Przypadek somnambulizmu powikłany urazem

Transkrypt

1 OPIS PRZYPADKU ISSN Sen 2003, Tom 3, Nr 2, SEN Przypadek somnambulizmu powikłany urazem Somnambulism case study Barbara Sęp-Kowalikowa 1, Monika Czucha 2 1 I Klinika Chorób Psychicznych Akademii Medycznej w Gdańsku Kierownik: prof. dr hab. med. J. Landowski 2 NSZOZ Poradnia Psychiatryczno-Psychologiczna Gospody-Med w Gdańsku t Abstract Somnambulism case study The article concerns about 14 years old patient with somnambulism diagnosis, which went out through the window during the sleep episode. The day it happened she drunk a sip of beer. Authors paid special attention to the psychological diagnosis, polisomnographic examination, and brain CT that revealed only a minimal brain ventricle asymmetry. The anamnesis revealed that in the early childhood mother observed by her daughter occasionally and very rarely night pavor and speaking but she neither pay attention to it nor ask the doctor. Otherwise, since the girl was 6 she has had already her own room and parent did not disturb her during the night so they have no possibility to notice any wandering episode even if it happened. Key words: somnambulism, sleep disorders Adresy do korespondencji: Dr med. Barbara Sęp-Kowalikowa I Klinika Chorób Psychicznych Akademii Medycznej ul. Dębinki Gdańsk tel.: (0 58) Dr Monika Czucha tel.: (0 58) , m.czucha@comdata.pl t Wstęp Somnambulizm (sennowłóctwo) zalicza się do parasomnii, czyli niepożądanych zjawisk występujących podczas snu, głównie w fazie snu NREM (non-rem). Somnambulizm może występować samodzielnie lub współwystępować z innymi parasomniami, takimi jak upojenie przysenne i lęki nocne [1]. Już Shakespeare, uważany za bystrego obserwatora ludzkich zachowań, barwnie opisywał kliniczne zaburzenia snu, a jego bohaterowie cierpieli z powodu somnambulizmu, bezdechu nocnego, bezsenności i koszmarów nocnych [2]. Somnambulizm jest stanem, w którym jednocześnie występują cechy snu i czuwania. Traktuje się go jako zaburzenie regulacji poziomu wzbudzenia, szczególnie z najgłębszych stadiów snu 3. i 4. [3]. W czasie epizodu sennowłóctwa zarówno sen, jak i czuwanie wykazują aktywność i dochodzi do jednoczesnego przenikania elementów snu głębokiego NREM i jawy. Uważa się, że występuje wówczas stan przypominający niekompletne przebudzenie, co staje się przyczyną automatycznego poruszania się w stanie zaburzonej świadomości oraz innych, nietypowych zachowań. Przyczyny braku koordynacji stanów snu i czuwania nie są zbyt jasne. Udowodniono wyraźne predyspozycje rodzinne, wpływ czynników genetycznych i rozwojowych. Prawdopodobnie obecność antygenu DQB1*05 może się kojarzyć ze skłonnością do somnambulizmu [4 6]. Somnambulizm to jedna z bardziej rozpowszechnionych nieprawidłowości snu wśród dzieci, która ma zwykle charakter przemijający [7]. Występuje najczęściej przed 10 rokiem życia i ustępuje samoistnie około 15 roku życia, co wskazuje na udział czynników rozwojowych w jego etiologii. Stan ten występuje częściej u dzieci z rozpoznaniem migreny (28%) i padaczki (6%). Skłania to do przypuszczenia, że u podłoża tych zaburzeń leżą podobne zaburzenia neurochemiczne [8], głównie w zakresie nieprawidłowego metabolizmu serotoniny [9]. Pojawienie się epizodów somnambulizmu u starszych dzieci zwiększa prawdopodobieństwo utrzymywania się zaburzenia także w wieku dojrzałym, natomiast ich wystą- 57

