ZINTEGROWANY PROGRAM AKTYWIZACJI I PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ

Transkrypt

1 ZINTEGROWANY PROGRAM AKTYWIZACJI I PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ w ramach projektu Razem Blisko Krakowa zintegrowany rozwój podkrakowskiego obszaru funkcjonalnego. Kraków, marzec 2015

2 Zintegrowany Program Aktywizacji i Partycypacji Społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa Opracowanie: FRDL Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie 1

3 Szanowni Państwo, Partycypacja polityczna obywateli, czyli udział w wyborach parlamentarnych i samorządowych, jest przedmiotem najsilniejszych zachęt i medialnego dyskursu. Politycy lokalni i krajowi od lat starają się nas przekonać, jak istotny jest nasz głos, jak ważne jest to, abyśmy uczestniczyli w wyborach, bo oznacza to, że bierzemy sprawy w swoje ręce. Czytamy na bilbordach hasła w postaci: masz głos masz wybór, zasługujemy na więcej czy człowiek jest najważniejszy. Jednak, gdy kończy się wyborczy zamęt, przedstawiciele zostają wybrani i nasze poczucie sprawstwa politycznego i obywatelskiego gwałtownie spada. Tymczasem wcale nie musi tak być. Współczesny obywatel ma dziś nie tylko szerokie prawa do uczestnictwa w procesie zarządzania sprawami publicznymi, dysponuje również zestawem metod i mechanizmów partycypacyjnych, pozwalających mu uczestniczyć i współdecydować o jakości życia publicznego. Nazywamy to partycypacją publiczną lub społeczną. Narzędzia partycypacyjne różnią się zakresem wpływu mieszkańców na podejmowane decyzje, zależnie od gotowości władz publicznych do uznania roli mieszkańców jako współrządzących. Jakie więc są te narzędzia i metody partycypacji? Metodą najprostszą i jednocześnie niewymagającą od władz żadnego wysiłku jest informowanie mieszkańców o podjętych decyzjach. Nie zakłada ona jednak udziału mieszkańców w procesie decyzyjnym - sposób funkcjonowania mieszkańców w życiu publicznym ma raczej charakter bierny. Dlatego właściwe mechanizmy partycypacyjne aktywizują mieszkańców i obejmują w szczególności: konsultowanie podejmowanych decyzji poprzez organizowanie procesu konsultacji społecznych, powoływanie zespołów doradczych i konsultacyjnych (formalnych i nieformalnych grup roboczych) czy wreszcie powierzanie mieszkańcom samodzielnego przygotowania konkretnych rozwiązań, które potem znajdą się w uchwałach i będą przyjęte do realizacji przez władze lokalne. Z perspektywy mieszkańców warto wskazać także na takie możliwości włączania w życie publiczne, jak zabieranie głosu na sesjach rady gminy, bezpośrednie komunikowanie się z radnymi podczas dyżurów czy korzystanie z inicjatywy uchwałodawczej. Trzeba zaznaczyć, że udział mieszkańców w życiu publicznym może dotyczyć właściwie każdej przestrzeni funkcjonowania społeczności lokalnej. Praktyka dowodzi, że obywatele najchętniej partycypują w rozwiązywaniu problemów związanych z infrastrukturą techniczną i zagospodarowaniem przestrzennym, kulturą oraz ochroną środowiska. Można więc powiedzieć, że w tych obszarach władze chcą współdziałania z mieszkańcami, z drugiej zaś strony dowodzi także, że to w tych obszarach mieszkańcy chcą wywierać wpływ na władze lokalne, zgłaszając swoje propozycje i spostrzeżenia 1. 1 Zielona księga wsparcia partycypacji publicznej w Polsce, 2013, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa. 2

4 Rodzi się jednak pytanie, jakie korzyści z perspektywy rozwoju społecznogospodarczego obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa daje partycypacja obywateli? Lista pożytków jest dość długa, w szczególności należy jednak wymienić zwiększenie legitymizacji władz lokalnych, poprawę zaufania społecznego, uruchamianie zasobów społeczno-kulturowych czy poprawę diagnozy potrzeb i wreszcie zapobieganie potencjalnym konfliktom w ramach wspólnoty. Trochę łatwiej ma obywatel w sferze aktywności społecznej. Zdecydowanie więcej zależy od niego samego. Każdy bowiem z nas ma konstytucyjne prawo do zrzeszania się w stowarzyszeniach, mamy prawo zakładać fundacje i tworzyć inne, mniej lub bardziej formalne społeczne aktywności. Oczywiście, zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości, państwo powinno wspierać wszelką aktywność obywatelską. Najbliżej problemów są bowiem mieszkańcy, oni wiedzą jak większość z nich rozwiązać, trzeba tylko ich w tych rozwiązaniach wspierać. Wspieranie społeczeństwa obywatelskiego, nie tylko w instytucjonalnej formie, przynosi także wiele korzyści. Silne społeczeństwo obywatelskie to świadomi obywatele, rozumiejący potrzeby wspólnoty, dążący do ich zaspokojenia, ale przede wszystkim obywatele pełni odpowiedzialności za wspólne dobro i zaangażowani w sprawy publiczne. Oddajemy do Państwa rąk dokument pn. Zintegrowany Program Aktywizacji i Partycypacji Społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego, tworzonego przez wybrane gminy powiatu krakowskiego: Skawina, Czernichów, Liszki, Mogilany, Świątniki Górne, na którym przenikają się i wzajemnie uzupełniają różnorakie funkcje przestrzenne i społeczno-gospodarcze. Znajdziecie w nim Państwo przede wszystkim szereg rekomendacji i wytycznych, których celem jest wspieranie zarówno społeczeństwa obywatelskiego, jak również pomaganie w uruchamianiu różnorodnych mechanizmów partycypacyjnych. W efekcie zaprojektowane działania mają doprowadzić do aktywizacji pozytywnych zmian w całej przestrzeni obszaru funkcjonalnego oraz usuwać przeszkody, które napotykają gminy w swoim rozwoju. Najważniejsze bowiem jest to, że partycypacja społeczna i aktywność obywatelska nie są celami samymi w sobie. Partycypujemy w życiu publicznym nie dlatego, że tak wypada, trzeba czy należy - robimy to dlatego, że chcemy mieć wpływ na rozwój naszej wspólnoty czy gminy i żeby po prostu żyło nam się lepiej. Analogicznie - chcemy działać na rzecz dobra wspólnego w organizacjach pozarządowych, bo widzimy w tym różnorodne korzyści - zarówno własne, jak i grupy w której żyjemy. Partycypacja więc służy nam wszystkim - dlatego warto ją rozwijać, promować i wspierać. Razem, we wspólnocie, jesteśmy silniejsi, łatwiej osiągamy założone cele i podnosimy jakość życia. dr hab. Ewa Bogacz Wojtanowska Instytut Spraw Publicznych UJ oraz zespół konsultantów FRDL MISTiA 3

