółka Rambøll, niemiecki Instytut Ekologii Stosowanej (IfAÖ) oraz rosyjska spółka PeterGaz. Badania dna morskiego przeprowadzone zostały przez szwedzką spółkę Marin MŠtteknik i Norweską DOF. Włoska firma inżynieryjna Snamprogetti odpowiedzialna była za projekt techniczny rurociągu, a raport Espoo opracowany został przez brytyjską spółkę Environmental Resources Management (ERM). Konieczność uzyskania pozwoleń Projekt Nord Stream podlega ustawodawstwu krajowemu w każdym z krajów, przez terytorium których przechodzi rurociąg w Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemczech. Zgodnie z wymogami przepisów obowiązujących w poszczególnych krajach, wnioski krajowe i materiały OOŚ przedstawia się właściwym organom, a wszystkie pozwolenia związane z budową należy uzyskać przed rozpoczęciem budowy. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 11

12 Konsultacje z właściwymi organami oraz innymi zainteresowanymi stronami W procesie Espoo bierze udział 9 państw Norwegia Szwecja Finlandia Wyborg Estonia Rosja Proponowana trasa Dania Granica terytorialna Granica WSE Łotwa Wszystkie kraje nadbałtyckie uczestniczą w konsultacjach międzynarodowych na podstawie Konwencji Espoo. Niemcy Greifs- wald Polska Litwa Białoruś Rurociąg europejskiej sieci przesyłowej gazu ziemnego Strona narażona (według konwencji z Espoo) Strona pochodzenia (według konwencji z Espoo) Międzynarodowe konsultacje zgodne z procedurami Konwencji z Espoo rozpoczęły się w listopadzie 2006 roku, kiedy spółka Nord Stream przedstawiła tzw. dokument informacyjny projektu dotyczący planowanego rurociągu właściwym organom Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec zgodnie z Konwencją z Espoo. Konwencja z Espoo dotyczy kwestii transgranicznych, czyli wykraczających poza granice krajów oraz identyfikuje strony pochodzenia i strony narażone. Strony pochodzenia to kraje, w których będzie mieć miejsce budowa w ich wodach terytorialnych (WT), wyłącznych strefach ekonomicznych (WSE) lub w obu tych lokalizacjach. Państwa narażone to te, które w taki czy inny sposób mogą być narażone na oddziaływanie projektu, mimo że na ich terytorium nie będą mieć miejsca żadne prace budowlane. Pięć stron pochodzenia to Rosja, Finlandia, Szwecja, Dania i Niemcy. Stronami narażonymi są Estonia, Łotwa, Litwa i Polska. A na przykład w czasie prowadzenia prac budowlanych w Rosji stroną narażoną może stać się Finlandia. Tak więc wszystkie strony pochodzenia są też stronami narażonymi, o ile narażone są na oddziaływanie prowadzonych w ramach projektu prac na terenie innego (sąsiedniego) kraju. Raport Espoo, opisujący oddziaływania środowiskowe na całej trasie, publikowany jest w dziewięciu językach wszystkich państw nadbałtyckich, a także w języku angielskim. Konsultacje międzynarodowe zaowocowały dotychczas ponad 200 uwagami, sugestiami i pomysłami otrzymanymi przez spółkę Nord Stream. Wiele z nich, o ile było to wykonalne, włączono do projektu technicznego. Proces konsultacji jest w toku, a spółka Nord Stream nadal stawia sobie za cel dialog: dwustronny proces komunikacyjny. W ramach projektu Nord Stream prowadzony jest największy proces konsultacji międzynarodowych w ramach Konwencji z Espoo. > 12 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

13 Konsultacje z właściwymi organami oraz innymi zainteresowanymi stronami Wybór badań środowiskowych ukończonych na listopad 2008 r. Przedmiot oddziaływania/ zasób Zakres badania środowiskowego Kontrahent Bentos Ptaki morskie Jakość wody Klimat Głęboka woda Osuwiska podmorskie Hałas Osad Pobieranie próbek i analiza makrofauny dna miękkiego na trasie rurociągu w szwedzkiej części Morza Bałtyckiego, 2007 r. Makrozoobentos na trasie rurociągu Nord Stream w Zatoce Fińskiej scharakteryzowany na podstawie danych rosyjskich z 2005 i 2006 r. (maj 2008 r.) Makrozoobentos na trasie rurociągu Nord Stream w Morzu Bałtyckim w 2006 i 2007 r. (luty 2008 r.) Makrozoobentos na trasie rurociągu Nord Stream (trasa S) na podstawie danych z maja 2008 r. Makrozoobentos na trasie rurociągu Nord Stream w Finlandii (Kalbådagrund) na podstawie danych z maja 2008 r. Badanie sytuacji wyjściowej w zakresie wykorzystania akwenu na północny wschód od Ertholmene przez odbywające lęgi nurzyki podbielałe Uriaa aalgae i alki krzywonose Alca torda w odniesieniu do planowanej trasy gazociągu w Morzu Bałtyckim Badania ptaków morskich w duńskiej WSE na południowy wschód od Bornholmu Konsekwencje prac pogłębiarskich/wykopowych w zakresie mobilizacji składników odżywczych w słupie wody Morza Bałtyckiego Oddziaływanie zmian klimatu na Morze Bałtyckie. Raport SMHI nr 77, 2007 r. Możliwy wpływ rurociągu przecinającego drogę przepływu na napływającą wodę głębinową w Basenach Arkońskim i Bornholmskim. Raport SMHI nr 61, 2007 r. Osuwiska podmorskie w południowo-zachodniej części Bałtyku Właściwego. SGU. Raport 2008:5 Badanie hałasu: Morze Bałtyckie. Rurociąg podmorski. Luty 2008 r. Gazociągi na południe od Bornholmu. Badanie na południe od Bornholmu, 4-13 maja 2008 r. (Raport terenowy, w tym analiza chemiczna zanieczyszczeń osadów) Badanie wokół Bornholmu, sierpnia 2007 r. Wyniki analiz fizycznych i chemicznych osadów powierzchniowych Szwedzki Instytut Geologiczny. Próbkowanie osadów powierzchniowych na trasie rurociągu w szwedzkiej części Morza Bałtyckiego. Szwedzki Instytut Geologiczny, SGU-Dnr /2007 FIMR, Badanie dotyczące gazociągu, etap I sierpnia 2007 r. i etap II września 2007 r. Uniwersytet Sztokholmski - Elsina Flach, Hans Cederwall, Göran Fornander i Alma Strandmark Duński Instytut Hydrauliczny (DHI) Duński Instytut Hydrauliczny (DHI) Instytut Ekologii Stosowanej (IfAÖ) Larsson, Blomqvist (AMFAB) Szwedzki Instytut Meteorologii i Hydrologii (SMHI) Szwedzki Instytut Meteorologii i Hydrologii (SMHI) Szwedzki Instytut Geologiczny (SGU) ODS - Ødegaard & Danneskjold- Samsøe A/S Duński Instytut Hydrauliczny (DHI) Szwedzki Instytut Geologiczny (SGU) Fiński Instytut Badań Morza (FIMR) Wybór badań geotechnicznych ukończonych na listopad 2008 r. Przedmiot oddziaływania/ zasób Zakres badania geotechnicznego Kontrahent Badania geotechniczne Raport geotechniczny. Dane z badań dotyczących budowy Gazociągu Północnoeuropejskiego w Morzu Bałtyckim odcinek podmorski, 2006 r. Dane badawcze dotyczące budowy rurociągu Nord Stream w Morzu Bałtyckim PeterGaz/Fugro OSAE (badania i inżynieria morska) Fugro OSAE (badania i inżynieria morska) Nord Stream, geotechniczne badanie trasy, Morze Bałtyckie DOF Subsea > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 13

14 Konsultacje z właściwymi organami oraz innymi zainteresowanymi stronami Wybór badań geofizycznych ukończonych na listopad 2008 r. Przedmiot oddziaływania/ zasób Zakres badania geofizycznego (w tym poszukiwania obiektów dziedzictwa kulturowego i amunicji) Kontrahent Badanie trasy Badanie trasy i amunicji Broń chemiczna Szczegółowe badanie geofizyczne Morza Bałtyckiego i Zatoki Fińskiej, 2005 r. Szczegółowe badanie geofizyczne, 2006 r. Przebieg i wyniki badania Projekt Nord Stream w Morzu Bałtyckim, Zatoka Greifswaldzka, raport końcowy Poszukiwanie amunicji oraz badanie geofizyczne trasy, raport końcowy Szczegółowe badanie, modyfikacja trasy C14, wody fińskie, raport merytoryczny Szczegółowe badanie, modyfikacja trasy C14, wody szwedzkie, raport merytoryczny Szczegółowe badanie, modyfikacja trasy C14, wody duńskie, raport merytoryczny Szczegółowe badanie, modyfikacja trasy C14, wody niemieckie, raport merytoryczny Chemiczne środki bojowe wyniki badań (DMU) Analiza ryzyka związanego z chemicznymi środkami bojowymi na trasie S na podstawie wyników analizy chemicznej chemicznych środków bojowych w osadach na trasie S Uzupełniające badania wpływu na środowisko w obrębie fińskiej WSE wzdłuż trasy alternatywnej Kalbådagrund oraz wzdłuż preferowanej trasy planowanego gazociągu Nord Stream Analiza chemiczna obecnych w osadach zatopionych w morzu chemicznych środków bojowych Analiza związków arsenu w próbkach osadów i wody porowej z Morza Bałtyckiego PeterGaz Fugro OSAE (badania i inżynieria morska) Marin Mätteknik (MMT) Krajowy Instytut Badań Środowiskowych (NERI, w języku duńskim DMU) Krajowy Instytut Badań Środowiskowych (NERI) Fiński Instytut Badań Morza (FIMR) Fiński Instytut Weryfikacji Konwencji o Zakazie Broni Chemicznej (Verifin) Krajowy Instytut Badań Środowiskowych (NERI) Wybór dalszych badań ukończonych na listopad 2008 r. Przedmiot oddziaływania/ zasób Dalsze badania Kontrahent Warianty trasy Hałas Emisje/ atmosfera Temperatura Rybołówstwo Turystyka Badanie dotyczące wielkoskalowych wariantów miejsca wyjścia na ląd Badanie dotyczące małoskalowych wariantów miejsca wyjścia na ląd Wariant trasy w sektorze niemieckim (techniczna wykonalność trasy przez wyspę Uznam część podmorska) Techniczne badanie akustyczne Badanie dotyczące emisji i zanieczyszczeń atmosferycznych Oddziaływanie na temperaturę otoczenia w bezpośrednim sąsiedztwie rurociągu w miejscu wyjścia na ląd w Niemczech Rybołówstwo na Morzu Bałtyckim Turystyka na Bornholmie- ze zwróceniem szczególnej uwagi na wsch. wybrzeże i Dueodde IMPAC, Institut für Angewandte Ökologie (IfAÖ) IMPAC Ingenieurbüro Patzold Ingenieurbüro Patzold Snamprogetti Konsultant ds. rybołówstwa Agner Svendsen (FOGA) Centrum Badań Regionalnych i Turystycznych (CRT) 14 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

15 Content Realizacja projektu > Eksploatowane przez dziesięciolecia rurociągi podmorskie podlegają międzynarodowym normom i rygorystycznej certyfikacji. Obejmuje ona wszystkie aspekty projektu, od wykorzystanych materiałów po bezpieczeństwo rurociągu i oceny ryzyka dla każdego etapu rozwoju. Zbudowane jedna po drugiej bliźniacze nitki rurociągu składać się będą z rur dwunastometrowych, dostarczanych statkiem transportowym na specjalny statek do układania rur. Rury zostaną zespawane i opuszczone do wody. W ciągu jednego dnia położonych może zostać do trzech kilometrów rurociągu. Po zakończeniu budowy rurociąg poddawany jest próbie ciśnieniowej, polegającej na zalaniu go wodą, na co najmniej 24 godziny. Po uzyskaniu wszystkich niezbędnych certyfikatów rurociąg oddawany jest do eksploatacji. Po upływie pięćdziesięcioletniego okresu trwałości projektowej wycofanie z eksploatacji zostanie przeprowadzone pod równie rygorystycznym nadzorem regulacyjnym. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 15

