Stabilizacja czy destabilizacja? Społeczność międzynarodowa wobec programu nuklearnego Iranu

Transkrypt

1 Stabilizacja czy destabilizacja? Społeczność międzynarodowa wobec programu nuklearnego Iranu

2

3 Uniwersytet Warszawski Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Stabilizacja czy destabilizacja? Społeczność międzynarodowa wobec programu nuklearnego Iranu Redakcja naukowa Artur Malantowicz Łukasz Smalec Warszawa 2014

4 Projekt okładki Marta Makowska Redaktor prowadzący: Jarosław Szczepański Redakcja Zespół Skład i łamanie Zakład Graficzny UW Copyright by Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2014 Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy. Liczba arkuszy:14,6 Wydawca: Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytet Warszawski ul. Krakowskie Przedmieście 26/28, Warszawa tel./fax (48 22) ISBN: Druk i oprawa: Zakład Graficzny UW. Zam. 91/2014

5 Spis tre ci Wst p (Rafa O arowski) Rozdzia I. Polisa bezpiecze stwa? Bro nuklearna we wspó czesnych stosunkach mi dzynarodowych. Problem proliferacji broni nuklearnej we wspó czesnym wiecie (Aleksandra Wieliczko) Rola broni nuklearnej Odstraszanie Pozosta e aspekty roli broni nuklearnej Mi dzynarodowy re im nieproliferacji Problem proliferacji broni nuklearnej Rozdzia II. Stabilizacja czy destabilizacja regionu? Program nuklearny Islamskiej Republiki Iranu. Geneza, rozwój, perspektywy (Przemys aw Furgacz) Geneza ira skiego programu nuklearnego Rozwój i stan obecny ira skiego programu nuklearnego Ira skie instalacje j drowe Mocarstwa i pa stwa regionu wobec nuklearnych ambicji Teheranu Perspektywy ira skiego programu nuklearnego Rozdzia III. Mi dzy kijem a marchewk Organizacja Narodów Zjednoczonych wobec programu nuklearnego Iranu (Monika Kaniewska) Negocjacje dyplomatyczne Sankcje specyþka i zasadno Perspektywy na przysz o Rozdzia IV. Stany Zjednoczone wobec programu nuklearnego Iranu w XXI w. ( ukasz Smalec) ród a wzajemnej wrogo ci ameryka sko-ira skiej Proliferacja BMR oraz percepcja zagro enia ze strony Iranu w dokumentach strategicznych po zimnej wojnie

6 4.3. Postawa Waszyngtonu wobec programu nuklearnego Iranu w XXI w Co dalej? Przysz a strategia Waszyngtonu wobec programu nuklearnego Iranu Rozdzia V. Rosja a ira ski problem nuklearny sojusz z konieczno ci czy z wyboru? (Dominika Klimowicz) Zarys stosunków ira sko-rosyjskich Wspó praca technologiczna pomi dzy Islamsk Republik a Federacj Rosyjsk Stanowisko Rosji wobec ira skiego programu nuklearnego Teheran Moskwa, sojusz z konieczno ci? Rozdzia VI. Unia Europejska wobec ambicji nuklearnych Iranu. Wspólna strategia czy ró norodno opinii? (Quentin Genard, Barbara Marcinkowska) Trudny dialog: UE-Iran Wokó ambicji nuklearnych Iranu Kryzys roku Od Teheranu po Pary Iran jest pa stwem nuklearnym Porozumienie Genewskie Unia Europejska wobec nuklearnych ambicji Iranu Wielka trójka (E3) Uwspólnotowienie dialogu (E3/UE) E3/UE + 3 czy P5+1 - czyli matematyka ma znaczenie Poza wielk trójk Sztuka jednego aktora? Konkluzje Rozdzia VII. Pekin cichy arbiter? ChRL wobec ira skiego programu nuklearnego (Dominika Klimowicz) ChRL uwarunkowania polityki zagranicznej w regionie Azji Centralnej oraz na Bliskim Wschodzie Wspó czesne relacje chi sko-ira skie Czynnik ekonomiczny g ówny determinant stosunków pomi dzy Pekinem a Teheranem? ChRL a ira ski program nuklearny Pekin cichy arbiter? Rozdzia VIII. Izrael wobec perspektywy prze amania monopolu nuklearnego na Bliskim Wschodzie przez Iran (Jan Szczepanowski) Uwarunkowania kulturowe Korzenie konßiktu nuklearnego historia wzajemnych relacji Realistyczne przes anki na rzecz wspó pracy absurdalno sporu o technologi nuklearn