5 Spis treści SŁOWNIK POJĘĆ... 5 WPROWADZENIE... 9 WNIOSKI Z ANALIZY DIAGNOSTYCZNEJ ANALIZA SWOT WIZJA I MISJA ROZWOJU MATRYCA OPERACYJNA WYSOKI POZIOM KAPITAŁU SPOŁECZNEGO I KOOPERACYJNEGO MIESZKAŃCÓW SPRAWNE I EFEKTYWNE MECHANIZMY PARTYCYPACJI SPOŁECZNEJ I WPŁYWU OBYWATELI NA ŻYCIE PUBLICZNE ZGODNOŚĆ PROGRAMU Z WYTYCZNYMI I ZAŁOŻENIAMI ZAWARTYMI W DOKUMENTACH WYŻSZEGO RZĘDU SYSTEM MONITOROWANIA I EWALUACJI ORAZ AKTUALIZACJI PROGRAMU

6 Słownik pojęć Niniejszy słownik został przygotowany tak, aby można było łatwo zorientować się we wzajemnych powiązaniach różnych pojęć, występujących w tekście Programu. Słownik ułożony został alfabetycznie. Edukacja medialna edukacja ukierunkowana na kształtowanie umiejętności świadomego, krytycznego i selektywnego korzystania ze środków masowego przekazu oraz aktywnej i twórczej komunikacji. Współcześnie jedną z kluczowych gałęzi edukacji medialnej jest edukacja związana ze stosowaniem technologii informacyjnych. Filantropia - udzielanie pomocy potrzebującym, dobroczynność, działalność charytatywna. Filantropia oznacza działalność osób bądź instytucji, polegającą na bezinteresownym udzielaniu pomocy (w szczególności finansowej i materialnej) potrzebującym. Kapitał ludzki wiedza, umiejętności, zdolności i inne przymioty właściwe człowiekowi, które są istotne w aktywności społecznoekonomicznej i procesie rozwoju. Bazowy element koncepcji gospodarki opartej na wiedzy. Kapitał społeczny kluczowy element życia w zorganizowanym społeczeństwie, jego wartość opiera się na wzajemnych relacjach społecznych i zaufaniu, co pozwala osiągać korzyści z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia. Oznacza postawy i umiejętności nawiązywania różnorodnych relacji i budowania na tej bazie współdziałanie, jak również zaufanie, zarówno ludzi do siebie nawzajem, jak i do instytucji rynkowych i publicznych. Kompetencje kluczowe - najważniejsze i najbardziej podstawowe kompetencje, czyli wiedza, umiejętności i postawy, które człowiek powinien rozwijać w trakcie swojego życia, żeby osiągnąć sukces w życiu prywatnym, zawodowym i społecznym, w szczególności: porozumiewanie się w języku ojczystym i językach obcych, kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowotechniczne, kompetencje informatyczne, umiejętność uczenia się, kompetencje społeczne i obywatelskie, inicjatywność i przedsiębiorczość, świadomość i ekspresja kulturalna. 5

7 Obszar funkcjonalny (OF) - zwarty układ przestrzenny, składający się np. z kilku gmin, charakteryzujący się wspólnymi uwarunkowaniami geograficznymi, przestrzennymi, społeczno gospodarczymi, oraz określonymi na ich podstawie jednolitymi celami rozwoju. Koncepcja obszarów funkcjonalnych jest spełnieniem nowych regulacji europejskich i polskich w zakresie polityki rozwoju. Ma ona polegać na integracji działań różnych podmiotów publicznych, prywatnych i pozarządowych wobec terytoriów określonych nie administracyjnie, a przestrzennie i funkcjonalnie. Obszar funkcjonalny Blisko Krakowa obszar tworzony przez wybrane gminy powiatu krakowskiego (Skawina, Czernichów, Liszki, Mogilany, Świątniki Górne), na którym przenikają się i wzajemnie uzupełniają funkcje związane m.in. z: rynkiem pracy, edukacją, handlem i usługami, a także kulturą, sportem i rekreacją, ochroną środowiska, aktywnością społeczną, komunikacją oraz mieszkalnictwem. Pozostaje on pod silnym wpływem, wzmacniającego się w czasie i rozszerzającego w przestrzeni oddziaływania Krakowa. Organizacje pozarządowe niebędące jednostkami sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub szczególne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Organizacje pozarządowe działają zwykle jako fundacje lub stowarzyszenia. W powszechnym użyciu funkcjonuje skrót NGO (non-governmental organization). Partycypacja społeczna cały wachlarz działań, metod, technik i form uczestnictwa obywateli w określaniu ich potrzeb i problemów oraz partnerskie działania, mające na celu zaspokojenie tych potrzeb i rozwiązanie zdiagnozowanych problemów. Partycypacja to m.in. wzmocnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz umożliwienie wpływu partnerów na działania realizowane przez władze lokalne poprzez włączanie w proces powstawania różnego rodzaju dokumentów planistycznych i strategicznych, badanie preferencji i potrzeb mieszkańców oraz konsultacje społeczne. Przedsiębiorczość społeczna - szczególny rodzaj przedsiębiorczości, w ramach której istotne znaczenie obok celów ekonomicznych ma misja i cele społeczne. Podmioty ekonomii społecznej to w szczególności przedsiębiorstwa społeczne, podmioty służące reintegracji społecznej i zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (np. Warsztaty Terapii Zajęciowej, Centra 6

8 Integracji Społecznej, Kluby Integracji Społecznej), organizacje pozarządowe prowadzące działalność odpłatną i nieodpłatną pożytku publicznego, a także podmioty gospodarcze, których działalność wiąże się z realizacją celów społecznych. Założeniem funkcjonowania podmiotów ekonomi społecznej nie jest maksymalizacja zysku lub zwiększenie dochodu udziałowców czy też właścicieli. Realizując działalność o celach głównie społecznych, z której zyski w założeniu są reinwestowane w te cele lub we wspólnotę (podopiecznych, beneficjentów), podmioty te służą integracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych marginalizacją, tworzeniu miejsc pracy, świadczeniu usług użyteczności publicznej. Regranting jedno z narzędzi finansowej współpracy samorządów z organizacjami pozarządowymi. Mechanizm, w ramach którego środki otrzymane w formie dotacji (grantu) przez jeden podmiot są (również w formie grantów) przekazywane innym podmiotom, w sposób zapewniający jawność i uczciwą konkurencję. Konieczna jest przy tym obecność silnej organizacji pozarządowej, która po podpisaniu umowy staje się operatorem środków finansowych, które rozdziela (w oparciu o system konkursowy) innym organizacjom. Regranting pozwala na przeniesienie przez samorząd na daną organizację parasolową kompetencji formalnych i administracyjnych, związanych z ogłaszaniem konkursów, kontrolowaniem ich przebiegu oraz rozliczaniem merytorycznym i finansowym, a sama organizacja zyskuje korzyść w postaci stabilizacji finansowej i organizacyjnej. Rewitalizacja - kompleksowy program remontów, modernizacji zabudowy i przestrzeni publicznych, rewaloryzacji zabytków na wybranym obszarze, najczęściej dawnej dzielnicy miasta, w powiązaniu z rozwojem gospodarczym i społecznym. Rewitalizacja to połączenie działań technicznych z programami ożywienia gospodarczego i działaniami na rzecz rozwiązania problemów społecznych, występujących na tych obszarach, takich jak np.: bezrobocie, przestępczość, brak równowagi demograficznej, itp. Cele rewitalizacji są usytuowane w sferze społeczno-gospodarczej i ekologiczno-przestrzennej, a działania infrastrukturalne i architektoniczno-urbanistyczne są tym celom podporządkowane (mają charakter narzędziowy). Rewitalizacja musi być realizowana we współpracy zróżnicowanych partnerów lokalnych: sektora publicznego (z reguły gminy), lokalnych przedsiębiorców oraz sektora pozarządowego, ma charakter kompleksowych, wzajemnie wzmacniających się działań. 7