16 Realizacja projektu Na rurach umieszcza się wiele powłok Poszczególne odcinki rurociągu pokryte zostaną różnymi powłokami, zwiększającymi wytrzymałość i wydajność. Biorąc pod uwagę transportowane ilości ich wysokość jest stosunkowo niewielka (1,4 m). W ciągu ostatnich czterdziestu lat przemysł morski zdobył rozległą wiedzę specjalistyczną w zakresie projektowania, budowy i eksploatacji rurociągów. Rurociągi podmorskie uważa się za najszybszy, najbardziej wydajny i najbardziej przyjazny dla środowiska sposób transportu gazu i ropy naftowej na duże odległości. W związku z tym konstruktorzy rurociągów przestrzegają ścisłych norm międzynarodowych i poddają się procesom certyfikacji, obejmującym każdy aspekt i etap projektu. Przeprowadzono zakrojone na dużą skalę badania dna morskiego, uzyskując szczegółowy obraz warunków dna morskiego i potencjalnych przeszkód. Na podstawie tych badań inżynierowie ustalili, czy niezbędne jest dostosowanie dna morskiego w celu uniknięcia wystąpienia długich odcinków z pozbawionym podparcia rurociągiem, tzw. wolnych przęseł. Takiego dostosowania dna morskiego (czyli ingerencji ) w miarę możliwości unikano. W okresie od 1997 do 1999 roku planiści przeanalizowali cztery potencjalne trasy, obejmujące odcinki podmorskie i lądowe. Wariant podmorski wybrano ze względów technicznych, środowiskowych i gospodarczych. Następnie rozważono dalszą optymalizację trasy w celu jeszcze większego ograniczenia oddziaływań na środowisko. Minimalizacja potrzeby ingerencji w dno morskie pozostawała ważnym celem w całym procesie. Wymiary i budowa rurociągu Każda nitka rurociągu składać się będzie z pojedynczych dwunastometrowych rur stalowych o stałej średnicy wewnętrznej 1153 mm i grubości ścianki do 41 mm. Będą one posiadać powłokę wewnętrzną, ograniczającą tarcie, i zewnętrzną, chroniącą przed korozją. Na nitkach rurociągu umieszczona zostanie dodatkowa warstwa betonu o maksymalnej grubości 110 mm. Warstwa ta zwiększy masę rurociągu, zapewniając stabilność jego położenia na dnie morskim. Dwunastometrowe rury do pierwszej nitki rurociągu zostaną najpierw wyprodukowane w niemieckich i rosyjskich hutach. Stamtąd będą przewożone do wyspecjalizowanych zakładów nakładania powłok. Następnie transportowane będą do natychmiastowego użytku lub składowane na placach składowych na wybrzeżu Morza Bałtyckiego. Stamtąd statki transportowe dostarczą rury Betonowa powłoka obciążająca: mm Ochrona przeciwkorozyjna:...4,2 mm Stal rurowa: mm na statek układający. Jest on swego rodzaju pływającą platformą, obsadzoną przez całą dobę, układającą do trzech kilometrów rurociągu w ciągu jednego dnia. Na jej pokładzie rury zostaną zespawane ze sobą w zamkniętym obiekcie przemysłowym, w którym spawy łączące rury poddawane będą w 100% automatycznej kontroli ultradźwiękowej. Następnie, po zabezpieczeniu każdego spawu, pasmo rurowe przesuwane jest na specjalną rampę, zwaną wysięgnikiem, która zapobiega przeciążeniu rurociągu w momencie jego opuszczenia do wody. W płytkich wodach niemieckich prace te prowadził będzie mniejszy statek, stosujący podobne procedury. Do ułożenia rurociągu Nord Stream zakontraktowano włoską spółkę Saipem S.p.A. Ma ona duże doświadczenie w budowie wielkoskalowych rurociągów podmorskich dla przemysłu naftowego i gazowniczego. Próba rurociągu Po zakończeniu budowy rurociąg będzie suchy od wewnątrz i wypełniony powietrzem. Podczas próby ciśnieniowej zostanie zalany wodą morską, której ciśnienie na co najmniej 24 godziny zostanie podniesione do poziomu wyższego niż ciśnienie robocze gazu. Woda użyta w próbie uzdatniona zostanie pochłaniaczem tlenu i sodą kaustyczną, które są naturalnymi składnikami wody morskiej. Już w rurociągu substancje te ulegną rozpadowi na składniki występujące w przyrodzie. Rurociąg zostanie oddany do eksploatacji dopiero po wykazaniu jego integralności. Obecnie przewiduje się, że woda użyta w próbie zostanie zrzucona do morza w pobliżu miejsca wyjścia > 16 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

17 Realizacja projektu Każda nitka rurociągu to 100 tys. rur zespawanych i opuszczonych na dno morskie Dostarczanie rur na statek układający Barki zapewnią stały dopływ rur na statek układający. Łańcuch dostaw projektu Nord Stream jest wydajny, jak również przyjazny dla środowiska. Początek budowy Każda z rur po transporcie poddana zostanie kontroli i wprowadzona do zamkniętego obiektu produkcyjnego, gdzie dołączona zostanie do pasma rurowego Spawanie od wewnątrz i zewnątrz Każda z rur zostanie zespawana z pasmem przy wykorzystaniu zaawansowanego procesu spawalniczego. Z kolei każdy spaw zostanie skontrolowany ultradźwiękowo i opieczętowany. Opuszczenie na dno morskie Wraz ze zwiększaniem się długości rurociągu statek układający będzie przesuwać się do przodu, a pasmo rurowe opuszczane będzie na dno morskie. W ciągu jednego dnia położonych może zostać do trzech kilometrów rurociągu. na ląd blisko Wyborga w Rosji. Następnie rurociąg zostanie osuszony powietrzem i napełniony gazem ziemnym pod ciśnieniem. Eksploatacja rurociągu Podczas normalnej eksploatacji gaz pod ciśnieniem będzie stale wtłaczany w Wyborgu i w takim samym stosunku pobierany w Greifswaldzie w Niemczech. Ciśnienie i przepływ gazu będą stale monitoringu. Ilość tłoczonego i pobieranego gazu kontrolowana będzie także za pomocą monitoringu komputerowego przez całą dobę, który pozwala uzyskać pewność, że nigdy nie zostanie przekroczone ciśnienie maksymalne. Cały rurociąg będzie zdalnie monitorowany przez 24 godziny na dobę. Zawsze w pogotowiu będą specjaliści przygotowani do przejęcia bezpośredniej kontroli, w celu zapewnienia bezpieczeństwa w razie awarii. Cała procedura eksploatacji certyfikowana jest przez niezależne agencje certyfikacyjne, Det Norske Veritas (DNV) oraz, w Niemczech, SGS/TUV Nord. Procedura eksploatacyjna musi zostać również zatwierdzona w ramach krajowego procesu akceptacji. Przez cały okres eksploatacji rurociągu regularnie prowadzone będą prace konserwacyjne i kontrole. Kontrole wewnętrzne prowadzone będą za pomocą zdalnie sterowanych inteligentnych tłoków, przemieszczających się przez rurociąg na całej jego długości w poszukiwaniu nieprawidłowości. Także rurociąg od zewnątrz i jego podpory, jak również dno morskie poddawane będą regularnym kontrolom za pomocą zdalnie sterowanych robotów podwodnych. Na podstawie wyników takich kontroli oceniana będzie konieczność wprowadzania ewentualnych zmian. Rurociąg zaprojektowano z myślą o 50 latach eksploatacji. W celu zapewnienia bezpiecznego użytkowania jego stan będzie stale oceniany. W związku z tym, zależnie od stanu rurociągu, okres eksploatacji może zostać przedłużony. Po wycofaniu rurociągu z eksploatacji może on zostać usunięty w całości, częściowo lub pozostawiony na miejscu, nieużywany. Będzie to zależeć w dużej mierze od obowiązujących wówczas międzynarodowych przepisów dotyczących wycofania z eksploatacji. Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 17

18 Warianty > Gaz ziemny to konieczna i dostępna odpowiedź na rosnące zapotrzebowanie Europy na energię. Są trzy możliwości jego transportu: w postaci skroplonego gazu ziemnego (SGZ), co wiąże się z dużymi emisjami dwutlenku węgla; przez gazociąg lądowy, wymagający dużej liczby stacji kompresorowych, co wiąże się z większymi emisjami i zużyciem energii; oraz przez gazociąg podmorski, którego te problemy nie dotyczą. Różne trasy przez Morze Bałtyckie badane są dokładnie od ponad dziesięciu lat. Bezpieczeństwo jest zawsze brane pod uwagę. Pozostałe trzy główne kryteria oceny dotyczą aspektów środowiskowych, społeczno-gospodarczych (np. rybołówstwo, wojsko, wypoczynek) oraz technicznych (np. czas budowy i odległość). W razie wystąpienia sprzecznych interesów, najwyższymi priorytetami są zawsze bezpieczeństwo i ochrona środowiska. Po uwzględnieniu tych kryteriów za najlepszą uznano liczącą 1220 km długości trasę Wyborg-Greifswald. Spośród trzech branych pod uwagę lokalizacji, Greifswald uznano za najlepsze miejsce wyprowadzenia rurociągu na ląd. > 18 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

19 Warianty P rojekt Nord Stream oferuje trzy wyraźne korzyści pod względem oszczędności energii i ochrony środowiska w porównaniu z innymi wariantami transportu gazu ziemnego. Trzy zasadnicze warianty transportu gazu ziemnego to: wykorzystanie tankowców do przewozu skroplonego gazu ziemnego (SGZ), wykorzystanie gazociągu lądowego oraz wykorzystanie ga zociągu podmorskiego. W niniejszym dokumencie rozpatrzona jest każda potencjalna możliwość transportu gazu ziemnego. TANKOWCE SGZ W ciągu roku rurociąg Nord Stream będzie w stanie dostarczyć taką ilość gazu, do przewiezienia której potrzebnych byłoby od 600 do 700 kursów tankowców SGZ przez Morze Bałtyckie. Transport żeglugowy wiąże się ze wzmożonym ruchem morskim, który ma wpływ na bezpieczeństwo morskie oraz na wysoki poziom zanieczyszczeń i hałasu. Konwersja gazu do formy ciekłej i z powrotem także wymaga energii i wiąże się ze wzmożonym ruchem morskim, który ma wpływ na bezpieczeń stwo morskie oraz na wysoki poziom zanieczyszczeń i hałasu. Spośród metod dostarczania gazu ziemnego konwersja i transport SGZ owocują największymi emisjami dwutlenku węg la. Rurociąg, kiedy już zostanie zbudowany, nie będzie powodował żadnego z tych problemów. RUROCIĄG LĄDOWY Rurociąg lądowy również jest wariantem mniej korzystnym niż rurociąg podmorski. Trasa lądowa byłaby dłuższa, powodując większe zaburzenia środowiska, a także musiałaby omijać miasta, miasteczka, drogi, tory kolejowe, uwzględniać kanały, rzeki, rzeźbę terenu, obszary rolnicze, a także wrażliwe ekosystemy i zabytki dziedzictwa kulturowego. Rurociąg lądowy wymaga również wielu stacji kompresorowych w celu utrzymania ciśnienia gazu, a te z kolei stale zużywają energię, powodując hałas oraz emisje do atmosfery. RUROCIĄG PODMORSKI Rurociąg podmorski wolny jest od wymienionych powyżej problemów, a ponadto jest w sta nie transportować więcej gazu przy stałym i większym ciśnieniu niż rurociąg lądowy. Ponieważ jego trasa będzie krótsza, budowa i konserwacja rurociągu podmorskiego wiąże się również z mniejszymi kosztami. Co więcej, unika się konieczności przecinania obszarów mieszkalnych, rolniczych lub omijania innej infrastruktury. Największym istotnym minusem, tak jak w przypadku > Przewagi wariantu podmorskiego Trasa podmorska Tankowce Przewóz gazu przekształconego do postaci płynnej w specjalnych tan kowcach powoduje zanieczyszczenie środowiska i hałas na morzu. Procedury wymagane na mocy konwencji wymagają ponadto dużych nakładów energii, generując emisje. Rurociągi podmorskie transportują większą ilość gazu niż lądowe, przy jednolitym ciśnieniu, co oznacza mniejszy wpływ na ludzi i środowisko naturalne. Rosji Wyborg Trasa lądowa Greifswald Tłocznia gazu Polska Terminal odbiorczy Białoruś Niemcy Rurociągi Opcja lądowa Finlandia Francja Ukraina Trasa lądowa oznaczałaby zwiększoną długość i większe zanieczyszczenie środowiska, a ponadto wymaga łaby budowy serii tłoczni, będących źródłami emisji. Spośród trzech możliwości transportu gazu, rurociąg podmorski jest wariantem optymalnym. Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 19

