Wstęp Bezpośrednim powodem zorganizowania konferencji pt. Prawo w sieci

Transkrypt

1 _ Adam Bodnar Wstęp Bezpośrednim powodem zorganizowania konferencji pt. Prawo w sieci przez Obserwatorium wolności mediów były dopływające do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka sygnały o problemach prawnych, z którymi spotykają się osoby prowadzące portale internetowe. Ze względu na niejasne przepisy Prawa Prasowego, a także brak wystarczającej znajomości przez prokuraturę oraz sądy specyfiki Internetu, osoby te stały się przedmiotem postępowań karnych. Postępowania dotyczyły dwóch rodzajów zagadnień: odpowiedzialności za wpisy zamieszczane na forach internetowych oraz odpowiedzialności za prowadzenie portalu internetowego bez rejestracji wymaganej wobec tytułu prasowego (w świetle Prawa prasowego). I. Uwagi wstępne Problemy prawa w sieci w kontekście wolności słowa w 2009 r. przybrały na znaczeniu oraz stały się przedmiotem publicznej dyskusji. Szczególnie ciekawa była debata na temat granic anonimowości w Internecie, w kontekście działalności blogerów. Z kolei debata nt. cenzurowania Internetu, związana z zamiarem wprowadzenia blokowania niektórych stron internetowych, być może doprowadzi do stworzenia całościowego podejścia władz publicznych do zagrożeń dla praw i wolności jednostek wynikających z rozwoju Internetu i nowych technologii. W niniejszym tomie postanowiliśmy zgromadzić materiały odnoszące się do tych tematów, tj. materiały z konferencji Prawo w sieci, zorganizowanej dnia 11 maja 2009 r., na której przede wszystkim dyskutowaliśmy o pomysłach nowelizacji Prawa Prasowego. Publikujemy także relację z wykładu prof. Wojciecha Sadurskiego pt. Blogi internetowe jako współczesna Agora. Równość autorytetów i osób anonimowych?, jak również zapis bogatej i intensywnej debaty po tymże wykładzie. Wykład ten został zorganizowany we współpracy z Zakładem Praw Człowieka WPiA UW w dniu 28 kwietnia 2009 r. Zamieszczamy również opinię Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka na temat propozycji wprowadzenia Rejestru Stron i Usług Internetowych, która stanowi podsumowanie najważniejszych zarzutów wobec projektowanych regulacji. Publikujemy również relację z dwóch wykładów poświęconych Prawu prasowemu zorganizowanych dnia 14 października oraz dnia 27 października 2009 r. Pierwszy pt. Dlaczego jest nam potrzebne Prawo prasowe? poprowadził prof. Jacek Sobczak, drugi pt. Dlaczego nie jest nam potrzebne Prawo prasowe? poprowadził redaktor Stefan Bratkowski. II. Zastosowanie Prawa Prasowego do działalności prowadzonej w internecie Stosowanie Prawa Prasowego od dłuższego czasu nastręcza problemów osobom prowadzącym portale internetowe. Nie jest bowiem jasne na ile przepisy tej ustawy mają zastosowanie do działalności dziennikarskiej, ale prowadzonej w sieci. Najlepszym przykładem są problemy portalu internetowego Przeciwko Leszkowi Szymczakowi, redaktorowi tego portalu prowadzone były dwa postępowania. W pierwszym z nich został 1

2 _ prawomocnie uniewinniony od odpowiedzialności za wpisy na forum internetowym. Sąd uznał, że redaktor naczelny portalu nie może ponosić odpowiedzialności za wpisy na forum, gdyż portal nie jest objęty regulacjami Prawa Prasowego. W tym przypadku znajdują zastosowanie przepisy ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną. 1 Druga sprawa L. Szymczaka dotyczyła natomiast problemu uznawania portali internetowych za tytułu prasowe. Powstaje bowiem pytanie czy brak rejestracji portalu powinien powodować odpowiedzialność karną. Uznawanie portalu internetowego za prasę (a tym samym ponoszenie takich samych obowiązków jak tytuł prasowy) zostało przesądzone w postanowieniu Sądu Najwyższego2. Sąd Najwyższy uznał, że prasą są także publikacje i przekazy periodyczne rozpowszechniane za pomocą Internetu i jeżeli jakakolwiek strona internetowa jest aktualizowana częściej niż raz w roku, powinna być ona zarejestrowana w sądzie. Można mieć wątpliwości co do trafności tego postanowienia, biorąc szczególnie pod uwagę sankcje karne wynikające z Prawa Prasowego w przypadku nie zastosowania się do obowiązku rejestracji. Bezpośrednią konsekwencją postanowienia SN są sprawy dotyczące portali internetowych, w których ich redaktorzy starają się przekonać sądy, że przepisy Prawa Prasowego nie mają do nich zastosowania. 3 Niestety w tym przypadku Leszkowi Szymczakowi nie udało się przekonać sądu. Sąd Okręgowy w Słupsku dnia 7 maja 2008 r. orzekł, że prowadzenie portalu, w myśl Prawa Prasowego, wymaga rejestracji. 4 Tym samym uznał Leszka Szymczaka winnym niedopełnienia tego obowiązku. Ze względu jednak na niską szkodliwość czynu Sąd warunkowo umorzył postępowanie. Od tego wyroku Leszek Szymczak wywiódł skargę konstytucyjna, która obecnie oczekuje na rozstrzygnięcie. Zdaniem L. Szymczaka niekonstytucyjna jest sama instytucja rejestracji dzienników internetowych, jak i sankcja karna za wydawanie dziennika bez rejestracji. W wyniku wyroku zagrożone jest wolne od dalszych postępowań karnych i niekoniecznych sankcji wydawanie publikacji internetowej bez spełnienia nieprecyzyjnie określonego obowiązku, nadmiernie utrudniającego publikowanie w internecie. 5 Wskazane postanowienie Sądu Najwyższego znalazło swoje odzwierciedlenie w projekcie nowelizacji Prawa Prasowego. Nowelizacja prawa prasowego, zaproponowana 10 lutego 2009 r. przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, zawierała pomysł regulacji działalności prasowej prowadzonej za pomocą internetu. Według założeń nowelizacji pojęcie prasy oznacza: publikacje periodyczne, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz w roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą a w szczególności: dzienniki, czasopisma, serwisy agencyjne, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe; prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, o ile upowszechniają publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania, a także publikacje prasowe ukazujące się w formie elektronicznej; prasa obejmuje również zespoły ludzi i poszczególne osoby 1 Sąd Rejonowy w Słupsku w wyroku z 16 grudnia 2008 r. (sygn. akt II K 367/08) uznał, że prowadzenie działalności prasowej w postaci portalu internetowego i posiadanie statusu redaktora w rozumieniu prawa prasowego, nie skutkuje odpowiedzialnością za wpisy umieszczane przez internautów na forum internetowym. Wpisy te nie stanowią w ocenie Sądu materiału prasowego. W ich przypadku zastosowanie znajduje art. 14 ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, który wyłącza odpowiedzialność karną osoby prowadzącej usługę hostingu. 2 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007r. Sygn. IV KK 174/07. 3 Por. np. sprawa portalu zakończona wyrokiem uniewinniającym Sądu Okręgowego w Bielsku- Białej (sygn. VII Ka 715/09). 4 Sygn. akt VI Ka 409/07. 5 Podobne problemy porusza skarga konstytucyjna Wojciecha Skrzypka o sygn. SK 42/09. 2