9 Sektor kreatywny - działania, bazujące na kreatywności / innowacyjności / talencie, wykorzystujące kulturę dla wytwarzania produktów pozakulturalnych. Działania te charakteryzuje potencjał kreowania bogactwa oraz zatrudnienia poprzez wytwarzanie i wykorzystywanie praw własności intelektualnej. Sektor kreatywny to m.in.: reklama, film i wideo, architektura, muzyka, rynek sztuki i antyków, sztuki performatywne, gry komputerowe i wideo, rynek wydawniczy, rzemiosło, oprogramowanie, wzornictwo, radio i telewizja, projektowanie mody. Trzeci sektor - zbiorcza nazwa organizacji pozarządowych. Pojęcie nawiązuje do podziału aktywności społeczno-gospodarczej państw demokratycznych na trzy sektory: administracja publiczna (sektor państwowy), sektor biznesu (podmioty nastawione na zysk) oraz trzeci sektor (jako ogół organizacji, działających społecznie i nie dla zysku). Wolontariat świadome, dobrowolne, bezpłatne działanie na rzecz innych, wykraczające poza więzi rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie. Wolontariat może być realizowany bez pośrednictwa żadnych organizacji lub jako zaangażowanie (na rzecz pojedynczych osób, szerszych grup lub różnorakich idei) poprzez różnego rodzaju organizacje czy instytucje, jak stowarzyszenia, fundacje, parafie, urzędy miast czy gmin, szkoły, muzea, szpitale. Formalnie tylko ten drugi rodzaj zaangażowania traktowany jest jako wolontariat. 8

10 Wprowadzenie na terenie obszaru funkcjonalnego stanowi rezultat projektu Razem Blisko Krakowa zintegrowany rozwój podkrakowskiego obszaru funkcjonalnego, realizowanego w ramach programu Rozwój miast poprzez wzmocnienie kompetencji jednostek samorządu terytorialnego, dialog społeczny oraz współpracę z przedstawicielami społeczeństwa obywatelskiego, w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego Istotę programu stanowi promowanie partnerskiego, wspólnego rozwiązywania problemów na danym obszarze, realizowanego poprzez nawiązywanie współpracy przez JST, a jednocześnie upowszechnianie funkcjonalnego podejścia do polityki regionalnej na szczeblu lokalnym i zintegrowanej polityki planowania przestrzennego zmierzającej do zrównoważonego rozwoju danego obszaru. Przedmiotem współpracy Lidera (gmina Skawina) i Partnerów projektu, tj. powiatu krakowskiego, gminy Czernichów, gminy Liszki, gminy Mogilany, gminy Świątniki Górne, Lokalnej Grupy Działania Blisko Krakowa, Galicyjskiej Izby Gospodarczej, Podkrakowskiej Izby Gospodarczej, Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie, przy wsparciu FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie, jest partnerskie zarządzanie obszarem funkcjonalnym Blisko Krakowa i realizowanie zadań w drodze identyfikacji i rozwiązywania wspólnych problemów oraz kreowania wyzwań na drodze do rozwoju. Zasadniczym produktem, który powstał w ramach projektu, była Zintegrowana Strategia Rozwoju Obszaru Funkcjonalnego Blisko Krakowa. Strategia jest dokumentem planistycznym wyznaczającym najważniejsze obszary, cele, kierunki rozwoju i zadania, a także metody weryfikacji osiąganych rezultatów polityki rozwoju, prowadzonej w przestrzeni obszaru funkcjonalnego, tworzonego przez pięć gmin powiatu krakowskiego: Czernichów, Liszki, Mogilany, Skawinę, Świątniki Górne. Strategia stanowi narzędzie wspierania pozytywnych zmian społeczno-gospodarczych w całej przestrzeni obszaru funkcjonalnego oraz niwelowania barier rozwojowych. na terenie obszaru funkcjonalnego stanowi uszczegółowienie wspomnianej Strategii, w szczególności w następujących obszarach i celach: 9

11 Obszar 4 SPÓJNOŚĆ WEWNĘTRZNA I KAPITAŁ SPOŁECZNY cel operacyjny Wzmacnianie tożsamości lokalnej i spójności społecznej obszaru funkcjonalnego cel operacyjny Wspieranie aktywności obywatelskiej oraz partycypacji społecznej mieszkańców Obszar 5 NOWOCZESNE ZARZĄDZANIE PUBLICZNE cel operacyjny 5.1. Wdrażanie nowoczesnych instrumentów zarządzania publicznego cel operacyjny 5.2. Rozwój współpracy z partnerami zewnętrznymi W swoich założeniach, opracowany Zintegrowany Program Aktywizacji i Partycypacji Społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa ma na celu: wzmocnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji lokalnych, usprawnienie i upowszechnienie procesu konsultacji społecznych na terenie obszaru funkcjonalnego, umożliwienie wpływu partnerów na działania realizowane przez władze lokalne, zwiększenie poziomu wieloszczeblowego zarządzania rozwojem obszaru funkcjonalnego zgodnie z wytycznymi Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie zwiększenie zaangażowania partnerów społecznych i gospodarczych, diagnozę i rozwój możliwości realizacyjnych sektora pozarządowego na terenie obszaru funkcjonalnego, kreowanie aktywności obywatelskiej i liderów lokalnych, rozwój współpracy międzysektorowej i międzyorganizacyjnej, wzrost liczby zadań publicznych realizowanych przez organizacje pozarządowe, wykorzystanie zasobów kulturowych do wzmacniania potencjału rozwojowego kapitału społecznego (wspólne przedsięwzięcia kulturowe wzmacniające poczucie tożsamości lokalnej), implementację założeń e-partycypacji i rozwój innowacyjnych narzędzi służących pogłębieniu współpracy międzysektorowej i międzyorganizacyjnej. 10