20 Warianty każdego rurociągu, będą oddziaływania występujące na etapie budowy. Z doświadczeń z innymi rurociągami podmorskimi wiadomo jednak, że skala tych problemów jest zwykle niewielka, a ich charakter jest zazwyczaj krótkotrwały. W porównaniu z pozostałymi dwoma wariantami mniejsze jest również oddziaływanie na ludzi i środowisko naturalne. Na etapie eksploatacji, oddziaływania ograniczone są zasadniczo do utrudnień w komercyjnej działalności połowowej oraz, w mniejszym stopniu, do pewnych ograniczeń żeglugi i nawigacji. Wariant Zero Istnieje także wariant zero, oznaczający powstrzymanie się od realizacji projektu. W takim przypadku nie byłoby oczywiście żadnych oddziaływań na środowisko w korytarzu rurociągu. Jednakże pozostałe sposoby zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania Europy na energię, tzn. spalanie węgla lub ropy naftowej, powodowałyby znacznie większe emisje CO 2, co oznaczałoby dużo poważniejsze oddziaływanie na środowisko, niż w przypadku wykorzystania gazu ziemnego. Projekt Nord Stream przyniesie także korzyści społeczno-gospodarcze, takie jak wzrost zatrudnienia lokalnego, zwłaszcza na etapie budowy. Wybór trasy Wybór trasy przez Morze Bałtyckie wiązał się z prowadzonymi na dużą skalę badaniami. Każdy wariant oceniono w odniesieniu do trzech podstawowych kryteriów, przy czym bezpieczeństwo stanowiło bezwzględny priorytet. Pierwszym kryterium była ochrona środowiska. Planiści dołożyli starań, aby ominąć obszary wyznaczone jako chronione lub wrażliwe środowiskowo czyli obszary występowania wrażliwych ekologicznie gatunków flory i fauny. Nacisk położono również na ograniczenie do minimum wszelkich prac mogących zaburzyć naturalną strukturę dna morskiego. Drugie kryterium odnosiło się do czynników społecznych i społeczno-gospodarczych. Zasadnicze znaczenie ma tutaj minimalizacja ograniczeń dotyczących użytkowników morza, zatrudnionych w żegludze, rybołówstwie, przemyśle morskim, wojsku, turystyce bądź rekreacji, a także interakcji z istniejącymi instalacjami morskimi, takimi jak kable czy turbiny wiatrowe (kategoria ta obejmuje również omijanie miejsc zatopienia amunicji oraz zabytków dziedzictwa kulturowego.) Trzecie kryterium obejmowało względy techniczne. W tym zakresie istotne było rozważenie sposobów ograniczenia czasu budowy (minimalizacji potencjalnych zaburzeń itd.), przy jednoczesnym utrzymaniu na jak najniższym poziomie kompleksowości technicznej projektu, co pozwoli na zmniejszenie niektórych kosztów i wykorzystanie zasobów. KRYTERIA TE ZASTOSOWANO DO PIĘCIU GŁÓWNYCH ODCINKÓW, NA KTÓRYCH ROZPATRUJE SIĘ RÓŻNE MOŻLIWOŚCI PRZEBIEGU TRASY. W KIERUNKU Z ROSJI DO NIEMIEC BYŁY TO NASTĘPUJĄ- CE MOŻLIWOŚCI: na północ lub południe od wyspy Gogland, w wodach rosyjskich; na północ lub południe od Kalbådagrund, w wodach fińskich; na wschód lub na zachód od Gotlandii i dookoła ławicy Hoburg, na wodach szwedzkich; dookoła Bornholmu, na wodach duńskich i niemieckich; oraz wyprowadzenie rurociągu na ląd w Lubece, Rostocku lub Greifswaldzie w Niemczech. NA PÓŁNOC LUB NA POŁUDNIE OD WYSPY GOGLAND (ROSJA) Proponuje się trasę biegnącą na północ od wyspy Gogland, ponieważ jest ona najbardziej oddalona od wszelkich obszarów chronionych oraz miejsc planowanego wydobycia minerałów. Wymaga ona przekroczenia jednego istniejącego kabla, ale żadnego szlaku żeglugowego i jest krótsza o 13 km. NA PÓŁNOC LUB NA POŁUDNIE OD KALBÅDAGRUND (FINLANDIA) Proponuje się trasę południową, gdyż jest ona minimalnie bardziej korzystna budowa rurociągu będzie tutaj mniej złożona pod względem technicznym, ponieważ dostosowanie dna morskiego niezbędne będzie w mniejszej skali, a zatem mniejsze będzie oddziaływanie na organizmy morskie. > 20 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

21 Warianty Ocena przebiegu alternatywnych tras podmorskich Finlandia Szwecja Kalbådagrund Rosja Wyborg Gogland Estonia Gotland DenDania mark Proponowana trasa Warianty trasy Bornholm Łotwa Litwa Lithuania Warianty głównej trasy Granica terytorialna Granica WSE Lubeka Niemcy Germany Miejsca wyjścia na ląd Greifswald Rostock Polska Poland Poland Warianty miejsc wyjścia na ląd Przed dokonaniem wyboru proponowanego optymalnego przebiegu trasy po dnie morskim dokładnie prze analizowano po zostałe warianty. NA WSCHÓD LUB NA ZACHÓD OD GOTLANDII I DOOKOŁA ŁAWICY HOBURG (SZWECJA) W odniesieniu do Gotlandii proponuje się trasę wschodnią, ponieważ omija ona główne szlaki żeglugowe. Jest również najbardziej oddalona od poligonów wojskowych i miejsc zatopienia amunicji, a także krótsza. Wokół ławicy Hoburg preferowana jest trasa biegnąca między obszarem Natura 2000 i głównym szlakiem żeglugowym, która nie oddziałuje na żadne obszary chronio ne. Trasa alternatywna biegnąca bardziej na południowy wschód znajdowałaby się bliżej miejsc zatopienia amunicji, a także tarlisk śledzia i dorsza. Wariant ten wymagałby również przekroczenia kabli podmorskich oraz głównego szlaku żeglugowego na większej długości. DOOKOŁA BORNHOLMU (DANIA) Dookoła Bornholmu preferowana jest trasa południowa, tzw. trasa S, ponieważ omija ona szlak żeglugowy na północ od Bornholmu i będzie mieć mniejsze oddziaływanie na środowisko. Omija ona także kilka obszarów Natura Biegnie on wprawdzie bliżej Zatoki Pomorskiej, wymaga jednak mniejszej ingerencji w dno morskie i przekracza tylko trzy kable. WYPROWADZENIE RUROCIĄGU NA LĄD W LUBECE, ROSTOCKU LUB GREIFSWALDZIE W NIEMCZECH Spośród tych lokalizacji ostatnia jest preferowana od wczesnych etapów przygotowania projektu. Greifswald proponuje się z kilku powodów. Trasa ta przechodzi obok mniejszej liczby obszarów Natura 2000 i wymaga znacznie mniejszej ingerencji w dno morskie. Jest ona także krótsza, a za tem krótszy będzie czas budowy, co pozwoli ograniczyć do minimum czas trwania prac oraz skalę wywołanych zaburzeń. Poza tym odcinek wybrzeża koło Greifswaldu jest w znacznie mniejszym stopniu wykorzystywany w celach turystycznych i mieszkalnych. Możliwości techniczne Wspomniane trzy kryteria, środowiskowe, społeczno-gospodarcze i techniczne, zastosowano również w odniesieniu do szerszych względów technicznych. Większość z tych dziedzin jest regu lowana ścisłymi zasadami, a zwłaszcza normą Podwodne systemy rurociągowe DNV-OS-F101. Stosowanie norm DNV jest praktyką przyjętą w branży od dziesięcioleci. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 21

22 Warianty Istotne decyzje zostały podjęte po uwzględnieniu czynników środowiskowych. Postanowiono zrezygnować z budowy platformy obsługowej (pierwotnie planowanej na wodach szwedzkich), gdyż uważa się, że projekt jest technicznie wykonalny bez niej. Minimalizuje to oddziaływanie na środowisko i ogranicza ewentualne zagrożenia dla żeglugi. Materiał wykorzystany do budowy rurociągu oraz jego projekt techniczny wybrano z myślą o minimalizacji wykorzystania zasobów naturalnych. W dziedzinie logistyki dokonano wyborów pozwalających na wykorzystanie do transportu lądowego kolei raczej niż dróg oraz na ograniczenie do minimum wszelkiej działalności transportowej. W miejscach, gdzie rurociąg wymaga podparcia uzupełniającego, postanowiono zastosować podsypkę tłuczniową zamiast wysadzania i cięcia skał, natomiast w Greifswaldzie w celu minimalizacji oddziaływania na wrażliwe siedliska użyta zostanie grodza. W odniesieniu do aspektów technicznych, względy środowiskowe podyktowały również wybór miejsca zrzutu wody użytej do próby ciśnieniowej rurociągu przed oddaniem go do eksploatacji. Aktualne plany przewidują, że operacje te zostaną przeprowadzone w Wyborgu ze względu na niższe poziomy zasolenia oraz większą głębokość morza, co umożliwi szybsze i bardziej efektywne rozpuszczenie się i dyspersję użytej w próbie wody, niż miałoby to miejsce w Greifswaldzie. Woda użyta w próbie uzdatniona zostanie jedynie pochłaniaczem tlenu i sodą kaustyczną, które są naturalnymi składnikami wody morskiej, aczkolwiek w małych stężeniach. Zminimalizuje to oddziaływanie zrzutu na jakość wody i organizmy morskie. Trwają badania, które mają pomóc ustalić, czy zapobieganie korozji wewnętrznej i zapewnienie integralności rurociągu wymagają takiego uzdatniania. Wnioski W trakcie przygotowania projektu spółka Nord Stream inwestowała znaczne środki w znalezienie i wybór trasy o najmniejszym oddziaływaniu środowiskowym i społeczno-gospodarczym. Proponowana trasa o długości 1220 km, biegnąca z Wyborga na rosyjskim odcinku wybrzeża Morza Bałtyckiego do Greifswaldu, na wybrzeżu bałtyckim w północnej części Niemiec, minimalizuje oddziaływania na środowisko oraz zaburzenia w działalności gospodarczej, zapewniając zarazem podstawę do efektywnej, solidnej, bezpiecznej i opłacalnej instalacji składającego się z dwóch nitek rurociągu. 22 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

23 Alternatives Content Ocena potencjalnych czynników ryzyka > Ocena ryzyka, mająca zasadnicze znaczenie we wszystkich dużych projektach inżynieryjnych, nigdy się nie kończy i jest regulowana przyjętymi zasadami i procedurami. W zakresie oceny ryzyka projekt Nord Stream zgodny jest z wytycznymi Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) oraz normami Det Norske Veritas (DNV), wymagającymi przeprowadzenia oceny ryzyka zarówno dla ludzi, jak i dla środowiska. Z punktu widzenia takiego ryzyka kluczowe są etapy budowy i eksploatacji projektu, podczas których może wystąpić wleczenie kotwic i kolizje statków, a w rezultacie wycieki oleju. Po zidentyfikowaniu ryzyka opracowuje się i wdraża procedury eliminujące bądź łagodzące takie ryzyko do akceptowalnego poziomu. Na przykład dzięki strefom wyłączenia z ruchu wokół statków konstrukcyjnych, kolizje z innymi statkami są bardzo mało prawdopodobne. Zgodnie ze standardową w branży praktyką, statki takie przygotowywane są i wyposażane w sposób umożliwiający likwidację wycieków paliwa lub oleju podczas tankowania. Ryzyko uszkodzenia zostało gruntownie rozważone dla każdego kilometra rurociągu, uwzględniając wszystkie możliwe oddziaływania, i uznano je za akceptowalne. Oznacza to, że spełniono uznane na całym świecie kryteria. Ponadto trasa rurociągu naniesiona zostanie na wszystkie mapy morskie, co zminimalizuje ryzyko interakcji z ruchem żeglugowym, np. podczas operacji kotwiczenia. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 23