3 _ zajmujące się działalnością dziennikarską. Definicja powyższa nastręcza szereg trudności interpretacyjnych. Jakie jest np. znaczenie terminu publikacje periodyczne jak często powinny być aktualizowane? Czy osoby małoletnie prowadzące portale internetowe też powinny je rejestrować? Czy jeżeli ktoś codziennie aktualizuje swój profil w Facebooku (co jest akurat dziełem autora niniejszego wstępu) lub w innym serwisie społecznościowym i w ten sposób przekazuje informacje, też powinien ten profil zarejestrować? Czy publikacjami periodycznymi są także strony internetowe poszczególnych urzędów centralnych? Jaki jest w tym kontekście status blogerów, w tym szczególnie blogerów anonimowych, którzy nie chcą się nigdzie ujawniać ani rejestrować? Już po kilku tych pytaniach widać, że ze względu na dynamikę, różnorodność i szerokie stosowanie środków audiowizualnych w Internecie, jakakolwiek działalność publikacyjna wymyka się tradycyjnym definicjom. Internetu nie można uregulować w podobny sposób jak to się dzieje w odniesieniu do prasy, radia czy telewizji. Jest absolutnie niestandardowy i nietypowy, a tym samym niezwykle trudno jest poddać go jakiejkolwiek regulacji prawnej. W dużej mierze ze względu na krytykę założeń do ustawy w listopadzie 2009 r., Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego zaproponował kolejną propozycję nowelizacji Prawa Prasowego. Tym razem zostało zaproponowane wyłączenie z pojęcia prasy pewnych kategorii publikacji. W art. 7 Prawa Prasowego ma być dodany ust. 3, zgodnie z którym: Za prasę nie uważa się przekazów niepodlegających procesom przygotowania redakcyjnego [...], w szczególności blogów, korespondencji elektronicznej, serwisów społecznościowych służących do wymiany treści tworzonej przez użytkowników, przekazów prywatnych użytkowników w celu udostępnienia lub wymiany informacji w ramach wspólnoty zainteresowań, stron internetowych prywatnych użytkowników. Powyższe wyłączenie oczywiście idzie w dobrym kierunku, gdyż ogranicza stosowanie Prawa Prasowego w stosunku do działalności publikacyjnej w internecie. Zastanawiać się może czy wobec tak szerokiego wyłączenia (np. strony internetowe prywatnych użytkowników) w ogóle w jakikolwiek sposób definicja prasy obejmować będzie publikacje w internecie. Wydaje się jednak, że cały problem nie tkwi w konstrukcji definicji (czy wyłączenia), ale przede wszystkim w tym, czy w ogóle myślenie nad nowelizacją Prawa Prasowego w kierunku definiowania ekspresji w internecie ma sens. Czy zamiast próbować dopasować definicję prasy nie powinniśmy poszukiwać zupełnie innych, nowych oraz niestandardowych rozwiązań? Moim zdaniem jedyne możliwe rozwiązanie tzw. problemu niemożności nowelizacji Prawa Prasowego to określenie wzajemnych praw i obowiązków osób, które chcą posługiwać się tytułem dziennikarza w rozumieniu Prawa Prasowego. Należy zastanowić się czy z wymogiem rejestracji nie powinny wiązać się określone prawa wynikające z Prawa Prasowego oraz innych ustaw, w szczególności Kodeksu postępowania karnego. Tylko dziennikarz (bloger, dziennikarz obywatelski, dziennikarz prasy tradycyjnej), który dokonałby rejestracji (lub zrobiłaby to jego redakcja) mógłby powoływać się przed organami władzy na szczególne gwarancje wynikające z prawa karnego procesowego, w szczególności na ochronę źródeł informacji fundament dziennikarstwa. Tylko taki dziennikarz mógłby powoływać się na zasady etyki dziennikarskiej w postępowaniu cywilnym czy karnym (np. standard rzetelności w przygotowaniu materiału prasowego, a obowiązek dalej idącego standardu prawdy). Tylko taki dziennikarz mógłby korzystać z możliwości wejścia na posiedzenia kolegialnych organów władzy lub też czerpać korzyści z akredytacji. Słowem, obowiązywałaby zasada rejestracja oznacza większe przywileje związane z wykonywaniem 3

4 _ zawodu dziennikarza, z których nie mogą korzystać inne osoby nie posiadające tego statusu. Oznacza także obowiązek ujawnienia swojej tożsamości. Nie widzę przy tym sprzeczności z anonimowym blogowaniem. Jeżeli ktoś się decyduje na anonimowość to znajduje się w uprzywilejowanej sytuacji. Nie musi ujawniać swojego nazwiska, tak długo jak nie naruszy dóbr osobistych innych osób, czy w inny sposób złamie obowiązujące prawo. Trudno jednak, aby takiemu blogerowi przyznawać np. prawo powoływania się na tajemnicę dziennikarską. W ten sposób moglibyśmy bowiem doprowadzić do rozszerzenia niezwykle istotnego przywileju na praktycznie każdą osobę fizyczną, co wypaczyłoby sens tej gwarancji. Ważne jest także, aby rozwojowi Internetu i anonimowych form komunikacji towarzyszył rozwój procedur pozwalających na identyfikację sprawców naruszeń praw innych osób. Tego dotyczyła właśnie sprawa K.U. przeciwko Finlandii 6 pozytywnych obowiązków państwa w zakresie identyfikowania sprawców naruszeń dokonanych za pomocą Internetu. Anonimowość nie może być blokadą pozwalającą na głoszenie wszelkich treści bez jakiejkolwiek odpowiedzialności. III. Rejestr Stron i Usług Internetowych W momencie kiedy na początku 2009 r. organizowaliśmy konferencję Prawo w sieci oraz wykład prof. Sadurskiego nie spodziewaliśmy się, że dyskusja na temat rejestracji stron internetowych czy anonimowości blogerów to dopiero początek problemów pojawiających się na styku prawo i Internet. W połowie roku przedmiotem publicznej debaty stało się ujawnienie tożsamości dotychczas anonimowej blogerki Kataryny. Sprowokowało to dyskusję na temat granic prywatności w internecie. Kataryna postanowiła chronić swoją anonimową tożsamość i zdecydowała się na wytoczenie powództwa zmierzającego do uznania, że jej prawo do zachowania anonimowości jest jednym z dóbr osobistych chronionych na podstawie polskiego prawa. Z kolei w listopadzie 2009 r. Ministerstwo Finansów zaproponowało nowelizację tzw. ustawy hazardowej (która zresztą w dacie składania projektu nowelizacji nie została jeszcze nawet uchwalona). Jednym z pomysłów było wprowadzenie Rejestru Stron i Usług Niedozwolonych. W istocie celem Rejestru miało być wprowadzenie kategorii stron, które będą blokowane przez dostawców Internetu, na podstawie decyzji sądu (choć wcześniej był pomysł, aby decyzja podejmowana była przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej). Projekt ten ulegał istotnym zmianom pod wpływem szerokiej krytyki. Niemniej przez długie miesiące nie zmieniła się koncepcja blokowaniu miały podlegać strony internetowe, które zawierają treści dot. pornografii dziecięcej oraz strony umożliwiające hazard przez Internet. Pojawiło się szereg argumentów przemawiających przeciwko istnieniu Rejestru, zarówno praktycznych jak i konstytucyjnych. Po pierwsze, powstaje pytanie czy jest to rozwiązanie, które może być w ogóle skuteczne. Od ekspertów ds. technologii informatycznych wiadomo, że nie. Istnieje mnóstwo sposobów na ominięcie blokowania stron internetowych i połączenie się z tą wybraną. W każdym momencie można także przenieść zablokowaną stronę na inny serwer i wtedy cała procedura musiałaby się rozpoczynać od początku. Po drugie, prowadzenie Rejestru oznacza nałożenie dużych kosztów na operatorów, które trudno jest oszacować. Po trzecie, utworzenie Rejestru prowadzi do utworzenia przez państwo infrastruktury, która pozwala na kontrolowanie treści pojawiających się w Internecie (tych, które może przeczytać polski użytkownik Internetu). 6 K.U. przeciwko Finlandii, skarga nr 2872/02, wyrok z 2 grudnia 2008 r. 4