12 zostanie ponadto zoperacjonalizowany w formie szeregu dokumentów wdrożeniowych: Mapa aktywności organizacji pozarządowych, działających na terenie obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa ; Procedura dialogu i konsultacji społecznych oraz wdrożenie jej do systemów zarządzania JST na terenie obszaru funkcjonalnego; Zasady współpracy z organizacjami społecznymi w realizacji zadań publicznych oraz wdrożenie ich do systemów zarządzania JST na terenie obszaru funkcjonalnego; Subregionalny System Analiz Samorządowych (narzędzie gromadzenia danych do analiz społecznogospodarczych obszaru funkcjonalnego). Metodologia prac nad Programem na terenie obszaru funkcjonalnego powstał w oparciu o metodę partycypacyjnoekspercką, z wykorzystaniem tzw. trójkąta współpracy. Model ten polega na wykorzystaniu trzech metod pracy nad dokumentem strategicznym, tj. eksperckiej, urzędniczej i partycypacyjnej. Dla uzyskania efektu satysfakcjonującego możliwie całą wspólnotę samorządową, konieczne było wykorzystanie wszystkich trzech metod pracy na różnych etapach tworzenia Programu. Metoda ekspercka polegała na pracy specjalistów (ekspertów) ds. zarządzania strategicznego i rozwoju regionalnego, tj. analityków, strategów, moderatorów i ewaluatorów. Metoda urzędnicza polegała na wykorzystaniu wiedzy, umiejętności i kwalifikacji pracowników instytucji samorządowych i publicznych (urzędów gmin, Starostwa Powiatowego w Krakowie, podległych jednostek we wszystkich dziedzinach strategicznego rozwoju, itp.). Metoda partycypacyjna polegała na wykorzystaniu wiedzy, umiejętności i kwalifikacji przedstawicieli społeczności lokalnej całego obszaru funkcjonalnego (radnych, lokalnych liderów, przedstawicieli lokalnych organizacji społecznych i inicjatyw obywatelskich, przedsiębiorców). Trójkąt współpracy to metoda włączania (partycypacji społecznej) przedstawicieli różnych środowisk tworzących wspólnotę lokalną obszaru funkcjonalnego do prac nad opracowaniem, wdrażaniem, ewaluacją i aktualizacją dokumentów strategicznych. 11

13 Na trójkąt współpracy składają się: sektor publiczny: władze samorządowe przedstawiciele urzędów gmin tworzących obszar funkcjonalny oraz Starostwa Powiatowego w Krakowie, przedstawiciele poszczególnych jednostek podległych (placówki oświatowe, instytucje kultury, instytucje pomocy społecznej, itp.); sektor biznesowy: pracodawcy i przedsiębiorcy, lokalne organizacje zrzeszające przedsiębiorców; sektor społeczny: przedstawiciele organizacji społecznych i środowisk niesformalizowanych, działających na terenie obszaru funkcjonalnego (organizacje pozarządowe, organizacje kościelne i wyznaniowe, grupy nieformalne, liderzy lokalni, osoby kształtujące opinię publiczną, media lokalne i regionalne, itp.). Przedstawiciele trójkąta współpracy utworzyli Konwent Strategiczny. Został on powołany decyzją Grupy Sterującej (organ projektowy) na podstawie imiennych zaproszeń, skierowanych do przedstawicieli różnych środowisk lokalnych. Zadaniem Konwentu, we współpracy z konsultantami, była operacjonalizacja prac związanych z opracowaniem Zintegrowanego Programu Partycypacji i Aktywizacji Społecznej. Tabela 1 Osoby uczestniczące w pracach nad Zintegrowanym Programem Partycypacji i Aktywizacji Społecznej. GMINA MOGILANY 1 Grzesik Jarosław Przedstawiciel Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Libertowa i Brzyczyny 2 Jarosz Sylwia Urząd Gminy Mogilany 3 Kantor Tadeusz Członek Ochotniczej Straży Pożarnej we Włosani 4 Kraus Ewa Kierownik Referatu Rozwoju Lokalnego UG Mogilany 5 Kubrak Agata Dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Mogilanach 6 Okarmus Małgorzata Radna Gminy Mogilany 7 Stokłosa Grzegorz Radny Gminy Mogilany 8 Szefer Piotr Działacz sportowy, mieszkaniec Gminy Mogilany GMINA CZERNICHÓW 9 Dzierwa Małgorzata Przedstawiciel NGO 12

14 10 Jaros Robert Przedstawiciel NGO 11 Kubas Małgorzata Przedstawiciel GOPS w Czernichowie 12 Lipowczan Ewa Sekretarz Gminy, Koordynator Gminny 13 Machaczka Dorota Inspektor w UG Czernichów 14 Romańska Anna Kierownik GOPS w Czernichowie 15 Urbańczyk-Kowalik Edyta Podinspektor w UG Czernichów GMINA ŚWIĄTNIKI GÓRNE 16 Juszczak-Lisek Agnieszka Kierownik Referatu Rozwoju Lokalnego 17 Kotarba Jacek Lider społeczny i mieszkaniec Gminy Świątniki Górne Kotarba Krystyna Lis Patrycja Prezes Stowarzyszenia Obrony Praw Obywatelskich i Wolności Słowa Podinspektor ds. pozyskiwania funduszy zewnętrznych UMiG Świątniki Górne 20 Luzar Tomasz Lider społeczny i mieszkaniec Gminy Świątniki Górne 21 Popczyńska Konon Zofia Prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Świątnik Górnych 22 Słomka Witold Burmistrz Miasta i Gminy Świątniki Górne 23 Tylek Dariusz Koordynator ds. rozwoju i promocji UMiG Świątniki Górne GMINA LISZKI 24 Baster - Budziaszek Małgorzata Kierownik GZEAS Liszki 25 Grela Janina Dyrektor Gimnazjum w Mnikowie 26 Jakubaszek Janusz pracownik Urzędu Gminy Liszki 27 Jastrzębska Beata Prezes Zarządu Fundacji Przyjaciół Wsi Rączna 28 Macałka Izabela Kierownik GOPS Liszki 29 Pawłowski Zbigniew Dyrektor Szkoły Podstawowej w Morawicy 30 Pilis Dagmara Radna Gminy Liszki 31 Poniedziałek Małgorzata Profesor Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Prezes Zarządu Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Wsi Czułów 32 Stopa Jerzy Prezes Zarządu Gminnego OSP w Gminie Liszki 13

15 POWIAT KRAKOWSKI Pelc Krzysztof Wróblewska-Mółka Izabela Zymom Piotr Buchowska Halina Specjalista d/s funduszy unijnych Starostwa Powiatowego w Krakowie Dyrektor Wydziału Architektury, Budownictwa, Inwestycji i Remontów Starostwa Powiatowego w Krakowie Dyrektor Wydziału Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Leśnictwa Starostwa Powiatowego w Krakowie GMINA SKAWINA członek Skawińskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego 37 Góra Dawid Redaktor naczelny Gazety Skawina Raz w miesiącu 38 Grodecki Stanisław członek Skawińskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego 39 Grzeszczuk Michał Dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej w Skawinie 40 Hałat Marcin Redaktor naczelny portalu InfoSkawina 41 Kolasa Paweł Zastępca Burmistrza Miasta i Gminy Skawina Niechaj Józef Ożóg Tomasz członek Skawińskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego Pełnomocnik Burmistrza ds. Pozyskiwania Środków Zewnętrznych 44 Pachel Norbert Prezes Stowarzyszenia Budujemy nadzieje 45 Stawowy Tomasz Urząd Miasta i Gminy Skawina 46 Wrzoszczyk Daniel Przewodniczący Skawińskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego 47 Żak Stanisław Zastępca Burmistrza Miasta i Gminy Skawina POZOSTALI CZŁONKOWIE 48 Bierówka Janusz Stowarzyszenie Nasz Radziszów 49 Kowal Agnieszka Stowarzyszenie Dobro Powraca 50 Nędza Grzegorz Stowarzyszenie Dla Włosani 51 Puchała Jacek Uniwersytet Rolniczy w Krakowie 52 Sotwin Dorota Stowarzyszenie Przyjaciół Wsi Rączna Źródło: opracowanie własne. 14