24 Ocena potencjalnych czynników ryzyka Bezpieczeństwo i ocena ryzyka projektu są weryfikowane przez niezależnych ekspertów z DNV. Ich nadzór obejmuje wszystkie etapy budowy w tym prace przygotowawcze, układanie rur, próby oraz ostatecznie eksploatację rurociągu. S taranna ocena ryzyka to normalna praktyka w branży rurociągowej i projekt Nord Stream nie jest tu wyjątkiem. Procedury regulujące wszelkie oceny ryzyka i bezpieczeństwa opracowano na podstawie wieloletnich doświadczeń i na drodze międzynarodowego porozumienia. Kontrolowany przez Det Norske Veritas (DNV) projekt Nord Stream spełnia wszystkie właś ciwe wytyczne i kryteria w zakresie oceny ryzyka, określone przez Międzynarodową Organizację Morską (MOM). Przygotowuje się oceny ryzyka w odniesieniu do każdego aspektu i każdego etapu projektu, od planowania, budowy i eksploatacji, aż po zakończenie działalności rurociągu, tzn. wycofanie go z eksploatacji. Zgoda na realizację rozpatrywanych projektów wydawana jest tylko wtedy, gdy analizowane ryzyko zostanie ostatecznie uznane za akceptowalne zgodnie z obowiązującymi normami. Ogólnie rzecz ujmując, zidentyfikowane ryzyko musi zostać zatem skategoryzowane pod względem swojej potencjalnej wagi bądź znaczenia (będącego kombinacją jego potencjalnych konsekwencji i prawdopodobieństwa jego wystąpienia). Następnie możliwe warianty są badane w celu ograniczenia i, w miarę możliwości, eliminacji ryzyka. Po opracowaniu odpowiednich procedur są one włączane do projektu technicznego. Dokonano ocen ryzyka zarówno dla ludzi, jak i dla środowiska. Ustalono, że wystąpienie ryzyka jest najbardziej prawdopodobne podczas budowy oraz, w mniejszym stopniu, eksploatacji rurociągu. Czynniki ryzyka najbardziej prawdopodobne na etapie budowy to kolizje z przepływającymi statkami oraz wycieki oleju podczas tankowania. Uważa się, że dzięki zaplanowanym środkom łagodzącym (strefa wyłączenia z ruchu oraz plan awaryjny na wypadek zanieczyszczenia olejem) oba te rodzaje ryzyka zostały ograniczone do akceptowalnego poziomu. Przykładowy scenariusz Podczas budowy rurociągu najbardziej istotne ryzyko dla ludzi wiąże się z kolizją statków. Przy dobrej pogodzie statek układający będzie przemieszczać się o około trzy kilometry dziennie, a statki dostarczające rury do budowy rurociągu będą regularnie do niego podpływać i odpływać. Kolizja z jednostką pasażerską, rybacką, wojskową lub towarową zagroziłaby życiu osób znajdujących się na pokładach wszystkich statków, zwiększając zarazem zagrożenie wycieku oleju. Z ogólnych doświadczeń branży wynika, że najważniejszym środkiem łagodzącym jest utworzenie wokół statków konstrukcyjnych strefy wyłączenia z ruchu, dzięki której ryzyko kolizji statków staje się minimalne. Ponadto, właściwe organy nadzoru żeglugi i straży granicznej informowane będą o wszystkich ruchach statków, a informacje na ten temat będą przekazywane również za pośrednictwem właściwych mediów, takich jak Navtext. Kolizje na morzu stanowią bardzo poważne ryzyko i oceniane są ako zdarzenia o poważnych konsekwencjach, a więc nie mogą być > 24 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

25 Ocena potencjalnych czynników ryzyka akceptowane. Dzięki włączeniu do projektu procedury strefy wyłączenia z ruchu, zdarzenie takie jest nieprawdopodobne, a zatem ryzyko jest niewielkie i może być zaakceptowane. Jeżeli jednak dojdzie do kolizji, to na taką okoliczność również przygotowano właściwe procedury. Środki łagodzące opisane powyżej w dużym stopniu minimalizują ryzyko kolizji, zarazem minimalizując ryzyko wycieku oleju. Poza tym, każdy statek dysponował będzie zatwierdzonym przez władze planem awaryjnym na wypadek zanieczyszczenia olejem. Dlatego też uważa się, że ryzyko wycieku oleju ma niewielkie znaczenie. Nawet jeśli ryzyko zostanie uznane za niewielkie i zostanie zaakceptowane, nie oznacza to, że zostaje pominięte. Dane z oceny ryzyka mówią nam np., że pęknięcia rurociągu na całym obwodzie są bardzo rzadkie, a zatem jest mało prawdopodobne, aby zdarzenie takie miało miejsce w okresie eksploatacji rurociągu. Główną potencjalną przyczyną awarii rurociągu jest zahaczenie go przez kotwicę dużego statku. Aby zapobiec takim zdarzeniom, rurociągi zostaną zaznaczone na wszystkich mapach morskich. Przygotowane zostaną np. procedury ostrzegania statków o lokalizacji miejsca pęknięcia, w którym prowadzone są działania mające na celu odcięcie uszkodzonej nitki rurociągu i obniżenie w niej ciśnienia, co położy kres zagrożeniu. Wnioski Dla wszystkich czynników ryzyka sklasyfikowanych jako nieakceptowalne, wdrożone zostaną środki zmniejszające ryzyko. Ponadto cała ocena bezpieczeństwa i ryzyka projektu weryfikowana jest i zatwierdzana przez niezależnych ekspertów z DNV i SGS/TUV. Ta ocena zewnętrzna obejmuje wszystkie etapy budowy, takie jak prace przygotowawcze, układanie rur i próby, a także ostateczną eksploatację rurociągu i wycofanie go z eksploatacji. Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 25

26 Introduction Metodyka oceny oddziaływania > Metody oceny oddziaływań na środowisko oraz prezentacji ustaleń są zgodne z wytycznymi międzynarodowymi. Ponadto, ze względu na przekraczający granice, czyli transgraniczny charakter projektu, proces oceny oddziaływania regulowany jest Konwencją o ocenach oddziaływania na środowisko (OOŚ) w kontekście transgranicznym. Znaczenie potencjalnego oddziaływania ocenia się w odniesieniu do różnych czynników. Są to: źródło oddziaływania (charakter działalności powodującej oddziaływanie); czas trwania oddziaływania; zasięg fizyczny oddziaływania lub jego skala; jego intensywność, wartość i/lub wrażliwość środowiska, w którym wystąpi oddziaływanie, a ponadto wpływ środków podjętych w celu minimalizacji lub uniknięcia takiego oddziaływania. Skala czasowa oddziaływania jest zróżnicowana zależnie od etapu realizacji projektu. Najważniejszymi etapami pod tym względem będą budowa, próby i oddanie rurociągu do eksploatacji. Należy jednak pamiętać, że potencjalne oddziaływania podcza tych etapów nie wystąpią jednocześnie na całej długości rurociągu, a tylko w pojedynczych miejscach. > 26 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

27 Metodyka oceny oddziaływania Zasięg, czy skalę oddziaływania, określa się w następujący sposób: Oddziaływanie o skali lokalnej = do 500 m od źródła Oddziaływanie o skali regionalnej = 500 m do 10 km Oddziaływanie o skali krajowej = ponad 10 km Następnie w ramach oceny potencjalnego oddziaływania ustala się, jak poważny może być jego wpływ na elementy środowiska naturalnego. Pod tym względem istotna jest względna wartość lub wrażliwość zasobu i/lub przedmiotu oddziaływania, czyli elementu, który zostanie dotknięty oddziaływaniem. Zasoby i/lub przedmioty oddziaływania kategoryzuje się, jako należące do trzech typów środowiska: fizycznego, biologicznego, a także społecznego i społeczno-gospodarczego. W przypadku zdarzeń nieplanowanych pod uwagę bierze się także prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Na koniec znaczenie potencjalnego oddziaływania ocenia się po uwzględnieniu środków, które zostaną wdrożone w celu minimalizacji, czy łagodzenia oddziaływania. Potencjalne oddziaływanie może być skutkiem działania planowanego lub zdarzenia nieplanowanego. Oddziaływanie zdarzenia planowanego może być niewielkie, umiarkowane lub poważne, przy czym to ostatnie jest nieakceptowalne. Oddziaływanie zdarzenia nieplanowanego może być małe, umiarkowane lub duże, i także tutaj ostatnia możliwość jest nieakceptowalna. W każdym razie klasyfikacji znaczenia dokonuje się po uwzględnieniu sposobów przeciwdziałania, czyli środków łagodzących. Eksperci renomowanych firm konsultingowych nie skategoryzowali żadnego z oddziaływań projektu Nord Stream, planowanego ani nieplanowanego, jako poważne bądź duże. T ak jak ocena ryzyka określa możliwe zagrożenia dla bezpieczeństwa, tak ocena oddziaływania służy ustaleniu, jakie oddziaływania środowiskowe lub społeczne i społeczno-gospodarcze będą skutkiem danego działania. Po zidentyfikowaniu wszelkich potencjalnych oddziaływań, na potrzeby projektu opracowuje się środki łagodzące. Cały ten proces regulowany jest międzynarodowymi wytycznymi. Ponieważ projekt Nord Stream przekracza granice państw, a zatem ma charakter transgraniczny, zastosowanie mają uregulowania międzynarodowe zawarte w Konwencji z Espoo o ocenach oddziaływania na środowisko (OOŚ) w kontekście transgranicznym. OOŚ przygotowywane są dla każdego kraju, przez którego terytorium przebiega rurociąg, i w którym wymagane są pozwolenia na budowę i eksploatację rurociągu. W tym ściśle określonym kontekście potencjalne oddziaływanie poddawane jest analizie i klasyfikowane jest jego znaczenie. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 27

28 Metodyka oceny oddziaływania Czynniki uwzględniane w ocenie poziomu znaczenia oddziaływania ŹRÓDŁO działanie będące przyczyną oddziaływania ZAKRES CZASOWY czy działanie będące przyczyną oddziaływania ma miejsce na etapie budowy rurociągu, jego odbioru wstępnego, oddania do eksploatacji, eksploatacji czy wycofania z eksploatacji ZAKRES PRZESTRZENNY lokalizacje lub obszary na trasie rurociągu, w których będzie mieć miejsce działanie inicjujące CZAS TRWANIA jak długo będzie utrzymywać się oddziaływanie (może być tymczasowe, krótkoterminowe, długoterminowe lub trwałe) SKALA zasięg fizyczny, w jakim oddziaływanie może być odczuwane INTENSYWNOŚĆ efekt lub poziom spowodowanych szkód. Ustalono kryteria oceny, czy intensywność jest mała, średnia czy duża WARTOŚĆ LUB WRAŻLIWOŚĆ ŚRODOWISKOWA każdy element środowiska dotknięty oddziaływaniem określa się mianem zasobu lub przedmiotu oddziaływania (Pod uwagę brane są trzy typy środowiska fizyczne, biologiczne, społeczne i społeczno-gospodarcze) zasoby i przedmioty oddziaływania różnią się wartością i/lub wrażliwością na rozpatrywane oddziaływanie (ich wrażliwość może też być zróżnicowana na trasie rurociągu). ŁAGODZENIE środki stosowane w celu minimalizacji lub eliminacji ( łagodzenia ) oddziaływania KLASYFIKACJA ZNACZENIA ocena tych czynników prowadzi do określenia znaczenia danego oddziaływania Źródło Może wystąpić na każdym etapie projektu. Istnieją dwie szerokie kategorie źródeł mogących powodować potencjalne oddziaływania. Są to działania planowane lub zdarzenia nieplanowane. Każde działanie lub zdarzenie może być przyczyną szeregu oddziaływań. Zakres czasowy Pod względem zakresu czasowego, większość oddziaływań wystąpi na etapie budowy. Należy jednak podkreślić, że nie wystąpią one jednocześnie na całej długości trasy rurociągu (1220 km), a będą mieć miejsce jedynie w obszarze, gdzie statek układający będzie pokonywał trzykilometrowy odcinek przypadający na dany dzień. Skala lub zasięg fizyczny Zasięg fizyczny lub skala potencjalnego oddziaływania stanowi ważny aspekt procesu oceny i w niniejszym raporcie Espoo klasyfikowana jest w następujący sposób: Oddziaływanie O SKALI LOKALNEJ to oddziaływanie odczuwalne w odległości 500 m od źródła Oddziaływanie O SKALI REGIONALNEJ to oddziaływanie odczuwane w odległości większej niż 500 m, ale mniejszej niż 10 km od źródła Oddziaływanie O SKALI KRAJOWEJ to oddziaływanie odczuwalne w odległości ponad 10 km od źródła Wielkość oddziaływania Wielkość oddziaływania to połączenie skali, czasu trwania i intensywności. Wartość lub wrażliwość środowiskowa W tym zakresie istotna jest względna wartość i/lub wrażliwość zasobu lub przedmiotu oddziaływania, czyli elementu, który zostanie dotknięty oddziaływaniem. Zasoby lub przedmioty oddziaływania kategoryzuje się, jako należące do trzech typów środowiska. ŚRODOWISKO FIZYCZNE to m.in. dno morskie, słup wody, atmosfera ŚRODOWISKO BIOLOGICZNE to m.in. morska flora i fauna oraz obszary ochrony przyrody ŚRODOWISKO SPOŁECZNE I SPOŁECZNO-GOSPODARCZE to m.in. rybołówstwo, żegluga i nawigacja, turystyka i rekreacja, dziedzictwo kulturowe, przemysł morski i działania wojskowe > 28 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