7 8.4. Kryzys charakterystyka postawy Izraela wobec programu nuklearnego Iranu Polityka odstraszania Iran wobec Izraela dlaczego bro atomowa? Rozdzia IX. Pusta retoryka czy realne zagro enie? Pa stwa arabskie a perspektywa nuklearyzacji Iranu (Artur Malantowicz) Trudne s siedztwo Pa stwa arabskie a ambicje nuklearne Iranu Rada Wspó pracy Zatoki Irak Kraje Lewantu Egipt Arabska opinia publiczna Konkluzje Rozdzia X. Wspó praca z Pakistanem w dziedzinie technologii nuklearnych (Aleksander G ogowski) Zarys historii pakista skiego programu nuklearnego Pakistan a proliferacja broni nuklearnej Perspektywy dalszej wspó pracy ira sko-pakista skiej Rozdzia XI. Indie wobec nuklearnego programu Iranu (Judyta Latymowicz) Zaanga owanie Indii na rzecz nierozprzestrzeniania broni nuklearnej Stosunki indyjsko-ira skie Program nuklearny Iranu w kontek cie relacji Indii ze Stanami Zjednoczonymi Konkluzje Zako czenie ( ukasz Smalec) BibliograÞa Autorzy Abstrakt w j zyku angielskim (Artur Malantowicz) Abstrakt w j zyku francuskim (Quentin Genard)

8

9 Content Introduction (Rafa O arowski) Chapter I. The Security Policy? Nuclear Weapon in Contemporary International Relations. Problem of Nuclear Proliferation in Contemporary World (Aleksandra Wieliczko ) Role of Nuclear Weapon Deterrence Other Aspects of Nuclear Weapon International Non-proliferation Regime Problem of Nuclear Proliferation Chapter II. Stabilization or Destabilization of the Region? Nuclear Program of the Islamic Republic of Iran. Origins, Development and Perspectives (Przemys aw Furgacz) Origins of Iranian Nuclear Program Development and Current Status of Iranian Nuclear Program Iranian Nuclear Installations Superpowers and Regional Actors towards Nuclear Ambitions of Tehran Perspectives of Iranian Nuclear Program Chapter III. Between Stick and Carrot the United Nations towards the Nuclear Program of Iran (Monika Kaniewska) Diplomatic Negotiations Sanctions SpeciÞcity and Relevance Future Perspectives Chapter IV. The United States towards Iranian Nuclear Program in 21 st Century ( ukasz Smalec) Roots of Mutual American-Iranian Hostility WMD Proliferation and the Perception of Iranian Threat in American Strategic Documents after the Cold War

10 Washington s Stance on Iranian Nuclear Program in 21 st Century What next? Future Washington s Strategy towards Iranian Nuclear Program Chapter V. Russia and Iranian Nuclear Problem An Alliance of Necessity or of Choice? (Dominika Klimowicz) Outline of Iranian-Russian Relations Technological Cooperation between the Islamic Republic and the Russian Federation Russian Position towards Iranian Nuclear Program Tehran Moscow, an Alliance of Necessity? Chapter VI. The European Union towards Nuclear Ambitions of Iran. A Common Strategy or a Variety of Opinions? (Quentin Genard, Barbara Marcinkowska) A DifÞcult Dialogue: EU-Iran Around Nuclear Ambitions of Iran A Crisis of From Tehran to Paris Iran is a Nuclear State The Geneva Agreement The European Union towards Nuclear Ambitions of Iran The Big Three (E3) Europeisation of the Dialogue (E3/EU) E3/EU + 3 or P5+1 Maths Matters Beyond the Big Three A One-Man Show? Conclusions Chapter VII. Beijing a Silent Arbitrator? PRC towards Iranian Nuclear Program (Dominika Klimowicz) PRC Foreign Policy s Determinants in Central Asia and the Middle East Contemporary Chinese-Iranian Relations 7.3. An Economic Factor a Main Determinant in Relations between Beijing and Tehran? PRC and Iranian Nuclear Program Beijing a Silent Arbitrator? Chapter VIII. Israel towards the Perspective of Breaking Nuclear Monopoly in the Middle East by Iran (Jan Szczepanowski) Cultural Determinants Roots of Nuclear Conßict a History of Bilateral Relations Realist Premises for Cooperation an Irrationality of the Dispute over Nuclear Technology Crisis the Characteristics of Israeli Stance on Iranian Nuclear Program