16 Sesje strategiczne z udziałem Konwentu prowadzone były metodami interaktywnymi z użyciem narzędzi i technik treningowych, pozwalających uczestnikom indywidualnie i grupowo identyfikować potrzeby i problemy, a następnie analizować i proponować możliwe rozwiązania. Ekspertem strategicznym była dr hab. Ewa Bogacz-Wojtanowska. Zespół ekspertów z ramienia FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji tworzyli: Jacek Kwiatkowski, Wojciech Odzimek, Dawid Hoinkis i Krzysztof Malczyk. Ich rola polegała przede wszystkim na moderowaniu procesu tworzenia dokumentu oraz proponowaniu narzędzi i podawaniu przykładów rozwiązań sprawdzonych w innych przypadkach. Taki sposób prowadzenia sesji strategicznych z Konwentem (praca indywidualna, zespołowa i na forum plenarnym) gwarantował możliwość indywidualnych wypowiedzi uczestników, jak również sprawne osiąganie consensusu. Zaletami metody partnersko-eksperckiej są: włączanie społeczności lokalnych w proces opracowywania dokumentu i decydowania o najważniejszych założeniach polityki rozwoju obszaru funkcjonalnego, ale dzięki temu również w proces ich wdrażania, wysoki stopień konsultacji społecznych oraz zgodność procedur z zasadami polityki strukturalnej Unii Europejskiej. Szczegółowy zakres prac nad Programem Prace, związane z opracowaniem Zintegrowanego Programu Aktywizacji i Partycypacji Społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa, obejmowały w szczególności następujące działania: 1) Opracowanie diagnozy w zakresie partycypacji i aktywności społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego: a. Opracowanie raportu z analizy stanu partycypacji społecznej na całym obszarze funkcjonalnym w oparciu o dane statystyczne oraz dotychczas stosowane zasady i praktyki, b. Przygotowanie i przeprowadzenie badania aktywności lokalnych organizacji pozarządowych na terenie obszaru funkcjonalnego oraz preferencji i potrzeb mieszkańców w zakresie partycypacji; 2) Przeprowadzenie analizy zasobów własnych i otoczenia (analiza SWOT) dla obszaru funkcjonalnego w zakresie współpracy samorządu z sektorem pozarządowym oraz aktywizacji i partycypacji społecznej (sesja strategiczna z udziałem Konwentu Strategicznego); 15

17 3) Określenie misji i wizji współpracy na terenie obszaru funkcjonalnego (sesja strategiczna z udziałem Konwentu Strategicznego); 4) Opracowanie planu operacyjnego Zintegrowanego Programu Aktywizacji i Partycypacji Społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego: a. Określenie obszarów, celów strategicznych i celów operacyjnych Programu (sesja strategiczna z udziałem Konwentu Strategicznego), b. identyfikacja kierunków interwencji (kluczowych zadań i projektów) w ramach poszczególnych celów operacyjnych (sesja strategiczna z udziałem Konwentu Strategicznego) 5) Określenie systemu monitorowania i ewaluacji Programu oraz aktualizacji: a. określenie ram logistycznych realizacji kierunków interwencji (kluczowych zadań i projektów), b. Opracowanie mierników realizacji celów Programu, c. Opracowanie podsystemów zarządzania, monitoringu i ewaluacji Programu. 6) Konsultacje dokumentu oraz opracowanie ostatecznej wersji dokumentu Zintegrowanego Programu Aktywizacji i Partycypacji Społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego po konsultacjach społecznych. Partnerskie zarządzanie sprawami publicznymi, stanowiące fundament niniejszego Zintegrowanego Programu Aktywizacji i Partycypacji Społecznej, jest niezbędne dla prawidłowego, zrównoważonego i zintensyfikowanego, inteligentnego rozwoju całego obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa. 16

18 Wnioski z analizy diagnostycznej Jednym z elementów prac nad niniejszym Programem było opracowanie diagnozy w zakresie partycypacji i aktywności społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego - w oparciu o dane statystyczne oraz dotychczas stosowane zasady i praktyki, a także wyniki badania aktywności lokalnych organizacji pozarządowych na terenie obszaru funkcjonalnego oraz badania preferencji i potrzeb mieszkańców w zakresie partycypacji. Poniżej przedstawiono główne wnioski z analizy diagnostycznej. Udział w wyborach powszechnych wskazywany jest przez mieszkańców obszaru funkcjonalnego za najczęściej wykorzystywaną i najbardziej efektywną formę wpływania na sytuację w gminie. Należy przy tym zauważyć, że frekwencja we wszystkich wyborach parlamentarnych w latach była nieznacznie niższa od średniej małopolskiej, jednocześnie delikatnie wyższa od przeciętnej dla Krakowskiego Obszaru Metropolitalnego. Odwrotnie sytuacja kształtowała się w wyborach samorządowych. Co do zasady można stwierdzić, że wskaźniki frekwencji w wyborach parlamentarnych i samorządowych na terenie obszaru funkcjonalnego są zbliżone i oscylują wokół granicy 50% osób uprawnionych do głosowania. Zdecydowanie niższe wskaźniki uczestnictwa są cechą charakterystyczną wyborów europejskich. Najbardziej angażujące mieszkańców całego obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa, podobnie jak w całej Małopolsce, były przedterminowe wybory parlamentarne w 2007 r., zogniskowane wokół silnego konfliktu dwóch największych partii sejmowych. Z punktu widzenia problematyki rozwoju lokalnego, za najbardziej istotne uznać należy jednak uczestnictwo mieszkańców w wyborach samorządowych. Istotnym czynnikiem wspierającym zaangażowanie w wybory lokalne w ostatnich latach było operowanie na poziomie jednostek samorządu terytorialnego znaczną pulą środków zewnętrznych płynących z funduszy europejskich. Przeciętnie w każdych kolejnych wyborach samorządowych odnotowywano coraz wyższą frekwencję. Podobnie w większości gmin uczestnictwo w ostatnich wyborach lokalnych było wyższe niż w ostatnich wyborach krajowych. Można tym samym stwierdzić, że mieszkańcy obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa w coraz 17

19 większym stopniu dostrzegają siłę i znaczenie własnego głosu na rozwój społeczno-gospodarczy na poziomie własnej wspólnoty samorządowej. Istotnym zjawiskiem jest ponadto najwyższa dynamika uczestnictwa w wyborach lokalnych na terenie gmin o najwyższych wskaźnikach migracji. Można zatem stwierdzić, że nowi mieszkańcy z istotnym stopniu wykorzystują formalne narzędzia demokracji do wywierania wpływu na kształt najbliższego otoczenia. Wybierając raczej doraźne i stosowane w długich odstępach czasu sposoby wpływania na życie w gminie (wybory powszechne), mieszkańcy chcieliby jednocześnie mieć większy wpływ na podejmowane bieżące decyzje samorządu lokalnego, zwłaszcza w zakresie inwestycji komunalnych, tj. drogi, chodniki, kanalizacji, wodociągów, spraw budżetowych gminy oraz rozbudowy infrastruktury sportowo-rekreacyjnej. Zwraca uwagę niedostrzeganie roli i tym samym rzadkie uczestnictwo mieszkańców w konsultacjach społecznych. Może to być spowodowane słabą organizacją procesu konsultacji. Znacząca część mieszkańców nie posiada wiedzy z zakresu możliwych form konsultacji społecznych. Zasady obecnie realizowanych konsultacji społecznych nie są dla nich w pełni zrozumiałe. Wydaje się, że potrzeba udoskonalenia procesu konsultacji społecznych jest jednym z kluczowych wyzwań, które pozwoli na poprawę poziomu partycypacji społecznej na terenie obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa. Najczęściej stosowanymi i jednocześnie najbardziej skutecznymi zdaniem mieszkańców formami konsultacji społecznych na terenie obszaru funkcjonalnego są zebrania wiejskie/komitety osiedlowe oraz spotkania publiczne - około 1 / 3 badanych wskazała te formy konsultacji jako stosowane często lub bardzo często, a około połowa respondentów stwierdziła, że są one najskuteczniejsze. Ponadto zdaniem mieszkańców skuteczną formą konsultacji są również e-konsultacje, na razie jednak stosowane sporadycznie. Badania ankietowe mieszkańców wskazują, że najczęściej wykorzystywaną formą przekazywania informacji o prowadzonych konsultacjach jest publikacja na stronie internetowej. Wśród innych form ankietowani mieszkańcy wymieniali informacje na tablicy ogłoszeń, a także ogłoszenia parafialne. 18