29 Metodyka oceny oddziaływania Minimalizacja potencjalnego oddziaływania Podstawowym celem OOŚ jest identyfikacja wszystkich możliwych środków minimalizacji bądź eliminacji potencjalnego oddziaływania. W przypadku zdarzeń nieplanowanych ważnym aspektem znaczenia jest prawdopodobieństwo wystąpienia. Środki łagodzące mają za zadanie zminimalizowanie tego prawdopodobieństwa, a także jego konsekwencji w jak największym stopniu. Przykładowe środki łagodzące to omijanie obszarów wrażliwych, planowanie prac poza okresami lęgów ptaków morskich i tarła ryb, zastosowanie metod kontroli i zarządzania suspensją, resuspensją i dyspersją osadów. Takie środki niezbędne do przeciwdziałania oddziaływaniu lub łagodzenia go stanowią część projektu technicznego i są zgodne z przepisami, normami, najlepszymi praktykami branżowymi oraz wszelkimi zaleceniami specjalistów. Klasyfikacja znaczenia Na koniec w ramach oceny potencjalnego oddziaływania ustala się, jak poważny może być jego wpływ na elementy środowiska. Znaczenie potencjalnego oddziaływania ocenia się po uwzględnieniu środków, które zostaną wdrożone w celu minimalizacji, czy łagodzenia oddziaływania. Znaczenie oddziaływania będącego skutkiem działania planowanego, zależnie od jego wielkości oraz wartości lub wrażliwości środowiskowej przedmiotu oddziaływania, ocenia się, jako nieistotne, niewielkie, umiarkowane lub poważne. Znaczenie oddziaływania spowodowanego zdarzeniem nieplanowanym ocenia się, jako nieistotne, małe, średnie lub duże, zależnie od jego wielkości, wartości lub wrażliwości środowiskowej przedmiotu oddziaływania oraz prawdopodobieństwa wystąpienia. Każde oddziaływanie, o poważnym lub dużym znaczeniu, którego nie można złagodzić w sposób umożliwiający niższą kategoryzację znaczenia, uważane jest za nieakceptowalne. W przypadku umiarkowanego lub niewielkiego oddziaływania podejmowane są działania zgodne z przepisami i najlepszymi praktykami. Działania planowane i zdarzenia nieplanowane Bez względu na charakter zdarzenia, najwyższa kategoria znaczenia ( poważne lub duże ) uważana jest w projekcie Nord Stream za nieakceptowalną i działanie takie nie zostanie dopuszczone. Należy jednak pamiętać, że klasyfikacja jest ustalana dopiero po określeniu wszystkich środków zapobiegawczych. Mają one na celu minimalizację lub eliminację znaczenia potencjalnego oddziaływania, dzięki czemu najwyższa klasyfikacja stanie się wysoce nieprawdopodobna. Wszystkie badania w ramach oceny oddziaływania na środowisko są dokładnie przygotowywane, a żadne z oddziaływań projektu Nord Stream nie zostało skategoryzowane, jako poważne bądź duże. Przykłady 1. PRZYKŁAD OCENY PLANOWANEGO DZIAŁANIA UKŁADANIE RUR Jest to zapewne najbardziej oczywiste działanie planowane w ramach projektu. Po pierwsze, wszystkie potencjalne oddziaływania będą prawdopodobnie spowodowane obecnością barki układającej, hałasem oraz wibracjami podwodnymi i przenoszonymi drogą powietrzną, a także wzburzeniem osadów podczas układania rurociągu na dnie morskim, prowadzącym do wzrostu nieprzejrzystości (zmętnienia) wody. Oddziaływania te nie będą mieć żadnego zauważalnego znaczenia w odniesieniu do środowiska fizycznego bądź społeczno-gospodarczego, głównie dzięki temu, że będą one mieć charakter lokalny i krótkoterminowy. Oddziaływanie na takie receptory będzie, zatem w dużej mierze nieistotne. Zaburzenia środowiska biologicznego wystąpią na powierzchni morza, podczas pracy statków. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 29

30 Metodyka oceny oddziaływania Dotkną one ptaków morskich, a w samej wodzie głównie ryb i (zależnie od lokalizacji) ssaków morskich. Będą one jednak krótkoterminowe i lokalne, gdyż statek układający przesuwać się będzie wzdłuż trasy z prędkością do trzech kilometrów dziennie. Dlatego też układanie rur ma niewielkie znaczenie i wpływa jedynie na środowisko biologiczne. 2. PRZYKŁAD OCENY PLANOWANEGO DZIAŁANIA USUWANIE NIEWYBUCHÓW W przypadku usuwania niewybuchów jednym z oddziaływań będzie potencjalne uwolnienie zanieczyszczeń z osadów wzburzonych przez falę ciśnieniową, która towarzyszy detonacji niewybuchu. Wpłynie to na słup wody (środowisko fizyczne), i może mieć potencjalny wpływ na ryby. Niemniej jednak, znaczenie tego oddziaływania uważa się za niewielkie, gdyż nie będzie ono utrzymywać się przez więcej niż kilka dni. 3. PRZYKŁAD OCENY ZDARZENIA NIEPLANOWANEGO AWARIA RUROCIĄGU Zdarzeniem nieplanowanym byłby z całą pewnością wyciek z pękniętego rurociągu. Głównym oddziaływaniem w takiej sytuacji byłoby uwolnienie gazu ziemnego. Mogłoby ono dotknąć wszystkich trzech środowisk. Znaczenie zależy od wielkości zdarzenia, wartości lub wrażliwości dotkniętych elementów trzech środowisk oraz prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia. Pierwszy czynnik jest, rzecz jasna, bardzo zmienny (uzależniony głównie od wielkości powstałego w rurociągu otworu), jednak dane statystyczne dotyczące ostatniego z czynników wskazują, że prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest skrajnie niskie, a zatem oddziaływanie zdarzenia uważa się za niewielkie w stosunku do wszystkich trzech środowisk. Oczywiście mimo to poczyniono odpowiednie przygotowania i opracowano procedury na wypadek, gdyby do niego doszło. 4. PRZYKŁAD OCENY ZDARZENIA NIEPLANOWANEGO KOLIZJA STATKÓW Kolizja statków z udziałem jednostki zaangażowanej w realizację projektu, która mogłaby spowodować duży wyciek oleju, byłaby oczywiście zdarzeniem bardzo poważnym. Jednak dzięki podjęciu odpowiednich środków, takich jak utworzenie stref wyłączenia z ruchu wokół statków konstrukcyjnych, prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest skrajnie niskie. Można zatem uznać, że kolizja ma niewielkie znaczenie, ponieważ jest wysoce nieprawdopodobna. Jeśli jednak do niej dojdzie, gotowe są właściwe procedury. 30 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

31 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream > Spółka Nord Stream przygotowała ocenę liczącej 1220 km długości trasy rurociągu, analizując potencjalne oddziaływania zarówno działań planowanych, jak i zdarzeń nieplanowanych. Niniejsza część podsumowuje ustalenia oceny dla całego rurociągu w odniesieniu do etapu budowy, odbioru wstępnego i oddania do eksploatacji, a także eksploatacji. Projekt może wpłynąć na trzy typy środowiska, oddziaływania będą jednak głównie tymczasowe, ograniczone do etapu budowy. Środowisko morskie np. dno morskie, słup wody i atmosfera. Środowisko biologiczne np. morska flora i fauna oraz obszary ochrony przyrody. Środowisko społeczne i społeczno-gospodarcze czyli m.in. rybołówstwo, żegluga i nawigacja, turystyka i rekreacja, dziedzictwo kulturowe, przemysł morski i działania wojskowe. Potencjalne oddziaływania na te środowiska będą mieć planowane działania, takie jak rozminowywanie, ingerencja w dno morskie, wszystkie prace konstrukcyjne, ruchy statków konstrukcyjnych i kotwiczenie, zrzut wody użytej w próbie ciśnieniowej, eksploatacja rurociągu i wycofanie go z eksploatacji. Zdarzenia nieplanowane, aczkolwiek wysoce nieprawdopodobne, to m.in. wycieki paliwa i oleju, naruszenie zatopionej amunicji konwencjonalnej i chemicznej oraz awaria rurociągu. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 31

32 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream N iniejsza część podsumowuje ustalenia oceny oddziaływania na całej trasie dla obu nitek rurociągu w odniesieniu do etapu budowy, odbioru wstępnego i oddania do eksploatacji. W odniesieniu do etapu eksploatacji, niniejsza część podsumowuje ogólne oddziaływania, które mogą wiązać się z obecnością dwóch niemal równoległych nitek rurociągu na dnie morskim w ich cyklu eksploatacyjnym. Cała licząca sobie 1220 km długości trasa składającego się z dwóch nitek rurociągu poddana została ocenie pod kątem prawdopodobnych scenariuszy oddziaływania spowodowanego działaniami planowanymi i zdarzeniami nieplanowanymi. Działania planowane to normalne prace inżynieryjne w ramach projektu. Podjęto środki minimalizujące prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń nieplanowanych, lecz przewidywalnych. Przygotowano również procedury postępowania na wypadek, gdyby do takich zdarzeń doszło. Istnieją trzy typy środowiska, zasobów lub przedmiotów oddziaływania, na które mogą wpłynąć takie działania: ŚRODOWISKO FIZYCZNE, w tym procesy fizyczne, słup wody, dno morskie i atmosfera. ŚRODOWISKO BIOLOGICZNE, w tym plankton, bentos morski, ryby, ptaki morskie, ssaki morskie oraz obszary ochrony przyrody. ŚRODOWISKO SPOŁECZNE I SPOŁECZNO-GOSPODARCZE, w tym rybołówstwo, żegluga i nawigacja, turystyka i rekreacja, dziedzictwo kulturowe, przemysł morski i działania wojskowe. Działania planowane Poniższe uwagi dotyczące trzech typów środowiska oraz oddziaływań działań planowanych odnoszą się do załączonej tabeli (patrz strony 34/35). Podane w nawiasach skróty RU, FI, SE, DK oraz DE odnoszą się odpowiednio do Rosji, Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec. Są to kraje, w których mają miejsce działania będące źródłem oddziaływań. Podobnie jak w przypadku innych ocen, dokonano klasyfikacji znaczenia oddziaływań. Zasoby lub przedmioty oddziaływania, które nie zostaną dotknięte planowanymi działaniami lub zostaną dotknięte w sposób nieistotny to procesy fizyczne, turystyka i rekreacja, dziedzictwo kulturowe, przemysł morski i działania wojskowe. W związku z tym oddziaływania uznane za nieistotne nie są omówione. Środowisko fizyczne SŁUP WODY (RU, FI, SE, DK, DE) Jest to część zbiornika wodnego rozciągająca się w pionie od dna do powierzchni, na którą wpłyną oddziaływania związane z rozminowywaniem (RU, FI, SE) oraz ingerencją w dno morskie (RU, FI, SE, DK, DE). W obu przypadkach dojdzie do resuspensji osadów, skutkującej niewielkim oddziaływaniem. Na słup wody wpłynie także przeprowadzony w Wyborgu (RU) zrzut z rurociągu wody użytej w próbie ciśnieniowej. Modelowanie wykazuje, że oddziaływanie to będzie regionalne, krótkoterminowe i o niewielkim znaczeniu. DNO MORSKIE (RU, FI, SE, DK, DE) Oddziaływania na dno morskie będą mieć niewielkie znaczenie i wystąpią jedynie na etapach budowy, głównie wskutek ingerencji w dno morskie, i eksploatacji, w związku z obecnością rurociągu na dnie morskim. Niewielkie oddziaływanie na dno morskie wynikać będzie z rozminowywania, skutkującego fizycznymi zmianami dna morskiego, a także resuspensją i dyspersją osadów w określonych lokalizacjach, w których będą mieć miejsce takie operacje (RU, FI, SE). Na całej długości rurociągu kontrolowane użycie kotwic na etapie budowy doprowadzi do niewielkich fizycznych zmian dna morskiego. Niewielkie oddziaływania na dno morskie wystąpią na odcinkach trasy rurociągu, na których będzie mieć miejsce ingerencja w dno morskie (RU, FI, SE, DK, DE). Szczególne rodzaje prac, takie jak pogłębianie i ustawianie ścianki szczelnej w wodach niemieckich, spowodują fizyczne zmiany dna morskiego, a także uwolnienie znajdujących się w osadach zanieczyszczeń, które ma niewielkie oddziaływanie na dno morskie (DE). Oczekuje się również niewielkich oddziaływań na dno morskie związanych z uwalnianiem cząsteczek metali z anod antykorozyjnych (RU, FI, SE, DK, DE). > 32 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