11 8.5. The Deterrence Policy Iran towards Israel Why Nuclear Weapon? Chapter IX. An Empty Rhetoric or A Real Threat? The Arab States and a Perspective of Iran s Nuclearization (Artur Malantowicz) A DifÞcult Neighbourhood The Arab States and Nuclear Ambitions of Iran The Gulf Cooperation Council Iraq Levant Egypt Arab Public Opinion Conclusions Chapter X. Cooperation with Pakistan in the Area of Nuclear Technology (Aleksander G ogowski) Historical Background of Pakistani Nuclear Program Pakistan and Nuclear Proliferation Perspective of Further Iranian-Pakistani Cooperation Chapter XI. India towards Iran s Nuclear Program (Judyta Latymowicz) India s Involvement in Non-Proliferation Regime Indian-Iranian Relations Iran s Nuclear Program in the Context of US-Indian Relations Conclusions Conclusion ( ukasz Smalec) Bibliography Authors Abstract in English (Artur Malantowicz) Abstract in French (Quentin Genard)

12

13 Sommaire Introduction (Rafa O arowski) Chapitre I La police d assurance? Les armes nucléaires dans les relations internationales contemporaines. Le problème de la prolifération des armes nucléaires dans le monde moderne. (Aleksandra Wieliczko) Le rôle des armes nucléaires La dissuasion Les autres aspects des armes nucléaires Le régime international de non-prolifération Le problème de la prolifération nucléaire Chapitre II Une stabilisation ou une déstabilisation de la région? Le programme nucléaire de la République Islamique d Iran. Les origines, le développement et les perspectives. (Przemys aw Furgacz) Les origines du programme nucléaire iranien Le développement et l état actuel du programme nucléaire iranien Les installations nucléaires iraniennes Les grandes puissances et les acteurs de la région face aux ambitions nucléaires de Téhéran Les perspectives pour le programme nucléaire de l Iran Chapitre III Entre la carotte et le bâton l Organisation des Nations unies et le programme nucléaire de l Iran (Monika Kaniewska) Les négociations diplomatiques Les sanctions leur spéciþcité et leur pertinence Les perspectives pour l avenir Chapitre IV Les États-Unis et le programme nucléaire de l Iran au XXIe siècle. ( ukasz Smalec) Des sources de l hostilité mutuelle américano-iranienne La prolifération des armes de destruction massive et la perception de la menace de l Iran dans les documents stratégiques américains adoptés après la Guerre Froide

14 L attitude de Washington envers le programme nucléaire iranien au XXIème siècle Quel avenir? La future stratégie de Washington envers le programme nucléaire de l Iran Chapitre V La Russie et le problème nucléaire d Iran une alliance nécessaire ou un choix délibéré? (Dominika Klimowicz) Les relations entre l Iran et la Russie La coopération technologique entre la République islamique et la Fédération de Russie La position de la Russie envers le programme nucléaire de l Iran Téhéran Moscou : une alliance motivée par la nécessité? Chapitre VI L Union européenne et les ambitions nucléaires de l Iran. Une stratégie commune ou une diversité d opinions? (Quentin Genard, Barbara Marcinkowska) Un dialogue difþcile entre l UE et l Iran Autour des ambitions nucléaires de l Iran La crise de De Téhéran à Paris «L Iran est un État nucléaire» L Accord de Genève L Union européenne et les ambitions nucléaires de l Iran L Europe des 3 (E3) L européanisation du dialogue (E3/UE) E3/UE3 ou P5 +1 les mathématiques, ça compte Au-delà de la conþguration «E3» L œuvre d un seul homme? Conclusions Chapitre VII Pékin un arbitre silencieux? La République populaire de Chine et le programme nucléaire iranien (Dominika Klimowicz) La Chine : les déterminants de la politique étrangère en Asie centrale et au Moyen-Orient Les relations sino-iraniennes contemporaines Le facteur économique - le déterminant principal des relations entre Pékin et Téhéran? La Chine et le programme nucléaire iranien Pékin un arbitre silencieux? Chapitre VIII L Israël et la perspective de voir se briser son monopole nucléaire au Moyen-Orient par l Iran (Jan Szczepanowski) Les déterminants culturels