2 SEN 2003, Tom 3, Nr 2 pienie po raz pierwszy w wieku dojrzałym może sugerować problemy psychologiczne [4, 10, 11]. t Opis przypadku Pacjentka 14-letnia z rozpoznaniem somnambulizmu przebywała w I Klinice Chorób Psychicznych Akademii Medycznej w Gdańsku w okresie od 21 marca do 12 czerwca 1996 roku. Pacjentka pochodzi z ciąży i porodu prawidłowego, jest starszą z 2 sióstr. Po porodzie rozpoznano u niej dystrofię. Pochodzi z rodziny robotniczej, ojciec jest marynarzem, matka zajmuje się domem. Nie przypomina sobie, by w dzieciństwie przeszła poważne choroby czy urazy głowy. Naukę w szkole rozpoczęła w ustawowym wieku i nie powtarzała klas. Po szkole podstawowej kontynuuje naukę w liceum ogólnokształcącym. Z usposobienia jest określana jako osoba wesoła, zaradna, odpowiedzialna i ambitna. Pierwszą miesiączkę miała przed kilkoma miesiącami, okres dojrzewania przechodzi spokojnie. Przeczy używaniu narkotyków, w ciągu ostatnich 2 lat sporadycznie zdarzało się, że piła piwo. W dniu zdarzenia brała udział w występach artystycznych w plenerze, a następnie uczestniczyła w spotkaniu rówieśników, podczas którego wypiła trochę piwa, jak sama określiła łyk piwa. Następnie wróciła do domu, wspólnie z rodzicami zjadła kolację i położyła się spać. Nie pamięta, dlaczego ocknęła się na ziemi pod blokiem; nie wie także, ile czasu tam leżała. Sama wstała, weszła po schodach na II piętro i zadzwoniła do drzwi mieszkania. Powiedziała matce, że chyba zasnęła na schodach, wracając z imprezy. Nie pamiętała, że wcześniej była w domu ani że wyszła przez okno. Rodzice wezwali pogotowie i pacjentkę przewieziono na Oddział Ortopedii Dziecięcej w Szpitalu Miejskim w Gdyni, gdzie przebywała 2 tygodnie. Po 2 dniach pobytu na Oddziale Ortopedii wróciła jej pamięć dotycząca fragmentów okoliczności wypadku. Przypomniała sobie, że siedziała na parapecie we własnym pokoju i miała wrażenie, że z łatwością sięgnie nogami parapetu piętro niżej. Przypomniała sobie, że widziała ściany i okna domu naprzeciwko. Relacjonowała, że nie odczuwała wówczas żadnego lęku. Pacjentka podała, że nie przypomina sobie, żeby kiedykolwiek wcześniej chodziła podczas snu. Stwierdziła, że dobrze sypia w nocy. Wprawdzie kilka razy w przeszłości, w ciągu dnia, miewała wrażenia, że znajdowała się już wcześniej w danej sytuacji, ale po jakimś czasie uświadamiała sobie, że to chyba niemożliwe. Pacjentka podczas upadku doznała złamania kości miednicy, śródstopia lewej kończyny dolnej i kości nosa. Przez 10 dni leżała unieruchomiona. Po wypisie z Oddziału Ortopedii krótko przebywała w domu, a następnie przyjęto ją do I Kliniki Chorób Psychicznych Akademii Medycznej w Gdańsku, by wykonać badania diagnostyczne. Przy przyjęciu do Kliniki zasadniczo nie zgłaszała skarg poza bólami lewej stopy. Z wywiadu uzyskanego od matki chorej wynika, że dziewczynka urodziła się z objawami dystrofii wewnątrzmacicznej, z niską masą urodzeniową 2450 g, która w ciągu 3 miesięcy znormalizowała się i dalszy rozwój psychomotoryczny córki przebiegał prawidłowo. Nigdy poważniej nie chorowała oraz nie miała urazów głowy. W rodzinie matki syn siostry choruje na padaczkę; w rodzinie ojca pacjentki jest osoba upośledzona umysłowo. Matka określa córkę jako osobę spokojną, zajętą głównie nauką, w miarę towarzyską. Dziecko nigdy nie sprawiało jej kłopotów wychowawczych. Przez kilka lat, w okresie między 3 a 5 rokiem życia zdarzało się, że dziewczynka mówiła albo krzyczała przez sen. Matka nie obserwowała u niej epizodów nocnego wędrowania, ale podaje, że dziecko od 6 roku życia miało swój pokój i matka nie wchodziła do niego po powiedzeniu córce dobranoc oraz raczej nie interesowała się tym, co się dzieje za zamkniętymi drzwiami. Podobnie było krytycznego dnia. Rodzice oglądali telewizję i nie słyszeli ani otwierania okien, ani upadku, dopiero dzwonek u drzwi i widok dziecka słaniającego się na nogach