Podstawy Analizy Technicznej

Transkrypt

1 Rozdział 1 Podstawy Analizy Technicznej Zawsze lepiej spytać rynek, co się na nim dzieje, niż mówić mu co powinien zrobić Już w początkowym okresie handlu towarami uczestnicy rynku zauważyli, że ceny zachowują się w sposób powtarzalny. W ruchach cen można było zaobserwować trendy i powtarzające się wzorce. Dlatego zaczęto przyglądać się zachodzącym zmianom a także porządkowano je w taki sposób, że stawały się łatwe w analizie i interpretacji. Analiza techniczna to badanie zachowania rynku, poprzez analizę wykresów i szeregów czasowych cen, w celu przewidywania ich przyszłych ruchów. Analitycy techniczni obserwują również wolumen obrotów i dodatkowo dla instrumentów pochodnych liczbę otwartych pozycji. Oczywiście powstaje naturalne pytanie dlaczego technikowi wystarczy śledzić tylko wykres cen i ewentualnie wolumen oraz liczbę otwartych pozycji. Analitycy techniczni twierdzą, że ceny odzwierciedlają całość informacji o rynku, z uwzględnieniem wszystkich czynników, w tym fundamentalnych. Każda cena reprezentuje konsensus zawarty pomiędzy wszystkimi uczestnikami rynku przedstawicielami dużych banków inwestycyjnych, inwestorów indywidualnych, spekulantów, analityków fundamentalnych, analityków technicznych. Poza tym zakładają, że cena odzwierciedla nie tylko czynniki fundamentalne ale także emocje inwestorów. Rynek to wielka masa inwestorów, którzy kupują i sprzedają różne instrumenty finansowe. Zachowanie jednostki jest złożone i trudne do przewidzenia. Tłum rynkowy jest przewidywalny, działa w sposób prymitywny i podlega określonym schematom. Analiza techniczna bada psychologię mas (tłumu, zbiorowości). Technicy inwestują wtedy, gdy rozpoznają schemat, który poprzedzał poprzednie ruchy cen na rynku. Typowy wykres cenowy jest dla inwestora kopalnią wiedzy o nastrojach in-

2 2 1. Podstawy Analizy Technicznej westorów i ich zachowaniach w różnych okresach koniunktury. Inwestor, używając podstawowych narzędzi analizy technicznej, śledzi ceny aby znaleźć powtarzające się wzory, które posłużą do zdeterminowania trendu i przewidywania gdzie rynek będzie podążał. Analiza techniczna jest po części nauką a po części sztuką. Stosuje wiele metod naukowych, m.in. teorię gier, rachunek prawdopodobieństwa, teorię szeregów czasowych, statystykę. Bardzo popularne są również metody sztucznej inteligencji takie jak: sieci neuronowe i algorytmy genetyczne. Analiza techniczna jest również sztuką. Słupki na wykresach tworzą różne struktury i formacje. Prawidłowe rozpoznanie tych formacji to podstawowe zadanie analityka. Z dotychczasowych rozważań można wyciągnąć następujące wnioski: Analiza techniczna skupia się na tym, co rzeczywiście dzieje się na rynku. Podstawowym narzędziem analityka jest wykres zbudowany na podstawie zebranych danych (ceny, wolumen, liczba otwartych pozycji). Analityka technicznego nie interesują dane makroekonomiczne, koncentruje się on wyłącznie na zachowaniu rynku. Analiza techniczna bierze pod uwagę psychologię rynkowego tłumu. Analiza techniczna, pomimo tego że jest stosowana od wielu lat na rynkach finansowych, nie uzyskała jednak takiej uwagi środowiska akademickiego jak analiza fundamentalna. W wielu środowiskach analiza techniczna była poddana ostrej krytyce. Często nazywana jest vodoo finance Duży wpływ na takie postrzeganie miała książka Malkiela 1. Jednak wiele prac teoretycznych (np. [4]) pokazało, że pomimo swoistego żargonu i metod, analiza techniczna może być efektywnym narzędziem do wyciągania użytecznych informacji z cen rynkowych. Odrzucając hipotezę błądzenia losowego (Random Walk Hypothesis RWH) można pokazać, że ceny z przeszłości mogą być użyteczne do przewidywania przyszłości. Celem analizy technicznej jest identyfikacja regularności w szeregach czasowych cen instrumentów finansowych poprzez wydzielenie nieliniowych wzorów z zaszumionych danych. W tym celu używa się wygładzających estymatorów (smoothing estimators), które uśredniają szum. Hipoteza rynku efektywnego (Efficient Market Hypothesis EMH) stwierdza, że ceny instrumentów finansowych odzwierciedlają wszystkie dostępne informacje. Istnieje wiele form EMH, gdzie najsilniejsza określa, że wszyscy 1 B. Malkiel, A Random Walk down Wall Street, W.W Norton, New York, 1996.