15 8.2. Les racines du conßit nucléaire : l histoire des relations entre Israël et l Iran Une coopération possible? - l absurdité du différend sur la technologie nucléaire Une crise - l attitude d Israël face au programme nucléaire de l Iran La politique de dissuasion L Iran versus Israël : pourquoi des armes nucléaires? Chapitre IX Une rhétorique vide ou une menace réelle? Les pays arabes et la perspective de la nucléarisation de l Iran (Artur Malantowicz) Un voisinage difþcile Les pays arabes et les ambitions nucléaires de l Iran Le Conseil de coopération du Golfe L Irak Le Levant L Égypte L opinion publique arabe Conclusions Chapitre X La coopération avec le Pakistan dans le domaine de la technologie nucléaire (Aleksander G ogowski) L histoire du programme nucléaire au Pakistan Le Pakistan et la prolifération nucléaire Les perspectives de la coopération entre l Iran et le Pakistan Chapitre XI L Inde et le programme nucléaire iranien (Judyta Latymowicz) L engagement de l Inde dans le régime international de non-prolifération Les relations entre l Inde et l Iran Le programme nucléaire iranien dans le contexte des relations entre l Inde et les États-Unis Conclusions Conclusions ( ukasz Smalec) Bibliographie Auteurs Résumé en anglais (Artur Malantowicz) Résumé en français (Quentin Genard)

16

17 Wst p Rafa O arowski U ycie broni nuklearnej przez Stany Zjednoczone w ataku na Japoni w 1945 roku by o zjawiskiem prze omowym w historii wiata. Pierwotnie mo na by o uzna, e wojna nigdy nie b dzie tak atwa jak wcze niej, a si y konwencjonalne stan si drugorz dne. Jednak skala zniszczenia dwóch japo skich miast do dzi oddzia uje w sposób psychologiczny, cz sto pokazywana w materia ach dokumentalnych stanowi przestrog przed pochopn decyzj przywódców pa stwowych. Rzeczywisto okaza a si zupe nie inna od tego momentu prowadzenie wojny z u yciem broni nuklearnej mo e by jedynie ostateczno ci, a jej konsekwencje b d nieodwracalne. W okresie zimnej wojny do stosunków mi dzynarodowych na sta e wesz o poj cie nuklearnego odstraszania, którego istot jest powstrzymywanie pa stwa przed u yciem broni nuklearnej dopóty, dopóki w konsekwencji tego ono samo mo e ulec zniszczeniu. W teorii nuklearne odstraszanie pomi dzy pa stwami atomowymi zdawa o egzamin. Praktyka jak dotychczas to potwierdza, bowiem od czasu ataku USA na Japoni bro atomowa w konßikcie zbrojnym nigdy nie zosta a zastosowana. Pa stwa nuklearne zacz y powstrzymywa si od wzajemnej konfrontacji, maj c wiadomo, e wojna z u yciem broni j drowej mo e zako czy si totalnym zniszczeniem. Z tego powodu wiele konßiktów i kryzysów politycznych uda o si za egna bez ich eskalacji. Taka sytuacja mia a miejsce m.in. podczas kryzysu kuba skiego w 1962 roku, kiedy USA i Zwi zek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) by y na kraw dzi wojny, jednak wiadomo nuklearnej konfrontacji sk oni a strony do niepodejmowania radykalnych kroków. Po rozpadzie ZSRR i zako czeniu zimnej wojny pojawi y si nowe zagro- enia globalne, co implikowa o konieczno redeþnicji poj cia bezpiecze stwa, w ramach którego wymiar militarny kluczowy w okresie bipolarnej rywalizacji, przesta by nadrz dny. Zmianie uleg y sposoby prowadzenia wojen, jak równie znacznie zmniejszy a si ilo zbrojnych konßiktów mi dzypa stwowych. Coraz wi kszego znaczenia zacz li nabiera uczestnicy niepa stwowi mi dzynarodowe grupy przest pcze, organizacje terrorystyczne, ruchy separatystyczne, ale tak e korporacje mi dzynarodowe. W tym kontek cie 17