uświadomił im, co się stało. Z relacji rodziców wynika, że po powrocie ze spotkania towarzyskiego zachowanie córki nie budziło żadnych zastrzeżeń. Podobnie przed wyjściem na to spotkanie nie spostrzegli oni niczego niepokojącego. W badaniu przedmiotowym po przyjęciu do Kliniki nie stwierdzono wyraźniejszych odchyleń od normy. W badaniu neurologicznym stwierdzono oczopląs nastawczy, słabszy odruch podeszwowy po prawej stronie, nieco słabszą siłę mięśniową po stronie lewej kończyny dolnej. W badaniu okulistycznym i badaniu dna oka nie stwierdzono nieprawidłowości. Wyniki badań laboratoryjnych krwi i moczu były w normie. W badaniu tomograficznym (CT, computed tomography) głowy obraz mózgowia był prawidłowy, bez przemieszczeń układu komorowego; stwierdzono jedynie minimalnie szerszą komorę boczną prawą. Badania elektroencefalograficzne (EEG) wykonywano kilkakrotnie, w tym także badanie całodobowe i tylko jedno z nich wykazało cechy patologii z przednich okolic mózgu w postaci pojedynczych fal theta. Badanie tomograficzne przepływu mózgowego nie wykazało nieprawidłowości. Badanie psychologiczne Wynik badania inteligencji ogólnej WISC-R był w normie, iloraz inteligencji w skali słownej wynosił 104, w skali bezsłownej 113, w skali pełnej 109. W psychogramie dominują istotnie wyższe wyniki uzyskane w podtestach rozumienie i kodowanie oraz niski rezultat podtestu wiadomości. Wyniki te sugerują niewielki zasób wiadomości podstawowych, jednocześnie dobre rozumienie sytuacji społecznych, dużą zdolność koncentracji uwagi i szybkie tempo pracy. 58

3 Barbara Sęp-Kowalikowa, Monika Czucha, Przypadek somnambulizmu powikłany urazem SEN W testach oceniających pamięć i uczenie wykazano, że pamięć bezpośrednia zarówno materiału werbalnego (cyfry), jak i niewerbalnego (figury geometryczne w teście Bentona), jest wyższa niż oczekiwana dla wieku i inteligencji badanej; nauka materiału werbalnego wynik w próbie uczenia się serii 15 słów wyższy od wyników przeciętnych; pamięć odroczona materiału niewerbalnego przy dobrych wynikach w próbie kopiowania złożonej figury Rey a stwierdza się bardzo niskie wyniki w próbie odtwarzania figury z pamięci, co sugeruje trudności w mimowolnym zapamiętywaniu materiału niewerbalnego. W wybranych próbach baterii Halsteada-Reitana: test kategorii, dotykowy, łączenia punktów, tappingu i próby siły chwytu badana uzyskała wyniki w granicach normy. Próby eksperymentalne wyniki próby praksji przestrzennej i praksji dynamicznej ze skali Łuckiego- Maruszewskiego nie sugerują zaburzeń; nie było trudności w większości prób konfliktowych wymagających planowania i organizacji działań, próba rysowania wzoru zawierającego naprzemienne elementy ujawniła duże problemy w przełączaniu czynności rysowania z jednego elementu na drugi. W badaniu osobowości zastosowano wybrane karty testu TAT. W części opowiadań bohater przejął odpowiedzialne role członków rodziny, biorąc na siebie ciężar walki z przeciwnościami; analiza ich treści może sugerować, że u źródła istotnych motywów i dążeń badanej leży chęć usamodzielnienia się i wejścia w dorosłość związana z poczuciem własnej dojrzałości. Próby te budzą jednak obawy wynikające zarówno ze stosunku najbliższych do tego faktu, jak i z obawy przed konfrontacją z pozarodzinną rzeczywistością; brak jest treści autodestrukcyjnych, działania bohaterów opowiadań cechuje wiara we własne siły, chęć podejmowania ryzyka, pokonywania własnych ograniczeń. Wyklucza to tło samobójcze jako przyczynę wypadku badanej. Wnioski z badania psychologicznego: profil skali WISC-R, wyniki testu Bentona, wyniki badania wybranymi metodami wchodzącymi