5 _ Taka infrastruktura, jak już raz powstanie, może zostać wykorzystana w dowolnym celu. Nawet jeżeli teraz Rząd argumentuje, że Rejestr tworzony jest w celu blokowania stron dot. pedofilii, pornografii dziecięcej czy hazardu, to łatwo można wyobrazić sobie wprowadzenie kontroli sięgającej kwestii ideologicznych (np. ochrona małoletnich). Wystarczy tylko odpowiednia zmiana ustawy. Po czwarte, już samo słowo Rejestr kojarzy się z indeksem ksiąg zakazanych. Jest wręcz słowem utożsamianym z cenzurą. A przecież Konstytucja zakazuje cenzury prewencyjnej (art. 54 ust. 2). Powyższy projekt wzbudził szereg kontrowersji w środowisku internautów. Protestowały organizacje branżowe, organizacje pozarządowe, a także sami internauci, którzy w liczbie ponad 80 tys. podpisali w Internecie petycję do Premiera. W efekcie Rząd zrezygnował z proponowanego pomysłu, prawdopodobnie nie chcąc się narażać na przegranie wyborów z powodu protestu internautów. Niemniej jednak, debata jaka rozgorzała po zaproponowaniu Rejestru Stron pokazuje jak delikatna jest to sfera życia. Pomysł Rejestru powstał łatwo, bez uwzględnienia zagrożeń jakie niesie dla wolności słowa czy prawa do prywatności. Jednocześnie sprawa ta pokazuje potrzebę rzetelnej i rzeczowej debaty na temat zagrożeń dla praw podstawowych w kontekście rozwoju Internetu oraz nowych technologii. To są bowiem naczynia powiązane. Przecież właśnie z tego powodu wiele osób z tak głęboką nieufnością przyjmuje pomysł rejestrowania stron internetowych jako tytułów prasowych. Rozwój Internetu oraz nowych technologii nakłada na Rząd szczególne pozytywne obowiązki. Jest to przede wszystkim konieczność bardzo roztropnego i uważnego stanowienia prawa, przy uwzględnieniu szczególnej charakterystyki Internetu. W przeciwnym wypadku bowiem może dojść do przekroczenia granic i uchwalenia prawa, które odbierze czy poważne ograniczy wolność w Internecie, a uzasadnione będzie czysto teoretycznym interesem publicznym. Problem w tym, że w tej dziedzinie raz odebrana wolność czy prywatność, raczej później nie zostanie na nowo przywrócona. O wiele trudniej, ze względu na gromadzenie danych czy względy technologiczne, wrócić do starych rozwiązań. Łatwo jest natomiast wprowadzać nowe, garściami czerpiącymi z tych nowości technologicznych, a nie respektujących należycie praw jednostek. Aby Rządowi powiódł się projekt przygotowywania odpowiedzialnego prawa odnoszącego się do wykorzystania nowych technologii, Rząd musi przezwyciężyć politykę resortową i podejmować w tym zakresie działania na szczeblu kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Obecnie różnymi projektami ustaw czy rozwiązań, które mają wpływ na Internet i ograniczenie naszego prawa do prywatności zajmuje się plejada ministerstw oraz urzędów centralnych. Warto wspomnieć o MSWiA (działalność służb mundurowych, dowody osobiste, paszporty itd.), MKiDN (prawo prasowe i rejestracja stron internetowych), MS (cyberprzestępczość), MEN (edukacja o Internecie), MZ (elektroniczne karty zdrowia), MI (infrastruktura telefokomunikacyjna i internetowa), UKE (regulacja działalności telekomunikacyjnej). Tak długo jak te wszystkie działania nie zostaną skoordynowane - tak długo ograniczenie naszej wolności i prywatności następować będzie dzięki działalności któregoś z ministerstw. Rezygnacja z pomysłu Rejestru Stron (a być może także z rejestrowania stron internetowych jako tytułów prasowych) nie rozwiąże wszystkich problemów, takich jak: retencja danych telekomunikacyjnych, gromadzenie danych biometrycznych, czy stosowanie kamer przemysłowych. Dobrym pomysłem byłoby powołanie Pełnomocnika Rządu ds. zagrożeń nowych technologii dla praw i wolności jednostki, który kontrolowałby proces legislacyjny podejmowany w ramach poszczególnych ministerstw, a także z silnym umocowaniem Premiera prowadziłby poważny i rzetelny dialog z wszystkimi uczestnikami społeczeństwa informacyjnego na temat nowych rozwiązań. 5

6 _ Ważną rolę do spełnienia w tym procesie będą miały także sądy. Do nich właśnie należeć będzie wyznaczenie granic naszej wolności i prywatności, czy także odpowiedzialności za podejmowanie działań na podstawie niejasnych przepisów ustawowych (jak to ma miejsce w przypadku rejestracji stron internetowych na podstawie Prawa Prasowego). Jest nieunikniona coraz większa liczba spraw dotycząca tych zagadnień, niezależnie od toczącego się procesu legislacyjnego. IV. Podsumowanie Podsumowując, jesteśmy obecnie w trakcie procesu kształtowania się odpowiedniego miejsca Internetu w polskim prawie. Ten proces ma miejsce zarówno w zakresie tworzenia się regulacji prawnych, ale także praktyki stosowania Internetu. Nic nie jest do końca rozstrzygnięte. Mamy już trochę doświadczeń, ale wciąż jest ich za mało, aby tworzyć jakieś spójne wyobrażenie. Dr Wacław Iszkowski, Prezes Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji, stwierdził niedawno, że gdyby porównać wiek Internetu w Polsce do wieku człowieka, to Internet ma około 16 lat. Zdobył już pewne doświadczenia oraz wiedzę na temat otaczającego świata. Ale cały czas nie jest jeszcze dojrzały i ma przed sobą długą kartę do zapisania. Nie wiadomo, w którym kierunku podąży jego rozwój. Do prawników należeć będzie zatem odpowiednie wychowanie Internetu za pomocą starannych regulacji prawnych odpowiednio zważających na wolność słowa oraz prawo do prywatności. Summary The reason for organizing a conference devoted to the regulation of the Internet was a large number of signals received by the Observatory from persons who became the victims of criminal proceedings instituted against them because of a the lack of registration of web pages and the responsibility of web page owners for comments made by other Internet users. Judgments of Polish courts in cases concerning registration are not uniform and no interpretational guidelines exist deriving from both the judiciary and the academics. The registration of web pages is currently discussed by the Polish Ministry of Culture which is preparing draft amendments to the Press law dating from Therefore, there is a pressing need to discuss the scope of new regulations in the context of international freedom of expression standards. The only possibility to resolve the existing interpretational problems is an adequate amendment of the Press law, which is currently not adapted to new technical solutions. The following publication constitutes a compilation of materials from the conference entitled Law and Internet organized by the Observatory Freedom of Media in Poland on 11 May 2009, from two lectures devoted to the Press law and its possible amendments (lectures by prof. Jacek Sobczak and Stefan Bratkowski), as well as from a lecture delivered by prof. Wojciech Sadurski concerning the anonymity on the Internet. This publication and the presentation of reflections of major Polish experts in the field of Internet and freedom of expression seems to be crucial as Poland is now undergoing the process of shaping the place of Internet in its legal system. 6