18 pojawia y si nawet tezy, e bro atomowa przesta a ju spe nia rol straszaka w r kach pa stw nuklearnych, bowiem jaki u ytek z niej mog mie jej pa stwa-dysponenci, którzy nie maj mo liwo ci zastosowania tego rodka w konßikcie z uczestnikiem niepa stwowym? Niemniej jednak na prze omie XX i XXI wieku ka da informacja o udanych próbach nuklearnych przeprowadzonych przez pa stwo, które do niedawna jeszcze nie nale a o do klubu atomowego odbija a si szerokim echem na wiecie i wywo ywa a liczne obawy i spekulacje co do przysz ych losów naszego globu. Tak by o w przypadku Pakistanu, który w 1998 roku przeprowadzi udane próby nuklearne i sta si pierwszym pa stwem muzu ma skim wyposa onym w bro atomow. Wówczas przewidywano, e inne pa stwa muzu ma skie nieuchronnie szybko pod drog nuklearyzacji, a tak e z racji tego, e Indie ju wcze niej zosta y pa stwem atomowym, jakikolwiek konßikt indyjsko-pakista ski mo e wymkn si spod kontroli i zako czy kompletnym zniszczeniem obydwu pa stw. Skrajne reakcje wywo a o wej cie w posiadanie broni atomowej przez Korea sk Republik Ludowo-Demokratyczn (KRL-D) w 2006 roku, która stanowi realne zagro enie w regionie Azji i PacyÞku. W ród tych pa stw, nie mo na pomija Izraela, który dysponuje arsena em nuklearnym od ko ca lat 60. XX wieku, chocia nie zosta o to przez niego oþcjalnie potwierdzone. Do chwili obecnej jest jedynym nuklearnym pa stwem na Bliskim Wschodzie, a w przesz o ci skutecznie uniemo liwi rozwój programu nuklearnego innych pa stw regionu. W 1981 roku przeprowadzi atak lotniczy na iracki reaktor atomowy w Osiraku. W 2007 roku lotnictwo izraelskie zbombardowa o syryjski reaktor, który wed ug informacji wywiadowczych mia s u y celom wojskowym. Od wielu lat powi kszaj ce si grono pa stw atomowych i aspiracje wielu innych do wej cia w posiadanie broni nuklearnej wiadcz o proliferacji poziomej, czyli rozprzestrzenianiu jej w ród coraz wi kszej liczby pa stw. Oznacza to matematyczny wzrost zagro e zwi zany z mo liwo ci u ycia broni atomowej i komplikuje zale no ci pomi dzy zwi kszaj c si liczb pa stw atomowych. Czasy kiedy nuklearne odstraszanie toczy o si g ównie na linii ZSRR-USA min y bezpowrotnie. Obecnie im wi cej pa stw atomowych, tym mniejsza gwarancja, e wszystkie b d prowadzi y gr wed ug podobnych regu. Z ka dym kolejnym pa stwem atomowym wzrasta równie prawdopodobie stwo dalszej proliferacji broni atomowej. Ponadto poza pi cioma pa stwami, sta ymi cz onkami Rady Bezpiecze stwa ONZ USA, Rosj, Chinami, Francj i Wielk Brytani, które s sygnatariuszami Uk adu o nierozprzestrzenianiu broni j drowej (NPT) z 1968 roku, pozosta e pa stwa atomowe pozostaj poza traktatem. O ile Izrael, Indie i Pakistan nie podpisa y NPT, KRL-D wyst pi a z niego jednostronnie. Naruszy o to podstawy funkcjonowania re imu nieproliferacji broni j drowej i ka de kolejne wyst pienie z Uk adu mo e os abi jego znaczenie. W odniesieniu do powy szej tezy, ira ski program nuklearny i aspiracje tego pa stwa do posiadania broni atomowej mog by odbieranie negatywnie. 18