20 Najczęściej konsultacjom społecznym poddawane są dokumenty dotyczące planowania przestrzennego (54,7% odpowiedzi) oraz dokumenty strategiczne, tj. strategia rozwoju gminy (35,9%). Zwraca uwagę relatywnie wysoki odsetek ankietowanych (28,1%), którzy wskazali, że nie wiedzą jakie dokumenty są konsultowane. O ile znalezienie informacji o prowadzonych konsultacjach społecznych nie sprawia mieszkańcom kłopotu, to analiza odpowiedzi wskazuje na małe zaangażowanie i wiedzę w zakresie samego udziału w konsultacjach. Około 27,5% ankietowanych mieszkańców stwierdziło, że nie wie w jakiej formie można obecnie zgłaszać uwagi do konsultowanych dokumentów. Wśród osób, które orientowały się w sposobie zgłaszania uwag do konsultowanych spraw, najczęściej wskazywano na oficjalne pismo skierowane do urzędu (56,7%). Wśród postulowanych form zgłaszania uwag dominowały różnego rodzaju formy elektroniczne mieszkańcy rekomendowali prowadzenie konsultacji poprzez (66,7%) bądź stronę internetową gminy (43,3%). Niezwykle ważna dla przebiegu i efektów konsultacji jest właściwa informacja o ich wynikach. Wobec zebranych odpowiedzi mieszkańców wydaje się, że w gminach tworzących obszar funkcjonalny Blisko Krakowa istnieje problem komunikacyjny na linii samorząd mieszkańcy. Zdecydowana większość ankietowanych (58%) stwierdziła bowiem, że nie wie czy udzielane są informacje zwrotne do zgłaszanych w procesie konsultacji uwag. Jeszcze większy odsetek badanych (77%) stwierdził, że nie wie czy materiały z procesu konsultacji, ich wyniki i ostatecznie podejmowane decyzję są upubliczniane. Zdaniem ankietowanych mieszkańców w największym stopniu proces konsultacji utrudnia: brak zainteresowania konsultacjami ze strony urzędników (48,3% wskazań), brak wiary ze strony mieszkańców i przedstawicieli organizacji pozarządowych we wdrożenie proponowanych przez nich zmian (40,5%), brak łatwo dostępnej informacji o prowadzonych konsultacjach (40,5%). Jednocześnie wskazywali oni również, że istotnym utrudnieniem jest brak społecznego zainteresowania konsultacjami (39,7% wskazań). Wydaje się, że w gminach tworzących obszar funkcjonalny Blisko Krakowa można zidentyfikować (w zakresie partycypacji) mechanizm błędnego koła. Partycypacyjne formy rządzenia są przez przedstawicieli władz lokalnych zbyt mało cenione. Władze samorządowe, z reguły przekonane o doskonałości demokracji 19

21 przedstawicielskiej, której istotę uosabiają (jako wybrani w wyborach powszechnych), nie do końca są skłonne traktować mieszkańców jako współrządzących. Im bardziej propartycypacyjne działania władz lokalnych będą miały wymuszony, fasadowy charakter, tym samym aktywność mieszkańców będzie się obniżała. Im bardziej natomiast aktywność mieszkańców będzie malała, tym bardziej władze lokalne nie będą skłonne do angażowania ich we współzarządzanie sprawami lokalnymi. Sposobem na przerwanie błędnego koła jest budowanie bardziej trwałych podstaw aktywności obywatelskiej. Wydaje się, że budowanie tych relacji warto rozpocząć od poprawy procesu wymiany informacji między mieszkańcami a samorządem, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, oraz usprawnienia procesu partycypacji. Przeciętnie na terenie obszaru funkcjonalnego w latach liczba stowarzyszeń, fundacji i organizacji społecznych zwiększyła się o 20%. Niemniej jednak w odniesieniu do innych jednostek porównawczych wskaźnik fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych przypadających na 10 tys. mieszkańców na terenie obszaru funkcjonalnego jest względnie niski. Jednocześnie, w ramach badania ankietowego 17% spośród badanych mieszkańców zadeklarowało członkostwo w ramach organizacji pozarządowej. Najwyższy wskaźnik liczby organizacji pozarządowych w całym okresie prowadzonej analizy zaobserwowano w przypadku gminy Czernichów. Na koniec 2013 r. był on wyższy od średniej wojewódzkiej i wynosił 33 jednostki na 10 tys. mieszkańców. Wszystkie pozostałe gminy charakteryzowały się względnymi wskaźnikami na poziomie niższym od przeciętnej powiatowej. Największym beneficjentem środków przeznaczanych w ramach dotacji dla organizacji pozarządowych są kluby sportowe. We wszystkich gminach środki przeznaczane na zadania z zakresu upowszechniania kultury fizycznej i sportu stanowią ponad 60% wszystkich funduszy na rzecz podmiotów trzeciego sektora. Dodatkowo, kluby sportowe często są także beneficjentami konkursów na realizację zadań z zakresu organizacji wypoczynku czy przeciwdziałania problemom społecznym. Analiza wydatków w poszczególnych gminach wskazuje ponadto, że wciąż w niewielkim stopniu organizacje pozarządowe angażowane są do dostarczania usług publicznych, szczególnie z zakresu animacji kulturalnej, pomocy społecznej, a także promowania i wspierania 20