7 _ I. REFERAT 7

8 _ 8

9 _ Michał Olszewski Prawo w sieci 7 Opiekuję się serwisami społecznościowymi. Być może niektórzy chcieliby widzieć w nich działalność prasową, czasem dziennikarską. Prowadzimy bardzo popularne serwisy, np. forum Gazeta.pl, na którym pojawia się kilkadziesiąt tysięcy wpisów dziennie lub blox.pl, gdzie pojawia się ponad 4 tys. wpisów blogowych na dzień. Ta skala aktywności wiąże się z tym, że zapewniamy dużą wolność ekspresji użytkownikom. Nie cenzurujemy wypowiedzi osób korzystających z naszych serwisów, w żaden sposób ich nie monitorujemy, nie stosujemy promoderacji. Można napisać wszystko i zostanie to natychmiast opublikowane. Dzięki takiemu liberalnemu podejściu nasze serwisy są popularne i odniosły sukces. Z drugiej strony, zajmuję się też ograniczaniem wolności, bo jeśli można napisać wszystko, to okazuje się, że pojawiają się tam również rzeczy niepożądane. Tak naprawdę istotne jest zachowanie balansu między taką właśnie cenzurą a wolnością ekspresji. Obecnie mamy wciąż do czynienia z dużym niezrozumieniem tzw. mediów społecznych, tworzonych przez użytkowników. Ostatnio zadzwonił do mnie pan z jakiegoś klubu sportowego na Podkarpaciu. Poinformował mnie, że w serwisie blox.pl znajduje się wpis mówiący coś na temat jego klubu. Według niego były to informacje nieprawdziwe i wyssane z palca, a zatem zażądał natychmiastowego sprostowania. Zapytał, jakim cudem w serwisie, którym się opiekuję, pojawiły się takie treści, że przecież musiałem je wcześniej zaakceptować, ponieważ musi istnieć jakaś redakcja, która klika i pozwala, żeby się coś takiego pojawiało się na stronie. Musiałem Pana wyprowadzić z błędu: nie jesteśmy redakcją, nie dokonujemy akceptacji wpisów użytkowników. Jesteśmy usługodawcą i świadczymy usługę publikowania treści w Internecie. Zapewniamy tylko miejsce. Tak samo w przypadku forum pozwalamy użytkownikom pisać i oni korzystają z tej usługi. Nic więcej. Nasze relacje z nimi nie są określane przez prawo prasowe, ale przez ustawę o świadczeniu usług drogą elektroniczną, która nakłada na nas określone obowiązki. Internet radzi sobie całkiem dobrze bez kodeksu etycznego, ponieważ jeżeli u mnie w serwisie blogowym pojawia się treść łamiąca prawo, to można w prosty sposób to zgłosić operatorowi, w tym wypadku mojej firmie. I jeśli jest to powiadomienie skuteczne, które w sposób wyraźny wskazuje, że doszło do naruszenia określonych przepisów, to mamy obowiązek zablokować dostęp do takiego nielegalnego zasobu. Nie jest do tego potrzebny żaden kodeks etyczny. Korzystamy też, zwłaszcza na forum, z tzw. netykiety - tworu stworzonego przez samych użytkowników na przestrzeni lat. Obowiązują dosyć proste zasady: nie obrażaj, nie umieszczaj ataków personalnych, nie publikuj danych osobowych itd. Są to bardzo proste zasady, wynikające raczej ze zdrowego rozsądku, niż z prawa. Tak naprawdę większość problemów, które napotykamy, można rozstrzygać z użyciem zdrowego rozsądku i kodeks jest tu zupełnie zbędny. Jeżeli rzeczywiście zostało złamane prawo, istnieje prosta droga do zablokowania tych treści po prostu zgłoszenie. A my świadcząc wskazaną usługę, mamy obowiązek dane treści blokować. Problem 7 Transkrypt wystąpienia Michała Olszewskiego z konferencji zorganizowanej 11 maja 2009 r. przez "Obserwatorium wolności mediów w Polsce" i Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich - Oddział Warszawski pt. "Prawo w sieci - korzyści czy zagrożenia dla wolności słowa. Rozważania nad projektem nowelizacji Prawa prasowego". 9

10 _ pojawia się wtedy, gdy opinie się różnią: zgłaszający uważa, że publikacja w serwisie naruszyła jego prawo, a my sądzimy, że tak się nie stało. Niedawno miałem taką sytuację z człowiekiem, który jest przewodniczącym organizacji pozarządowej. Jego działalność została dość ostro skrytykowana na jakimś blogu. On zgłosił się do nas, mówiąc, że są tam podane jego dane osobowe, na co on się nie zgadza i prosi o ich usunięcie. Natomiast my uznaliśmy, że jest on osobą pełniącą funkcję publiczną, a krytyka, która go dotknęła, jest w pełni związana z jego działalnością. Wpis pozostał na blogu. Ten człowiek złożył potem skargę na policji, ale postępowanie zostało umorzone. Sąd także nie przychylił się do złożonego przez niego zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania. Do czego zmierzam? Tak naprawdę, wszystko, co się dzieje w Internecie, oparte jest na jakichś usługach. Nie da się samemu opublikować czegoś w Internecie. Nawet jeśli piszę bloga, nawet jeśli sam sobie wykupię domenę, to kupuję ją od kogoś. Muszę także kupić serwer i podłączyć do Internetu, więc znowu ktoś mnie podłącza w ramach świadczonych przez siebie usług. W przypadku serwisów społecznościowych lub blogów - moim zdaniem - nie ma potrzeby używać słowa prasa i dziennikarstwo. Jest to po prostu publikowanie treści w Internecie. Jeśli ktoś chce mieć przywileje wynikające z bycia dziennikarzem, np. prawo do ukrycia źródeł informacji, to może faktycznie się zarejestrować i prowadzić bloga, którego będzie nazywał prasą. Z zastrzeżeniem, że jeżeli jestem usługodawcą dostarczającym mu usługi w postaci możliwości prowadzenia bloga, to nadal mogę go np. zablokować, gdy ktoś zgłosi, że umieszcza na blogu nielegalne treści. I nie jestem wtedy cenzorem, tylko realizuję nałożone na mnie zobowiązania, bo zgodnie z prawem nie mogę świadczyć usługi polegającej np. na publikowaniu zdjęć pedofilskich. Wolność prasy już tutaj nikogo nie obroni. Summary The author spoke on behalf of the administrators of the most popular social networking websites (so called SNW ) in Poland, such as discussion forum Gazeta.pl (with dozens of thousands entries per day) or blox.pl (over blog entries daily). The owner of these services decided to adopt liberal approach towards its users. Users have been granted a full freedom of expression - entries are never censored prior to their publication. Whatever is typed down, appears immediately on the screen. Nevertheless, if any clearly illegal or offensive content is published, the administrators, when alerted, are obliged to block the access to such entry. In M. Olszewski's opinion, there is no need for more detailed legislation concerning the social networking websites. Such websites should not be considered as press and should not fall under the Press law Act. That is because, according to M. Olszewski, authors publishing online within SNW (including bloggers) should not be perceived as journalists. They remain dependent from Internet providers, owners of websites etc., who provide space for their self-publishing and who are oblige to remove the entries if they do not comply with the legal standards. Nevertheless, these prerogatives cannot be interpreted as acts of censorship, as they are not based on Press law. They result from obligations contained in criminal law or specific laws addressed to entrepreneurs providing e-services. The author considers these already existing regulations - sufficient. 10

11 _ Krzysztof Fijałek 8 Prawo w sieci 9 Obecnie obowiązujące Prawo prasowe jest przeżytkiem poprzedniego ustroju. Zmiana ustawy powinna polegać na modyfikacji wszelkich przepisów, które umożliwiają kontrolowanie mediów, w tym przepisów, na mocy których strony internetowe należy rejestrować. Nasze prawo nie jest dostosowane do zmieniającej się rzeczywistości technicznej. Na początek należy wskazać na uwagę natury ogólnej: wszystko się zmienia. Internet, jakim go dzisiaj postrzegamy, jaki użytkujemy, jest czymś innym niż był dziesięć lat temu. W sferze zawartości, jeśli odniesiemy to do portali internetowych, witryn, bądź różnego rodzaju stron, które są aktualizowane częściej lub rzadziej, zauważymy pewną zmianę. Coraz więcej materiałów, które się tam pojawiają jest materiałami własnymi lub takimi, do których wydawca posiada prawa. Krótko mówiąc, albo są to materiały pisane na nasze zamówienie, albo przez nas kupowane bądź materiały takie, które przedstawiamy na zasadzie umów dwustronnych, podpisywanych z różnymi dostawcami. Jeszcze kilka lat temu polski Internet składał się z omówień materiałów prasowych. Zjawisko to do dzisiaj oczywiście występuje z różnym natężeniem, ale trzeba pamiętać, że ten rynek dorośleje bądź też inaczej mówiąc, w pewien sposób się koncentruje. Jeżeli spojrzymy dzisiaj na mapę internetową pod kątem portali, to te większe do kogoś należą i są to dość często duże grupy wydawnicze specjalizując się w jakiejś dziedzinie. Taką grupą jest np. Interia. Inne, konkurencyjne portale też taką specjalizację mają, np. w dziedzinie informacji bądź są powiązane z dużą stacją telewizyjną. Oznacza to, że portale coraz bardziej wchodzą w funkcje prasy, bo one de facto są prasą, choć nie są rejestrowane. Coraz częściej posługują się treściami i materiałami co do których jeżeli chodzi o prawa autorskie lub odpowiedzialność za nie dużych wątpliwości mieć nie można. Odnosząc się do propozycji zmian w Prawie prasowym, o których się mówi, ale z którymi nic się nie robi. Można podejrzewać, że chodzi o to, żeby obecnej sytuacji nie zmieniać, bo z jakiegoś punktu widzenia jest to sytuacja dla niektórych wygodna. Otóż zapis o rejestracji stron internetowych oraz kazusy dotyczące postępowań za brak takiej rejestracji, wskazują, iż wymagana jest modyfikacja starego prawa prasowego sprzed 25 lat, które dla mnie jest przeżytkiem w ścisłym tego słowa znaczeniu komunistycznym, wręcz betonowym. Obowiązek rejestracji prasy, w rozumieniu dzienników i czasopism w tamtych czasach, nie był niczym innym jak tylko kagańcem założonym prasie, żeby ją lepiej kontrolować. To znaczy po to się wpisywało redaktora naczelnego i siedzibę redakcji, żeby urzędasowi, biurokracie systemu opresyjnego, totalitarnego, było łatwiej ścigać kogoś za nieprawomyślność, łatwiej było go zamknąć. Utrzymanie tego statusu do dziś świadczy o tym, że nie bardzo poradziliśmy sobie z regulacjami odnoszącymi się do wolności słowa w warunkach wolnego społeczeństwa. To jest moje zdanie, bardziej może prywatne 8 Krzysztof Fijałek jest Redaktorem Naczelnym i dyrektorem portalu ds. serwisów redakcyjnych Interia.pl, 9 Transkrypt wystąpienia K. Fijałka z konferencji zorganizowanej 11 maja 2009 r. przez "Obserwatorium wolności mediów w Polsce" i Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich - oddział warszawski pt. "Prawo w sieci - korzyści czy zagrożenia dla wolności słowa. Rozważania nad projektem nowelizacji Prawa prasowego". 11