33 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream ATMOSFERA (RU, FI, SE, DK, DE) Na ten trzeci składnik środowiska fizycznego wpływ będą mieć emisje (dwutlenku węgla, tlenków azotu oraz dwutlenku siarki) z silników statków, jednak ich ilość będzie mała w porównaniu z rocznymi emisjami z normalnego ruchu żeglugowego na Morzu Bałtyckim, a ich oddziaływanie będzie mieć niewielkie znaczenie. Środowisko biologiczne Obejmuje ono plankton, organizmy żyjące na dnie morskim ( bentos ), ryby, ptaki morskie, ssaki morskie i obszary ochrony przyrody. W niniejszej części omówiono z osobna każdy z powyższych przedmiotów oddziaływania w środowisku biologicznym oraz oceny oddziaływania różnych rodzajów działań. Generalnie oczekuje się, że wszystkie elementy tego środowiska odczują niewielkie lub, niekiedy, wahające się od niewielkiego do umiarkowanego oddziaływanie związane z rozminowywaniem (RU, FI, SE), a także z ingerencją w dno morskie, obejmującą prace pogłębiarskie, zwałowanie materiału skalnego i prace wykopowe (RU, FI, SE, DK, DE). Przewiduje się, że zaburzenia związane z układaniem rur będą niewielkie. Każde z tych działań może skutkować wzburzeniem osadów, uwalnianiem zanieczyszczeń, nieprzezroczystością wody ( zmętnieniem ), wibracjami, hałasem i zaburzeniami wizualnymi. Oto pozostałe efekty poszczególnych działań na różne części tego środowiska: PLANKTON Oczekuje się, że oddziaływanie na plankton będzie nieistotne, ponieważ jest on względnie mobilny. ORGANIZMY MORSKIE ( BENTOS ) (RU, FI, SE, DK, DE) Resuspensja i dyspersja osadów oraz uwalnianie zanieczyszczeń w związku z usuwaniem niewybuchów (RU, FI, SE), ingerencja w dno morskie i usuwanie wraków (DE) mogą powodować zasypywanie bentosu, wywołując efekty toksyczne oraz ograniczenie ilości dostępnego światła słonecznego, co może mieć wpływ na niezbędną dla życia roślinnego fotosyntezę. Nastąpi także utrata sied lisk dna morskiego na skutek ingerencji w dno morskie, układania rur i towarzyszącej mu obsługi kotwic, wykonywania połączeń hiperbarycznych (FI, SE) oraz usuwania wraków (DE). Długoterminowa obecność bliźniaczych nitek rurociągu wiązać się będzie z wprowadzeniem wtórnego siedliska dla bentosu. Znaczenie wszystkich tych oddziaływań klasyfikuje się zasadniczo jako niewielkie, z wyjątkiem Zatoki Pomorskiej, Ławicy Odrzanej oraz wejścia do Zatoki Greifswaldzkiej, gdzie oddziaływania klasyfikuje się jako umiarkowane ze względu na dużą wrażliwość gatunków dennych, w tym traw morskich, występujących w tych obszarach. RYBY (RU, FI, SE, DK, DE) Podczas ingerencji w dno morskie na ryby wpływać będzie podniesiony poziom hałasu i wibracji, skutkujący oddziaływaniem na granicy między niewielkim a umiarkowanym. To samo dotyczy wzburzenia osadów, szczególnie w Zatoce Greifswaldzkiej. Usuwanie niewybuchów może mieć szczególne skutki, takie jak uszkodzenia tkanek, zmiany zachowania oraz przemieszczenie się z tarlisk, a jego oddziaływanie również klasyfikuje się, jako będące na granicy niewielkiego i umiarkowanego (RU, FI, SE). Fizyczna obecność rurociągu i dźwięk przepływającego w nim gazu mogą płoszyć ryby w promieniu ok. jednego kilometra, dopóki nie przywykną one do niego tak jak np. do hałasu żeglugowego. Oddziaływanie to uważa się za wahające się między niewielkim a umiarkowanym. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 33

34 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream Podsumowanie oceny oddziaływania, część pierwsza Przedmiot oddziaływania/ zasób Oddziaływanie Działanie RU FI SE DK DE Słup wody Wzrost zmętnienia, uwalnianie zanieczyszczeń Usuwanie niewybuchów Ingerencja w dno morskie Dno morskie Atmosfera Bentos morski Zmiana jakości wody. Uwalnianie zanieczyszczeń Fizyczne zmiany dna morskiego Uwalnianie zanieczyszczeń z anod antykorozyjnych Emisja zanieczyszczeń gazowych Wzrost zmętnienia Zrzut wody użytej do próby ciśnieniowej Ingerencja w dno morskie, obsługa kotwic Usuwanie niewybuchów Ingerencja w dno morskie Prace pogłębiarskie, ustawianie ścianki szczelnej Usuwanie wraku Obecność rurociągu Ingerencja w dno morskie, układanie rur Usuwanie niewybuchów Ingerencja w dno morskie, obsługa kotwic, układanie rur Uwalnianie zanieczyszczeń Hałas i wibracje Fizyczna utrata siedlisk dna morskiego Zasypywanie Fizyczne zmiany dna morskiego Wprowadzenie siedlisk wtórnych Usuwanie niewybuchów (UN), Ingerencja w dno morskie, układanie rur, obsługa kotwic Usuwanie niewybuchów Usuwanie niewybuchów Usuwanie wraku Ingerencja w dno morskie, obsługa kotwic, układanie rur Wysokociśnieniowe scalanie Usuwanie wraku Ingerencja w dno morskie, układanie rur Rutynowe przeglądy Obecność rurociągu (no UN) (no UN) Ryby Wzrost zmętnienia Uwalnianie zanieczyszczeń Hałas i wibracje Fizyczne zmiany dna morskiego Ingerencja w dno morskie Usuwanie niewybuchów (UN), ingerencja w dno morskie Usuwanie niewybuchów Wysokociśnieniowe scalanie Ingerencja w dno morskie Obecność rurociągu Ruch statków konstrukcyjnych i pomocniczych Obecność rurociągu (UN) Ptaki morskie (Patrz także początek części drugiej) Wzrost zmętnienia Hałas i wibracje Usuwanie niewybuchów, Ingerencja w dno morskie Ingerencja w dno morskie, ruch statków konstrukcyjnych i pomocniczych Niewielkie Od niewielkiego do umiarkowanego Umiarkowane > 34 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

35 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream Podsumowanie oceny oddziaływania, część sekund Przedmiot oddziaływania/ zasób Oddziaływanie Działanie RU FI SE DK DE Ptaki morskie (Patrz także koniec części pierwszej) Fizyczna utrata siedlisk dna morskiego Usuwanie niewybuchów, usuwanie głazów, usuwanie wraku, ingerencja w dno morskie, układanie rur, obsługa kotwic Zaburzenia wizualne/fizyczne Usuwanie niewybuchów, ingerencja w dno morskie, układanie rur, Ruch statków konstrukcyjnych i pomocniczych Ssaki morskie Hałas i wibracje Usuwanie niewybuchów Ingerencja w dno morskie Pobór wody morskiej Zmiana jakości wody Zrzut wody użytej do próby ciśnieniowej Obszary ochrony przyrody Wzrost zmętnienia Usuwanie niewybuchów Ingerencja w dno morskie, układanie rur, obsługa kotwic Hałas i wibracje Usuwanie niewybuchów Ingerencja w dno morskie Rybołówstwo Ograniczenie żeglugi statków rybackich Usuwanie niewybuchów Ruch statków konstrukcyjnych i pomocniczych oraz ustanowienie strefy wyłączenia z ruchu Zakłócenie aktualnego charakteru połowów Obecność rurociągu i wolne przęsła (i potencjalne powiązane strefy wyłączenia z ruchu) Uszkodzenia sprzętu rybackiego Obecność rurociągu i wolne przęsła Żegluga i nawigacja Ograniczenia w nawigacji i ruchu żeglugowym Usuwanie niewybuchów Ruch statków konstrukcyjnych i pomocniczych oraz ustanowienie strefy wyłączenia z ruchu Niewielkie Od niewielkiego do umiarkowanego Umiarkowane > Tabele podsumowujące oceny oddziaływań Ustalenia ocen oddziaływania przedstawiono w podziale na kraje w powyższej tabeli podsumowującej. Wyszczególniono w niej narażone przedmioty oddziaływania lub zasoby, oddziaływania i związane z nimi działania. Jeżeli ustalono, że oddziaływanie na dany zasób lub przedmiot oddziaływania będzie niewielkie, niewielkie do umiarkowanego lub umiarkowane, zaznaczono to dla każdego zainteresowanego kraju zgodnie z poniższym kluczem. Żadnego oddziaływania na jakikolwiek zasób ani przedmiot oddziaływania nie oceniono jako poważne. Na przykład usuwanie niewybuchów spowoduje wzrost zmętnienia i uwalnianie zanieczyszczeń. Doprowadzi to do niewielkich oddziaływań w Rosji, Finlandii i Szwecji, natomiast w Danii i Niemczech nie wystąpią w związku z tym żadne oddziaływania. Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 35

36 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream PTAKI MORSKIE (RU, FI, SE, DK, DE) We wszystkich sytuacjach może dojść do tymczasowego przemieszczenia się ptaków morskich z ich lokalnych terytoriów, wobec czego początkowe oddziaływanie będzie na granicy między niewielkim a umiarkowanym, szczególnie podczas usuwania niewybuchów w Rosji. Operacje te będą oddziaływać zarówno na powierzchni wody, jak i pod nią. Oddziaływania na powierzchni wody wynikać będą z hałasu i wibracji, a także z zaburzeń wizualnych i wzburzenia wody. Na zaburzenia takie bardziej wrażliwe będą w szczególności ptaki nurkujące. Oddziaływania poniżej powierzchni wody obejmować będą zmętnienie oraz ogólne wzburzenie wody, wpływające na ptaki żywiące się rybami i innymi organizmami morskimi, a ich znaczenie ocenia się, jako będące na granicy niewielkiego i umiarkowanego. Ponadto, oddziaływań o podobnym znaczeniu oczekuje się w związku z ingerencją w dno morskie, obsługą kotwic, układaniem rur oraz ruchami statków pomocniczych. SSAKI MORSKIE (RU, FI, SE, DK, DE) Uważa się, że największy wpływ na ssaki morskie będą mieć hałas i wibracje, nie oczekuje się, więc żadnych oddziaływań na etapie ostatnim eksploatacji. W rejonie Wyborgu w Rosji podczas zrzutu wody użytej w próbie ciśnieniowej rurociągu będą mieć miejsce krótkoterminowe hałasy i wibracje, których oddziaływanie wahać się będzie między niewielkim a umiarkowanym. Podobnego oddziaływania oczekuje się podczas ingerencji w dno morskie, zwłaszcza ustawiania ścianki szczelnej, prac pogłębiarskich i wykopowych. Usuwanie niewybuchów będzie mieć umiarkowane oddziaływanie, jednakże o krótkim czasie trwania. OBSZARY OCHRONY PRZYRODY (RU, DE) Oddziaływania na obszary ochrony przyrody w pobliżu trasy rurociągu będą mieć miejsce, jeśli zostaną nimi dotknięte siedliska i/lub gatunki chronione, których występowanie uzasadnia wyznaczenie takich obszarów. Obszary usuwania niewybuchów nie znajdują się w pobliżu obszarów ochrony przyrody, jednak hałas i wibracje mogą oddziaływać (w stopniu umiarkowanym) na chronione gatunki (ssaki i ptaki morskie oraz ryby) opuszczające granice wyznaczonych obszarów. Ingerencja w dno morskie będzie mieć miejsce w odległości pół kilometra od rosyjskiego obszaru ochrony przyrody Skała Hali. W Niemczech w odległości jednego kilometra od trasy znajdują się zarówno park narodowy na wyspie Uznam, jak i rezerwat biosfery UNESCO w południowowschodniej części Rugii. Uważa się, że wszystkie te trzy lokalizacje w związku z ingerencją w dno morskie odczują umiarkowane oddziaływanie. Populacje objętych ochroną ptaków mogą doświadczyć zaburzeń wizualnych i fizycznych o umiarkowanym znaczeniu w związku z ruchem statków konstrukcyjnych i pomocniczych w Zatoce Greifswaldzkiej. > Konsultacje z branżą połowową Połowy za pomocą włoka będą nadal możliwe na większej części trasy. Ograniczenia mogą dotyczyć obszarów, na których występują podpory lub rozległe zagłębienia w dnie morskim. Środki łagodzące zostaną opracowane w porozumieniu z branżą połowową. Włoki mogą być przeciągane nad rurociągiem w miejscach, gdzie dno morskie jest równe, a rurociąg spoczywa na nim płasko. Badania są w toku. 36 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