w skład baterii testów Halsteada-Reitana nie są typowe dla osób z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego, ale jednocześnie zaznacza się istotna asymetria wyników w testach pamięci przy bardzo dobrych rezultatach prób do badania zapamiętywania i przechowywania materiału werbalnego zauważa się bardzo znaczące obniżenie wyników badania odroczonej pamięci materiału wzrokowego. Wynik tej próby wiąże się najczęściej z funkcją prawej półkuli mózgu. Obraz kliniczny, wywiad obiektywny oraz wyniki badań dodatkowych są podstawą rozpoznania przebytego epizodu somnambulizmu, wyzwolonego najprawdopodobniej spożytym przez pacjentkę alkoholem. Dziewczynkę wypisano do domu z zaleceniem zażywania karbamazepiny. t Omówienie Opisany przypadek należy do szczególnie interesujących ze względu na skutki prowadzące do zagrożenia życia. Przypadki tego typu są na szczęście rzadkie, choć coraz więcej pisze się o znaczeniu somnambulizmu w działaniach szkodliwych dla otoczenia i samego pacjenta, a nawet działaniach przestępczych [12 16]. Z wywiadu uzyskanego od matki nie wynika, aby obserwowała ona niepokojące zachowania dziecka podczas snu; jedynie we wczesnym dzieciństwie dziewczynka krzyczała albo mówiła przez sen, co można uznać za niepełny epizod somnambulizmu, podobnie jak siadanie na łóżku w czasie snu, wykonywanie ruchów związanych z poprawianiem pościeli lub wydawanie różnych dźwięków [4]. Incydenty somnambulizmu u młodszych dzieci przebiegają zwykle spokojniej, natomiast u starszych lub u osób dorosłych, obok epizodów ze względnie pasywnym zachowaniem, mogą wystąpić epizody somnambulizmu zaczynające się od przeszywającego krzyku, którym towarzyszy przyspieszona akcja serca oraz subiektywne uczucie strachu z nagłymi, szybkimi i gwałtownymi ruchami. Ten typ zaburzeń niektórzy autorzy opisują jako odrębny rodzaj epizodów somnambulizmu, najprawdopodobniej związany z towarzyszącymi lękami nocnymi. Somnambulizm i lęki nocne mają wiele cech wspólnych, nierzadko pojawiają się u tych samych osób i prawdopodobnie mają zbliżone podłoże patofizjologiczne [4]. Po wybudzeniu z epizodu somnambulizmu nie stwierdza się zaburzeń zachowania ani obniżenia sprawności psychicznej [3]. Niekiedy może wystąpić krótkotrwałe przymglenie czy dezorientacja, jak w opisanym przypadku. Pacjent nie pamięta zdarzeń z okresu podczas epizodu, zarówno po przebudzeniu, jak i następnego dnia. Często skarży się na uczucie niewyspania [4]. U opisywanej chorej cały epizod pokryty był niepamięcią, a dopiero po 2 dniach pojawiły się pojedyncze fragmenty pamięciowe. Czynnikiem wyzwalającym epizod w opisywanym przypadku mogło być wypicie piwa po stresującym wydarzeniu związanym z występami artystycznymi. W analizie czynników powodujących epizod somnambulizmu u pacjentki należy uwzględnić również koincydencję z okresem dojrzewania. W literaturze podkreśla się, że w wyzwalaniu incydentów somnambulizmu dużą rolę odgrywają stresujące zdarzenia życiowe, jak również typ osobowości psychopatycznej lub histeroidnej [17, 18]. Ponadto, czynnikami wyzwalającymi mogą być: choroby gorączkowe, niedobór snu, zmęczenie, spożycie alkoholu lub próby nagłego obudzenia przez drugą osobę [19]. Także niektóre leki mogą wywołać epizody somnambulizmu, na przykład neuroleptyki (perfenazyna i tioridazyna), lit, niektóre 59