12 _ niż służbowe, ale uważam, że wszelkiego rodzaju rejestry w dziedzinie mediów niczemu nie służą. Nie ma żadnego powodu, żeby powstało jakieś zagrożenie dla osoby pokrzywdzonej działalnością takiego, czy innego portalu, dużego bytu medialnego działającego w Internecie. Nietrudno nas odnaleźć. Nie robimy żadnych trudności, żeby osoba uważająca się za pokrzywdzoną nie mogła się skontaktować i od nas dochodzić swoich roszczeń. Nie ma żadnej trudności, aby osoba niezadowolona z wymowy pewnych materiałów prasowych zamieszczonych w portalu nie mogła skontaktować się z redakcją i uzyskać odpowiedzi, czy została potraktowana zgodnie z przepisami Prawa prasowego. Ponieważ to, że nie zarejestrowaliśmy portalu jako tytułu prasowego w rejestrze, nie oznacza, że nie stosujemy do niego Prawa pasowego. Możemy prywatnie uważać, że ono jest kiepskie, ale nic nas nie zwalnia od tego, żeby do jego zapisów się stosować w odniesieniu do spraw, które dotyczą relacji podstawowych. Nic istotnego nie wynika z faktu, że dana witryna bądź dany portal zostaną zarejestrowane. Mnie jako dziennikarzowi nie daje to żadnego dodatkowego uprawnienia. Ja swoje prawa do zachowania tajemnicy dziennikarskiej mam, ponieważ jestem prasą czy jej przedstawicielem w rozumieniu ustawy Prawo prasowe. Jedynie mógłbym otrzymać przydzielane urzędniczo obowiązki, tzn. obowiązek zamieszczenia listów gończych. Wyobraźmy sobie, że jest 16 województw, w każdym województwie jest jakaś komenda wojewódzka, powiatowa i każdy zamieszcza jakieś listy gończe. Parę osób pewnie miałoby zajęcie, żeby to zawieszać w portalu. Nie mówię, że my takich rzeczy nie zawieszamy, ale traktujemy to z jakimś tam rozsądkiem, bo są różne przypadki. W różnych sytuacjach jesteśmy gotowi pomóc funkcjonariuszom publicznym w ich zbożnej działalności. Reasumując, mam obawy, że dobrego Prawa prasowego wywodzącego się ze starego prawa się nie wytworzy. Jeżeli by ta zmiana miała zmierzać tylko do tego, żeby w stare zapisy dołożyć jeszcze jeden paragraf czy pół akapitu, przez co obejmie się jakimiś restrykcjami i obowiązkami media internetowe - to jest to działanie dość krótkowzroczne. Jakiekolwiek próby rozszerzania zapisów na formy aktywności nieprasowej, czyli np. blogi, twittery i inne przejawy aktywności, wynikają raczej ze zbyt dużej liczby pracowników ministerstw bądź innych agend rządowych niż z rzeczywistej potrzeby. Nie jest to w żadnym razie sfera, którą się powinno obejmować zapisami prawa prasowego. Summary The author is an editor of one of the biggest on-line information service in Poland Interia.pl. In the article K. Fijałek criticises anachronic provisions of current Press Law Act, especially the registration requirements applicable both to traditional press as well as to Internet websites publishing informative content. The author believes that registration requirements imposed in the 80, under the past socialistic regime, were introduced simply in order to control and restrict journalists activity. In his view, in the democratic system such restrictions are an unnecessary restraint, especially with regard to on-line publications. Nowadays everybody who believes their rights were infringed by a publication can easily contact any editorial office or a publisher. Perhaps the registration requirements would seem justified if they provided certain privileges. Instead they only impose additional obligations. Overall, according to K. Fijałek the Press Law Act requires fundamental amendments whereas registration requirements should be fully abolished from Polish legal regime. 12

13 _ Piotr Waglowski Prawo w sieci Na początku pozwolę sobie wykorzystać pewien cytat z art. 54 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej: Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. Oczywiście wprawny badacz konstytucjonalista będzie wiedział, że jest tam jeszcze ustęp kolejny, że jednak można troszkę ograniczać, ale głównie dotyczy to radia i telewizji. Wydaje mi się, że jeżeli tradycyjna prasa na początek czegoś nie opublikuje, a już wcześniej w sieci pojawią się relacje na dany temat, to zaistnieje pewien problem: kto kogo będzie cytował i czy w ogóle będzie tu dochodziło do jakiegoś cytowania, czy tylko wykorzystywania informacji, które komuś powinny przynależeć na zasadzie pierwszeństwa, monopolu. Była kiedyś dyskusja dotycząca praw autorskich, a prawo autorskie z prawem prasowym ma jednak wiele wspólnego. I kiedy dyskutowano o art. 4 ust. 4 ustawy Prawo prasowe który dotyczył prostej informacji prasowej, Polska Agencja Prasowa podnosiła, że powinien przysługiwać 24-godzinny monopol na informacje, które przez siebie przepuści. Ripostowano jednak, że to nie jest może nazbyt rozsądne, ponieważ każdy ma różne nasłuchy. Teraz pytanie: co to znaczy, że blog jest prywatny? Czym jest w ogóle jest blog? Czy może istnieć blog nieprywatny? Jaka jest różnica między blogiem i serwisem internetowym? Jaka jest różnica między blogiem i serwisem internetowym a np. prasą? To są takie pytania, które mnie nurtują, ponieważ ja nie widzę różnicy. Jeżeli Gazeta Wyborcza pisze, że coś zostało opublikowane na blogu i podaje adres www, to wtedy odpisuję, że blog gazeta.pl zauważył moją publikację - kto się przezywa, tak sam się nazywa. Teraz następna sprawa: czy należy rejestrować prasę? Przepisy mówią, że należy rejestrować dzienniki i czasopisma. Obie te kategorie mają definicje w ustawie, co więcej prasa też ma definicję w ustawie. Wniosek: nie ma obowiązkowej rejestracji prasy w Polsce, ale jedynie wymogi rejestracji dziennika i rejestracji czasopisma. Zostało stwierdzone, że Sąd Najwyższy przesądził o tym, że należy rejestrować. Przeczytałem to uzasadnienie, zresztą starałem się jako lider wyścigu o dostęp do treści tego uzasadnienia wpłynąć na służby Sądu Najwyższego, by wreszcie to opublikowano. Najpierw opublikowały to media, a dopiero potem Sąd - pod wpływem zamieszania, które wybuchło. Być może pojawiło się pewne nieporozumienie, ponieważ kiedy Sąd Najwyższy dokonywał oceny tej rejestracji - powiedział prasa. Co Sąd uznał? Sąd uznał, że prasa dzieli się na dzienniki i czasopisma, czyli zdaniem SN - dzienniki i czasopisma wyczerpują kategorię prasy. Jednak lektura art. 7 dzisiejszego Prawa prasowego musi nam sugerować, że nie jest to prawdą, ponieważ są różne przekazy tekstowe, teletekstowe, różne rodzaje serwisów agencyjnych itd. Art. 7 wymienia zatem jeszcze inne formy prasowe. Jest to argument za tym, że prasa to nie tylko dzienniki i czasopisma, ale tylko dzienniki i czasopisma się rejestruje. Oczywiście diabeł tkwi w szczegółach, bo jakbyśmy sięgnęli do definicji dziennika i jakbyśmy sięgnęli do definicji 13