19 Jednak poza ujmowaniem tego w kategorii re imu, pa stwa atomowe ka de z osobna, jak równie te, które tej broni nie posiadaj, maj swój interes, aby wyra nie torpedowa aspiracje Iranu, b d w sposób mniej jawny u atwia rozwój tego programu. Pa stwa obszaru transatlantyckiego cz onkowie NATO, w tym w szczególno ci Stany Zjednoczone, które od ponad 30 lat nie utrzymuj z Iranem stosunków dyplomatycznych, uwa aj ira skie plany budowy broni atomowej za zagro enie dla swoich wp ywów w regionie Bliskiego Wschodu. Ka de wzmocnienie Iranu oznacza oby ich os abienie. Do ostre dania Izraela, aby Iran wstrzyma swoje prace nad broni atomow a nawet pojawiaj ce si informacje jakoby chcia on samodzielnie rozwi za problem ira skiego programu nuklearnego w sposób podobny, jak to uczyni w Iraku, s z punktu widzenia tego pa stwa jak najbardziej zrozumia e. Izrael w dalszym ci gu chcia by pozosta jedynym dysponentem broni atomowej na Bliskim Wschodzie, a z pewno- ci trudno mu zaakceptowa, e drugim takim pa stwem w regionie mo e by wrogi politycznie podmiot, który u jego granic wspiera dzia ania Hezbollahu. Inn grup pa stw, które manifestuj swój sprzeciw wobec ira skich planów atomowych s pa stwa arabskie szczególnie po o one w subregionie Zatoki Perskiej. Ich sprzeciw opiera si na wzajemnych animozjach historycznych, geograþcznej blisko ci i, co najwa niejsze, dotyczy zachowania status quo bezpiecze stwa mi dzynarodowego. Nuklearny Iran podniesie swój poziom bezpiecze stwa na niekorzy s siednich pa stw arabskich, tworz c w ten sposób dylemat bezpiecze stwa, co mo e nawet prowadzi do atomowego wy cigu zbroje. Z kolei postawa Rosji w kwestii ira skiego programu nuklearnego jest dwuznaczna i trudno nie pos dza tego pa stwa o daleko id c wspó prac z Teheranem w tym zakresie. Dzia ania rosyjskie maj cz sto wymiar ponadregionalny i Iran stanowi tu element szerszej polityki wobec USA i pozosta- ych pa stw NATO. W przypadku Chi skiej Republiki Ludowej (ChRL) wi zi gospodarcze z Iranem i polityczne plany strategiczne tego pa stwa w stosunku do obszaru Bliskiego Wschodu i Azji rodkowej warunkuj dzia ania, w ramach których toleruj one ira skie aspiracje atomowe. Trudna do jednoznacznej oceny jest tak e polityka dwóch skonßiktowanych ze sob pa stw atomowych Indii i Pakistanu. Obydwa staraj si utrzyma dobre relacje ze Stanami Zjednoczonymi przy jednoczesnym zachowaniu wspó pracy z Iranem. Zatem w sprawie ira skiego programu nuklearnego determinuje to z ich strony uprawianie polityki balansowania. Iran za to nie ustaje w realizacji swoich planów atomowych i trudno przewidywa, aby ostatecznie wstrzyma prace nad programem nuklearnym, nawet pomimo zawartego w Genewie w 2013 roku wst pnego porozumienia z pa stwami P5+1 (USA, Rosja, Chiny, Wielka Brytania, Francja i Niemcy) o cz ciowym zamro eniu programu na rzecz zmniejszenia mi dzynarodowych sankcji gospodarczych. Przemawia za tym wiele argumentów. Po pierwsze, bro atomowa w dalszym ci gu stanowi wyznacznik mocarstwowo ci, 19