3 1.1. Założenia AT 3 inwestorzy mają dostęp do tych samych informacji i zachowują się w optymalny (w sensie ekonomicznym) sposób, tzn. że są racjonalni. Według hipotezy rynku efektywnego EMH, strategia kup i trzymaj może być optymalną. Jednak, jest to nieprawda, bo: zachowanie rynku jest niestacjonarne, rynek ma pewien rodzaj inercji, nie wszyscy uczestnicy rynku mają dostęp do takiej samej informacji, inwestorzy nie zawsze są racjonalni. Rynek przechodzi przez różne fazy cykle: hossy (rynek byka) oraz bessy (rynek niedźwiedzia). Obserwujemy również długie okresy kiedy rynek jest w trendzie horyzontalnym. Możemy mówić o różnych stanach rynku. Stąd optymalna strategia inwestycyjna nie może być w tych stanach taka sama. Ponieważ strategia kup i trzymaj uśrednia wynik inwestycji w różnych okresach, stąd nie może być optymalna Założenia AT Analiza techniczna zakłada, że ruchy cenowe wyprzedzają w czasie zjawiska ekonomiczne, a rynek jest mechanizmem dyskontującym przyszłość. Technicy zakładają, że to nie procesy ekonomiczne kształtują ceny instrumentów finansowych, tylko ceny różnych instrumentów wpływają na przyszłe zmiany gospodarcze wyprzedzając je w czasie. Analiza techniczna opiera się na trzech podstawowych założeniach: 1. Rynek dyskontuje wszystko. Analiza techniczna zakłada, że rynek jest najefektywniejszym sposobem wyceny wszystkich czynników: politycznych, społecznych, fundamentalnych i psychologicznych. Bieżąca cena jest odzwierciedleniem wszystkich czynników mogących wpłynąć na rynek takich, jak np. czynniki polityczne czy nastroje rynkowe. Klasyczny analityk techniczny interesuje się tylko ruchem cen, a nie ich przyczynami. Zachowania cen powinny odzwierciedlać zmiany w relacji podaży i popytu. Jeśli popyt przewyższa podaż, ceny powinny rosnąć, i odwrotnie. Analityk techniczny rozumuje odwrotnie: skoro ceny rosną niezależnie od przyczyn stanu tego rzeczy to popyt przewyższa podaż. W tym założeniu zawarta jest też teza o efektywności rynku. EMH mówi, że niemożliwym jest pobicie rynku, ponieważ efektywność rynku powoduje,

4 4 1. Podstawy Analizy Technicznej Rysunek 1.1. Rynek dyskontuje wszystko że cena instrumentu odzwierciedla wszystkie informacje. Jest to jeden z argumentów w sporze, w którym analiza techniczna głównie krytykowana jest za to, że koncentruje się na śledzeniu ruchów cen. Natomiast kompletnie ignoruje informacje fundamentalne takie jak: sytuacja makroekonomiczna, wycena firmy, zyski, dźwignie finansową, strukturę kapitału, itp. Tymczasem analitycy techniczny odpowiadają na te zarzuty następująco: Po co mamy zajmować się analizą fundamentalną, skoro rynek jest tak doskonałym narzędziem, że w cenie instrumentu uwzględnione są fundamentalne wartości firmy, jak również stan ogólny gospodarki oraz aspekty psychologiczne rynku. 2. Ceny podlegają trendom. Ruchy cen nie są przypadkowe, istnieją wzorce zachowania się rynku. Analityk techniczny dąży do jak najszybszego wykrycia trendu i inwestowaniu zgodnie z jego kierunkiem. Kontynuacja trendu jest bardziej prawdopodobna niż jego odwrócenie. Zatem zasadniczym celem badania wykresów cenowych na rynkach jest rozpoznanie trendu we wczesnym jego stadium i dokonywanie transakcji zgodnie z jego kierunkiem. Dodatkowo zakłada się, że trend wykazuje silniejszą tendencję do kontynuacji niż do zmiany swego dotychczasowego kierunku.