14 _ czasopisma, to nagle zorientowalibyśmy się, że obie te definicje mówią o druku periodycznym. Jeżeli coś jest w Internecie, to nie ma tam druku. Nie ma takiej możliwości, żeby było drukiem, bo jest elektroniczne. Ale oczywiście dalej przepis mówi albo przekaz za pomocą dźwięku, albo trzecia możliwość dźwięku i obrazu jednocześnie. Bo jeżeli ja dzięki temu, że publikuję plik z obrazem i dźwiękiem stanę się nagle dziennikiem albo czasopismem, to zastanawiam się, czy każdy, kto opublikował przekaz za pomocą dźwięku, powinien zarejestrować się jako dziennik lub czasopismo (np. muzycy wydający płyty ). Jaka jest różnica? Mamy do czynienia z pewną zmianą cywilizacyjną. Dziś prawie wszyscy mają przy sobie telefony komórkowe wyposażone w aparat fotograficzny, kamerę, dyktafon i są w stanie rejestrować obserwowane zdarzenia. Co więcej, korzystając z usług internetowych, są w stanie sami je publikować. Są też w stanie sami sobie wynająć miejsce na serwerze poza takim dostawcą infrastruktury i publikować poza agregatorami informacji. Czy powinni, w związku z tym, ponosić odpowiedzialność za słowo? Ogólne zasady odpowiedzialności wynikają z przepisów kodeksu cywilnego oraz z przepisów kodeksu karnego. Ogólnie mamy kłopot z tą globalną wioską, te przepisy przenikają przez granice. Dzisiaj, jeżeli sięgnąć do opublikowanego kilka dni temu przez Komisję Europejską poradnika na temat praw konsumenta, to tam Komisja dziwnie zwraca uwagę na to, że konsumenci są bezpieczni w ramach domeny eu. Uważa, że wszystkie firmy czy osoby, które mogły brać udział w wyścigu o tę domenę, muszą mieć siedzibę na terenie Wspólnoty Europejskiej. Wszystkie te osoby ze względu na swoją siedzibę podlegają wspólnym zasadom prawnym. Jednakże, w obszarze ochrony konsumentów są obowiązki informacyjne wynika to m.in. z ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Powinno się poinformować tych, którzy są adresatami opublikowanej wypowiedzi, jaki ma się adres siedziby, kto jest odpowiedzialny za treści. To wynika z przepisów konsumenckich. Wynika to też z Prawa prasowego, ponieważ jest w nim obowiązek impressum, czyli publikowania informacji na temat tego, kto jest odpowiedzialny za opublikowane treści. Warto sobie zadać pytanie: jaki jest sens rejestrowania czegokolwiek, po co się rejestruje? Wymienię kilka powodów. Pierwszy ochrona tytułu, czyli sfera z obszaru konkurencji, identyfikacji przedsiębiorstw, ochrony znaków towarowych itd. Drugi wskazanie osoby odpowiedzialnej za treści, żebyśmy wiedzieli przeciwko komu wytoczyć działa prawne. Taki autor ma prawo do anonimowej komunikacji, w związku z czym trzeba znaleźć jakiś bezpieczny punkt, gdzie ktoś, kto jest uwikłany w ten cały łańcuch publikacji, będzie musiał ujawnić swoją tożsamość po to, żeby można było wskazać odpowiedzialnego za treści. Trzeci przykład tego, w jaki sposób można zastosować rejestrację, to oczywiście pewna represja. Być może w społeczeństwie demokratycznym taka represja nie ma miejsca, ale są przykłady na represyjność przepisów w Polsce. Ponadto, jest pewien kolejny problem. Od 2006 r. dysponuję kartą prasową w Sejmie jako osoba, która prowadzi serwis internetowy. Złożyłem wniosek, otrzymałem kartę prasową, mam teraz taki cały plik kart prasowych, na których napisane jest Prasa. Ostatnio zmieniono zarządzenie Marszałka Sejmu. Jest w nim powiedziane, że osoba ubiegająca się o wejście do Sejmu powinna do wniosku dołączyć kserokopię legitymacji prasowej. Kiedyś pracowałem we Wprost i pamiętam, że Wydawca sam wymyślił legitymacje, więc dlaczego ja miałbym sobie sam nie wymyślić takiego dokumentu? Zrobiłem sobie legitymację prasową, jest na niej napisane Prasa, jest logo. Zrobiłem ksero, dołączyłem do wniosku i dostałem kartę prasową w Sejmie. Jak 14

15 _ przypuszczam - zgodnie z prawem, ponieważ nie poświadczyłem nieprawdy; jest to wzór w mojej redakcji, co prawda jednoosobowej, ale jednak. W zeszłym roku, kiedy proszono mnie o dołączenie legitymacji, musiałem napisać oświadczenie, że moja redakcja nie wydaje legitymacji prasowych. Ale w tym roku stwierdziłem: po co będę robić coś takiego, sprawdzę, czy mogę sobie sam wydać legitymację prasową. Okazało się, że mogę. Nie istnieje coś takiego jak oficjalna legitymacja prasowa, nie ma ujednoliconego wzorca. Zostaje jeszcze kwestia prawa dziennikarza do tego, by chroniona była jego tajemnica. Zwracam uwagę na przepisy prawa telekomunikacyjnego, które wprowadziły obowiązek tzw. retencji danych telekomunikacyjnych. Dzisiaj każda komunikacja elektroniczna powinna być gromadzona przez 2 lata. Jeżeli policja lub prokurator zgłoszą się z zastosowaniem odpowiedniej procedury do operatora telekomunikacyjnego, to przedsiębiorstwo powinno przekazać informacje na temat początku i zakończenia połączenia, tego, kiedy się ono odbyło, w jakim czasie itd. W związku z tym, już w tej chwili służby są w stanie dowiedzieć się, z kim dziennikarz kooperował, przygotowując materiał prasowy. Nie wynika to zupełnie z Prawa prasowego, ale z odrębnych przepisów. Dzisiaj każda komunikacja elektroniczna, co wynika z unijnej dyrektywy 2006/24/WE oraz z polskiej ustawy Prawo telekomunikacyjne, jest poddana monitoringowi. Jest taki cytat z grudnia 2008 r., z Nowin Raciborskich. To jest taki periodyk, do którego zgłosił się wcześniej osadzony, któremu zabezpieczono pendrive a, czyli taki gwizdek USB, na którym miał jakieś informacje. Zwrócono mu w końcu tego pendrive a i zauważył, że po tym, jak zatrzymano go razem z tym pendrive em, pojawił się na nim nowy katalog z jakimiś dokumentami. I to były dokumenty policyjne, ponieważ policjant, który zabezpieczył mu ten nośnik, pomyślał, że to jest fajne urządzenie, na którym można przechowywać dane. Stworzył więc katalog i wrzucał tam różne dokumenty. Były tam informacje z postępowań przygotowawczych i inne niesamowite historie. Mężczyzna zwrócił się do Nowin Raciborskich z informacją: słuchajcie, oddano mi mojego pendrive a, tylko że tam nie było tego katalogu, a teraz jest. I Nowiny Raciborskie zaczęły szukać komentarzy, skontaktowały się z komendantem policji, który powiedział, że nie wie, o co chodzi. Ale chwilę potem przyjechała policja i zabezpieczyła komputery w redakcji. Czy dziennikarze mają prawo do anonimowej komunikacji, czy mają prawo do ochrony źródeł informacji? Zdarzyło się tak, że bywam czasem cytowany. Zastanawiam się, jaka jest różnica między mną a np. serwisem agencyjnym. I nie widzę różnicy poza tym, że w gazetach ostatnio jest taka moda na publikowanie szybsze. Dziennikarze mniej zastanawiają się nad otoczką tego, co się dzieje. Chodzi o to, żeby w miarę szybko powiesić tam reklamę. Często traci na tym rzetelność (nie mówię jednak, że zawsze). W związku z tym, że nie widzę różnicy, poza tym, że jedno źródło jest jednoosobowe, a za drugim stoi cała organizacja prasowa, to ostrożnie postawię tezę, że nie ma między nimi różnicy. Ponieważ nie jest nią fakt, że nie jestem spółką z o.o. ani spółką akcyjną, jako jedna osoba mogę prowadzić działalność gospodarczą, mogę publikować jako osoba, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Co więcej, jeżeli będziemy się zastanawiać nad tym, jaka jest różnica, to można sobie zadać pytanie: czy portal internetowy policji jest zarejestrowany jako dziennik bądź czasopismo? Komendant główny odpowiedział mi, że nie jest zarejestrowany, ponieważ nie ma obowiązku rejestrowania takich serwisów internetowych. Jeżeli nie ma obowiązku rejestrowania serwisów internetowych policji (a proszę pamiętać, że konstytucja mówi, że administracja publiczna działa w oparciu i w granicach przepisów prawa), to znaczy, że jeżeli 15

