Cena 65,00 PLN KWARTALNIK Pismo indeksowane w wykazie czasopism naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyzszego - 7 punktów za publikacje

Transkrypt

1 Nr 1/2014 (54, vol.16) KWARTALNIK Cena 65,00 PLN (VAT = 5%) ISSN INDEKS Pismo indeksowane w wykazie czasopism naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyzszego - 7 punktów za publikacje

2 Nr 1/2014 (54 vol. 16)

3 REDAKCJA Dr n. hum. Ewa Kujawa (redaktor honorowy) Dr hab. n. prawn. Maria Boratyńska (redaktor naczelny) KOLEGIUM REDAKCYJNE Prawo Prof. Margaret Brazier (GB), Adw. Czesław Jaworski, Prof. Leszek Kubicki, Prof. Eugeniusz Kowalewski, Prof. Zdzisław Kubot, Dr Ewa Kulesza, Prof. Mirosław Nesterowicz, Dr Dorota Safjan, Prof. Marek Safjan, Prof. Eleonora Zielińska, Prof. Andrzej Zoll Medycyna Dr Marek Balicki, Prof. Krzysztof Czajkowski, Prof. Jan Doroszewski, Dr Włodzimierz Jurek, Dr Krzysztof Madej, Dr Krzysztof Makuch, Dr Janusz Opolski, Dr Waldemar Patkowski, Prof. Jadwiga Słowińska-Srzednicka, Prof. Tadeusz Tołłoczko, Dr Paweł Wójcik, Prof. Piotr Zaborowski, Prof. Marian Zembala Adres Redakcji: Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o. ul. Bysławska 82 pok. 102, Warszawa tel , sekretariat@ipoz.pl Wydawca: Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o. ul. Bysławska 82 pok. 102, Warszawa tel , sekretariat@ipoz.pl Prenumerata: Instytut Problemów Ochrony Zdrowia Sp. z o.o. ul. Bysławska 82 pok. 102, Warszawa tel , sekretariat@ipoz.pl Bank BRE w Warszawie, numer rachunku: Księgarnia internetowa: Nakład 760 egz.

4 Spis treści Podziękowanie... 5 Prof. dr hab. n. prawn. SSN Lech Gardocki Uniwersytet Warszawski Uwagi do projektu Komisji Kodyfikacyjnej dotyczącego zmian przepisów o aborcji... 6 Doc. dr n. prawn. Teresa Grzeszak Uniwersytet Warszawski Krytyka paraleków i medycyny alternatywnej a ochrona dóbr osobistych krytykowanych podmiotów Dr n. hum., mgr prawa Joanna Różyńska Uniwersytet Warszawski Związek przyczynowy w sprawach z tytułu wrongful life Dr n. prawn. Anna Augustynowicz Zakład Zdrowia Publicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Zakład Ekonomiki, Prawa i Zarządzania Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie Dr n. prawn. Iwona Wrześniewska-Wal Zakład Ekonomiki, Prawa i Zarządzania Szkoły Zdrowia Publicznego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego w Warszawie Dopuszczalność prowadzenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego na podstawie upoważnienia ustawowego przy sprzeciwie osoby uprawnionej do wyrażenia zgody na świadczenie zdrowotne - analiza wybranych regulacji prawnych Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16) 3

5 Spis treści Dr hab. n. prawn. Maria Boratyńska Uniwersytet Warszawski Autonomia pacjenta a granice upoważnienia osoby bliskiej i zaufanej Mgr prawa Aleksandra Klich Uniwersytet Szczeciński Lekarz jako osobowe źródło dowodowe w postępowaniu cywilnym. Część II lekarz jako biegły Mec. Oskar Luty Kancelaria Adwokacka DFL Legal sp. partn. w Warszawie Zaniechanie zlecenia produktu leczniczego poza zarejestrowanym wskazaniem a odpowiedzialność cywilna lekarza cz. I Mgr prawa Szymon Łajszczak doktorant w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego Postępowanie w sprawie refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia oraz wyrobów medycznych wybrane zagadnienia ORZECZNICTWO Prof. dr n. prawn. Mirosław Nesterowicz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 kwietnia 2013 r., I ACa 721/ RECENZJE Prof. dr hab. n. prawn. Krzysztof Pietrzykowski Uniwersytet Warszawski Beata Janiszewska, Zgoda na udzielenie świadczenia zdrowotnego. Ujęcie wewnątrzsystemowe, Wydawnictwo CH Beck, Warszawa 2013, s Prof. dr hab. n. hum. Paweł Łuków Instytut Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego Magdalena Radkowska-Walkowicz, Doświadczenie in vitro. Niepłodność i nowe technologie reprodukcyjne w perspektywie antropologicznej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013, s Sprostowanie dotyczące glosy M. Nesterowicza do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 287/ Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16)