5 1.1. Założenia AT 5 Rysunek 1.2. Ceny podlegają trendom 3. Historia się powtarza. AT opiera się na badaniu psychologii tłumu. Określone reakcje inwestorów na potencjalne zyski/straty tworzą na wykresach powtarzające się formacje cenowe. Formacje, które rozpoznano i pogrupowano w ciągu ostatnich 100 lat oraz sposób w jaki wiele z nich się powtarza, prowadzą do wniosku, że psychika człowieka zmienia się bardzo powoli. Analiza techniczna wiąże się z badaniami ludzkiej psychiki. Formacje cenowe pojawiające się na wykresach cen są odzwierciedleniem psychologii hossy lub bessy. Psychologia tłumu nie zmienia się w czasie i to jest przesłanką. Na rynku mamy do czynienia z problemem kontrolowania emocji jednostki i całej zbiorowości (tłumu). Zatem tak naprawdę musimy być wyposażeni w narzędzia do badania psychologii uczestników rynku. Warto przypomnieć wielkie szaleństwa, które ogarniały tłumy na przestrzeni ostatnich kilku stuleci: Tulipomania Kompania Mórz Południowych Bańka internetowa

6 6 1. Podstawy Analizy Technicznej Rysunek 1.3. Historia się powtarza bańka na rynku nieruchomości i papierów wartościowych opartych na mich (Mortgage Backed Securities) Oczywiście na horyzoncie dojrzewają kolejne bańki. Z racji tej, że analizę techniczną uważa się częściowo jako naukę a częściowo jako sztukę, powstaje naturalne pytanie jak się ma AT do innych dziedzin matematyki finansowej Analiza techniczna a hipoteza efektywności rynku Wspomnieliśmy wcześniej o efektywności rynku giełdowego, bez podawania szczegółowej definicji. Rynek efektywny, to rynek, na którym ceny zawsze w pełni odzwierciedlają dostępną informację. Zatem w procesie inwestowania na rynku finansowym informacja odgrywa kluczową rolę. Nowe informacje napływające na rynek powodują zmiany cen akcji. O informacji będziemy zakładali się, że jest bezpłatna i wszyscy inwestorzy mają do niej dostęp, jest generowana przypadkowo i niezależnie,