16 _ przepis nie zezwala na to, żeby policja publikowała serwis internetowy, a pozwala tylko na Biuletyn Informacji Publicznej, to trzeba szukać jakiejś podstawy do działania. Ta podstawa istnieje jest nią Prawo prasowe, które mówi, że wydawcą prasy może być również organ administracji publicznej. Dlatego jeżeliby uznać serwisy internetowe za dzienniki lub czasopisma to biorąc pod uwagę obowiązek rejestracji, musiałyby być one zarejestrowane. Nie są. Nie ma redaktora naczelnego, nie ma zgłoszenia odpowiedzi lub sprostowania. Tego wszystkiego nie ma w przypadku serwisów internetowych Policji. To dotyczy również internetowych serwisów ministerialnych. Co więcej, Minister Kultury Bogdan Zdrojewski prowadzi własny, prywatny serwis internetowy. Wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego, poseł Marek Siwiec także prowadzi swój własny serwis internetowy. Wszystkie te serwisy nie są zarejestrowane, ale dociera się do informacji na temat aktywności tych osób właśnie dzięki takim witrynom. Uważam, że nie ma różnicy między jednym i drugim. Summary The author is currently running his own on-line service on legal aspects of the Internet. In the article he is trying to show anachronisms of the existing Press law in Poland, especially with regard to Internet services, including blogs and other self-publishing websites. Content available on the Internet nowadays often resembles to press releases. Therefore P. Waglowski deliberates whether currently enforced basic definitions of press, or a journalist could be applied to electronic media and whether bloggers may be subject to the same obligations and rights which are enjoyed by traditionally defined journalists. The answer to these questions seems difficult as the author indicates that definition of press, even with regard to off-line media, has not been precisely framed by Polish legislation, doctrine or jurisprudence. Because actually it is impossible to mark an explicit line between journalists and certain bloggers or between publishers and administrators of some Internet services, it is unsure whether the latter should comply with obligations such as registration requirements or whether they are allowed to benefit from certain privileges such as journalists right to protect their sources of information. Undoubtedly these questions should be urgently resolved by establishing a modern Press Law Act. 16

17 _ Rafał Lew-Starowicz 10 Zalety rozwiązań samoregulacyjnych Samoregulacja w obszarze mediów elektronicznych ma tę wielka zaletę, że ma szansę podążać w stosunkowo niewielkiej odległości w ślad za rozwojem tych mediów. Natomiast nowe, precyzyjne regulacje prawne w materii mediów elektronicznych trudno wprowadzić w życie w krótkim czasie. Jeśli przedstawiciele rynku dostrzegają pewne zagrożenia dla potencjalnych odbiorców ich produktów, które towarzyszą prowadzonej przez nich działalności komercyjnej i mają wolę do wypracowania porozumień na rzecz prowadzenia określonej polityki niwelującej negatywny wpływ tych zagrożeń, to jest to rozwiązanie najlepsze i najskuteczniejsze. Niezależnie, czy mówimy tu o treściach zagrażających małoletniemu w internecie, takich jak brutalne sceny przemocy, pornografia, treści rasistowskie, czy też o produktach, których używanie powinno być obwarowane pewnymi obostrzeniami (reklama niezdrowej żywności dla dzieci, sprzedaż alkoholu, lekarstw) - w obu przypadkach kluczowe znaczenie dla tworzenia bezpiecznej przestrzeni wymiany informacji, jaką jest Internet, ma współpraca przedstawicieli rynku, dostawców usług internetowych oraz instytucji publicznych. Takie wnioski wynikają chociażby z doświadczeń z prowadzonych w Polsce prac, których celem było opracowanie Porozumienia na Rzecz Bezpieczeństwa Dzieci w Internecie. Idea porozumienia zrodziła się z potrzeby zapewnienia skuteczniejszej ochrony małoletnich przed niebezpiecznymi treściami, które chociaż prawnie zabronione (pornografia dziecięca, nawoływanie do nienawiści rasowej, etnicznej), wciąż są dostępne w internecie. Porozumienie podpisali najwięksi operatorzy usług internetowych, właściciele portali oraz organizacje pozarządowe. Z badań firmy Gemius dla Fundacji Dzieci Niczyje, przeprowadzonych w styczniu 2009 roku wynika, iż 17 % spośród wszystkich internautów powyżej 15 roku życia natrafiło na pornografię dziecięcą w Internecie. 77% osób objętych tym sondażem uważa, iż dostawcy Internetu powinni automatycznie, obowiązkowo i bezwarunkowo blokować dostęp internautów do treści pornograficznych z udziałem dzieci. Porozumienie na Rzecz Bezpieczeństwa Dzieci w Internecie, zaprezentowane 2 lipca 2009 roku opinii publicznej w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Warszawie, przewiduje między innymi podjęcie przez sygnatariuszy bezzwłocznych działań w celu uczynienia Treści Nielegalnych niedostępnymi dla użytkowników w przypadku treści w sposób oczywisty naruszających prawo - w wyniku zawiadomienia przez zespoły reagujące innych sygnatariuszy, a w 10 Współtwórca projektu Kodeksu Etyki Internetu, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. 17

18 _ innych przypadkach - na podstawie orzeczenia uprawnionego organu. Ponadto przewiduje także: ( ) Zapewnienie Użytkownikom łatwego dostępu do formularza pozwalającego na zgłaszanie Treści Nielegalnych do własnych zespołów reagujących oraz poprzez te zespoły do działających w Polsce zespołów reagowania, w szczególności prowadzonych przez NASK (Dyżurnet.pl) oraz Fundację Kidprotect.pl. ( ) Umieszczenie linków internetowych do własnego zespołu reagującego (lub poprzez te zespoły do innych zespołów działających w Polsce - przyp. RL) w miejscach takich jak internetowe fora dyskusyjne, czaty, grupy, strony startowe swoich usług oraz jeżeli dotyczy na listach wyników wyszukiwarek zintegrowanych z ich serwisami i portalami internetowymi, w sposób pozwalający Użytkownikom na łatwy dostęp. Sygnatariusze porozumienia zadeklarowali także przekazywanie zgodnie z obowiązującymi przepisami organom ścigania i wymiaru sprawiedliwości, w najkrótszym możliwym czasie, informacji pozwalających na identyfikację osób publikujących treści (w przypadku przedsiębiorców udostępniających zasoby systemów teleinformatycznych w celu przechowywania danych) lub użytkowników usług dostępu (w przypadku przedsiębiorców świadczących usługi dostępu). 11 Działanie samoregulacyjne powinno przewidywać również procedurę kontroli przyjętych zobowiązań przez samych sygnatariuszy oraz sankcje za ich pogwałcenie przez któregoś z nich. Wprawdzie na postanowienia podpisanych porozumień autoregulacyjnych można powoływać się przed sądami w procesach cywilnych, niemniej w pierwszej kolejności skuteczność porozumień zależy od stopnia zaangażowania sygnatariuszy w wypełnianiu ich postanowień. W przypadku powyższego Porozumienia, sygnatariusze zobowiązali się do przekazywania instytucji Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania, patronującej temu przedsięwzięciu, informacji o działaniach podjętych w ramach współpracy objętej postanowieniami Porozumienia. Urząd Komunikacji Elektronicznej, będący regulatorem rynku telekomunikacyjnego w Polsce oraz Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych również przystąpili do Porozumienia. Dopiero po roku od podpisania Porozumienia będzie można mówić o jego efektach. Warto zaznaczyć jednak, że podobna inicjatywa - Porozumienie polskiego rynku gier komputerowych i wideo z 2006 roku na rzecz przyjęcia wspólnego systemu klasyfikacji gier komputerowych PEGI - w pełni się sprawdziła. Można zauważyć powszechne stosowanie tego systemu w Polsce, a także brak przypadków celowego zaklejania przez dystrybutorów gier oznaczeń systemu PEGI na opakowaniach, określających dolną granicę wieku, dla którego produkt jest przeznaczony, co zdarzało się wcześniej. W związku z Porozumieniem prowadzone są kampanie informacyjne w sklepach, połączone ze szkoleniami personelu oraz podejmowane są dalsze działania tego sektora rynku, na rzecz ulepszania i aktualizacji sytemu ochrony małoletnich przed potencjalnie szkodliwymi treściami, występującymi w grach komputerowych i wideo. Powodzenie działań polegających na wprowadzeniu szczególnych zasad sprzedaży produktów, bądź odpowiedzialnego sposobu zamieszczania treści w internecie, zależy w dużej 11 Źródło: 009.pdf 18