6 Podziękowanie W imieniu wydawcy kwartalnika Prawo i Medycyna składam najserdeczniejsze podziękowania Pani Dr n. hum. Ewie Kujawie za trud stworzenia tytułu Prawo i Medycyna oraz piętnastoletnie prowadzenie kwartalnika. Bez osobistego zaangażowania Pani Doktor to renomowane, licznie cytowane i wysoko punktowane czasopismo, nigdy by nie zaistniało na rynku wydawniczym. Szczególnie też, dziękuję Pani Doktor za deklaracje pomocy i wspierania kwartalnika, pomimo rezygnacji z pełnienia obowiązków redaktora naczelnego. Jednocześnie dziękuję Pani Dr hab. n. prawn. Marii Boratyńskiej za wyrażenie gotowości do przejęcia pełnienia obowiązków redaktora naczelnego. Wierzę, że nasza wspólna praca będzie skutkowała dalszym rozwojem kwartalnika. Z wyrazami szacunku Paweł Wójcik Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16) 5

7 RECENZJE Krzysztof Pietrzykowski Beata Janiszewska. Zgoda na udzielenie świadczenia zdrowotnego. Ujęcie wewnątrzsystemowe. Wydawnictwo C.H. Beck. Warszawa Książka Pani Doktor Beaty Janiszewskiej składa się z trzech obszernych rozdziałów, krótkiego wprowadzenia i uwag końcowych oraz przedmowy, wykazu skrótów, wykazu literatury i indeksu rzeczowego. Dotyczy ona zgody na udzielenie świadczenia medycznego, a więc jednej z podstawowych instytucji prawa medycznego, o wielkiej doniosłości społecznej i szczególnie istotnym znaczeniu w sferze wykonywania czynności leczniczych. Pierwszy rozdział ma charakter historyczny. Autorka przedstawia w nim zgodę pacjenta według przepisów rozporządzenia Prezydenta RP z 1928 r. o zakładach leczniczych, rozporządzenia Prezydenta RP z 1932 r. o wykonywaniu praktyki lekarskiej oraz ustawy z 1950 r. o zawodzie lekarza. Podkreśla, że w wymienionych aktach prawnych przyjęto sekwencyjny system określania podmiotu decydującego o wykonaniu zabiegu. Co do zasady zgodę wyrażał sam pełnoletni chory, inne zaś podmioty we wskazanej w przepisach kolejności mogły wyrażać zgodę wtedy, gdy pacjent nie mógł zająć własnego stanowiska. Odrębnie było uregulowane samodzielne decydowanie przez lekarza Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16) 149