37 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream Środowisko społeczno-gospodarcze Środowisko społeczne i społeczno-gospodarcze to m.in. rybołówstwo, żegluga i nawigacja, turystyka i rekreacja, dziedzictwo kulturowe, działania wojskowe i infrastruktura morska, taka jak siłownie wiatrowe i kable. Większość oddziaływań w tym środowisku sklasyfikowano jako nieistotną, z wyjątkiem tych, które omówiono szczegółowo w częściach poniżej. Dzięki utworzeniu strefy wyłączenia z ruchu wokół statków zaangażowanych w projekt, w związku z ruchami statków konstrukcyjnych i pomocniczych można oczekiwać zakłóceń w żegludze i rybołówstwie o znaczeniu niewielkim i wahającym się między niewielkim a umiarkowanym. Strefa ta w dużym stopniu minimalizuje niebezpieczeństwo wszelkich kolizji statków. RYBOŁÓWSTWO (RU, FI, SE, DK, DE) Przewiduje się, że oddziaływania na żeglugę mogą wystąpić w każdym miejscu na trasie rurociągu w rezultacie nasilonego ruchu statków konstrukcyjnych i pomocniczych w danym obszarze oraz utworzenia strefy wyłączenia z ruchu. Oddziaływanie na rybołówstwo będzie mieć niewielkie znaczenie. Rybołówstwo i wykorzystanie włoków są przedmiotem specjalnych, będących nadal w toku badań, w szczególności dotyczących obecności rurociągu po oddaniu go do eksploatacji. Rurociąg może przyciągać ryby, działając jako sztuczna rafa i przewiduje się, że nie będzie miał wpływu na zasoby rybne. Ponieważ sytuacja na Morzu Bałtyckim, zarówno w odniesieniu do osadów i struktury dna, jak również wyposażenia i statków rybackich jest dość zróżnicowana, spółka Nord Stream zaangażowała się w skoordynowany program konsultacji z przedstawicielami rybołówstwa, w celu lepszego zrozumienia poziomu ograniczeń, jakie bliźniacze nitki rurociągu wprowadzą do obecnych modeli i praktyk, a także zakresu, w jakim te ostatnie można dostosować do stałej obecności rurociągu. W chwili obecnej dostępność informacji jest ograniczona, w związku z czym dokonano ostrożnej oceny oddziaływań na obecne modele połowowe oraz uszkodzeń w sprzęcie połowowym na skutek zahaczania o rurociąg. Oddziaływania te uznano za mające znaczenie, odpowiednio, na granicy niewielkiego i umiarkowanego oraz niewielkie. Spółka Nord Stream, ze szczególną uwagą zwróconą na rybołówstwo, w porozumieniu z rybakami opracuje środki łagodzące i wdroży zalecenia niezależnych ekspertów norweskich z DNV. ŻEGLUGA I NAWIGACJA (RU, FI, SE, DK, DE) Oczekuje się, że oddziaływania na żeglugę mogą wystąpić w każdym miejscu na trasie rurociągu w rezultacie nasilonego ruchu statków konstrukcyjnych i pomocniczych w danym obszarze oraz utworzenia strefy wyłączenia z ruchu. Oddziaływanie na żeglugę i nawigację będzie mieć niewielkie znaczenie. Zdarzenia nieplanowane (RU, FI, SE, DK, DE) Poniższe uwagi stanowią podsumowanie oddziaływań głównych zdarzeń nieplanowanych. Jeśli wystąpią, mogą one mieć bardzo istotny wpływ na wszystkie trzy typy środowiska. Zastosowane środki minimalizują jednakże prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń nieplanowanych oraz pozwalają na kontrolowanie ich, gdyby jednak do nich doszło. Doświadczenia w zakresie rurociągów podmorskich gromadzone są od kilku dziesięcioleci, w ciągu których opracowano wypróbowane i sprawdzone modele postępowania w razie wypadków, zapewniające dogłębne zrozumienie możliwości oddziaływania. Podobnie jak w przypadku innych ocen, znaczenie zdarzeń nieplanowanych klasyfikuje się, jako małe, umiarkowane bądź duże. Zasadniczo klasyfikacja znaczenia jest wynikiem analizy prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia oraz jego możliwych konsekwencji. Tak jak w innych ocenach, klasyfikacji znaczenia dokonuje się po uwzględnieniu środków łagodzących. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 37

38 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream Zawężenie poszukiwań najbezpieczniejszej trasy 180 m 2 km Podczas badania geofizycznego przeprowadzonego w 2005 roku ustanowiono wstępnie korytarz o szerokości 2 km, który miał zostać poddany dalszym badaniom. Dwie potencjalne trasy zbadano podczas szczegółowego badania geofizycznego w korytarzu o szerokości 180 m. Zapewniło ono zarówno dane techniczne, jak i rozdzielczość obrazu niezbędną do identyfikacji amunicji/ niewybuchów. W 2007 i 2008 roku zbadano za pomocą sprzętu o wysokiej rozdzielczości korytarz o szerokości 25 m dla każdej nitki rurociągu. Obiekty potencjalnie niebezpieczne zostały poddane ocenie przez niezależnych ekspertów. WYCIEKI PALIWA I OLEJU (RU, FI, SE, DK, DE) Wycieki paliwa i oleju mogą mieć miejsce podczas budowy lub niezbędnych prac konserwacyjnych w trakcie eksploatacji rurociągu. Wycieki mogą być rezultatem tankowania statków na morzu i/lub przypadkowych uszkodzeń statków na skutek kolizji. Zależnie od lokalizacji i wielkości wycieku, konsekwencje mogą wahać się od niewielkich do poważnych. Niemniej jednak biorąc pod uwagę prawdopodobieństwo wycieku (zwłaszcza dużego wycieku), wszelkie oddziaływania na słup wody, plankton i atmosferę ocenia się, jako mające małe znaczenie. Oddziaływanie na organizmy morskie, ryby, ssaki morskie oraz obszary ochrony przyrody byłoby na granicy między małym a umiarkowanym. Oddziaływanie na rybołówstwo, żeglugę i nawigację oraz turystykę i rekreację miałoby małe znaczenie. NARUSZENIE CHEMICZNYCH ŚRODKÓW BOJOWYCH I AMUNICJI KONWENCJONALNEJ (RU, FI, SE, DK, DE) W Morzu Bałtyckim zasadniczo istnieje możliwość naruszenia amunicji/niewybuchów, jednak na samej trasie rurociągu prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest małe. Amunicja konwencjonalna obejmuje różne obiekty, od granatów po bomby lotnicze, rakiety do zwalczania łodzi podwodnych, torpedy i miny morskie. Spółka Nord Stream przeprowadziła pod tym kątem wiele badań. Od 2005 roku prowadzone są poszukiwania amunicji, a w 2008 roku miały miejsce Specjalne Poszukiwania Broni Chemicznej. Podobne poszukiwania prowadzone są również przez inne organizacje, takie jak NATO i HELCOM (Komisja Helsińska). Poszukiwania rozpoczęto od skanowania korytarza o szerokości dwóch kilometrów pod kątem obecności dużych obiektów. Poszukiwanie zawężano następnie stopniowo aż do korytarza o szerokości 15 m, w którym szukano obiektów wielkości telefonu komórkowego. Użyto zdalnie sterowanych robotów podwodnych, wyposażanych w echosondy wielowiązkowe (MBES), echosondy parametryczne, magnetometry, sonary boczne (SSS), gradiometry i kamery. Oczywiście znaleziono tysiące obiektów, które zostały poddane ocenie przez niezależnych ekspertów. Większość znalezisk (np. stare pralki) była nieszkodliwa. W wodach szwedzkich, przykładowo, w 2006 roku zbadano ponad tysiąc przedmiotów. Tylko jeden z nich uznano za potencjalnie związany z amunicją/niewybuchami. Pod kątem obecności chemicznych środków bojowych przeanalizowano 100 próbek osadów z samego sektora duńskiego. Badania chemiczne rozdzielono między dwa niezależne laboratoria; DHI w Danii oraz VeriFin w Finlandii. Pobierano podwójne próbki, co umożliwiło prowadzenie równoległych badań w obu instytucjach. > 38 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

39 Ocena potencjalnego oddziaływania rurociągu Nord Stream Materiały z poszukiwań prowadzonych przez spółkę Nord Stream stanowią największy zbiór danych, jaki kiedykolwiek zgromadzono w obszarze korytarza. W celu zagwarantowania, że jakość tych prac będzie odpowiadać zalecanym dobrym praktykom, a nawet będzie wyższa, spółka Nord Stream organizowała seminaria umożliwiające ekspertom z agencji krajowych analizę, omówienie i ocenę danych. Szczegółowe procedury usuwania amunicji/niewybuchów oceniono pod kątem ryzyka oraz wdrożono właściwe środki bezpieczeństwa na podstawie dotychczasowych doświadczeń jednostek saperskich różnych flot bałtyckich. Należy zaznaczyć, że floty krajów nadbałtyckich rutynowo usuwają (poprzez detonację) niewybuchy znajdowane w Morzu Bałtyckim. Od 1997 roku w ten sposób usunięto ponad 400 niewybuchów. Na przeważającej części trasy rurociągu prawdopodobieństwo naruszenia zatopionych chemicznych środków bojowych jest małe. Trasa przebiega jednakże, w pobliżu dwóch znanych miejsc zatopienia amunicji, koło Bornholmu i na południe od Gotlandii. Prawdopodobieństwo takiego zdarzenia, mogącego spowodować uwolnienie do wody substancji toksycznych, jest największe na etapie budowy. Konsekwencje w odniesieniu do słupa wody i ptaków morskich byłyby niewielkie; ale w odniesieniu do ryb, ssaków morskich i obszarów ochrony przyrody umiarkowane. Dla bentosu morskiego natomiast konsekwencje mogłyby być poważne. Biorąc pod uwagę małe prawdopodobieństwo naruszenia takiej amunicji/niewypałów, oddziaływania na bentos morski ocenia się, jako umiarkowane, a na pozostałe biologiczne przedmioty oddziaływania, jako małe. Oddziaływanie na środowisko społeczne i społeczno-gospodarcze uważa się za nieistotne. W razie przypadkowej detonacji amunicji konwencjonalnej, oddziaływanie będzie prawdopodobnie podobne jak w przypadku planowanego usuwania niewybuchów, należy jednak zaznaczyć, że prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest na granicy między małym i umiarkowanym. Oddziaływania będą mieć zasadniczo małe znaczenie, jednak w przypadku obszarów ochrony przyrody będzie ono umiarkowane. Awaria rurociągu Awaria rurociągu oznacza przeciek lub całkowite pęknięcie rurociągu podczas eksploatacji. Uwolnienie gazu spowodowane takim pęknięciem może mieć oddziaływania o niewielkich konsekwencjach w odniesieniu do większości zasobów lub przedmiotów oddziaływania, przy czym w odniesieniu do ryb, ssaków morskich i obszarów ochrony przyrody konsekwencje mogą osiągać poziom umiarkowany. Ocena ryzyka wykazała, że prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest małe, a co za tym idzie małe jest również znaczenie takich oddziaływań. Wnioski Jak wspomniano powyżej, eksperci stwierdzili, że wszelkie oddziaływania mogące wynikać z działań planowanych będą mieć przede wszystkim znaczenie niewielkie, a w pojedynczych przypadkach umiarkowane. Dotyczy to również zdarzeń nieplanowanych, których znaczenie klasyfikuje się głównie, jako małe, a w pojedynczych przypadkach, jako umiarkowane. W obu przypadkach oceny odnoszą się do wszystkich trzech środowisk. Na całej trasie rurociągu nie przewiduje się oddziaływania o poważnym ani dużym znaczeniu. Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 39

40 Introduction Oddziaływania transgraniczne > Konwencja z Espoo wymaga od wszystkich państw-sygnatariuszy wymieniania się informacjami o wszelkich projektach mogących mieć wpływ na inny kraj tzn. oddziaływania transgraniczne. Przygotowane przez spółkę Nord Stream oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) służą realizacji tego celu. W Konwencji z Espoo odróżnia się kraje, w których ma miejsce budowa i eksploatacja ( strony pochodzenia ) i kraje odczuwające wpływ takich działań ( strony narażone ). A zatem, używając terminologii ustalonej w Konwencji Espoo, jeżeli w Finlandii prowadzone są prace budowlane, mające wpływ na Rosję i Estonię, wówczas Finlandia jest stroną pochodzenia, podczas gdy Rosja i Estonia są stronami narażonymi. Projekt Nord Stream obejmuje prace budowlane w jurysdykcjach pięciu krajów. Tymi pięcioma stronami pochodzenia są Rosja, Finlandia, Szwecja, Dania i Niemcy. Cztery kraje mogą być stronami tylko narażonymi są to Łotwa, Litwa, Estonia i Polska. > 40 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