7 1.2. Analiza techniczna a hipoteza efektywności rynku 7 na rynku jest wielu racjonalnych inwestorów i pojedynczy inwestor swoimi zleceniami kupna/sprzedaży nie wpływa na poziom cen, czyli nie steruje rynkiem, inwestorzy reagują szybko na napływające informacje. Wydaje się, koniecznym doprecyzowanie zakresu informacji, które wpływają na ceny aktywów finansowych. Informację dzieli się zwykle na trzy grupy: 1. informacja dotycząca cen i wolumenu obrotu aktywów finansowych w przeszłości, 2. wszystkie publiczne informacje, które mogą wywierać wpływ na wycenę aktywów finansowych, 3. wszystkie informacje niepubliczne. W zależności od tego, która grupa informacji jest uwzględniana w cenach, wyróżnia się trzy formy efektywności rynku (Efficient Market Hypothesis) EMH: 1. słabą formę efektywności (Weak Form Efficiency) WFE, jeśli ceny aktywów notowanych na rynku w pełni odzwierciedlają informację dotyczącą cen tych aktywów w przeszłości, 2. średnią formę efektywności rynku (Semi-strong Form Efficiency) SSFE, jeśli ceny aktywów kształtowane są nie tylko przez informację z przeszłości, ale także na podstawie wszelkich publicznych informacji, mogących mieć znaczenie dla ich poziomu, dostępnych uczestnikom rynku, 3. silną formę efektywności rynku (Strong Form Efficiency) SFE, jeśli ceny aktywów finansowych odzwierciedlają wszelką informację, w tym informację niepubliczną. Z tego podziału widzimy, że mamy inkluzję pomiędzy hipotezami: słaba forma zwiera się w średniej, a ta z kolei w silnej formie efektywności rynku. Badania empiryczne dojrzałych rynków, potwierdzają prawdziwość słabej i średniej hipotezy efektywności rynku. Natomiast brak jest dowodów na istnienie silnej formy efektywności rynku. W praktyce istnieją grupy osób, które mają dostęp do informacji, która umożliwia osiągnięcie ponadprzeciętnych zysków. Pierwszą grupę stanowią animatorzy rynku (market makers), mający dostęp do informacji dotyczących niezrealizowanych zleceń z limitem ceny, co umożliwia im zawieranie korzystnych transakcji. Drugą część stanowią osoby (insiders) mające dostęp do informacji istotnych dla spółki, a jeszcze nie udostępnionych do wiadomości publicznej członkowie zarządu, firmy audytorskie i prawnicze obsługujące tą spółkę. Wiele prac empirycznych doprowadziło do wykrycia anomalii (nieprawidłowości) wyceny papierów wartościowych, które są w sprzeczności do EMH.

8 8 1. Podstawy Analizy Technicznej Anomalie te związane są między innymi z takimi czynnikami, jak: anomalie kalendarzowe (efekt stycznia, efekt poniedziałku, efekt kwartału), efekt kapitalizacji, efekt cena/zysk, cena/wartość księgowa. Ich występowanie podważa prawdziwość hipotezy efektywności rynku kapitałowego w średniej formie. Powstaje zatem pytanie, czy w wyniku tych badań hipoteza efektywności rynku kapitałowego powinna być odrzucona. Na obecnym etapie badań nie jesteśmy w stanie jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Jednak, można pokazać, że anormalne zwroty muszą występować, jeśli koszty pozyskania informacji są niezerowe, czyli służą rekompensacie poniesionych nakładów. Badanie efektywności rynku Biorąc pod uwagę dotychczasowe rozważania możemy stwierdzić, że podział efektywności rynku kapitałowego prowadzi do stosowania pewnej metodologii dla odpowiedniej formy. Metody badania efektywności możemy podzielić następująco: 1. ocena efektywności słabej: statystyczne testy efektywności rynku; badanie czy zmiany cen są niezależne, metody oparte na analizie technicznej testujące proste reguły handlu. 2. ocena efektywności średniej: badanie reakcji rynku na napływające zdarzenia takie jak: splity akcji, zmiany księgowe, oferty publiczne, reakcja na ogłoszenia i wiadomości (informacja z innych giełd, dane makroekonomiczne, plotki rynkowe), eksperymenty symulacyjne, śledzące ex post wyniki strategii inwestycyjnych bazujących na informacjach fundamentalnych, przy założeniu, że były one dostępne dla inwestora w danym czasie 3. ocena efektywności silnej: najczęściej stosuje się tu ocenę efektywności portfela funduszu inwestycyjnego czy portfela inwestora podejrzewanego o posiadanie informacji poufnej Analiza techniczna a hipoteza błądzenia losowego Jednym z najwcześniejszych i najbardziej rozwiniętych modeli zachowania cen instrumentów finansowych jest hipoteza błądzenia losowego (Random Walk Hypothesis), która była rozwijana począwszy od prac Bacheliera, Einsteina i Wienera na początku XX stulecia. Hipoteza błądzenia losowego może być uzy-