8 Krzysztof Pietrzykowski o interwencji chirurgicznej w razie nieprzytomności pacjenta lub niemożliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym (faktycznym opiekunem). Rozważane przepisy nie przewidywały wyrażenia tzw. zgody podwójnej - pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego. W kwestii charakteru prawnego zgody pacjenta przyjmowano, zdaniem Autorki, że nie było to oświadczenie woli (czynność prawna), jedynym zaś czynnikiem, który oddziaływał na możliwość wyrażenia zgody, była pełnoletność pacjenta. Kryteria określające, kiedy dorosły pacjent nie mógł decydować o poddaniu się zabiegowi, nie miały związku z zakresem zdolności do czynności prawnych pacjenta, ale odnosiły się do tego, czy mógł on ocenić potrzebę przeprowadzenia operacji. Nie miało tu znaczenia ubezwłasnowolnienie całkowicie lub częściowe. W drugim rozdziale Pani Doktor Beata Janiszewska omawia problematykę zgody w ujęciu ustawy z 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Na wstępie charakteryzuje definicję zgody pacjenta psychiatrycznego według art. 3 pkt 4 tej ustawy. Jest to mianowicie swobodnie wyrażona zgoda osoby z zaburzeniami psychicznymi, która - niezależnie od stanu jej zdrowia psychicznego - jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia przekazywanej w dostępny sposób informacji o celu przyjęcia do szpitala psychiatrycznego, jej stanie zdrowia, proponowanych czynnościach diagnostycznych i leczniczych oraz o dających się przewidzieć skutkach tych działań lub ich zaniechania. Autorka szczegółowo analizuje kolejne elementy tej definicji (zaburzenia psychiczne, rzeczywistą zdolność rozumienia informacji, obowiązek informacyjny, swobodne wyrażenie zgody - m.in. w nawiązaniu do art. 82 k.c.) oraz kryteria doniosłości odmowy wyrażenia zgody. Wymienia podmiotowe i przedmiotowe aspekty zgody, wskazując, że określenie podmiotowej struktury zgody na wykonanie konkretnej czynności medycznej jest uzależnione od jej przedmiotu. Dalsze rozważania dotyczą badań psychiatrycznych (art. 21 ustawy), przyjęcia do szpitala psychiatrycznego za zgodą pacjenta i bez jego zgody (art. 22 i nast. ustawy) oraz czynności leczniczych za zgodą pacjenta i bez jego zgody (art. 33 ustawy). Autorka charakteryzuje zasady wyrażania zgody przez 150 Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16)

9 Beata Janiszewska. Zgoda na udzielenie świadczenia... osoby pełnoletnie, które nie zostały ubezwłasnowolnione albo zostały ubezwłasnowolnione częściowo (art. 22 ust. 2 ustawy), przez osoby małoletnie powyżej 16 roku życia i pełnoletnie, ubezwłasnowolnione całkowicie lub ubezwłasnowolnione częściowo, zdolne do wyrażenia zgody (art. 22 ust. 4 ustawy) oraz przez przedstawiciela ustawowego pacjenta (art. 22 ust. 3 ustawy). Na tle przepisów art. 22 ustawy wyróżnia zdolność do wyrażenia zgody w ujęciu negatywnym i pozytywnym. Wskazuje na konieczność ścisłej interpretacji przesłanek podejmowania przymusowych czynności z zakresu psychiatrycznego postępowania leczniczego oraz na niedopuszczalność tworzenia przesłanek nieprzewidzianych w ustawie. Podkreśla, że zgoda na przyjęcie do szpitala psychiatrycznego nie jest równoznaczna z wyrażeniem zgody na podejmowanie czynności leczniczych. Przedmiotem rozważań w trzecim rozdziale jest zgoda pacjenta według ustawy z 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy z 2009 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Na wstępie Autorka przedstawia problematykę obowiązku informacyjnego i niezdolności do świadomego wyrażenia zgody. Kolejno charakteryzuje zagadnienie zgody w wypadku pacjenta ubezwłasnowolnionego częściowo, chorego psychicznie lub upośledzonego umysłowo, małoletniego, ubezwłasnowolnionego całkowicie, zgody przedstawiciela ustawowego i opiekuna faktycznego oraz zgody i zezwolenia sądu opiekuńczego. Następnie omawia sprzeciw co do udzielenia świadczenia zdrowotnego. Podkreśla w szczególności, że w wypadku osób małoletnich powyżej 16 roku życia lub ubezwłasnowolnionych całkowicie, zwykłe lub poważniejsze czynności lecznicze są podejmowane po uzyskaniu podwójnej zgody pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego. Jeżeli zaś pacjent jest niezdolny do świadomego wyrażenia zgody, zgodę wyraża wyłącznie jego przedstawiciel ustawowy, a pacjent w określonych sytuacjach może wyrazić sprzeciw. Osoby, które są częściowo ubezwłasnowolnione i nie są niezdolne do świadomego wyrażenia zgody, samodzielnie wyrażają zgodę. Za osoby niezdolne zgodę wyraża kurator powołany przez sąd opiekuńczy do ich reprezentacji (art k.r.o.), pacjent może zaś wnieść sprzeciw. Pełnoletni Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16) 151