22 działalności gospodarczej. Choć można w tym obszarze wymienić pozytywne przykłady, skala współpracy pozostaje marginalna. Dobrze zdefiniowana lokalna polityka kulturalna oraz odpowiadające na miejscowe deficyty instytucje kultury mogą nie tylko spełniać funkcje ochrony dziedzictwa czy kreowania wydarzeń kulturalnych, lecz przyczyniać się do zwiększenia poziomu partycypacji społecznej. Postępujące zmiany w zakresie uczestnictwa w kulturze prowadzą do coraz większej podaży usług kulturalnych po stronie organizacji pozarządowych, a nawet przedsiębiorstw prywatnych. Usługi sektora kultury na poziomie gminnym organizowane są często w sposób nieformalny. Ruchy te przede wszystkim obserwowane są w przestrzeni kulturalnej wielkich miast, lecz stopniowo znajdują zwolenników i naśladowców w mniejszych społecznościach lokalnych. Ponieważ w gminach Czernichów oraz Liszki nie funkcjonują inne niż biblioteki typy instytucji kultury, w statystykach BDL GUS wykazany został brak imprez kulturalnych. Analiza wydatków budżetowych, w tym dotacji na rzecz organizacji pozarządowych, wskazuje jednak, że dużą część zadań w zakresie usług kulturalnych realizowana jest przez podmioty trzeciego sektora, a także placówki edukacyjne. Specyfika usług sektora kultury w gminach zlokalizowanych wokół dużej aglomeracji miejskiej, jaką jest Kraków, a także służebność tego sektora, nie tylko w sferze rozwoju kapitału społecznego, lecz także w sferze rozwoju funkcji turystycznej i gospodarczej poszczególnych gmin, stanowi wyzwanie do szukania nowych dróg dostarczania oferty kulturalnej. Istotnym wyzwaniem wydaje się zbudowanie spójnej, komplementarnej oferty dla mieszkańców całego obszaru, będącej jednoczesną alternatywą dla form spędzania czasu wolnego w Krakowie. 21

23 Analiza SWOT Analiza SWOT stanowi jedną z najpopularniejszych metod diagnozy sytuacji, w jakiej znajduje się wspólnota samorządowa. Służy porządkowaniu i segregacji informacji, stanowi użyteczną pomoc przy dokonywaniu oceny zasobów i otoczenia danej jednostki samorządu terytorialnego, ułatwia też identyfikację problemów i określenie priorytetów rozwoju. Jej nazwa to skrót od pierwszych liter angielskich słów, stanowiących jednocześnie pola przyporządkowania czynników, mogących mieć wpływ na powodzenie planu strategicznego silne strony (strenghts), słabe strony (weaknesses), szanse (opportunities) i zagrożenia (threats). S -> STRENGHTS, czyli silne strony, atuty W -> WEAKNESSES, czyli słabe strony, słabości O -> OPPORTUNITIES, czyli okazje, szanse T -> THREATS, czyli zagrożenia, bariery rozwoju Zgodnie z powyższym, czynniki rozwoju podzielić można na wewnętrzne, na które społeczność lokalna ma wpływ (silne i słabe strony), oraz na czynniki zewnętrzne umiejscowione w bliższym i dalszym otoczeniu jednostki (szanse i zagrożenia). Podział ten dokonuje się również według innego kryterium, co pozwala zidentyfikować: czynniki pozytywne, czyli atuty i szanse, oraz czynniki negatywne, czyli słabe strony i zagrożenia. W ramach praz warsztatowych z udziałem Konwentu strategicznego przeprowadzono analizę SWOT dla obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa w zakresie współpracy samorządu z sektorem pozarządowym oraz aktywizacji i partycypacji społecznej. Następnie zdefiniowane czynniki poddano końcowej weryfikacji oraz rangowaniu (dokonanie oceny wpływu poszczególnych czynników analizy na rozwój obszaru funkcjonalnego Blisko Krakowa do 2020 roku). 22

24 Rangowanie analizy SWOT odbywało się poprzez dokonanie oceny każdego czynnika analizy w kontekście jego wpływu na strategiczny rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa". Ocena dokonywana była w skali 0-3, gdzie: PRZY ATUTACH I SZANSACH 0 pkt. oznacza, że dany czynnik, pomimo tego, iż istnieje, nie ma żadnego wpływu (lub nie będzie mieć) na rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa"; 1 pkt. oznacza, że dany czynnik ma bardzo słaby wpływ na rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa"; 2 pkt. oznacza, że dany czynnik ma duży wpływ na rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa"; 3 pkt. oznacza, że dany czynnik ma bardzo duży, kluczowy/strategiczny wpływ na rozwój Obszaru Funkcjonalnego "Blisko Krakowa". W powyższych przypadkach mowa o pozytywnym wpływie, tzn. że każdy z czynników wymienionych w kategoriach ATUTY I SZANSE pomaga w rozwoju strategicznym obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa", albo wręcz może lub powinien być wykorzystany w realizacji jakichkolwiek działań na rzecz jego rozwoju. PRZY SŁABOŚCIACH I ZAGROŻENIACH 0 pkt. oznacza, że dany czynnik, pomimo tego, iż istnieje, nie ma żadnego wpływu (lub nie będzie mieć) uniemożliwiającego rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa"; 1 pkt. oznacza, że dany czynnik ma bardzo słaby wpływ hamujący rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa"; 2 pkt. oznacza, że dany czynnik ma duży wpływ hamujący rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa"; 3 pkt. oznacza, że dany czynnik ma bardzo duże, kluczowe/strategiczne znaczenie przeszkadzające, utrudniające, hamujące rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa". W przypadku SŁABOŚCI I ZAGROŻEŃ wpływ każdego czynnika na strategiczny rozwój obszaru funkcjonalnego ma charakter negatywny, co oznacza, że każdy z ocenianych czynników w tych kategoriach może przeszkodzić lub zahamować rozwój obszaru funkcjonalnego "Blisko Krakowa". 23

25 Tabela 2 Wyniki analizy SWOT - rangowanie przez członków Konwentu Strategicznego. MOCNE STRONY SŁABE STRONY Czynniki, mające kluczowy wpływ na rozwój Obszaru Funkcjonalnego Blisko Krakowa (2,26 3 pkt.) Liderzy lokalni, prowadzący organizacje pozarządowe, z kompetencjami eksperckimi w danej dziedzinie Lokalność organizacji pozarządowych - dobre rozpoznanie problemów wspólnot lokalnych, osadzenie w konkretnych potrzebach społecznych Zakorzenienie organizacji w tradycjach lokalnych, silna tożsamość (historia wspólnot lokalnych, miejscowości, znane osoby, kultura lokalna, itp.) Niski poziom profesjonalizacji działalności prowadzonej przez organizacje, brak przygotowania organizacji do formalnego (proceduralnego) działania Brak wiedzy, doświadczeń oraz przygotowania do współpracy międzysektorowej (brak znajomości mechanizmów i możliwości współpracy zarówno przez samorząd, jak i przez organizacje pozarządowe) Duża biurokratyzacja w kontaktach samorządu z organizacjami pozarządowymi także w zakresie pozyskiwania środków Niskie kompetencje organizacyjno-prawne, zarządcze i komunikacyjne wśród członków organizacji, braki kompetencji w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi Nieznajomość ze strony organizacji pozarządowych procedur ubiegania się o środki budżetowe Duża zależność organizacji od jednej osoby, jej lidera, brak zastępowalności liderów w organizacjach uśpienie wielu organizacji w sytuacji braku lidera Czynniki, mające duży wpływ na rozwój Obszaru Funkcjonalnego Blisko Krakowa (1,51 2,25 pkt.) Entuzjazm ludzi tworzących organizacje pozarządowe Brak anonimowości i silne więzy społeczne (w szczególności w odniesieniu do środowisk wiejskich) Nieznajomość uwarunkowań organizacyjnoprawnych i funkcjonalnych, determinujących sposoby i formy działania partnerów, ze strony samorządu, jak i organizacji pozarządowych Mała ilość osób - członków i wolontariuszy aktywnie zaangażowanych w działania organizacji (mimo stosunkowo dużej liczby członków rejestrowych) 24