9 1.4. Analiza techniczna a analiza fundamentalna 9 skana ze słabej postaci hipotezy rynku efektywnego. Zakłada się, że uczestnicy rynku biorą pod uwagę całą dostępną publicznie informację. Idea ta została rozwinięta na potrzeby rynków finansowych przez Samulesona 2, który pokazał, że zmiany cen instrumentów finansowych są niezależne i odzwierciedlają dostępne informacje. Czyli ceny w pełni odzwierciedlają całą dostępna informację. Zwolennicy teorii błądzenia losowego kwestionują istnienie trendów na rynku. Co w konsekwencji prowadzi do wątpliwości czy jakakolwiek technika prognozowania ruchów cen może być lepsza od prostej strategii kup i trzymaj (buy & hold) portfel rynkowy. Możemy zatem stwierdzić, że teoria Blacka-Scholesa wyceny opcji jest w sprzeczności z założeniami AT Analiza techniczna a analiza fundamentalna Alternatywnym podejściem do przewidywania przyszłych cen aktywów finansowych jest analiza fundamentalna. Fundamentaliści uważają że zasadniczy wpływ na zmiany cen na rynkach mają procesy ekonomiczne, które stanowią klucz do prawidłowej wyceny instrumentów finansowych. Dlatego też przedmiotem ich studiów są te wszystkie czynniki, które mogą mieć wpływ np. na wyniki finansowe firm notowanych na giełdzie, na relacje pomiędzy kursami walutowymi czy na poziom stóp procentowych danej waluty. Analiza techniczna koncentruje się na badaniu zachowania rynku. Przy podejściu fundamentalnym bada się wszystkie czynniki które oddziałują na cenę instrumentu finansowego celem określenia jego wartości wewnętrznej. W obu podejściach do prognozowania zachowań rynku usiłuje się rozwiązać ten sam problem, to znaczy określić najbardziej prawdopodobny kierunek ruchu cen, tyle że dokonuje się go z innej perspektywy. Zwolennik analizy fundamentalnej bada przyczyny zachowań rynku, natomiast zwolennik analizy technicznej same skutki. Technik uważa, że wystarczy poznać owe skutki, a znajomość przyczyn czy uwarunkowań nie jest potrzebna. Analityk fundamentalny zawsze musi wiedzieć dlaczego. Analiza fundamentalna koncentruje się na tym, co powinno wydarzyć się na rynku. Często zdarza się, że uwarunkowania fundamentalne i wykresy cenowe przeczą sobie. Zazwyczaj na początku istotnych ruchów cenowych sytuacja funda- 2 P. Samuelson, Proof that Properly Anticipated Prices Fluctuate Randomly, Industrial Management Review 6,

10 10 1. Podstawy Analizy Technicznej mentalna nie wyjaśnia, dlaczego rynek zachowuje się w dany sposób. Właśnie w takich krytycznych sytuacjach te dwa podejścia różnią się między sobą najbardziej. Wytłumaczeniem tych rozbieżności jest fakt, że ceny rynkowe wyprzedzają wiedzę fundamentalną. I tu właśnie mamy spełnioną hipotezę rynku efektywnego. Spróbujmy podkreślić jakie są różnice i podobieństwa pomiędzy analizą techniczną a fundamentalną (1.1). Techniczna Fundamentalna Rodzaj danych Cena, wolumen, Dane makroekonomiczne, liczba otwartych pozycji informacje ze spółek Cel Określenie aktualnych Wyznaczenie wartości trendów cenowych wewnętrznej instrumentu Sygnał Kiedy i co kupić/sprzedać Co kupić/sprzedać Horyzont prognozy Każdy termin Długoterminowy Szerokość spojrzenia Kilka rynków jednocześnie Jeden rynek Koncentruje się na Co aktualnie Co powinno dzieje się na rynku wydarzyć się w przyszłości Tabela 1.1. Analiza techniczna a analiza fundamentalna Czynniki brane pod uwagę podczas analizy fundamentalnej obejmują m.in.: poziom podaży i popytu wahania sezonowe pogodę politykę 1.5. Wykresy cenowe Podstawowym narzędziem pracy technika jest wykres cenowy. Przedstawimy podstawowe wykresy cenowe: liniowy, słupkowy i świecowy stosowane przez analityka technicznego Wykres liniowy Zaletą wykresu liniowego jest jego prostota interpretacji i czytelność. Konstrukcja wykresu polega na połączeniu odcinkami cen z poszczególnych okresów

11 1.5. Wykresy cenowe 11 np. minut, godzin, dni, tygodni itp. Oś pozioma przedstawia horyzont czasowy, zaś oś pionowa ceny. Przeważnie wykresy liniowe sporządzane są w oparciu o ceny zamknięcia, co jednak nie wyklucza możliwości stosowania innych kategorii, jak chociażby ceny otwarcia, zamknięcia, maksymalnej, minimalnej czy ceny średniej z danego dnia. Niektóre szeregi cenowe można przedstawiać tylko na wykresach liniowych, ze względu na brak danych (np. fixing waluty NBP to cena waluty z godz ). Rysunek 1.4. Wykres liniowy, skala liniowa Oś czasu jest zawsze skalowana liniowo. Oczywiście, analizowane są różne interwały czasowe. Natomiast dla osi cen OY wyróżniamy dwie skale: arytmetyczną zwykle stosuje się ją gdy zakres zmian cen nie jest duży. Skala ta jest dobra

12 12 1. Podstawy Analizy Technicznej dla rynku instrumentów pochodnych i krótkoterminowego inwestowania na rynku logarytmiczną stosuje się ją gdy chcemy utrzymać odpowiednią perspektywę w przypadku gdy ruchy cen obejmują bardzo silne wzrosty/spadki. Taki wykres nazywamy semilogarytmicznym. Na skali arytmetycznej odległość pomiędzy jednostkami cenowymi jest równa, na skali logarytmicznej odległości odpowiadają ich procentowym zmianom. Rysunek 1.5. Wykres liniowy, skala logarytmiczna Wykres słupkowy Wykres słupkowy (Bar Chart) zwany czasem wykresem OHLC, to często spotykany rodzaj wykresu cenowego. Wykres słupkowy przedstawia ruchy cen z danego okresu w postaci serii pionowych słupków. Okres objęty jednym słupkiem może, w zależności od horyzontu czasowego analizy, trwać od 1 minuty do jednego roku. W większości przypadków pojedynczy słupek przedstawia ceny (1.6) otwarcia (Open) O

13 1.5. Wykresy cenowe 13 maksymalną (High) H minimalną (Low) L zamknięcia (Close) C O H L C H O C L H cena najwyższa O cena otwarcia C cena zamknięcia L cena najniższa Rysunek 1.6. Słupki cenowe Jeśli przyjmiemy, że interwałem jest 1 dzień, to na takim wykresie każdy dzień przedstawiamy jako pionowa kreska, która sięga od dziennego minimum do dziennego maksimum. Cenę otwarcia przedstawiamy jako krótką poziomą kreseczkę po lewej stronie słupka, a cena zamknięcia po prawej. Maksimum i minimum są przedstawione jako góra i dół pionowego słupka. W praktyce inwestycyjnej wykresy krótkoterminowe, przyjmujące dzień za jednostkę czasu, są niezwykle przydatne i użyteczne. Jednak brakuje im perspektywy, którą można uchwycić dopiero przy wykresach długoterminowych (w ujęciu tygodniowym lub miesięcznym). Podobnie jak przypadku wykresu liniowego oś OY może mieć skalę arytmetyczną lub logarytmiczną. Wykres słupkowy zawiera więcej informacji niż wykres liniowy. Przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych analitycy stosują najczęściej wykresy, na których pojedynczy słupek odpowiada jednej sesji, a czasem nawet krótszemu okresowi. Aby uzyskać szerszy obraz rynku, posługują się też wykresami w układzie tygodniowym lub miesięcznym Wykresy świecowe Wykres świecowy (Candelstick Chart) przedstawia te same dane co wykres słupkowy, jednak bardziej podkreśla relację pomiędzy ceną otwarcia i zamknięcia danej sesji. Każda sesja przedstawiona jest za pomocą świecy składającej się z korpusu i cieni (zwanych czasem knotami). Korpus świecy rysowany jest po uwzględnieniu ceny otwarcia i zamknięcia (lub ostatniej), natomiast cienie odpowiadają cenom maksymalnej i minimal-

14 14 1. Podstawy Analizy Technicznej Rysunek 1.7. Wykres słupkowy, skala liniowa nej, jeśli tylko znajdą się one poza zakresem korpusu. Podobnie jak w przypadku wykresów słupkowych pojedyncza świeca może przedstawiać ceny z okresu dłuższego niż jedna sesja. Każda świeca pozwala na szybkie odczytanie względnego kierunku zmiany ceny instrumentu finansowego w danym okresie jeśli cena zamknięcia lub ostatnia jest wyższa niż cena otwarcia, korpus świecy ma kolor biały jeśli cena zamknięcia lub ostatnia jest niższa niż cena otwarcia, korpus świecy ma kolor czarny. Wykresy świecowe powstały w Japonii już ponad 300 lat temu jednak, co dziwne, były praktycznie nieznane na Zachodzie do ostatniej dekady XX wieku 3. Wielu zwolenników tych wykresów uważa, że formacje tworzone już przez 2-3 świece, mogą dać ważne sygnały, zwłaszcza na rynkach, gdzie dominują inwestycje krótkoterminowe np. rynki instrumentów pochodnych. 3 Stało się tak, za sprawą publikacji książki: S. Nison, Japanese Candlestick Charting Techniques, New York Institute of Finance, Istnieje polskie tłumaczenie

15 1.6. Wykresy wolumenu 15 Rysunek 1.8. Świece Obecnie cieszą się coraz większą popularnością, ze względu na ilość przekazywanych danych i elastyczność w zastosowaniu. Popularność, mogą również zawdzięczać barwnemu nazewnictwu określonych formacji cenowych, które nadaje specyficznego kolorytu. Przykładowe nazwy formacji to: gwiazda poranna, trzech białych żołnierzy czy porzucone dziecko Wykresy wolumenu Wolumen (volume) reprezentuje całkowitą aktywność inwestorów w pewnym przedziale czasu dla danego instrumentu finansowego. To liczba instrumentów finansowych będących w danej jednostce czasu (dzień, tydzień) w obrocie. Wolumen przedstawiony jest zazwyczaj w postaci histogramu pod wykresem cenowym, w taki sposób, że poziom cen i wolumenu z danego okresu czasu rysowane są bezpośrednio nad sobą. Im wyższy wolumen tym wyższy słupek histogramu go reprezentujący. Wolumen jest użyteczną miarą siły ruchu cen. Wysoki wolumen stanowi

16 Rysunek 1.9. Wykres świecowy, skala liniowa potwierdzenie kierunku ruchu cen. Niski wolumen wskazuje na brak zainteresowania inwestorów obecnymi cenami i sugeruje zmianę kierunku ruchu cen Liczba otwartych pozycji Liczba otwartych pozycji (Open Interest) LOP to liczba długich bądź krótkich pozycji w danym instrumencie pochodnym. Jest to pojęcie tylko i wyłącznie stosowane na rynku instrumentów pochodnych. Zobaczmy w jaki sposób zmienia się liczba otwartych pozycji na rynku (tab. 1.2). Liczba otwartych pozycji jest miarą zaangażowania i pewności inwestorów. Spadek liczby otwartych pozycji oznacza, że byki lub niedźwiedzie zamykają wcześniej otwarte pozycje, a liczba zamykanych pozycji jest większa od liczby nowych, otwieranych przez innych inwestorów. Wzrost liczby otwartych pozycji oznacza zwiększenie zaangażowania ze strony inwestorów i jest traktowany jako potwierdzenie istniejącego trendu.

17 1.7. Liczba otwartych pozycji 17 Rysunek Wykres wolumenu Wykres liczby otwartych pozycji jest rysowany zazwyczaj razem z wykresem wolumenu, pod właściwym wykresem cenowym (rys. 1.11).

18 18 1. Podstawy Analizy Technicznej Długa pozycja Krótka pozycja Liczba otwartych pozycji nowy nabywca nowy wystawca wzrasta nowy nabywca stary nabywca pozostaje bez zmian (nowa długa pozycja) (zamknięcie starej długiej pozycji) stary wystawca nowy wystawca pozostaje bez zmian (zamknięcie starej (nowa krótka pozycja) krótkiej pozycji) stary wystawca stary nabywca maleje Tabela 1.2. Liczba otwartych pozycji Rysunek Wykres świecowy, wolumenu i liczby otwartych pozycji