10 Krzysztof Pietrzykowski pacjenci, którzy nie zostali ubezwłasnowolnieni, lecz są chorzy psychicznie lub upośledzeni umysłowo, wyrażają zgodę samodzielnie. Przedmiotem dalszych rozważań jest wykonanie czynności bez zgody pacjenta, przedstawiciela ustawowego bądź sądu opiekuńczego (art. 33 i 34 ustawy o wykonywaniu zawodu lekarza i lekarza dentysty). W uwagach końcowych Pani Doktor Beata Janiszewska podziela przyjęty przez ustawodawcę kierunek zmian systemowych w zakresie wykonywania czynności leczniczych. Zwraca w szczególności uwagę na włączenie do podejmowania decyzji medycznych osób małoletnich powyżej 16 roku życia, co - obok regulacji dotyczących pacjentów ubezwłasnowolnionych - uniezależnia kompetencję do wyrażenia zgody od spełnienia określonych w kodeksie cywilnym przesłanek uzyskania zdolności do czynności prawnych. Uznaje trafność prawnomedycznej konstrukcji odrębnych kryteriów prawnej doniosłości zgody dostosowanych do specyfiki udzielania świadczeń zdrowotnych, której cechą jest dwustopniowa weryfikacja kompetencji do wyrażenia zgody. O odrębności tej konstrukcji świadczy - Jej zdaniem - uregulowanie podwójnej zgody pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego (opiekuna faktycznego), a także udzielanie przez sąd opiekuńczy zezwolenia albo zgody na podjęcie działań medycznych. Autorka opowiada się zatem w konsekwencji przeciwko traktowaniu zgody pacjenta jako oświadczenia woli (czynności prawnej). Pogląd ten oczywiście nadaje się do obrony, choć jest z pewnością dyskusyjny. Z drugiej jednak strony pozwala na wyjaśnienie, dlaczego do zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego nie powinny mieć zastosowania przepisy kodeksu cywilnego o wadach oświadczenia woli (art. 82 i nast.) i o odwołaniu oświadczenia woli (art. 61 1). Pani Doktor Beata Janiszewska pozytywnie też ocenia normatywne ujęcie obowiązku informacyjnego. Podkreśla, że udostępniane pacjentowi dane mają stanowić podstawę ukształtowania przez niego stanowiska w sprawie poddania się hospitalizacji psychiatrycznej lub wykonania świadczenia zdrowotnego, a w konsekwencji rozstrzygają o faktycznej kompetencji pacjenta do wyrażenia zgody. 152 Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16)

11 Beata Janiszewska. Zgoda na udzielenie świadczenia... Autorka trafnie kieruje do ustawodawcy kilka wniosków de lege ferenda. Pierwszy dotyczy uzupełnienia ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty o przepisy dotyczące orzekania o zgodzie lub zezwoleniu na udzielenie świadczenia zdrowotnego. Drugi ma znaczenie bardziej ogólne i wiąże się z oczekiwaniem, że konstrukcje niejednolicie rozumiane przez prawników będą dla lekarzy i pacjentów źródłem jasnego komunikatu o ich sytuacji prawnej, a także o granicach zgodnych z prawem zachowań w sferze udzielania oraz - odpowiednio - uzyskiwania świadczeń zdrowotnych. Trzeci odnosi się do zakresu autonomii woli pacjenta w podejmowaniu decyzji medycznych. Autorka proponuje rozważenie silniejszego zabezpieczenia w tej sferze sytuacji prawnej osoby poddawanej działaniom leczniczym. Spostrzeżenie to dotyczy zwłaszcza wyznaczenia zakresu dopuszczalnych działań medycznych, podejmowanych bez zgody osoby uprawnionej. Recenzowana książka Pani Doktor Beaty Janiszewskiej w wyważony i mądry sposób interpretuje obowiązujące regulacje prawne w zakresie relacji miedzy lekarzem i pacjentem. Łączy wybitne walory teoretyczne i praktyczne. Jest z natury rzeczy kierowana zarówno do prawników, jak i lekarzy, a także do pacjentów, którzy chcieliby bliżej poznać swoje prawa. Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16) 153