4 SEN 2003, Tom 3, Nr 2 leki przeciwdepresyjne (dezypramina) oraz preparaty przeciwarytmiczne. Trzeba pamiętać, że leki przeciwdepresyjne lub pochodne benzodwuazepiny stosowane w umiarkowanych dawkach mogą pomóc w kontroli incydentów parasomnii, lecz w większych dawkach ułatwiać ich wyzwalanie [4]. Rozpoznanie somnambulizmu w dużej mierze ustala się na podstawie dobrze zebranego wywiadu od chorego oraz od rodziny lub innych świadków nocnych incydentów. Potwierdzenie diagnozy uzyskuje się za pomocą badań dodatkowych, głównie polisomnograficznych [10, 11]. Najbardziej pomocna w diagnostyce i rozpoznaniu jest rejestracja polisomnograficzna podczas incydentów. Badania te zapoczątkowali Jacobson i wsp. w 1965 roku. Współcześnie wykonuje się je równolegle z badaniem czynności bioelektrycznej mózgu z dodatkowych odprowadzeń, z jednoczesną rejestracją zdarzeń na taśmie wideo. W rozpoznaniu somnambulizmu podstawowym kryterium jest jeden lub więcej epizodów wstawania z łóżka i spacerowania, zwykle w pierwszej trzeciej części snu nocnego. W omawianym przypadku dane nie wskazują na wcześniejsze chodzenie podczas snu, ale wywiad wydaje się nieprzekonujący. Epizody somnambulizmu występują zwykle pod koniec pierwszego cyklu snu w czasie 4. lub 3. stadium snu NREM. W zapisie polisomnograficznym są one niekiedy poprzedzone pojawieniem się wysokonapięciowej, synchronicznej czynności fal delta [19]. Zapis ten może się utrzymać w okresie, gdy badany zaczyna się poruszać. Podczas chodzenia obraz EEG staje się nieco płytszy i występuje rozlana czynność fal theta. W czasie całonocnej, poligraficznej rejestracji snu u osób z sennowłóctwem rejestrowano także okresowe pojawianie się serii synchronicznej czynności fal delta niezależnie od incydentów wędrówek. Ten typ czynności bioelektrycznej można uznać za wyraz nagłego, nieprawidłowego wzbudzania podczas snu [4]. U osób, u których stwierdzono somnambulizm, zapisy polisomnograficzne zawierały znacznie więcej odcinków z hipersynchronicznymi falami delta (HSD), więcej zakłóceń w fazie 3. i 4. snu, a także większy udział tych faz w ogólnym czasie trwania snu. Mimo że do końca nie udowodniono czułości i specyficzności całonocnego badania polisomnograficznego, jest ono jak dotychczas jedyną metodą pozwalającą potwierdzić rozpoznanie somnambulizmu [20], szczególnie, jeśli zapis uzupełnia wideometria. W celach diagnostycznych konieczne jest dokładne badanie neurologiczne; można wykonać również badanie psychologiczne, a szczególnie neuropsychologiczne. W postępowaniu diagnostycznym należy dążyć do wykluczenia padaczki, otępienia i innych zaburzeń, rozwijających się na podłożu organicznego uszkodzenia mózgu [3]. W omawianym przypadku przeprowadzono dokładną diagnostykę w tym kierunku, nie stwierdzając jednoznacznych cech takiego uszkodzenia. t Różnicowanie somnambulizmu 1. Różnicowanie z napadami padaczkowymi złożonymi Jest to jedno z najistotniejszych klinicznie różnicowań. Napady te bardzo rzadko występują w nocy. Diagnozę potwierdza obecność zmian napadowych w zapisie EEG, choć czasami występowanie napadów padaczki nie wyklucza współistnienia somnambulizmu [3]. Należy ponadto wspomnieć, że stany somnambuliczne połączone z działaniami kryminalnymi zalicza się niekiedy do stanów pomrocznych, czyli jakościowych zaburzeń świadomości typu zamroczeniowego. Przyczyn takich stanów do końca nie wyjaśniono. Ich występowanie powszechnie wiąże się z padaczką, choć nie we wszystkich przypadkach udaje się takie tło potwierdzić. Poza tym najczęstszą przyczyną stanów pomrocznych bywają: alkoholizm, stany pośpiączkowe, choroby zakaźne, choroby ogólnoustrojowe (m.in. miażdżyca), stany wyczerpania organizmu, stany pourazowe mózgu oraz procesy uszkadzające go. Znamienny dla zamroczenia jest nagły i niespodziewany początek bez względu na przyczynę. Stany somnambuliczne są spowinowacone z zamroczeniami histerycznymi i hipnotycznymi. W ciężkich postaciach somnambulizmu sensorium jest w znacznym stopniu przyćmione. W momencie nagłego przebudzenia ze snu głębokiego dochodzi do głosu osobowość rozszczepiona i w takim stanie osoba jest zdolna do gwałtownych działań, których następstwa nierzadko musi rozważać sąd. Takie stany trwają krótko, do kilku czy kilkunastu minut, a w ich czasie osoby dotknięte mogą dokonać czynów przestępczych zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, mogą się targnąć na swoje życie lub zniszczyć urządzenia domowe [21, 22]. 