20 a przecie celem nadrz dnym Iranu jest osi gni cie statusu mocarstwa regionalnego. Iran jako nast pca Persji jest kolebk staro ytnej cywilizacji i za czasów panowania dynastii Achemenidów by wielkim mocarstwem. Zatem obecni przywódcy, tak samo jak wcze niej szach Reza Pahlawi chc odtworzy jego pot g Iranu. Bro atomowa mia aby ten stan rzeczy przypiecz towa. Po drugie, wraz z tym zmienia si zarówno percepcja rzeczywisto ci mi dzynarodowej takiego pa stwa jak i jego recepcja w rodowisku mi dzynarodowym. Podmiot, który wchodzi w posiadanie broni atomowej zyskuje w hierarchii pa stw i zaczyna postrzega swoje sprawy mi dzynarodowe, zupe nie inaczej ni dotychczas. Podobnie inne kraje, w skali najbli szego s siedztwa oraz globalnej, zaczynaj inaczej odnosi si do takiego pa stwa jak równie modyþkuj swoj polityk zagraniczn wzgl dem niego. Po trzecie, jak wskazywa Kenneth Waltz, ch posiadania przez pa stwa broni nuklearnej wynika ze strachu przed przewa aj cymi si ami konwencjonalnymi przeciwnika, a wi c wej cie w jej posiadanie jest niczym innym, jak drog na skróty, która pozwala na zrównowa enie potencja ów. Iran szybko zorientowa si, e niekoniecznie trzeba przez wiele lat z mozo em rozbudowywa i unowocze nia si y konwencjonalne, aby wzmocni swoj pozycj w regionie, bowiem w relatywnie krótszym czasie mo na uzyska to samo pracuj c nad broni nuklearn. Wzorem by a KRL-D, która od kiedy sta a si pa stwem atomowym wzmocni a swoj pozycj w sferze polityczno-militarnej. Po czwarte, od kilku lat Iranowi towarzysz sprzyjaj ce okoliczno ci, aby zrealizowa marzenie o mocarstwowo ci. Po upadku re imu Saddama Husajna, Irak nie jest ju tak mocnym ogniwem militarno-politycznym w subregionie Zatoki Perskiej jak to mia o jeszcze w XX wieku i nic nie zapowiada, aby uleg o to w najbli szym czasie zmianie. Wcze niej to w a nie Irak ogranicza ira skie plany mocarstwowe. Dowodem tego by a cho by d ugotrwa a wojna iracko-ira ska ( ), która zako czy a si status quo ante bellum. Ani jeden, ani drugi podmiot nie by na tyle silny, aby pokona b d zdominowa przeciwnika. Os abiony i wewn trznie skonßiktowany Irak przyczyni si do tego, e Iran ma wr cz historyczn szans, aby bez przeszkód sta si mocarstwem regionalnym. W ko cu po pi te, bro atomowa, pomimo tego, e stanowi element militarnego uzbrojenia pa stw, od samego pocz tku jej istnienia stanowi wyj tkowy instrument polityczny. Prawdopodobie stwo zastosowania jej w konßikcie zbrojnym przez pa stwo jest naprawd niewielkie, chocia nigdy nie nale y tego wyklucza. Dotyczy to zarówno Stanów Zjednoczonych, KRL-D czy potencjalnie Iranu. Tez t mo na uzasadnia bazuj c na do wiadczeniach wiata z 1945 roku i skali zniszczenia, jakie wówczas mia o miejsce; specyþce pa stw, których komponentem jest nie tylko sama w adza, ale ludno i terytorium, co przemawia za tym, e ka dy podmiot pa stwowy w obliczu wojny nuklearnej ma zbyt du o do stracenia; oraz na racjonalnych dzia aniach pa stw w rodowisku mi dzynarodowym, w którym podmioty pa stwowe kalkuluj co im si op aca lub nie, a samo posiadanie broni atomowej podnosi jeszcze stopie kalkulacji i przemy lanych 20