12 Regulamin publikacji w kwartalniku Prawo i Medycyna" Pismo indeksowane w wykazie czasopism naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego - 7 punktów za publikacje. Prawo i Medycyna przyjmuje do publikacji (druk na łamach kwartalnika Prawo i Medycyna" oraz publikacja w wersji elektronicznej w serwisie prace z dziedziny szeroko rozumianego prawa medycznego i nauk pokrewnych. Otrzymane prace są wstępnie oceniane przez redakcję i kwalifikowane do publikacji na podstawie załączonej recenzji lub dalszej oceny eksperckiej. Materiały przesłane niezgodnie z niniejszym regulaminem nie podlegają ocenie. Załączona do pracy recenzja powinna mieć formę pisemną i kończyć się wnioskiem co do dopuszczenia artykułu do publikacji. Autorzy prac w których wymieniane są nazwy firm lub nazwy handlowe produktów powinni dostarczyć wraz z pracą informację o braku konfliktu interesów w odniesieniu do wzmiankowanych firm lub produktów. Prawa autorskie odnośnie materiałów publikowanych w Prawo i Medycyna przekazane będą w całości wydawcy. Autor każdorazowo otrzyma jeden egzemplarz czasopisma z wydaną pracą. Materiały przyjęte do publikacji nie mogą być publikowane nigdzie indziej bez pisemnej zgody wydawcy. Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16) 161

13 Prace zgłaszane do publikacji, co do zasady nie powinny przekraczać 15 stron znormalizowanego maszynopisu z odstępem 1,5, czcionką typu Times New Roman 12 pkt (ok. 27 tysięcy znaków łącznie ze spacjami i przypisami), należy nadsyłać do Redakcji pocztą elektroniczną lub na nośniku elektronicznym (płyta CD). Do przesłanych materiałów należy dołączyć: dane o Autorze: imię i nazwisko, stopień lub tytuł naukowy, nazwę oraz adres miejsca pracy, adres , telefon kontaktowy oraz adres pocztowy do korespondencji. Pracownicy naukowi proszeni są również o wskazanie uczelni macierzystej. Redakcja nie publikuje przedruków, w związku z powyższym do pracy należy dołączyć oświadczenie podpisane przez wszystkich Autorów, że praca nie została dotychczas wydrukowana lub skierowana do druku w innym czasopiśmie. Wskazane jest aby do artykułu były dołączone: autoryzacja kierownika wydziału; oświadczenie, że materiały nie były jeszcze publikowane ani dostarczone do publikacji w innym czasopiśmie. Odpowiedzialność prawną za podanie nieprawdziwych danych ponoszą autorzy. Akceptacja niniejszego regulaminu powinna być potwierdzone własnoręcznym podpisem autora na pierwszej stronie pracy. Autorzy składający po raz pierwszy prace do publikacji w Prawie i Medycynie" proszeni są o dołączenie krótkiej informacji o sobie (Curriculum Vitae). Redakcja nie zwraca Autorom nadesłanych prac i zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany tytułów i śródtytułów. Po zakwalifikowaniu pracy do publikacji Autor lub Autorzy (pracy zbiorowej) podpisują umowę o przeniesieniu na Wydawcę praw autorskich. 162 Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16)

14 Publikacja przyjętych prac związana jest z uiszczeniem opłaty - dla prac standardowych (do 15 stron standardowego maszynopisu - jak w niniejszym regulaminie) zł + 23% VAT oraz 60 zł + 23%VAT za każdą następną stronę. Opłata ma być przekazana na rachunek wydawcy na podstawie wystawionej faktury pro forma, która może być wystawiona dla Autora lub inną osobę czy instytucję przez niego wskazaną. Niniejszy regulamin nie dotyczy prac zamawianych przez redakcję czasopisma. Prawo i Medycyna 1/2014 (54, vol. 16) 163