26 Współpraca pomiędzy poszczególnymi samorządami i sektorem pozarządowym m.in. działalność Lokalnej Grupy Działania Blisko Krakowa, realizacja partnerskiego projektu Razem Blisko Krakowa.. Wzajemne relacje i znajomość lokalnego biznesu i sektora pozarządowego - łatwiejsze nawiązywanie współpracy Różnorodność organizacji ze względu na dziedziny i formy działania Wdrożone fundusze sołeckie jako podstawowa forma partycypacji w obszarze zarządzania publicznego Przychylność mediów lokalnych dla działalności prowadzonej przez organizacje pozarządowe Akceptacja społeczna organizacji pozarządowych i ich działalności na terenie obszaru funkcjonalnego Rozpoznawalność organizacji, ich działań i liderów wśród społeczności lokalnych Duża ilość organizacji pozarządowych na terenie obszaru funkcjonalnego Słaba aktywność organizacji w zakresie partycypacji, reagowania na zaproszenia gmin do współpracy (niska frekwencja na spotkaniach, w badaniach, itp.) Niewystarczająca ilość środków materialnych, osobowych, organizacyjnych przeznaczanych na wsparcie organizacji (środki nieadekwatne do oczekiwań) Niewystarczający poziom współpracy pomiędzy organizacjami a mediami lokalnymi Mało przejrzyste procedury współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi przypadki podejmowania decyzji w trybie nieformalnym Niewystarczające zasoby lokalowe znacznej części organizacji pozarządowych, działających na terenie obszaru funkcjonalnego Niewystarczająca promocja organizacji i ich działań zarówno realizowana przez same podmioty pozarządowe, jak i podmioty innych sektorów oraz media Brak gotowości do przyjęcia odpowiedzialności za wspólne działania (zarówno po stronie samorządu, jak i organizacji) Nadmiar obowiązków urzędników gmin, tworzących obszar funkcjonalny, zajmujących się wsparciem dla organizacji oraz współpracą międzysektorową Problemy komunikacyjne pomiędzy sektorami i wewnątrz nich Cykliczność działania wielu organizacji z terenu obszaru funkcjonalnego ( od akcji do akcji ) Brak partnerskiego podejścia w kontaktach międzysektorowych Czynniki, mające bardzo słaby wpływ na rozwój Obszaru Funkcjonalnego Blisko Krakowa (0,76 1,50 pkt.) Rosnąca liczba nowych organizacji pozarządowych Różnice w zakresie aktywności (animowania) i oferowanych przez samorząd form wsparcia w poszczególnych gminach, tworzących obszar funkcjonalny 25

27 SZANSE ZAGROŻENIA Czynniki, mające kluczowy wpływ na rozwój Obszaru Funkcjonalnego Blisko Krakowa (2,26 3 pkt.) Systemowa edukacja obywatelska od najmłodszych lat, w tym ukierunkowana na kształtowanie postaw obywatelskich i uświadamianie organizacyjno-prawnych aspektów funkcjonowania organizacji pozarządowych Pokazywanie dobrych praktyk od szczebla lokalnego po krajowy Nastawienie wszystkich sektorów na dialog i porozumienie Wykorzystanie form elektronicznych (w tym mediów społecznościowych) w zakresie komunikacji i promocji działań organizacji pozarządowych Stosunkowo mała aktywność społeczna, słabe zaangażowanie ludzi (mieszkańców) do działania Słaba wiedza i świadomość ludzi zakładających organizacje pozarządowe, co do procedur prawnych i innych Skomplikowane procedury prawne i niestałość prawa Słabość finansowa sektora pozarządowego w Polsce, bardzo mały odsetek organizacji pozarządowych, prowadzących działalność gospodarczą, niewielka dywersyfikacja źródeł finansowania, niskie kompetencje w zakresie pozyskiwania funduszy zewnętrznych Czynniki, mające duży wpływ na rozwój Obszaru Funkcjonalnego Blisko Krakowa (1,51 2,25 pkt.) Promocja i organizacja wolontariatu oraz zaangażowania społecznego na terenie obszaru funkcjonalnego ( branie spraw w swoje ręce przez mieszkańców) Zmiany ułatwienia w przepisach prawnych dot. działalności organizacji pozarządowych (m.in. projekt nowelizacji ustawy Prawo o stowarzyszeniach) Rosnąca świadomość obywatelska Premiowanie partnerstw w przepisach (np. w kontekście pozyskiwania środków) partnerstwa pomiędzy sektorami, partnerstwa w ramach obszarów funkcjonalnych Wypalenie liderów organizacji pozarządowych Klientelizm i roszczeniowość niektórych organizacji Zdarzająca się jeszcze nieufność społeczna do organizacji pozarządowych i ich działań (postrzeganie organizacji przez pryzmat załatwiania interesów wąskiej grupy osób lub swoich) Ograniczone możliwości organizacyjnoprawne prowadzenia działalności w sferze społecznej 26

28 Wsparcie organizacji w zakresie pozyskiwania większych środków europejskich Pozytywne nastawienie społeczne do działań organizacji pozarządowych Ośrodek Wsparcia dla Organizacji Pozarządowych i Inicjatyw Obywatelskich Powiatu Krakowskiego szansa na nowe instrumenty wsparcia dla lokalnych organizacji Wciąganie w inicjatywy społeczne przedstawicieli biznesu, społeczna odpowiedzialność biznesu Wykorzystanie bazy lokalowej szkół dla potrzeb organizacji pozarządowych Rozwój współpracy międzysektorowej, w tym współpracy organizacji pozarządowych z biznesem Zjawisko grantozy (ukierunkowanie organizacji pozarządowych na pozyskiwanie środków zewnętrznych, kosztem mniejszej dbałości o potrzeby społeczne) Słaba współpraca wewnątrz sektora pozarządowego, nastawienie na konkurencję, rywalizację (np. w zakresie pozyskiwania środków zewnętrznych) zamiast na współpracę Niski kapitał społeczny (niski poziom zaufania społecznego) Zaangażowanie polityczne niektórych organizacji i/lub ich liderów Skłonność instytucji publicznych do poszukiwania nieprawidłowości w działaniach organizacji pozarządowych kwestie skarbowe, personalne, itp. Brak wolnego czasu, który można przeznaczyć na działalność społeczną Niedostatecznie realizowana edukacja obywatelska w kraju zagrożenie dla przyszłości całego sektora Bliskość Krakowa duża liczba osób napływowych, realizujących potrzeby zawodowe i kulturalne wciąż w Krakowie, nieangażujących się w sprawy wspólnoty lokalnej Duże rozdrobnienie w ramach sektora pozarządowego ograniczone możliwości działania, hermetyzacja, koncentracja na problemach bardzo wąskiej grupy ludzi Słabe tradycje w zakresie współdziałania i urzeczywistniania idei demokracji lokalnej/ społeczeństwa obywatelskiego Czynniki, mające bardzo słaby wpływ na rozwój Obszaru Funkcjonalnego Blisko Krakowa (0,76 1,50 pkt.) Niektóre trendy cywilizacyjne (m.in. promowanie egoizmu i indywidualizmu) 27