2. Różnicowanie z fugą dysocjacyjną W zaburzeniach dysocjacyjnych czas trwania epizodów jest znacznie dłuższy, towarzyszy im stan większego wzbudzenia, lecz również zdolność do złożonych działań celowych. Nieprawidłowości te rzadko występują u dzieci i zazwyczaj rozpoczynają się w godzinach czuwania [3]. 3. Różnicowanie z lękami nocnymi W porównaniu z somnambulizmem lęki nocne przebiegają bardziej gwałtownie, zburzenia ruchowe są nagłe, a ponadto występują nasilone objawy ze strony układu autonomicznego [4]. 4. Różnicowanie powinno także uwzględniać parasomnie związane ze snem REM oraz symulację. t Leczenie somnambulizmu Leczenie somnambulizmu u młodszych dzieci polega na przywróceniu prawidłowej higieny snu i czuwania [7, 17], natomiast leki i psychoterapia działają wspomagająco. U starszych dzieci oprócz wymienionych metod często niezbędne jest włączenie farmakoterapii, ponad- 60

5 Barbara Sęp-Kowalikowa, Monika Czucha, Przypadek somnambulizmu powikłany urazem SEN to wykazano skuteczność budzenia w kilka godzin po położeniu spać, a także przed spodziewanym napadem. Ten sposób przynosi niemal natychmiastowe efekty, a czas ich utrzymywania się wynosi 3 6 miesięcy [23]. W leczeniu farmakologicznym wykorzystuje się środki tłumiące sen wolnofalowy, a więc pochodne benzodwuazepiny, leki przeciwdepresyjne zarówno z grupy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych, jak i inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny [18]. Opisano skuteczne leczenie somnambulizmu za pomocą paroksetyny [24]. Właściwości redukujące lub wręcz eliminujące napady epizodycznego somnambulizmu, objawiającego się stereotypowymi atakami krzyku i automatyzmami ruchowymi, wykazują leki przeciwpadaczkowe [25]. Właściwości te były podstawą do włączenia karbamazepiny w przypadku opisywanej pacjentki. Część autorów uważa, że w stanach parasomnii i innych przewlekłych zaburzeniach występujących podczas snu długotrwałe podawanie benzodwuazepin, głównie klonazepamu albo alprazolamu, skutkuje trwałym efektem terapeutycznym, a jednocześnie wiąże się z niskim ryzykiem występowania objawów niepożądanych, rozwoju tolerancji czy nadużywania [26], co może budzić wątpliwości. Istotną rolę w leczeniu parasomnii, w tym somnambulizmu, odgrywa odpowiednia edukacja rodziców lub opiekunów [27]. By uchronić chorego przed wypadkiem, wskazane jest zabezpieczenie okien i drzwi. t Streszczenie Somnambulizm opis przypadku W pracy przedstawiono opis przypadku 14-letniej pacjentki, hospitalizowanej w I Klinice Chorób Psychicznych Akademii Medycznej w Gdańsku po incydencie wyjścia przez okno w trakcie epizodu somnambulizmu. Czynnikiem wyzwalającym epizod była najprawdopodobniej niewielka ilość alkoholu (piwa), którą chora spożyła tego wieczoru, po stresującym wydarzeniu, jaki stanowiły dla niej występy artystyczne. Autorzy opisali badania psychologiczne i obrazowe, z których wynika, że poza niewielką asymetrią układu komorowego nie stwierdzono u pacjentki innych istotnych nieprawidłowości. Z wywiadu uzyskanego od matki dziewczynki wynika, że we wczesnym dzieciństwie obserwowała ona u córki mówienie przez sen i