41 Oddziaływania transgraniczne Ocena uwzględnia zarówno typ oddziaływania, jak i jego bliskość w stosunku do wyłącznej strefy ekonomicznej (WSE) innego kraju. Każdy z dziewięciu krajów nadbałtyckich będzie narażony na skutki działań planowanych na którymś z etapów projektu. Na etapie budowy Estonia doświadczy większych oddziaływań transgranicznych niż inne kraje, będą one jednak mieć niewielkie znaczenie. Większość działań i zdarzeń, planowanych lub nieplanowanych, będzie mieć charakter krótkoterminowy, a ich znaczenie ocenia się, jako niewielkie. Niewielką ich część ocenia się, jako mającą znaczenie niewielkie do umiarkowanego. K onwencja z Espoo z 1991 roku wymaga od sygnatariuszy wzajemnego informowania się w sytuacjach, gdy proponowana działalność może mieć oddziaływanie przekraczające granice państwowe. Przygotowane przez spółkę Nord Stream krajowe oceny oddziaływania na środowisko (OOŚ) oraz raport Espoo stanowią przejrzyste i weryfikowalne narzędzia takiej wymiany informacji. W Konwencji z Espoo kraj, w którym ma miejsce powodująca oddziaływanie działalność określany jest mianem strony pochodzenia. Kraj dotknięty oddziaływaniem określany jest natomiast mianem strony narażonej. Pięć krajów, przez których wody biegł będzie rurociąg to Rosja, Finlandia, Szwecja, Dania i Niemcy (RU, FI, SE, DK, DE). W związku z tym każdy z nich będzie stroną pochodzenia. Rosja podpisała, ale nie ratyfikowała Konwencji z Espoo, jednak dla celów projektu Nord Stream odgrywa ona rolę strony pochodzenia i uczestniczy w procesie konsultacji w maksymalnym możliwym stopniu dopuszczalnym w ramach rosyjskiego ustawodawstwa. Na różnych etapach prace prowadzone w tych pięciu krajach oddziaływać będą na cztery inne kraje, mianowicie Estonię, Łotwę, Litwę i Polskę (EE, LV, LT, PL). Każdy z nich będzie zatem stroną tylko narażoną. Przykładowo, podczas prac budowlanych w Finlandii, których oddziaływanie odczuwalne będzie w Rosji i Szwecji, te dwa kraje również będą wówczas stronami narażonymi. W ten sposób każdy z krajów będących stronami pochodzenia w pewnych okolicznościach będzie także stroną narażoną. W takim kontekście transgranicznym OOŚ analizuje możliwy wpływ działań planowanych i zdarzeń nieplanowanych na kraje sąsiednie. Każde oddziaływanie działania planowanego klasyfikuje się, jako mające niewielkie, umiarkowane lub poważne znaczenie. Jeżeli po uwzględnieniu środków łagodzących oddziaływanie nadal klasyfikuje się, jako poważne, i klasyfikacji tej nie mogą obniżyć żadne inne środki łagodzące, nie dopuszcza się realizacji takiego działania lub poszukuje się alternatywy. Oddziaływania zdarzeń nieplanowanych mogą mieć małe, umiarkowane lub duże znaczenie. Z definicji, zdarzenia takie mogą mieć miejsce o każdym czasie, w każdym miejscu i mieć różne konsekwencje. Prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń nieplanowanych jest zasadniczo niskie, nie są one jednak ignorowane. Przygotowuje się odpowiednie środki i procedury na wypadek, gdyby jednak do nich doszło. Stosowane są również środki minimalizujące ich prawdopodobieństwo. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 41

42 Oddziaływania transgraniczne Tabele w niniejszej części (patrz strony 43/44) przedstawiają szczegółowe dane o działaniach i zdarzeniach, które będą mieć oddziaływanie transgraniczne na wyłączne strefy ekonomiczne (WSE) dziewięciu krajów, na ich wody terytorialne (WT), albo na jedno i drugie. Na którymś etapie każdy z dziewięciu krajów dotknięty zostanie oddziaływaniami pochodzącymi z sąsiedniego kraju. Będzie to mieć miejsce zarówno podczas budowy, jak i eksploatacji rurociągu. Wszelkie oddziaływania na etapie budowy ocenia się, jako niewielkie, krótkoterminowe i przejściowe, gdyż miejsce prowadzenia prac budowlanych przesuwać się będzie wzdłuż trasy rurociągu z prędkością ok. 3 km dziennie. Oczekuje się, że wszelkie oddziaływania związane z obecnością rurociągu na etapie eksploatacji będą mieć znaczenie wahające się między niewielkim i umiarkowanym oraz długoterminowy charakter. Działania planowane wszystkie kraje (RU, FI, SE, DK, DE, EE, LV, LT, PL) Na etapie budowy atmosfera będzie podlegać niewielkim oddziaływaniom związanym z emisją spalin, głównie pochodzących z silników statków. Oddziaływanie odczują statki rybackie i inne statki (niewielkie i niewielkie do umiarkowanego w wyniku utworzenia strefy wyłączenia z ruchu wokół miejsca prowadzenia prac budowlanych). W trakcie eksploatacji rurociągu oddziaływania o znaczeniu od niewielkiego do umiarkowanego mogą dotknąć tras połowowych trawlerów wykorzystujących włoki denne w określonych miejscach, w których rurociąg nie styka się z dnem morskim ( wolne przęsła ). Zdarzenia nieplanowane wszystkie kraje (RU, FI, SE, DK, DE, EE, LV, LT, PL) Zdarzeniami nieplanowanymi mogą być wyciek oleju bądź uwolnienie gazu ziemnego na skutek pęknięcia rurociągu. Teoretycznie mogą one dotknąć WSE jednego, kilku lub wszystkich krajów. Skala i oddziaływanie takiego zdarzenia zależeć będą od jego intensywności. Innym możliwym zdarzeniem nieplanowanym jest naruszenie i detonacja amunicji konwencjonalnej. Prawdopodobieństwo takich zdarzeń jest małe, ponieważ opracowano procedury minimalizujące je. Biorąc pod uwagę niskie prawdopodobieństwo uważa się, że oddziaływania związane z wyciekiem paliwa mają znaczenie od małego do umiarkowanego. W związku z małym prawdopodobieństwem pęknięcia rurociągu, oddziaływanie związane z uwolnieniem gazu ziemnego klasyfikuje się jak mało istotne. Istnieje możliwość, że przypadkowa detonacja amunicji będzie mieć wpływ na wody sąsiednich krajów, jeśli dojdzie do niej w odległości mniejszej niż 10 km od granicy WSE. Skutkiem będzie zmętnienie słupa wody, a ssaki morskie odczują zaburzenia spowodowane hałasem i wibracjami. Także w tym przypadku, ze względu na małe prawdopodobieństwo zdarzenia, znaczenie oddziaływania klasyfikuje się zasadniczo, jako mało istotne. > Tabele podsumowujące oceny oddziaływań transgranicznych Poniższe dwie tabele przedstawiają ustalenia oceny oddziaływań transgranicznych będących skutkiem działań planowanych i zdarzeń nieplanowanych zarówno dla stron pochodzenia, jak i dla stron wyłącznie narażonych. W przypadku działań planowanych, oddziaływania podzielono według etapów projektu, podczas których oczekuje się ich wystąpienia: budowy i eksploatacji. W tabeli wyszczególniono oddziaływania transgraniczne i związane z nimi działania, a także narażone przedmioty lub zasoby oddziaływania. Jeżeli ustalono, że oddziaływanie na dany zasób lub przedmiot oddziaływania będzie niewielkie, niewielkie do umiarkowanego lub umiarkowane, jest to zaznaczone dla każdego zainteresowanego kraju zgodnie z kluczem zamieszczonym poniżej tabeli. Żadnych oddziaływań transgranicznych nie oceniono jako poważnych. Na przykład na etapie budowy usuwanie niewybuchów spowoduje wzrost zmętnienia. Będzie on mieć niewielkie oddziaływanie na słup wody i bentos morski w Finlandii i Estonii. 42 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

43 Oddziaływania transgraniczne Podsumowanie oceny oddziaływań transgranicznych dla działań planowanych Etap Oddziaływanie transgraniczne Działanie Przedmiot oddziaływania/zasób Strony pochodzenia Strony wyłącznie narażone RU FI SE DK DE EE LV LT PL Budowa Wzrost zmętnienia Usuwanie niewybuchów Słup wody Bentos morski Ingerencja w dno morskie Słup wody Obsługa kotwic, układanie rur Bentos morski Uwalnianie zanieczyszczeń Usuwanie niewybuchów Ingerencja w dno morskie Słup wody Słup wody Obsługa kotwic, układanie rur Bentos morski Hałas i wibracje Usuwanie niewybuchów Ryby Ssaki morskie Bentos morski Obecność rurociągu Ryby Emisja zanieczyszczeń gazowych Budowa Atmosfera Fizyczne zmiany dna morskiego Obsługa kotwic Dno morskie Fizyczna utrata siedlisk dna morskiego Obsługa kotwic Układanie rur Bentos morski Bentos morski Zasypywanie Układanie rur Bentos morski Zaburzenia wizualne/fizyczne Ogólne prace konstrukcyjne i ruch statków Ptaki morskie Łamanie lodu Ruch statków konstrukcyjnych Ssaki morskie Ograniczenie żeglugi statków rybackich Usuwanie amunicji oraz ustanowienie strefy wyłączenia z ruchu Rybołówstwo Ruch statków konstrukcyjnych i pomocniczych oraz ustanowienie strefy wyłączenia z ruchu Rybołówstwo Restrykcje dotyczące nawigacji dla statków transportowych Usuwanie amunicji oraz ustanowienie strefy wyłączenia z ruchu Ruch statków konstrukcyjnych i pomocniczych oraz ustanowienie strefy wyłączenia z ruchu Żegluga i nawigacja Żegluga i nawigacja Eksploatacja Zakłócenie aktualnego charakteru połowów Obecność rurociągu Rybołówstwo Uszkodzenia sprzętu rybackiego Obecność rurociągu Rybołówstwo Fizyczne zmiany dna morskiego Obecność rurociągu Ryby Wprowadzenie siedlisk wtórnych Obecność rurociągu Ryby Niewielkie Od niewielkiego do umiarkowanego Umiarkowane > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 43

44 Oddziaływania transgraniczne Podsumowanie oceny oddziaływań transgranicznych dla zdarzeń nieplanowanych Zdarzenie nieplanowane Przedmiot oddziaływania/ zasób Strony pochodzenia Strony wyłącznie narażone RU FI SE DK DE EE LV LT PL Wyciek paliwa/oleju Słup wody Atmosfera Plankton Bentos morski Ryby Ptaki morskie Ssaki morskie Obszary ochrony przyrody Rybołówstwo Żegluga i nawigacja Turystyka i rekreacja Przemysł morski Naruszenie amunicji konwencjonalnej Awaria rurociągu Słup wody Ssaki morskie Atmosfera Małe Od małego do umiarkowanego Umiarkowane Wnioski Oddziaływania transgraniczne spowodowane planowanymi pracami budowlanymi ocenia się ogólnie jako mające niewielkie znaczenie, a w niektórych przypadkach osiągające poziom umiarkowany. Większość oddziaływań transgranicznych wystąpi w Zatoce Fińskiej, będą one zatem odczuwalne w estońskiej WSE. Oczekuje się, że podczas eksploatacji rurociągu na jedyne istotne oddziaływania narażone będzie rybołówstwo. Prowadzone są obecnie badania mające zapewnić spółce Nord Stream lepsze zrozumienie działalności bałtyckich flot rybackich oraz ich zdolności dostosowania się do obecności rurociągu na dnie morskim. Ze względu na brak pewności, jaki wpływ rurociąg będzie mieć na rybaków prowadzących połowy włokami dennymi, oddziaływania oceniono ostrożnie jako małe do średnich. W przypadku zdarzeń nieplanowanych, biorąc pod uwagę małe prawdopodobieństwo ich wystąpienia, a zarazem duży ewentualny zasięg, ogólne znaczenie oddziaływania oceniono jako małe, a w razie wycieku oleju, jako małe na granicy z umiarkowanym w odniesieniu do niektórych zasobów lub przedmiotów oddziaływania. 44 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym Luty 2009

45 Transboundary Impacts Zarządzanie ochroną środowiska i monitorowanie środowiska > Na każdym etapie projektu spółka Nord Stream stosować będzie plan zarządzania ochroną środowiska. Przygotowany system zarządzania bezpieczeństwem oraz higieną pracy i ochroną środowiska (SZBH- PiOŚ) zgodny jest z normami światowymi. Także wykonawców biorących udział w projekcie obowiązywać będzie system SZBHPiOŚ. Procedura komunikacji ze stronami trzecimi regulować będzie sprawy odbioru wszelkich uwag, sugestii i zastrzeżeń oraz ich rejestrowania i odpowiadania na nie. Utworzony zostanie odpowiedzialny za obsługę i konserwację rurociągu dział eksploatacji, a dyrektor ds. eksploatacji został już wyznaczony. Projekt techniczny obejmuje już środki minimalizujące wszelkie oddziaływania na środowisko. Spółka Nord Stream w ścisłej współpracy z władzami krajowymi wdroży także w pełni zintegrowany program monitorowania środowiska. > Luty 2009 Raport Espoo dotyczący projektu Nord Stream: Podsumowanie w języku nietechnicznym 45