21 zachowa. Pa stwa atomowe poniek d staj si zak adnikami swoich arsena ów nuklearnych. Niniejsza publikacja jest efektem pracy badaczy nauk politycznych absolwentów, doktorantów i naukowców z ró nych o rodków naukowych (Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiello skiego, Uniwersytetu Gda skiego, Uniwersytetu w Liege oraz Kolegium Europejskiego w Brugii). Autorzy przedstawili dylematy ira skiego programu nuklearnego w polityce podmiotów (pa stw i organizacji mi dzynarodowych), które s w najwi kszym stopniu zaanga owane w próby jego zatrzymania b d wspierania. W tym kontek cie analizie poddano polityk USA, Rosji, ChRL, Indii, Pakistanu, Izraela, wiata arabskiego, Unii Europejskiej oraz dzia ania ONZ. Daje to szerokie spektrum ró norodnej aktywno ci wielu podmiotów w stosunku do jednego z wi kszych wyzwa politycznych w XXI wieku. Publikacja rozpoczyna si artyku em Aleksandry Wieliczko, który stanowi wprowadzenie do problematyki zwi zanej z broni atomow we wspó czesnych stosunkach mi dzynarodowych. Omówiono tu zasady nuklearnego odstraszania, rol, jak wspó cze nie spe nia bro atomowa, istot i znaczenie mi dzynarodowego re imu nieproliferacji broni j drowej oraz zjawisko jej proliferacji. Przemys aw Furgacz przedstawi genez, rozwój i perspektywy programu nuklearnego Iranu. Warto przy tym wspomnie, e geneza ira skich planów nuklearnych si ga ko ca lat 50. XX wieku, kiedy to Iran jeszcze przy pomocy Stanów Zjednoczonych zainteresowa si pokojowym wykorzystaniem energii atomowej. Ira ski program nuklearny przechodzi ró ne etapy. W wyniku sytuacji politycznej by na wiele lat zawieszany, a wiat o jego wznowieniu i post pach us ysza w 2002 roku. Kolejne artyku y zosta y po wi cone poszczególnym podmiotom stosunków mi dzynarodowych i ich relacjom z Iranem wobec jego programu nuklearnego. Monika Kaniewska dokona a analizy roli i skuteczno ci dzia a podejmowanych przez ONZ, która zdaniem Autorki prowadzi polityk dwutorow i cho by z tego powodu wymaga to g bszego wyja nienia. Stanowisko Stanów Zjednoczonych zaprezentowa ukasz Smalec. Autor dodatkowo pokusi si o szczegó ow analiz ameryka skich dokumentów strategicznych, w których okre lono stopie zagro enia ze strony Iranu i jego programu nuklearnego. W artykule Dominiki Klimowicz zosta y omówione najwa niejsze elementy strategii Rosji w stosunku do ira skiego programu nuklearnego w oparciu o p aszczyzny wzajemnej wspó pracy i zbie ne interesy polityczno-gospodarcze obydwu pa stw. Analiza polityki Unii Europejskiej autorstwa Quentina Genarda i Barbary Marcinkowskiej prowadzi do rozwa- a na temat spójno ci polityki Unii Europejskiej wobec Iranu oraz indywidualnych dzia a pa stw cz onkowskich w tej kwestii. Stanowisko chi skie przedstawi a D. Klimowicz. Analizie poddano tu specyþk relacji chi sko- -ira skich i wynikaj ce z tego uwarunkowania wzajemnej kooperacji. Polityka Izraela omówiona przez Jana Szczepanowskiego oscyluje wokó daleko id cego konßiktu tego pa stwa z Iranem. Jednak szczególnie warte uwagi s bazuj ce 21

22 na realistycznym podej ciu w stosunkach mi dzynarodowych tezy o potrzebie wspó pracy pomi dzy tymi pa stwami. Dzia ania wybranych pa stw wiata arabskiego omówi Artur Malantowicz. Autor dokona g bokiej analizy wieloczynnikowych animozji arabsko-ira skich oraz wyja ni szczególnie wa n dla zrozumienia bliskowschodnich relacji kwesti ró norodnego podej cia do nuklearyzacji Iranu ze strony rz dów pa stw arabskich i opinii ulicy arabskiej. Aleksander G ogowski omówi relacje ira sko-pakista skie w kontek- cie programu nuklearnego, które okaza y si burzliwe i w ró nych okresach nacechowane by y wrogo ci, b d bardziej przyjaznym nastawieniem obydwu pa stw. Polityk Indii wobec Iranu przeanalizowa a Judyta Latymowicz. Autorka wskaza a na niejednoznaczn postaw pa stwa indyjskiego, które we wspó czesnych uwarunkowaniach politycznych stara si zachowa pozytywne relacje zarówno z Iranem, jak i ze Stanami Zjednoczonymi. Analizy i wyja nienia zawarte w artyku ach przybli aj nacechowan wielo ci polityczno-gospodarczych czynników i budz c liczne kontrowersje kwesti programu nuklearnego Iranu. Tezy autorów mówi ce, i wej cie Iranu w posiadanie broni atomowej mo e stanowi zagro enie dla bezpiecze stwa mi dzynarodowego, ale i tak e mo e przyczyni si do stabilizacji np. w regionie Bliskiego Wschodu wskazuj na z o ono tego problemu i sk aniaj do niepodejmowania jednostronnej oceny ira skich dzia a politycznych. Niniejsze opracowanie stanowi wi c unikalne na polskim rynku wydawniczym ród o wiedzy dla badaczy problematyki ira skiego programu nuklearnego, regionu bliskowschodniego oraz stosunków mi dzynarodowych sensu largo. 22