przemijające krzyki w nocy. Istotne jest jednak, że dziewczynka od 6 roku życia śpi sama w oddzielnej sypialni, co utrudnia uzyskanie kompletnego wywiadu od rodziców, dotyczącego ewentualnych wcześniejszych epizodów nocnego wędrowania. Słowa kluczowe: somnambulizm, zaburzenia snu t Piśmiennictwo 1. Masand P., Popli A.P., Weilburg J.B. Sleepwalking. Am. Farm. Physician 1995; 3: Department of Neurology, Sleep Disorders Center, Kaiser Permanente Medical Center, Los Angeles, Shakespeare and sleep disorders. Neurology 1997; 4: Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych rewizja 10-ICD 10. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, IPiN Kraków-Warszawa Somnambulizm; Kowalski J.W. Somnambulizm i lęki nocne obraz kliniczny i elektrofizjologiczny. Medycyna 2000, 1995; 55/56: Hublin C., Kaprio J., Partinen M., Heikkila K., Koskenvuo M. Prevalence and genetics of sleepwalking: a population based twin study. Neurology 1997; 1: Szelenberger W., Skalski M. Zaburzenia snu. W: Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J. (red.). Psychiatria. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2002; Briellmann-Bucher R., Bassetti C., Donati F., Vassella F., Hess C.W. Sleep disorders in childhood. Schweiz. Med. Wochenschr. 1995; 12: Giround M., Nivelon J.L., Dumas R. Somnambulism and migraine in children. Arch. Fr. Pediatr. 1987; 4: Giroud M., d Athis P., Guard O., Dumas R. Migraine and somnambulism. Rev. Neurol. Paris 1986; 1: Kales A., Soldatos C.R., Kales J.D. Sleep disorders: insomnia, sleepwalking, night terrors, night mares and enuresis. Ann. Intern. Med. 1987; 4: Vela-Bueno A., Soldatos C.R. Episodic sleep disorders (parasomnias). Semin. Neurol. 1987; 3: Nowicki Z., Szelenberger W. Zaburzenia snu diagnostyka i leczenie, wybrane zagadnienia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 1999; Lauerma H. Fear of suicide during sleepwalking. Psychiatry 1996; 2: Yousaf F., Sedgwick P. Sleep disorders. British Journal of Hospital Medicine 1996; 6: Guilleminault C., Moscovitch A., Leger D. Forensic sleep medicine: nocturnal wandering and violence. Sleep 1995; 9: Thomas T.N. Sleepwalking disorders and mens rea: a review and case report. Journal of Forensic Sciences 1997; 1: Crisp A.H. The sleepwalking/night terrors syndrome in adults. Postgrad. Med. J. 1996; 72: Crisp A.H., Matthews B.M., Oakey M., Crutchfield M. Sleepwalking, night terrors and consciousness. Brit. Med. J. 1990; 300 (6721): Szelenberger W. Zaburzenia snu. W: Psychiatria. Bilikiewicz A. (red.). PZWL, 1998;

6 SEN 2003, Tom 3, Nr Blatt I., Peled R., Gadoth N., Lavie P. The value of sleep recording in evaluating somnambulism in young adults. Electroencephalog. Clin. Neurophysiol. 1991; 6: Zdrojewicz Z., Iwankiewicz G., Rutkowski J., Kasprzak K. Dwa przypadki sennowłóctwa. Psychiatr. Pol. 1989; 4: Guilleminault C., Leger D., Philip P., Ohayon M.M. Nocturnal wandering and violence. Journal of Forensic Sciences 1998; 1: Frank N.C., Spirito A., Stark L., Owens-Stively J. The use of scheduled awakening to eliminate childhood sleepwalking. J. Pediatr. Psychol. 1997; 3: Lillywhite A.R., Wilson S.J., Nutt D.J. Successful treatment of night terrors and somnambulism with paroxetine. Br. J. Psychiatry 1994; 4: Maselli R.A., Rosenberg R.S., Spire J.P. Episodic nocturnal wanderings in non epileptic young patients. Sleep 1988; 2: Schenck C.H., Mahowald M.W. Long-term, nightly benzodiazepine treatment of injurious parasomnias and other disorders of disrupted nocturnal sleep in 170 adult. Am. J. Med. 1996; 3: Clore E.R., Hibel J. The parasomnias of childhood. J. Pediatr. Health Care 1993; 1: