Cz³onkostwo Polski w Unii Europejskiej - na jakich zasadach?

Transkrypt

1 Cz³onkostwo Polski w Unii Europejskiej - na jakich zasadach? URZ D KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Warszawa, marzec 2003 roku

2 Opracowanie przygotowa³ Zespó³ ds. Monitorowania Zobowi¹zañ Negocjacyjnych Biura Sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej w Urzêdzie Komitetu Integracji Europejskiej Jakub Kêpa rozdzia³y 11, 28, 29 Marcin Korolec rozdzia³y 1, 7 Maria Korolec rozdzia³y 8, 14, 22 Karina Kostrzewa rozdzia³y 3, 4, 20, 26, 27 Renata Kownacka rozdzia³y 12, 16, 21 Patryk oszewski rozdzia³y 9, 19 Monika Nogaj rozdzia³y 5, 23, 31 Aleksandra Œwierkowska rozdzia³y 17, 24, 25 Jakub Wiœniewski rozdzia³y 2, 13, 18, 30 Ignacy arski rozdzia³y 6, 10, 15 Redakcja ca³oœci: Marzena Kisielewska Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej Al. Ujazdowskie 9, Warszawa adres internetowy: Urz¹d Komitetu Integracji Europejskiej, 2003 Sk³ad i ³amanie: Jaros³aw Olechowski Druk i oprawa: Przedsiêbiorstwo Prywatne EVAN ISBN

3 Spis treœci WSTÊP WPROWADZENIE Rozdzia³ 1 SWOBODNY PRZEP YW TOWARÓW Rozdzia³ 2 SWOBODNY PRZEP YW OSÓB Rozdzia³ 3 SWOBODA ŒWIADCZENIA US UG Rozdzia³ 4 SWOBODNY PRZEP YW KAPITA U Rozdzia³ 5 PRAWO SPÓ EK Rozdzia³ 6 POLITYKA KONKURENCJI Rozdzia³ 7 ROLNICTWO Rozdzia³ 8 RYBO ÓWSTWO Rozdzia³ 9 POLITYKA TRANSPORTOWA Rozdzia³ 10 PODATKI Rozdzia³ 11 UNIA GOSPODARCZA I WALUTOWA Rozdzia³ 12 STATYSTYKA Rozdzia³ 13 POLITYKA SPO ECZNA I ZATRUDNIENIE Rozdzia³ 14 ENERGIA Rozdzia³ 15 POLITYKA PRZEMYS OWA Rozdzia³ 16 MA E I ŒREDNIE PRZEDSIÊBIORSTWA

4 Rozdzia³ 17 NAUKA I BADANIA Rozdzia³ 18 EDUKACJA, KSZTA CENIE i M ODZIE '' Rozdzia³ 19 TELEKOMUNIKACJA I TECHNOLOGIE INFORMACYJNE'' Rozdzia³ 20 KULTURA I POLITYKA AUDIOWIZUALNA'' Rozdzia³ 21 POLITYKA REGIONALNA I KOORDYNACJA INSTRUMENTÓW STRUKTURALNYCH'' Rozdzia³ 22 ŒRODOWISKO'' Rozdzia³ 23 OCHRONA KONSUMENTÓW I ZDROWIA'' Rozdzia³ 24 WYMIAR SPRAWIEDLIWOŒCI I SPRAWY WEWNÊTRZNE Rozdzia³ 25 UNIA CELNA'' Rozdzia³ 26 STOSUNKI ZEWNÊTRZNE'' Rozdzia³ 27 WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEÑSTWA Rozdzia³ 28 KONTROLA FINANSOWA Rozdzia³ 29 FINANSE I BUD ET'' Rozdzia³ 30 INSTYTUCJE Rozdzia³ 31 INNE'' ZAKOÑCZENIE

5 WSTÊP Szanowni Pañstwo, W dotychczasowych dzia³aniach i rozwa aniach zwi¹zanych z integracj¹ Polski z Uni¹ Europejsk¹ zwykliœmy siê koncentrowaæ na procesie negocjacji. By³o to poniek¹d naturalne. Uzyskanie korzystnych finansowych warunków cz³onkostwa, a tak e wprowadzenie uregulowañ przejœciowych we wra liwych dla Polski dziedzinach, to warunki dobrego cz³onkostwa. Nale y jednak pamiêtaæ, e koniec negocjacji symboliczna data szczytu kopenhaskiego Rady Europejskiej 13 grudnia 2002 roku stanowi ledwie punkt wyjœcia dla integracji z Uni¹ Europejsk¹. Ten formalnie niezbêdny etap, podobnie jak podpisanie Traktatu Akcesyjnego oraz jego ratyfikacja w Polsce i pañstwach Unii Europejskiej, otwiera przed nami nowe mo liwoœci. W negocjacjach zosta³y nakreœlone ogólne ramy cz³onkostwa, a ich treœæ wype³ni codzienne funkcjonowanie w strukturach Unii Europejskiej, wymagaj¹ce umiejêtnoœci sformu³owania stanowiska i obrony w³asnych racji w wielu licznych bie ¹cych kwestiach. Polski rz¹d poprzez struktury Unii Europejskiej bêdzie zabiera³ g³os i wspó³decydowa³ o kierunkach rozwoju prawa wspólnotowego i praktyki instytucjonalnej. Znajomoœæ skomplikowanych procedur decyzyjnych oraz umiejêtnoœæ tworzenia koalicji z innymi pañstwami cz³onkowskimi bêd¹ decydowaæ o rzeczywistym statusie naszego kraju w strukturach Unii Europejskiej. W³adze lokalne ró nego szczebla, podmioty gospodarcze i organizacje pozarz¹dowe bêd¹ mia³y mo liwoœæ korzystania z pomocy finansowej, jak¹ oferuje Unia Europejska. Polscy przedsiêbiorcy stan¹ przed pytaniem, czy rozszerzaæ swoj¹ dzia³alnoœæ na terytorium innych pañstw cz³onkowskich. Wreszcie obywatele polscy sami bêd¹, w zale noœci od w³asnej pomys³owoœci i przedsiêbiorczoœci, korzystaæ z szans, które daje rynek wewnêtrzny Unii i swoboda przep³ywu towarów, osób, kapita³u oraz mo liwoœæ œwiadczenia us³ug. 5

6 Bez konstruktywnego wk³adu nas wszystkich w wykorzystanie szans, które daje cz³onkostwo w Unii Europejskiej, nawet najlepsze rezultaty negocjacji o cz³onkostwo bêd¹ jednorazowym sukcesem polskiej dyplomacji, o którym bêdzie mo na przeczytaæ w podrêczniku historii. Bowiem o sukcesie naszej integracji z Uni¹ zadecyduje polski rolnik, jeœli dobrze wykorzysta wsparcie, jakie daje mu nasz udzia³ we Wspólnej Polityce Rolnej, zadecyduj¹ polskie regiony i gminy, jeœli uczyni¹ dobry u ytek z funduszy strukturalnych. Dobre wykorzystanie cz³onkostwa w Unii wymaga na pewno rozpoznania szans i przygotowania siê do korzystania z nich. Mam nadziejê, e ta publikacja u³atwi zdobycie niezbêdnej w tym zakresie wiedzy. prof. dr hab. DANUTA HÛBNER Warszawa, marzec 2003 roku Sekretarz Komitetu Integracji Europejskiej

7 WPROWADZENIE Negocjacje akcesyjne Polski z Uni¹ Europejsk¹ zakoñczy³y siê 13 grudnia 2002 roku. Przyjêty przez pañstwa cz³onkowskie i kandydackie kalendarz rozszerzenia Unii Europejskiej zak³ada, e Polska wraz z dziewiêcioma innymi krajami Europy Œrodkowej i Po³udniowej stanie siê cz³onkiem Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku. Dokument stanowi swoisty komentarz do wynegocjowanych warunków cz³onkostwa, przedstawiaj¹c w zarysie zasady funkcjonowania Polski w strukturach Unii Europejskiej. Negocjacje podzielono na 31 rozdzia³ów negocjacyjnych, które odpowiadaj¹ poszczególnym sferom dzia³ania Unii Europejskiej. Omówienia konkretnych dziedzin (np. Wymiar sprawiedliwoœci i sprawy wewnêtrzne czy Instytucje ) s¹ autonomiczne, tzn. zosta³y tak skonstruowane, aby ich lektura by³a mo liwa bez koniecznoœci czytania innych rozdzia³ów. Powy szy sposób prezentacji u³atwia orientacjê w z³o onym dorobku prawnym i instytucjonalnym, zbieraj¹cym wysi³ek kilkudziesiêciu lat wspó³pracy pañstw Europy Zachodniej. Jednoczeœnie dokument przedstawia omawian¹ tematykê nie tyle, by zapewniæ czytelnikowi ostateczne i wyczerpuj¹ce informacje, ile by generalnie zaprezentowaæ tematykê zwi¹zan¹ z polskim cz³onkostwem w Unii Europejskiej. Mo e jednak stanowiæ punkt wyjœcia do dalszego zg³êbiania okreœlonej dziedziny. Na przyk³ad osoba zainteresowana mo liwoœciami kszta³cenia w krajach Unii Europejskiej znajdzie w rozdziale Edukacja, kszta³cenie, m³odzie nie tylko zarys g³ównej strategii edukacyjnej, ale tak e podstawowe wiadomoœci o programach wspólnotowych dostêpnych dla obywateli Polski ju dzisiaj, w okresie poprzedzaj¹cym wst¹pienie Polski do Unii Europejskiej. Osoby, które nosz¹ siê z zamiarem podjêcia pracy na terytorium któregoœ z pañstw cz³onkowskich, znajd¹ w rozdziale Swobodny przep³yw osób informacje, które pañstwa otworz¹ swoje rynki pracy dla obywateli Polski z dniem uzyskania przez nasz kraj cz³onkostwa oraz jakie prawa przys³uguj¹ pracownikom migruj¹cym. Pañstwa Unii Europejskiej oraz Islandia, Liechtenstein i Norwegia tworz¹ Europejski Obszar Gospodarczy, który funkcjonuje jako Jednolity Rynek. Jednolity Rynek zosta³ zbudowany na podstawie czterech fundamentalnych zasad: swobody przep³ywu towarów, swobody przep³ywu osób, swobody œwiadczenia us³ug oraz swobodnego przep³ywu kapita³u. Decyzja o przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej oznacza w³¹czenie siê do ogólnoeuropejskiego organizmu spo³eczno-gospodarczego, w którym pañstwa cz³onkowskie w zale noœci od dziedziny w ró nym zakresie przekazuj¹ swoje kompetencje instytucjom Unii Europejskiej. Na przyk³ad minimalne standardy w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy s¹ ustalane na szczeblu Unii Europejskiej, co nie przeszkadza poszczególnym pañstwom wprowadziæ wy sze wymogi w miejscu pracy na terytorium danego 7

8 pañstwa cz³onkowskiego. Niektóre stawki podatkowe s¹ harmonizowane na szczeblu europejskim (zw³aszcza podatek VAT i podatek akcyzowy), inne pozostawione s¹ w wy³¹cznej gestii pañstw cz³onkowskich. Niejednokrotnie pojawiaj¹ siê zarzuty, e Unia Europejska swymi regulacjami prawnymi zbyt szczegó³owo okreœla nawet najdrobniejsze sprawy dotycz¹ce codziennego ycia jej mieszkañców. Dziêki informacjom zawartym w dokumencie czytelnik bêdzie mia³ sposobnoœæ wyrobienia sobie zdania, do jakiego stopnia instytucje europejskie reguluj¹ ycie Duñczyków, Anglików czy Greków i jaki jest cel prowadzonych dzia³añ. Jest to zagadnienie szczególnie istotne w kontekœcie zbli aj¹cego siê cz³onkostwa Polski w Unii Europejskiej. Jakie decyzje bêd¹ podejmowane na szczeblu europejskim? Co to bêdzie oznaczaæ dla obywateli Polski w yciu codziennym? Jakie bêdzie miejsce Polski w Unii Europejskiej? Dokument w sposób szczegó³owy omawia te zagadnienia, odpowiadaj¹c na pytania istotne dla zwyk³ego obywatela. Zintegrowany System Zarz¹dzania i Kontroli, Strategia na rzecz Równoœci P³ci, Unia Walutowa to tylko przyk³ady omówionych w raporcie zagadnieñ zwi¹zanych z przyst¹pieniem do Unii Europejskiej. Nie chodzi tutaj o teoretyczne przedstawienie za³o eñ funkcjonowania okreœlonych instytucji czy systemów. Dokument pokazuje, w jaki sposób Unia Europejska podejmuje dzia³ania na rzecz zapewnienia swym obywatelom lepszych warunków ycia, zarówno w wymiarze politycznym, gospodarczym, jak i spo³ecznym. Czytelnik bêdzie zatem mia³ sposobnoœæ dowiedzieæ siê, na czym polegaj¹ starania Wspólnot, aby sprzedawana ywnoœæ by³a zdrowa, czy te do jakiego stopnia euro u³atwia ycie przedsiêbiorcom. Na przyk³ad Unia Europejska wprowadza wysokie standardy w dziedzinie ochrony œrodowiska naturalnego. Wi¹ e siê to oczywiœcie z okreœlonymi kosztami dla pañstwa i przedsiêbiorstw, z korzyœci¹ jednak dla zdrowia ca³ego spo³eczeñstwa. Dokument z pewnoœci¹ pomo e wyrobiæ sobie opiniê w tej kwestii i wielu innych. Po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej omawiane tu sprawy stan¹ siê czêœci¹ polskiej rzeczywistoœci. Jednoczeœnie warunki cz³onkostwa naszego kraju w strukturach europejskich w pierwszych latach po wejœciu do Unii Europejskiej zosta³y w wyniku negocjacji dostosowane do mo liwoœci i potrzeb Polski w ró nych sferach ycia spo³eczno-gospodarczego. Mowa tutaj o okresach przejœciowych, u³atwiaj¹cych procesy dostosowawcze. W omówieniach konkretnych rozdzia³ów uwzglêdniono zatem wynegocjowane tymczasowe rozwi¹zania, które bêd¹ mia³y wp³yw na jakoœæ polskiego cz³onkostwa w pierwszych latach po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej. Wszystkie powy sze za³o enia maj¹ s³u yæ klarownoœci opisu i rzetelnoœci oceny omawianych aspektów przysz³ego polskiego cz³onkostwa w Unii Europejskiej. Mamy nadziejê, e dokument ten oka e siê przystêpnym i przejrzystym Ÿród³em informacji.

9 Rozdzia³ 1 SWOBODNY PRZEP YW TOWARÓW Przyst¹pienie do Jednolitego Rynku oznaczaæ bêdzie objêcie Polski regulacjami prawnymi gwarantuj¹cymi swobodny przep³yw towarów. Zgodnie z zasad¹ swobodnego przep³ywu towarów obrót towarowy na terenie Jednolitego Rynku odbywa siê na tych samych warunkach, zgodnie z jednolitymi regulacjami prawnymi i technicznymi. Wprowadzenie tej zasady w odniesieniu do obrotu towarowego bêdzie oznaczaæ zniesienie kontroli granicznych oraz likwidacjê ograniczeñ iloœciowych w imporcie i eksporcie towarów miêdzy Polsk¹ a pozosta³ymi pañstwami cz³onkowskimi Jednolitego Rynku 1. Regulacje prawne z zakresu swobodnego przep³ywu towarów gwarantuj¹ równie likwidacjê innych ograniczeñ w obrocie towarami miêdzy pañstwami uczestnicz¹cymi w Jednolitym Rynku, takich jak bariery techniczne, odmienne wymagania w odniesieniu do jakoœci bezpieczeñstwa i oznakowania towarów. Realizacja zasady swobodnego przep³ywu towarów poci¹ga za sob¹ równie likwidacjê barier natury fiskalnej (np. zniesienie odmiennego sposobu poboru podatków poœrednich w transakcjach handlowych miêdzy Polsk¹ a krajami Unii Europejskiej). Zgodnie z zasad¹ wzajemnego uznawania procedur dopuszczania towarów do obrotu, wywodz¹cej siê z zasady swobodnego przep³ywu towarów, wszelkie produkty wyprodukowane w sposób legalny i wprowadzone na rynek w jednym z pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej musz¹ byæ dopuszczone do obrotu w pozosta³ych pañstwach cz³onkowskich Unii, o ile spe³niaj¹ wszystkie wymogi bezpieczeñstwa przewidziane przez ustawodawstwo pañstwa pochodzenia. Podobnie rzecz siê ma w odniesieniu do towarów importowanych z krajów nieuczestnicz¹cych w Jednolitym Rynku Europejskim. Towar przywieziony z kraju nienale ¹cego do Jednolitego Rynku (np. z Chin, Rosji, Ukrainy) i dopuszczony do obrotu w jednym z pañstw cz³onkowskich jest automatycznie dopuszczony do obrotu we wszystkich pozosta³ych pañstwach cz³onkowskich. 1 Liberalizacja obrotów handlowych, w odniesieniu do towarów przemys³owych, miêdzy Polsk¹ a Uni¹ Europejsk¹ by³a wprowadzana stopniowo na podstawie Uk³adu Europejskiego, którego czêœæ handlowa wesz³a w ycie w 1992 roku. W 2002 roku zosta³a wprowadzona pe³na liberalizacja handlu towarami przemys³owymi. 9

10 1. Zniesienie kontroli granicznych Wraz z przyst¹pieniem do Jednolitego Rynku znikn¹ techniczne ograniczenia polskich przedsiêbiorców w handlu z innymi krajami cz³onkowskimi. Dla polskich przedsiêbiorców oznaczaæ to bêdzie nieograniczony dostêp do rynku obejmuj¹cego oko³o 450 milionów konsumentów. Zmniejsz¹ siê tak e koszty administracyjne zwi¹zane z obs³ug¹ wymiany handlowej z podmiotami dzia³aj¹cymi na terenie innych pañstw Unii Europejskiej. Ma to w szczególnoœci znaczenie dla sektora ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw. Ma³ym i œrednim przedsiêbiorstwom, w odró nieniu od du ych korporacji, znacznie trudniej, z uwagi na ograniczone œrodki finansowe, jest funkcjonowaæ jednoczeœnie w dwóch ró nych systemach prawnych oraz spe³niaæ wymagania techniczne jednoczeœnie dwóch systemów: polskiego i obowi¹zuj¹cego na terenie Jednolitego Rynku. Po przyst¹pieniu do Unii Europejskiej Polscy przedsiêbiorcy nie bêd¹ musieli poddawaæ swoich produktów procesowi ponownej certyfikacji przy wprowadzaniu ich na rynek pozosta³ych pañstw cz³onkowskich Jednolitego Rynku. Fakt, e w Polsce i w Unii Europejskiej obowi¹zywaæ bêd¹ te same regulacje w zakresie wymiany towarowej w znacz¹cy sposób zwiêkszy atrakcyjnoœæ Polski jako miejsca lokowania inwestycji przez przedsiêbiorców pochodz¹cych zarówno z krajów Unii Europejskiej, jak i spoza niej. Wzrost inwestycji zagranicznych w pozytywny sposób wp³ynie na rozwój gospodarczy Polski. 2. Zamówienia publiczne Przyst¹pienie Polski do Unii Europejskiej oznacza równie pe³n¹ harmonizacjê polskich przepisów z obowi¹zuj¹cymi na terenie Unii Europejskiej regu³ami okreœlaj¹cymi zasady przyznawania zamówieñ publicznych. Harmonizacja polskich przepisów z regulacjami obowi¹zuj¹cymi w Unii Europejskiej bêdzie prowadziæ do dalszego ograniczania korupcji, poprzez wprowadzenie bardziej przejrzystych regu³ przyznawania zamówieñ publicznych w Polsce. Wraz z przyst¹pieniem do Unii Europejskiej zostan¹ zniesione ograniczenia w dostêpie przedsiêbiorców pochodz¹cych z obszaru Unii Europejskiej do zamówieñ publicznych w Polsce. Otwarcie polskiego rynku wp³ynie na zró nicowanie Ÿróde³ pochodzenia towarów, co spowoduje wzrost konkurencji na polskim rynku, a w konsekwencji obni enie kosztów zakupów publicznych oraz wzrost jakoœci oferowanych towarów. Wzrost iloœci oferowanych towarów mo e równie prowadziæ do obni enia cen produktów oferowanych na terenie Polski. 10

11 3. Nowy system dopuszczenia produktu do obrotu Realizacja zasady swobodnego przep³ywu towarów wymaga³a stworzenia jednolitego, obowi¹zuj¹cego na terenie ca³ej Unii Europejskiej systemu, który cieszy³by siê zaufaniem konsumentów, poprzez zagwarantowanie bezpieczeñstwa produktów znajduj¹cych siê w obrocie. Zasada swobodnego przep³ywu towarów oznacza dla konsumentów pewnoœæ, e znajduj¹ce siê w obrocie na terenie Unii Europejskiej towary s¹ bezpieczne zarówno dla ludzi, jak i dla œrodowiska. Producent musi zatem nie tylko wykazaæ, e w procesie wytwarzania zosta³y zastosowane odpowiednie, gwarantuj¹ce bezpieczeñstwo wyrobu procedury, ale równie zadbaæ o nale- yte opakowanie wytwarzanych przez siebie wyrobów. Obowi¹zuj¹ce w Unii Europejskiej regulacje dotycz¹ce bezpieczeñstwa wyrobów s¹ tak skonstruowane, aby zagwarantowaæ, e na rynek bêd¹ wprowadzane jedynie produkty bezpieczne, nie zagra aj¹ce ich u ytkownikowi. Harmonizacja wspólnotowych przepisów okreœlaj¹cych sposób dopuszczania produktów do obrotu zosta³a przeprowadzona w drodze ustanawiania dyrektyw Dyrektywy starego podejœcia Pierwotnie dyrektywy okreœla³y w sposób bardzo szczegó³owy techniczne wymogi dopuszczenia danego produktu do sprzeda y. S¹ to tak zwane dyrektywy starego podejœcia. Dyrektywy starego podejœcia reguluj¹ wprowadzenie do obrotu miêdzy innymi: pojazdów mechanicznych, artyku³ów spo ywczych, substancji i preparatów chemicznych, nawozów sztucznych, farmaceutyków, materia³ów medycznych, kosmetyków, przyrz¹dów pomiarowych, obuwia, drewna i tekstyliów. 4. Dopuszczenie do obrotu produktów farmaceutycznych i produktów medycznych Produkty farmaceutyczne mog¹ byæ sprzedawane na podstawie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu, którego okres wa noœci wynosi 5 lat. Przepisy okreœlaj¹ce procedurê dopuszczenia do obrotu szczegó³owo reguluj¹ równie warunki przed³u enia wa noœci pozwolenia na dopuszczenie do obrotu (tzw. re-rejestracja). Aby otrzymaæ pozwolenie na dopuszczenie do obrotu produktu farmaceutycznego, zainteresowany przedsiêbiorca jest zobowi¹zany do przedstawienia szczegó³owej dokumentacji zawieraj¹cej miêdzy innymi wyniki badañ: jakoœciowych, biologicznych, mikrobiologicznych, farmakologicznych, toksykologicznych i klinicznych. 11

12 Sprostanie wymogom wynikaj¹cym z zasady swobodnego przep³ywu towarów wymaga od polskich producentów poddania siê takim samym rygorom, jakie stosuje siê wobec producentów z innych pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej. W naszym przypadku szczególn¹ trudnoœæ stanowi³o uzupe³nienie dokumentów potwierdzaj¹cych, e farmaceutyki produkowane przez polskie zak³ady wype³niaj¹ wymogi Unii Europejskiej. W tym celu wynegocjowany zosta³ okres przejœciowy do koñca 2008 roku. Jest to najd³u szy okres przejœciowy spoœród wszystkich krajów kandyduj¹cych, które w wyniku negocjacji uzyska³y przyznanie im takiego okresu. W trakcie okresu przejœciowego proces re-rejestracji produktów farmaceutycznych ma s³u yæ równoczeœnie procesowi uzupe³niania dokumentacji rejestracyjnej o brakuj¹ce dane, wed³ug wymagañ Unii Europejskiej. Uzupe³nienie dokumentacji rejestracyjnej leków w taki sposób, aby spe³nia³a wymogi okreœlone w dyrektywach Unii Europejskiej, jest procesem d³ugotrwa- ³ym i przede wszystkim kosztownym (œrednio uzupe³nienie dokumentacji rejestracyjnej jednego leku wynosi oko³o z³otych). Okres przejœciowy umo liwi rodzimym producentom produktów farmaceutycznych roz³o enie w czasie nak³adów finansowych, jakie wi¹ ¹ siê z procesem uzupe³niania dokumentacji rejestracyjnej. Wymagania UE dotycz¹ce dokumentacji rejestracyjnej leków s¹ wy sze ni te, które jeszcze do niedawna obowi¹zywa³y w Polsce. Wy sze wymagania dotycz¹ce dokumentacji rejestracyjnej gwarantuj¹ równie lepsz¹ jakoœæ leków. Wprowadzenie rozwi¹zañ wymaganych w Unii Europejskiej przyczyni siê do stosowania w Polsce leków bezpieczniejszych i nowoczeœniejszych. Jeœli chodzi o materia³y medyczne, wynegocjowane warunki cz³onkostwa umo liwiaj¹ polskim placówkom ochrony zdrowia stopniow¹ likwidacjê ich zapasów, niespe³niaj¹cych wymogów Unii Europejskiej (plastry, opatrunki, strzykawki itp.). Materia³y medyczne maj¹ce certyfikaty i œwiadectwa dopuszczenia do obrotu wydane przez Instytut Leków na podstawie, uchwalonej w 1991 roku, ustawy o œrodkach farmaceutycznych, materia³ach medycznych, aptekach, hurtowniach i Inspekcji Farmaceutycznej oraz na podstawie zarz¹dzenia Ministra Zdrowia w sprawie wykazu jednostek upowa nionych do przeprowadzania badañ laboratoryjnych i klinicznych oraz warunków przeprowadzania tych badañ bêd¹ dopuszczone do obrotu w terminach okreœlonych w certyfikatach, lecz nie póÿniej ni do 31 grudnia 2005 roku Dyrektywy nowego podejœcia Przepisy dyrektyw starego podejœcia w zwi¹zku z bardzo szczegó³owym sposobem regulacji nie nad¹ a³y za postêpem technicznym, w wielu wypadkach szybko siê dezaktualizowa³y. Pojawi³a siê wiêc koniecznoœæ wypracowania no- 12

13 wego sposobu regulacji. Wprowadzono przepisy okreœlaj¹ce w nowy sposób podstawowe wymagania, jakie powinny spe³niaæ produkty danego rodzaju. Zaczêto tworzyæ dyrektywy tzw. nowego podejœcia. Zgodnie z uchwa³¹ Rady z 7 maja 1985 roku w sprawie nowego podejœcia do harmonizacji technicznej i normalizacji, w Unii Europejskiej obowi¹zuj¹ cztery podstawowe zasady: harmonizacja prawa na terenie Wspólnoty jest wprowadzana na podstawie dyrektyw i jest ograniczona jedynie do zasadniczych wymogów, jakie powinny spe³niaæ wyroby przemys³owe wprowadzane na rynek (te wymagania zasadnicze dotycz¹: ochrony zdrowia, bezpieczeñstwa, ochrony œrodowiska naturalnego, ochrony konsumenta); specyfikacje techniczne dla produktów spe³niaj¹cych wymogi zasadnicze, o których mowa wy ej, s¹ okreœlane w zharmonizowanych normach opracowywanych przez europejskie instytucje normalizacyjne; producent nie jest zobowi¹zany do stosowania norm zharmonizowanych i ma swobodê w stosowaniu specyfikacji technicznych w celu spe³nienia wymogów zasadniczych okreœlonych w dyrektywach; w odniesieniu do produktów wytworzonych zgodnie ze zharmonizowanymi normami istnieje domniemanie spe³nienia wymogów zasadniczych opisanych w dyrektywach. W przypadku gdyby producent nie stosowa³ siê do norm zharmonizowanych w trakcie procesu wytwarzania danego wyrobu, musi udowodniæ, e wyprodukowany przez niego produkt spe³nia wymagania zasadnicze okreœlone w dyrektywach. W odniesieniu do produktów, w stosunku do których wymagania podstawowe zosta³y okreœlone w dyrektywach starego podejœcia, sprawdzanie zgodnoœci produktu z wymaganiami dokonywane jest przed wprowadzeniem do obrotu. W przypadku produktów, dla których wymagania zasadnicze zosta³y okreœlone w dyrektywach nowego podejœcia, nadzór polega na kontroli produktów ju wprowadzonych na rynek. Kontrola polega na sprawdzeniu, czy dany produkt spe³nia wymagania zasadnicze, sprawdzeniu dokumentacji technicznej, zastosowanych procedur oceny zgodnoœci oraz znakowania znakiem CE. Dyrektywy tzw. starego podejœcia reguluj¹ obrót 30% produktów, dyrektywy zaœ tzw. nowego podejœcia reguluj¹ obrót 17% produktów na terenie Unii Europejskiej Dyrektywy globalnego podejœcia Skutecznoœæ regulacji wprowadzonych w ramach dyrektyw nowego podejœcia sk³oni³a Uniê Europejsk¹ do ujednolicenia procedur dopuszczenia do obrotu w skali ca³ego rynku. W 1989 roku Komisja Europejska sformu³owa³a regu³y dotycz¹ce globalnego podejœcia. Celem wprowadzenia tych regulacji 13

14 by³o stworzenie jednolitego, przejrzystego i wiarygodnego systemu oceny zgodnoœci w skali ca³ego rynku. Zgodnie z dyrektywami globalnego podejœcia, na system oceny zgodnoœci sk³adaj¹ siê: oœrodki potwierdzaj¹ce zgodnoœæ (jednostki notyfikowane) kraj cz³onkowski okreœla, które z podmiotów dzia³aj¹cych na jego terytorium mog¹ dokonywaæ oceny zgodnoœci. Ka da z jednostek dokonuj¹cych oceny zgodnoœci (certyfikacji) mo e dzia³aæ na rzecz dowolnego producenta z krajów Unii Europejskiej. Kraj cz³onkowski nie musi wiêc posiadaæ w³asnej infrastruktury tych jednostek. Jednostki notyfikowane musz¹ byæ niezale ne od jakichkolwiek nacisków, musz¹ siê legitymowaæ odpowiednio wysokim poziomem wiedzy technicznej i dysponowaæ odpowiednim sprzêtem. Certyfikaty wydawane przez ró ne oœrodki na terenie Unii Europejskiej maj¹ tê sam¹ moc; modu³y oceny produktu; znakowanie produktu. Zgodnie z zasadami dotycz¹cymi dopuszczania produktu na rynek, producent zawsze ponosi odpowiedzialnoœæ za towar, który wprowadzi³ na rynek, a przeprowadzenie procedury dopuszczenia do obrotu nie wyklucza jego odpowiedzialnoœci. 5. Normalizacja W zwi¹zku z przyst¹pieniem Polski do Unii Europejskiej nastêpuje równie zmiana regulacji w odniesieniu do problematyki normalizacji. Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi w Unii Europejskiej regulacjami normy europejskie s¹ specyfikacjami technicznymi, których stosowanie ma charakter dobrowolny. W zwi¹zku z powy szym w okresie poprzedzaj¹cym przyst¹pienie Polski do Unii Europejskiej nast¹pi wycofanie z polskiego porz¹dku prawnego norm, których stosowanie, zgodnie z polskimi przepisami, jest bezwzglêdnie obowi¹zuj¹ce. 6. System nadzoru rynku Celem wprowadzenia zgodnego z regulacjami Unii Europejskiej systemu nadzoru rynku jest: po pierwsze, zagwarantowanie bezpieczeñstwa wprowadzanych na rynek produktów; po drugie, jednolite stosowanie na terenie pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej przepisów odpowiednich dyrektyw. Celem nadzoru rynku jest eliminacja produktów niespe³niaj¹cych wymagañ bezpieczeñstwa. Pañstwa cz³onkowskie Unii Europejskiej s¹ odpowiedzialne 14

15 za wprowadzenie i finansowanie na swoim terytorium sprawnego systemu nadzoru rynku. Odpowiedzialnoœæ pañstwa za finansowanie i funkcjonowanie organów nadzoru rynku jest gwarancj¹ niezale noœci i bezstronnoœci ich dzia- ³ania. Organem nadzoru rynku w Polsce jest Prezes Urzêdu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W celu ograniczenia kosztów wprowadzenia systemu nadzoru rynku postanowiono wykorzystaæ ju istniej¹ce wyspecjalizowane organy. Nale ¹ do nich, miêdzy innymi, G³ówny Inspektor Inspekcji Handlowej, Pañstwowa Inspekcja Pracy, Prezes Wy szego Urzêdu Górniczego, Prezes Urzêdu Regulacji Telekomunikacji i Poczty. Zgodnie z obowi¹zuj¹cymi ju w Polsce przepisami producent ma obowi¹zek wprowadzania do obrotu jedynie produktów bezpiecznych. Zgodnie z regulacjami Unii Europejskiej, osoba odpowiedzialna za wprowadzenie na rynek wadliwego produktu mo e podlegaæ karom grzywny, ograniczeniu wolnoœci lub obu tym karom ³¹cznie. 7. Znak CE Oznaczenie produktu znakiem CE wskazuje, e zosta³ on wyprodukowany zgodnie z odpowiednimi wymaganiami okreœlonymi w dyrektywach, oraz e dope³niono w³aœciwej procedury oceny zgodnoœci. Oznaczenie CE nie mo e byæ stosowane na produktach nie objêtych wymaganiem jego stosowania. Nale y jednak pamiêtaæ, e znak CE nie jest symbolem jakoœci towaru, lecz znakiem zgodnoœci z wymaganiami podstawowymi. Po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej polscy producenci bêd¹ mieli prawo i obowi¹zek stosowania na swoich produktach oznakowania CE. Podlegaj¹ce oznaczeniu CE wyroby niespe³niaj¹ce wymogów dyrektyw nie mog¹ byæ dopuszczone do obrotu. Znajduj¹ce siê ju w obrocie towary niespe³niaj¹ce wymagañ dyrektyw musz¹ zostaæ wycofane z rynku. W przypadku gdy towar podlegaj¹cy wycofaniu z rynku by³ oznaczony znakiem CE, nale y poinformowaæ o tym Komisjê Europejsk¹, która o tym fakcie mo e powiadomiæ pozosta³e pañstwa Unii Europejskiej. 8. Bezpieczeñstwo ywnoœci Unia Europejska przywi¹zuje du ¹ wagê do przestrzegania standardów w zakresie bezpieczeñstwa ywnoœci, zw³aszcza po doœwiadczeniach ostatnich lat zwi¹zanych z zagro eniem bezpieczeñstwa ywnoœci, miêdzy innymi z pojawieniem siê przypadków tzw. choroby wœciek³ych krów, pryszczycy oraz dioksyn w produktach spo ywczych. Dostosowanie przepisów polskich do obowi¹zuj¹cych w Unii Europejskiej regulacji w zakresie bezpieczeñstwa ywnoœci wp³ynie na poprawê jakoœci i bezpieczeñstwa dostêpnych na rynku produktów spo ywczych.

16 Rozdzia³ 2 SWOBODNY PRZEP YW OSÓB Obywatele Polski jako kraju cz³onkowskiego Unii Europejskiej zostan¹ objêci czterema swobodami funkcjonuj¹cymi na Jednolitym Rynku, w tym zasad¹ swobodnego przep³ywu osób. Rozdzia³ Swobodny przep³yw osób zawiera uregulowania prawne umo liwiaj¹ce funkcjonowanie jednej z podstawowych zasad, którymi rz¹dzi siê Unia Europejska swobody przemieszczania siê, a co za tym idzie zniesienia ograniczeñ w wyborze kraju zamieszkania i zatrudnienia. Swoboda przep³ywu osób oznacza tak e realizacjê okreœlonych niezbywalnych praw obywatelskich, takich jak czynne i bierne prawo wyborcze. Tym obywatelom UE, którzy podejmuj¹ zatrudnienie w innym kraju cz³onkowskim, powy sza zasada pozwala równie zachowaæ prawo do œwiadczeñ z ubezpieczeñ spo³ecznych, daje okreœlone gwarancje uznawalnoœci ich kwalifikacji zawodowych, a tak e umo liwia dostêp do opieki s³u b zatrudnienia pañstwa pobytu i ogólnoeuropejskiego Jednolitego Systemu Wymiany Informacji o Wolnych Miejscach Pracy. Poszczególne aspekty realizacji zasady swobody przep³ywu osób zosta³y omówione poni ej. 1. Swobodny przep³yw pracowników Cz³onkostwo w Unii Europejskiej oznacza otwarcie rynków pracy pañstw europejskich dla obywateli naszego kraju. Obowi¹zuj¹ce obecnie restrykcje bêd¹ stopniowo znoszone i Polacy bêd¹ mogli podejmowaæ zatrudnienie w innych pañstwach cz³onkowskich na równych zasadach z obywatelami tych pañstw. Zniknie zatem potrzeba ubiegania siê o pozwolenie na pracê. Samo poszukiwanie zatrudnienia na terytorium Unii Europejskiej bêdzie przebiegaæ w sensie formalnoprawnym tak, jak to ma miejsce w kraju pochodzenia. Oznacza to, e obywatel Polski bêdzie móg³ wyst¹piæ o opiekê s³u b zatrudnienia w pañstwie, w którym bêdzie szuka³ pracy (to znaczy bêdzie móg³ korzystaæ z publicznego poœrednictwa pracy na równych prawach z obywatelami kraju, w którym przebywa). Jednoczeœnie osoby uprawnione do pobierania zasi³ków dla bezrobotnych w Polsce zachowaj¹ to prawo (w ograniczonym zakresie) w momencie przeprowadzki do Szwecji, Grecji czy ka dego innego kraju Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, pod warunkiem e bêd¹ w pañstwie przyjazdu aktywnie poszukiwaæ zatrudnienia. Zasi³ki bêd¹ wyp³acane przez okres do trzech miesiêcy bezpoœrednio przez uprawnion¹ instytucjê w kraju przyjazdu odpowiadaj¹c¹ polskiemu Urzêdowi Pracy. W przypadku podjêcia 16

17 pracy wszystkie sk³adki ubezpieczeniowe bêd¹ p³acone w kraju zatrudnienia i wszystkie zostan¹ uwzglêdnione w momencie ustalania prawa do œwiadczeñ do ubezpieczeñ spo³ecznych i ich wysokoœci (np. emerytury). Polska objêta jest okresem przejœciowym w odniesieniu do pe³nej liberalizacji przep³ywu pracowników miêdzy naszym krajem a Uni¹ Europejsk¹ polegaj¹cej na tzw. modelu (cyfry odnosz¹ siê do lat stosowania okresu przejœciowego). Uregulowania te zosta³y stworzone po to, aby zapobiec ewentualnym zak³óceniom na rynkach pracy pañstw cz³onkowskich, w zwi¹zku z mo liwym zwiêkszeniem nap³ywu pracowników z nowo przyjêtych krajów. Okres przejœciowy oparty jest na nastêpuj¹cych zasadach: 1. Ju od pierwszego dnia cz³onkostwa Polski obecne pañstwa Unii bêd¹ mog³y, na podstawie przepisów krajowych, umo liwiæ Polakom ³atwiejszy dostêp do swojego rynku pracy, w³¹cznie z jego pe³nym otwarciem; w przeciwnym razie bariery w dostêpie do rynków pracy pañstw cz³onkowskich zostan¹ przejœciowo utrzymane. 2. Je eli po dwóch latach stosowania uregulowañ przejœciowych dzisiejsze pañstwa cz³onkowskie uznaj¹ ich utrzymanie na dalsze trzy lata za zasadne, bêd¹ mog³y to uczyniæ po uprzednim powiadomieniu Komisji Europejskiej. 3. Po piêciu latach obowi¹zywania uregulowañ przejœciowych we wszystkich pañstwach cz³onkowskich zacznie funkcjonowaæ swobodny przep³yw pracowników. Jednak e, gdyby siê okaza³o, e istniej¹ przes³anki do dalszego utrzymania ograniczeñ (powa ne zak³ócenia na rynkach pracy lub nieuchronne ryzyko wyst¹pienia takich zaburzeñ), to konkretne pañstwa cz³onkowskie, po przedstawieniu analiz potwierdzaj¹cych ich zastrze enia, bêd¹ mog³y utrzymaæ swoje przepisy krajowe w tym zakresie przez kolejne dwa lata (po odpowiedniej notyfikacji). 4. Zatem najpóÿniej po siedmiu latach od momentu wejœcia Polski do Unii Europejskiej obywatele polscy uzyskaj¹ prawo do swobodnego podejmowania pracy na ca³ym terytorium Unii Europejskiej. Przed up³ywem drugiego roku cz³onkostwa Polski w Unii Europejskiej zostanie przedstawiony raport Komisji Europejskiej, skierowany do Rady Unii Europejskiej, analizuj¹cy funkcjonowanie uregulowañ przejœciowych. Ponadto Polsce przyznano prawo do wyst¹pienia o dodatkowy raport Komisji Europejskiej obie procedury obliguj¹ pañstwa cz³onkowskie do ustosunkowania siê do kwestii dostêpu obywateli polskich do ich rynków pracy. Omawiane raporty mog¹ byæ skutecznym œrodkiem nacisku na pañstwa, które bêd¹ bezzasadnie utrzymywa³y bariery w dostêpie do swoich rynków pracy. W stanowisku negocjacyjnym Austria i Niemcy zarezerwowa³y sobie równie prawo do utrzymania maksymalnie przez siedem lat przepisów krajowych (tak 17

18 d³ugo, jak bêd¹ stosowaæ ograniczenia w swobodnym przep³ywie osób) w ramach œwiadczenia us³ug przez obywateli Polski w zakresie wybranych bran (budownictwo i bran e pokrewne, prace porz¹dkowe w Austrii i Niemczech, w Austrii oprócz wymienionych wy ej tak e us³ugi opiekuñcze i ochrona mienia i ludzi). Podobne okresy przejœciowe w swobodnym przep³ywie pracowników obowi¹zywa³y dla obywateli Grecji, Portugalii i Hiszpanii, kiedy te pañstwa wstêpowa³y do Wspólnot Europejskich. Praktyka pokaza³a, e uregulowania przejœciowe nie by³y uzasadnione w swoim maksymalnym wymiarze i obywatele greccy, hiszpañscy i portugalscy nie podejmowali masowo zatrudnienia na terytorium dotychczasowych pañstw cz³onkowskich. Re im okresu przejœciowego zosta³ skonstruowany na tyle elastycznie, e istnieje mo liwoœæ pe³nej liberalizacji przep³ywu pracowników miêdzy Polsk¹ i poszczególnymi pañstwami cz³onkowskimi z dniem przyst¹pienia naszego kraju do Unii. Niektóre pañstwa zapowiedzia³y wolê za³¹czenia deklaracji o otwarciu ich rynków pracy dla obywateli polskich z dniem akcesji do³¹czonej do Traktatu Akcesyjnego. Niewi¹ ¹ce zapowiedzi pe³nego otwarcia rynku pracy dla obywateli Polski z dniem cz³onkostwa z³o y³y ju Dania, Grecja, Hiszpania, Holandia i Szwecja. Formalnie zapowiedzia³y ju liberalizacjê rynków pracy Wielka Brytania oraz Norwegia kraj nale ¹cy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Co do zasady nie bêd¹ istnieæ uregulowania przejœciowe miêdzy nowymi pañstwami cz³onkowskimi, a zatem Polacy bêd¹ mogli swobodnie podejmowaæ zatrudnienie w Czechach, na Wêgrzech i w innych przystêpuj¹cych z Polsk¹ do Unii Europejskiej pañstwach. Wi¹ e siê to z prawem obywateli tych krajów do podejmowania pracy w Polsce. Jednoczeœnie co istotne w wypadku powa nych zagro eñ na rynku pracy bêd¹ istnia³y mo liwoœci wprowadzenia czasowych barier dla osób z tych pañstw na polskim rynku pracy. Nale y zaznaczyæ, i w przypadku gdy kraje cz³onkowskie zdecyduj¹ siê na stosowanie restrykcji przewidzianych w stanowisku UE, strona polska zarezerwowa³a sobie mo liwoœæ wprowadzenia analogicznych rozwi¹zañ na zasadzie wzajemnoœci. Jednoczeœnie ograniczenia, które zostan¹ ewentualnie wprowadzone dla obywateli polskich, nie mog¹ byæ bardziej restrykcyjne ni te, które bêd¹ obowi¹zywaæ miêdzy Polsk¹ a danym krajem cz³onkowskim w momencie, gdy Polska stanie siê cz³onkiem Unii. To znaczy postanowienia wszystkich umów dwustronnych, obowi¹zuj¹cych w okresie przed uzyskaniem cz³onkostwa w Unii Europejskiej miêdzy Polsk¹ a Niemcami lub innymi krajami Unii, zachowaj¹ swoj¹ prawn¹ wa noœæ. Jest to korzystne dla obywateli, którzy ju w momencie przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej bêd¹ legalnie zatrudnieni w którymkolwiek z pañstw cz³onkowskich, oraz ich rodzin. W zale noœci od d³ugoœci i momentu podjêcia zatrudnienia prawa polskich obywateli na rynku 18

19 pracy danego pañstwa cz³onkowskiego bêd¹ progresywnie siê zwiêkszaæ. Odpowiednie regulacje Uk³adu Europejskiego dotycz¹ce swobody podejmowania pracy na zasadzie samozatrudnienia na terytorium pañstw cz³onkowskich zostan¹ utrzymane po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej. Wa nym osi¹gniêciem by³o tak e usankcjonowanie w zapisach Traktatu Akcesyjnego zasady pierwszeñstwa dla pracowników wspólnotowych (franc. preference communautaire) to znaczy gwarancji uprzywilejowanego statusu pracowników nowych pañstw cz³onkowskich, w tym Polski w stosunku do pracowników z pañstw trzecich (to znaczy nie bêd¹cych cz³onkami Unii Europejskiej) na rynkach pracy pañstw cz³onkowskich. A zatem, dla przyk³adu, po wejœciu do Unii Europejskiej obywatel Stanów Zjednoczonych czy Rosji, szukaj¹cy zatrudnienia w kraju cz³onkowskim Unii lub zatrudniony w tym pañstwie, nie bêdzie móg³ byæ lepiej traktowany od obywatela polskiego. Warto w tym miejscu zwróciæ uwagê na ogromn¹ rolê znajomoœci jêzyków krajów, w których obywatele polscy bêd¹ poszukiwaæ zatrudnienia. Choæ prawo wspólnotowe zabrania stosowania testów ze znajomoœci jêzyka urzêdowego jako warunku dopuszczenia do rynku pracy (by³aby to jawna dyskryminacja obywateli innych pañstw cz³onkowskich), czêsto umiejêtnoœæ porozumiewania siê w jêzyku kraju pobytu stanowi funkcjonaln¹ koniecznoœæ przy wykonywaniu okreœlonych zawodów, takich jak lekarz, sprzedawca czy sekretarka. 2. Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych Unia Europejska przywi¹zuje du ¹ wagê do zasady wolnego wyboru kraju zatrudnienia równie w odniesieniu do osób, których kwalifikacje zawodowe wymagaj¹ uznania przez okreœlone organy w pañstwach cz³onkowskich (wykonuj¹cych tzw. zawody regulowane). Pracownik maj¹cy pe³ne kwalifikacje do wykonywania danego zawodu w jednym pañstwie cz³onkowskim ma zagwarantowane prawo do wykonywania tego zawodu na okreœlonych zasadach (po spe³nieniu odpowiednich warunków) w dowolnym innym pañstwie cz³onkowskim. Trzeba jednak zaznaczyæ, e uznanie kwalifikacji nie zapewnia automatycznie miejsca pracy. Pracownik, który otrzyma³ od uprawnionego organu decyzjê o uznaniu kwalifikacji do wykonywania danego zawodu zgodnie z zasad¹ niedyskryminacji na równi z obywatelami pañstwa cz³onkowskiego, na którego terytorium przebywa, mo e ubiegaæ siê o oferowane miejsca pracy. Polska z dniem cz³onkostwa przyst¹pi do dwóch wspólnotowych systemów uznawania kwalifikacji zawodowych: sektorowego; 19

20 Tytu³y polskich prawników, architektów, aptekarzy, lekarzy, pielêgniarek, po- ³o nych, dentystów, weterynarzy na podstawie skoordynowanego z pañstwami UE kszta³cenia bêd¹ uznawane na równych zasadach z tytu³ami innych pañstw cz³onkowskich, bez potrzeby uci¹ liwych i d³ugotrwa³ych procedur nostryfikacyjnych. Na przyk³ad kszta³cenie w zawodzie pielêgniarki musi obejmowaæ 4600 godzin nauki w ramach trzyletnich studiów obejmuj¹cych okreœlone dziedziny. W trakcie negocjacji problem stanowi³a mo liwoœæ uznania tytu³ów polskich pielêgniarek i po³o nych, wykszta³conych w systemie, który obowi¹zywa³ przed reform¹ umo liwiaj¹c¹ przyst¹pienie do systemu wzajemnego uznawania kwalifikacji zawodowych w Unii Europejskiej. Negocjacje w tej dziedzinie zakoñczono korzystnym dla Polski kompromisem, na mocy którego tytu³y pielêgniarek i po³o nych wykszta³conych w starym systemie bêd¹ uznawane w pañstwach Unii Europejskiej, pod warunkiem e osoby te bêd¹ mia³y okreœlony sta pracy w swoim zawodzie. ogólnego; Wszystkie tytu³y obywateli polskich inne ni tytu³y zawodowe objête systemem sektorowym gdzie wykonywanie zawodu zale ne jest od posiadania kwalifikacji na poziomie œrednim lub wy szym, bêd¹ uznawane w pañstwach Unii Europejskiej. Uznawanie kwalifikacji w systemie ogólnym nie nastêpuje tak automatycznie jak ma to miejsce w systemie sektorowym. Ka - de pañstwo wydaje listê zawodów regulowanych oraz opis wymagañ kwalifikacyjnych, potrzebnych do ich wykonywania. Pañstwo cz³onkowskie ma prawo odmówiæ w sposób automatyczny zgody na wykonywanie okreœlonego zawodu regulowanego obywatelowi innego pañstwa cz³onkowskiego maj¹cemu kwalifikacje w dwóch okreœlonych przypadkach: je eli okres szkolenia zawodowego do zdobycia okreœlonych kwalifikacji w kraju pochodzenia jest krótszy o co najmniej rok od okresu szkolenia wymaganego do uzyskania takich kwalifikacji w kraju przyjmuj¹cym, je eli system edukacji zawodowej w pañstwie pochodzenia ró ni siê w zasadniczy sposób od systemu przyjêtego w pañstwie przyjmuj¹cym lub gdy wykonywanie danego zawodu zwi¹zane jest ze zdecydowanie szerszym zakresem obowi¹zków, ni jest to przyjête w kraju pochodzeniu tego obywatela. Na przyk³ad je eli obywatel polski wykonuj¹cy w Polsce zawód poœrednika turystycznego uda siê do Grecji, aby tam pracowaæ w swoim zawodzie, odpowiedni tamtejszy urz¹d ma obowi¹zek uwzglêdniæ dyplomy, œwiadectwa i inne dokumenty œwiadcz¹ce o kwalifikacjach tej osoby. Grecka instytucja nastêpnie porówna specjalistyczn¹ wiedzê i umiejêtnoœci, poœwiadczone przez odpowiednie dyplomy obywatela polskiego, z wiedz¹ i kwalifikacjami wyma- 20

21 ganymi przez przepisy greckie. Je eli oka e siê, e istniej¹ istotne ró nice miêdzy systemem kszta³cenia w zawodzie poœrednika turystycznego miêdzy Grecj¹ a Polsk¹, instytucja grecka ma prawo wymagaæ od obywatela polskiego odbycia sta u adaptacyjnego lub przejœcia testu umiejêtnoœci po przyjeÿdzie do Grecji (obywatel polski bêdzie móg³ sam dokonaæ wyboru miêdzy testem a sta em). Przepisy stanowi¹, e test umiejêtnoœci obejmuje te elementy kszta³cenia, które s¹ wymagane w pañstwie przyjmuj¹cym, a nie by³y przedmiotem kszta³cenia w pañstwie uzyskania kwalifikacji zawodowych wnioskodawcy. 3. Prawa obywatelskie W momencie przyst¹pienia do Unii Europejskiej ka da osoba maj¹ca polskie obywatelstwo stanie siê obywatelem Unii Europejskiej. Status ten daje dodatkowe uprawnienia uzupe³niaj¹ce prawa, przys³uguj¹ce z tytu³u obywatelstwa danego kraju cz³onkowskiego. Ze statusu obywatela UE wynikaj¹ nastêpuj¹ce uprawnienia: 1. Mo liwoœæ swobodnego poruszania siê i przebywania na terytorium pañstw cz³onkowskich Powy sze prawo bêdzie siê odnosiæ nie tylko do polskich pracowników, us³ugodawców oraz osób zak³adaj¹cych przedsiêbiorstwa, ale tak e jednostek nieaktywnych zawodowo. Prawo wjazdu na terytorium innego pañstwa cz³onkowskiego przys³uguj¹ce obywatelowi Unii Europejskiej mo e byæ ograniczone tylko w okreœlonych przypadkach ze wzglêdu na bezpieczeñstwo i porz¹dek publiczny lub zdrowie publiczne. Tymczasem prawo pobytu na sta³e lub na czas okreœlony na terytorium dowolnego pañstwa cz³onkowskiego nie przys³uguje osobom, które nie s¹ objête w pañstwie przyjmuj¹cym ubezpieczeniem chorobowym od wszelkiego ryzyka. Takie ubezpieczenie mo e przys³ugiwaæ z tytu³u podjêcia pracy w pañstwie przyjmuj¹cym lub z tytu³u ubezpieczenia w kraju pochodzenia (tak jest w przypadku emerytów, osiedlaj¹cych siê w innym pañstwie cz³onkowskim, którzy s¹ objêci koordynacj¹ systemów zabezpieczenia spo³ecznego). Ponadto istnieje wymóg posiadania wystarczaj¹cych œrodków, aby nie staæ siê ciê arem dla systemu ubezpieczeñ spo³ecznych pañstwa przyjmuj¹cego w czasie sta³ego pobytu w tym pañstwie 2. Jest to tak zwane kryterium socjalne. Obywatele Unii Europejskiej, je eli przebywaj¹ w innym kraju cz³onkowskim d³u ej ni trzy miesi¹ce, zobowi¹zani s¹ do rejestracji we w³aœciwym urzêdzie kraju pobytu. Procedura uwzglêdnia wspomniane kryterium socjalne. Nale y 2 Generalnie stosuje siê zasadê, e œrodki osoby ubiegaj¹cej siê o pozwolenie na pobyt sta³y zostan¹ uznane za wystarczaj¹ce, je eli s¹ wy sze ni minimalna renta wyp³acana z ubezpieczenia spo³ecznego w przyjmuj¹cym pañstwie cz³onkowskim. 21

22 stwierdziæ, e pañstwo pobytu nie mo e dowolnie (w sposób zbyt rygorystyczny) ustalaæ warunków udzielania pozwolenia na pobyt. Zgoda na pobyt sta³y (potwierdzona dokumentem Zezwolenie na pobyt sta³y obywatela Unii Europejskiej ) jest wydawana na minimum piêæ lat (w okreœlonych przypadkach na dwa lata) i jest w miarê potrzeby przed³u ana. 2. Prawo do g³osowania oraz kandydowania w wyborach do w³adz lokalnych oraz do Parlamentu Europejskiego w dowolnym pañstwie cz³onkowskim miejscu zamieszkania Obywatelom polskim przys³ugiwaæ bêdzie prawo do wybierania i kandydowania w wyborach lokalnych w tym pañstwie cz³onkowskim, na terenie którego bêd¹ zamieszkiwaæ, jeœli tylko bêd¹ spe³niaæ warunki dotycz¹ce g³osowania i kandydowania w wyborach samorz¹dowych przewidzianych w Polsce (takich jak wiek, pe³nia praw obywatelskich itd.). Bez wzglêdu na fakt, czy obywatele polscy bêd¹ zamieszkiwaæ na terenie Rzeczypospolitej, czy na terytorium innego kraju cz³onkowskiego, bêdzie im przys³ugiwaæ prawo g³osowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Je eli Polska przyst¹pi do Unii Europejskiej w maju 2004 roku, obywatele polscy wezm¹ udzia³ w wyborach do Parlamentu Europejskiego w czerwcu tego samego roku. W wyborach przeprowadzonych w Polsce zostanie wy³onionych piêædziesiêciu czterech reprezentantów, którzy na równi z innymi parlamentarzystami bêd¹ braæ udzia³ w pracach tej instytucji. 3. Prawo do ochrony przez w³adze dyplomatyczne lub konsularne wszystkich pañstw cz³onkowskich, je eli pañstwo ojczyste obywatela Unii nie ma swojego przedstawicielstwa na obszarze pañstwa trzeciego Ka dy polski obywatel przebywaj¹cy w kraju, w którym Rzeczpospolita nie ma swojego przedstawicielstwa (na przyk³ad Nauru), bêdzie mia³ prawo do ochrony przez w³adze dyplomatyczne lub konsularne dowolnego innego pañstwa cz³onkowskiego. Poni ej zosta³y wyszczególnione konkretne aspekty prawa do ochrony dyplomatycznej w Unii Europejskiej. Ochrona przys³uguje obywatelowi Unii, jeœli spe³nione s¹ nastêpuj¹ce dwa warunki: 1. Na terytorium, na którym siê znajduje, nie istnieje ani nie jest dostêpne sta³e przedstawicielstwo, ani dostêpny i kompetentny konsul honorowy w³asnego pañstwa lub innego pañstwa reprezentuj¹cego je w sposób sta³y; 2. Dana osoba wyka e, przedstawiaj¹c paszport lub inny dokument to samoœci, e jest obywatelem pañstwa cz³onkowskiego Unii Europejskiej. Przedstawicielstwa, które udziel¹ ochrony, musz¹ traktowaæ osoby chronione tak jak w³asnych obywateli. Ochrona obejmuje obowi¹zkowo opiekê: w razie œmierci; powa nego wypadku lub choroby; 22

23 zatrzymania lub aresztowania; aktu przemocy dokonanego na obywatelu Unii Europejskiej. Pomoc mo e przybraæ formê repatriacji obywateli Unii, którzy maj¹ problemy. Obywatel Unii Europejskiej mo e wnioskowaæ o ochronê ró nego rodzaju od dzia³añ dyplomatycznych poprzez opiekê prawn¹ do wsparcia finansowego. W decyzji Rady Unii Europejskiej dotycz¹cej ochrony obywateli Unii Europejskiej przez przedstawicielstwa dyplomatyczne i konsularne zosta³y zawarte warunki przyznawania pomocy finansowej oraz zasady jej zwrotu. 4. Prawnie zagwarantowana mo liwoœæ sk³adania petycji do Parlamentu Europejskiego Obywatele polscy jako obywatele Unii Europejskiej bêd¹ mieli prawnie zagwarantowan¹ mo liwoœæ sk³adania petycji do Parlamentu Europejskiego. S³u ¹ one wykrywaniu i likwidowaniu ró nych nieprawid³owoœci i naruszeñ. Mo na je sk³adaæ wy³¹cznie w dziedzinach wchodz¹cych w zakres dzia³ania Unii Europejskiej i pod warunkiem, e bezpoœrednio dotycz¹ skar ¹cego. 5. Prawo wnoszenia skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich Unii Europejskiej Powy sze uprawnienia, podobnie jak prawo petycji do Parlamentu Europejskiego, daj¹ obywatelom Unii Europejskiej realne mo liwoœci kontroli funkcjonowania instytucji europejskich. Rzecznik Praw Obywatelskich Unii Europejskiej rozpatruje skargi dotycz¹ce niew³aœciwej dzia³alnoœci organów lub instytucji Wspólnoty (z wyj¹tkiem Europejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci i S¹du Pierwszej Instancji). Je eli rzecznik ustali, e dosz³o do wadliwego administrowania, ma obowi¹zek d¹ enia do osi¹gniêcia porozumienia z dan¹ instytucj¹ lub organem w celu wyeliminowania uchybienia i usatysfakcjonowania skar ¹cego. Je eli to nie nast¹pi, Rzecznik formu³uje projekt zaleceñ, na które dana instytucja jest zobowi¹zana odpowiedzieæ w ci¹gu trzech miesiêcy w formie szczegó³owej opinii. O wyniku postêpowania powiadamiany jest skar ¹cy. 6. Prawo kierowania pism do instytucji wspólnotowych Osobom maj¹cym obywatelstwo Unii Europejskiej przys³uguje prawo kierowania pism do Komisji, Rady lub Parlamentu Europejskiego w sprawach dotycz¹cych funkcjonowania Wspólnot Europejskich. Obywatel ma zagwarantowan¹ mo liwoœæ pos³ugiwania siê jednym z jêzyków oficjalnych i otrzymywania odpowiedzi w tym samym jêzyku, a zatem Polacy bêd¹ mogli kierowaæ swe pisma i otrzymywaæ odpowiedzi w jêzyku polskim. 7. Prawo dostêpu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady Unii Europejskiej oraz Komisji Europejskiej Podobnie jak prawo kierowania pism, mo liwoœæ dostêpu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady oraz Komisji stanowi realizacjê w praktyce 23

24 zasady otwartoœci i przejrzystoœci instytucji publicznych. Powszechny dostêp do dokumentacji ma na celu g³êbsz¹ integracjê obywateli z instytucjami Unii Europejskiej i lepsze informowanie spo³eczeñstw pañstw cz³onkowskich o dzia³alnoœci i funkcjonowaniu Wspólnot Europejskich. Informacja dla ka dego obywatela dostêpna jest ju dziœ w okresie poprzedzaj¹cym przyst¹pienie do Unii Europejskiej, m.in. poprzez dzia³alnoœæ przedstawicielstw organów wspólnotowych w Polsce. 4. Koordynacja systemów zabezpieczenia spo³ecznego Koordynacja systemów zabezpieczenia spo³ecznego 3 s³u y realizacji swobody przemieszczania siê osób. Osoby, które korzystaj¹ z tej swobody, nie mog¹ ponieœæ negatywnych konsekwencji odnoœnie do uprawnieñ do œwiadczeñ z zakresu zabezpieczenia spo³ecznego. Innymi s³owy, stosowanie ró nych przepisów krajowych dotycz¹cych zabezpieczenia spo³ecznego nie mo e mieæ niekorzystnych skutków dla osób korzystaj¹cych z prawa do swobodnego przemieszczania siê i pobytu na Jednolitym Rynku. Jednoczeœnie nie przys³uguj¹ z tytu³u koordynacji systemów zabezpieczenia spo³ecznego adne dodatkowe przywileje, które umo liwia³yby tzw. turystykê socjaln¹, czyli podró owanie po terytorium pañstw cz³onkowskich dla uzyskania nienale nych lub zwiêkszonych œwiadczeñ zabezpieczenia spo³ecznego. Warto zwróciæ uwagê, e koordynacja systemów zabezpieczenia spo³ecznego dotyczy wszystkich pañstw Unii Europejskiej, a tak e Islandii, Liechtensteinu i Norwegii, które razem tworz¹ Europejski Obszar Gospodarczy. Na skutek umowy miêdzy Szwajcari¹ a Uni¹ Europejsk¹, która wesz³a w ycie 1 czerwca 2002 roku stopniowo bêd¹ znoszone wszelkie ograniczenia w swobodnym w przep³ywie osób (w tym koordynacji systemów zabezpieczenia spo³ecznego) miêdzy Szwajcari¹ a krajami Unii Europejskiej. Dla obywateli polskich udzia³ Polski w koordynacji systemów zabezpieczenia spo³ecznego oznacza, e je eli zdecyduj¹ siê oni na podjêcie zatrudnienia w innym pañstwie cz³onkowskim, wszystkie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub zamieszkania w polskim systemie prawnym s¹ w razie potrzeby brane pod uwagê (w zwi¹zku z prawem do œwiadczeñ w ramach przepisów innego pañstwa cz³onkowskiego). Równie odwrotnie, gdy s¹ ustalane prawa do okreœlonych œwiadczeñ w Polsce, polskie instytucje s¹ obowi¹zane uznaæ okresy ubezpieczenia, zatrudnienia i zamieszkania w innym pañstwie cz³onkowskim. 3 Zabezpieczenie spo³eczne to system œwiadczeñ pieniê nych i rzeczowych maj¹cych na celu zapewnienie bezpieczeñstwa socjalnego i ochronê przed ró nymi rodzajami ryzyka socjalnego. Zabezpieczenie spo³eczne obejmuje: ubezpieczenie spo³eczne, œwiadczenia o charakterze zaopatrzeniowym, pomoc spo³eczn¹ i inne rodzaje œwiadczeñ socjalnych. 24