19 _ mierze od postawy prowadzących taką działalność podmiotów gospodarczych. Ich motywacja do zawierania odpowiednich porozumień może być różna: od działań marketingowych związanych z poprawą wizerunku firmy, do motywacji czysto finansowych, związanych z opłacalnością prowadzenia takiej społecznie odpowiedzialnej polityki. Niestety, porozumienia o charakterze samoregulacyjnym czy koregulacyjnym zwykle obejmują tylko potentatów w danej branży, a nie uwzględniają przedstawicieli całego rynku. Nie wyklucza to oczywiście stosowania się do ich zapisów przez pozostałe podmioty, niemniej trudniej ocenić skalę faktycznego oddziaływania porozumień samoregulacyjnych na mniejsze firmy. Można za to zauważyć ich korzystny wpływ na zwiększenie świadomości konsumentów i użytkowników. W przypadku prasy elektronicznej podobnie jak przy prowadzeniu innej działalności o charakterze informacyjnym przez media, odpowiedzialność twórców treści za słowo powinna iść w parze z istnieniem w internecie sprawnego mechanizmu zgłaszania pogwałcenia prawa, mogącego polegać na naruszeniu dóbr osobistych lub czyjejś godności i możliwości szybkiego dochodzenia swych praw przez poszkodowanych. Wymaga to prowadzenia odpowiedzialnej polityki przez publicystów, umieszczania przez właścicieli portali informacji, gdzie można zgłosić naruszenie prawa. Sprzyja temu samoregulacja podmiotów, które prowadzą politykę odpowiedzialności za własne dzieła względem ich odbiorców. Trudno bowiem i tutaj bez zaangażowania właścicieli portali utworzyć, na przykład, efektywny mechanizm zgłaszania nadużyć. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż stosowaniu przepisów obowiązującego prawa towarzyszy zwykle podejście minimalistyczne. Niejednokrotnie widać to chociażby przy stosowaniu przepisów obowiązującej ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, gdzie w art. 5 zawarto wyraźny zapis, iż: [u]sługodawca podaje, w sposób wyraźny, jednoznaczny i bezpośrednio dostępny poprzez system teleinformatyczny, którym posługuje się usługobiorca, informacje podstawowe określone w ust Usługodawca podaje: (1) adresy elektroniczne, (2) imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i adres albo nazwę lub firmę oraz siedzibę i adres. (...) W art. 6. zapisano, natomiast, iż: [u]sługodawca jest obowiązany zapewnić usługobiorcy dostęp do aktualnej informacji o (1) szczególnych zagrożeniach związanych z korzystaniem z usługi świadczonej drogą elektroniczną, Istnieje wiele przypadków niestosowania się do tych przepisów lub jak w przypadku art.6 - ich zbyt wąskiej interpretacji. Nie wydaje się zasadne, aby odgórnie trzeba było określać kto jest dziennikarzem internetowym, a kto nim nie jest. Każdy, kto zobowiązuje się do stosowania prawa w zakresie redagowania i zamieszczania informacji, za które pobiera wynagrodzenie, powinien automatycznie móc korzystać z przywilejów i przestrzegać obowiązków związanych z wykonywaniem takiego zawodu. Nie potrzeba określać w tym przypadku specjalnych wymogów, takich jak wzór legitymacji czy też ilość posiadanych przez portal czytelników, choć taka koncepcja znalazłaby zapewne poparcie u części osób, zajmujących się inspirowaniem powstawania aktów prawnych. 19

20 _ Ważne jedynie, aby w takim przypadku spełniony był przede wszystkim wymóg przedstawienia danych kontaktowych, tj. adresu pod którym dana działalność jest prowadzona. Zdecydowanie z inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku blogów internetowych, nawet tych bardzo rozbudowanych, które nie są zwykle związane bezpośrednio z prowadzoną działalnością komercyjną. Pomimo tego, iż istnieje konieczność zmiany ustawy z przedstawionych dotąd założeń zmiany projektu ustawy Prawo prasowe (tworu pod wieloma względami niepasującego do oblicza współczesnych mediów) nie wynika czy zawarta tam definicja prasy będzie obejmować blogi internetowe, prowadzone przecież przez osoby, które można by uznać za zajmujące się działalnością dziennikarską. Uzasadnieniem wprowadzanych zmian w Prawie prasowym nie powinien być argument o przeciwdziałaniu anonimowości osób redagujących treści prasowe, ponieważ to w prasie drukowanej łatwiej jest zachować autorowi anonimowość niż w internecie. Jeśli naruszone zostają czyjeś prawa w sieci, to sprawcę naruszenia można pociągnąć do odpowiedzialności bez potrzeby jego rejestrowania przez sąd, na przykład dzięki adresowi IP. Nie ma potrzeby tworzenia przepisów zmuszających do rejestracji prasy internetowej, chyba że ktoś zaproponuje lepsze uzasadnienie wprowadzenia takiego prawa. Definicja prasy jest w nowelizacji nieprecyzyjna, przez co może być niezrozumiała, szczególnie kiedy skonfrontuje się ją z uzasadnieniem ustawy. Nie pozostawia ona także zbyt wiele miejsca na działania samoregulacyjne czy koregulacyjne, które są promowane przez chociażby dyrektywy unijne. W uzasadnieniu ustawy można przeczytać natomiast, iż nie wyklucza się jednak sytuacji, iż w toku dalszych prac legislacyjnych będzie rozważana kwestia wprowadzenia do ustawy regulacji dotyczących blogów i ewentualnej ich rejestracji. Definicja prasy wydaje się w całym projekcie kluczowa i należałoby zastanowić się nad wprowadzeniem do niej katalogu negatywnego takiej działalności publicystycznej, która nie spełnia przesłanek komercyjnej usługi prasowej. Niewątpliwie zmiana istniejącego prawa prasowego jest w pewnym zakresie potrzebna. Dotyczy to chociażby przewidzianej likwidacji martwego przepisu o radzie prasowej. Nowelizacja ustawy musi jednak precyzyjnie regulować kwestie, który obejmuje. Przede wszystkim jednak, nie powinna spowodować stłumienia żywiołu ludzkiej kreatywności, której uosobieniem jest działalność publicystyczna w internecie, aby w konsekwencji nie ograniczyć dostępu do tego rodzaju twórczości rzeszom użytkowników. Portale informacyjne, w odróżnieniu od gazet, dają możliwość otrzymywania nowych informacji na bieżąco, z minuty na minutę. Dlatego jako ważne źródło informacji nie powinny być ograniczane, za wyjątkiem sytuacji uregulowanych przez już obowiązujące przepisy, które umożliwiają poszkodowanym skuteczne dochodzenie swoich praw. Nieodpłatnie zamieszczane informacje w sieci nie powinny być traktowane tak samo jak ogólnokrajowy dziennik i nie powinny podlegać tym samym rygorom. Dotychczas czytelnicy prasy internetowej sami oceniali, czy zawarte w niej artykuły są szczególnie rzetelne i staranne (art.6 ust.1 nowelizacji), co stanowiło dotąd i nadal stanowi o marce pisma, czy portalu. Przy wprowadzeniu takiego zapisu ustawowego obowiązującego do rejestracji pracy internetowej, 20