Znaczenie komunikacji empatycznej w procesie wychowawczym.

Transkrypt

1 Znaczenie komunikacji empatycznej w procesie wychowawczym. Istota komunikacji w pracy nauczyciela. Rola nauczyciela we współczesnej szkole to nielada wyzwanie. Nauczyciel występuje w różnych, choć powiązanych ze sobą rolach. Jest ekspertem w zakresie wiedzy i stara się sprawnie przekazywać umiejętności. Jest też organizatorem, który przygotowuje miejsce pracy, przestrzeń i czas, aby skutecznie wypełnić rolę eksperta. Jest też inspiratorem czyli motywuje uczniów do otwierania się na nowe dziedziny wiedzy i umiejętności. Spełnia również jednocześnie rolę integratora dbając o dobrą atmosferę, która ma sprzyjać osiąganiu wspólnych celów. Jednak aby nawiązać dobre relacje z grupą musi niewątpliwie umiejętnie się z nią porozumiewać. Proces edukacyjny jest nieustannym procesem komunikacji 1. Porozumiewając się uczymy się lubić samych siebie i siebie nawzajem, uczymy się wpływać na siebie, budować, kształtować, uczymy się odpowiedzialności za siebie i za to co robimy. Zadaniem nauczyciela jest więc wspomaganie dobrej komunikacji poprzez stosowanie narzędzi, technik oraz metod pomocnych dla skutecznego komunikowania się ze światem. Komunikacja empatyczna. Analizując proces komunikacji wyróżniamy dwa sposoby przekazywania informacji: werbalny (głównie fakty, wnioski) i niewerbalny (nastroje, uczucia). Niezgodność pomiędzy komunikatem werbalnym i niewerbalnym może mieć poważne konsekwencje w postaci zaburzenia komunikacji. We wzajemnej komunikacji bardzo ważnym zagadnieniem jest otwartość na tego z kim rozmawiamy. Nasze komunikaty nie są przekazywane jedynie na płaszczyźnie ściśle informacyjnej (komunikacja werbalna), na styl porozumiewania się mają również wpływ nasze emocje (komunikacja niewerbalna). Często jednak nie zdajemy sobie sprawy z tego jak nasze emocje wpływają na relacje z innymi i że nasz komunikat może zostać odebrany inaczej niż tego oczekujemy. Umiejętności odczytywania własnych emocji i odpowiedniej reakcji na emocje innych powinniśmy nauczyć naszych uczniów. Joseph A. DeVito uważa, że efektywna komunikacja charakteryzuje się pięcioma cechami: otwartością, wsparciem, pozytywnością, równością i empatią.

2 Aby budować pozytywne i pogłębione więzi nauczyciel uczeń trzeba umiejętnie uczyć oraz stosować te kompetencje. Otwartość, która sprawia, że wypowiadający się mówi szczerze, odkrywając do pewnego stopnia siebie a słuchający również szczerze reaguje. Nie ma nic gorszego niż obojętność drugiej strony na to co komunikujemy. Wsparcie charakteryzuje się tym, że stwarzamy pomocną atmosferę podczas wypowiedzi ucznia. Jeśli osoba wypowiadająca się czuje, że to co mówi zostanie skrytykowane albo nastąpi atak słowny, to na pewno nie będzie chętna żeby się otworzyć. Pozytywność oznacza, że wyrażamy pozytywne uczucia dla drugiej osoby, a to sprawia, że uczeń czuje się lepiej i chętnie ujawni swoje uczucia. Równość, jak podkreśla Joseph A. DeVito jest o tyle charakterystyczna, że tak naprawdę nie istnieje. Nie ma dwóch ludzi równych pod każdym względem. Jednak pomimo różnic, komunikacja interpersonalna może przebiegać w atmosferze równości. Obie strony, zarówno nauczyciel jak i uczeń, powinny traktować się jako wartościowe osoby, z których każda ma coś istotnego, ciekawego do przekazania. Ostatnią kompetencją opisywaną przez Josepha A. DeVito jest empatia rozumiana jako wczuwanie się w sytuację drugiej osoby, rozumienie tego co czuje. Nie oceniamy zachowań jako dobre czy złe, staramy się je zrozumieć. Osoba posiadająca tą kompetencję według jest wyczulona na sygnały emocjonalne i potrafi dobrze słuchać innych, wykazuje się wrażliwością na sprawy innych i zrozumieniem ich punktu widzenia oraz pomaga innym, opierając się na zrozumieniu ich potrzeb i uczuć. Można więc pokusić się o stwierdzenie, że empatyczna komunikacja polega na byciu otwartym, stwarzaniu pozytywnej atmosfery, aby druga osoba również mogła się otworzyć oraz traktowaniu drugiego człowieka jako osoby w pełni wartościowej licząc się z jej uczuciami. Aktywne słuchanie Skupianie się na wypowiadaniu się, to niestety za mało, jeśli chcemy się sprawnie komunikować. Nieumiejętny sposób może mieć poważny wpływ na słuchanie. Monotonny

3 ton głosu, zbyt wolne tempo wypowiedzi jak i brak kontaktu wzrokowego a także niedostosowanie mowy ciała do wypowiadanych słów mogą być przyczynami nieaktywnego słuchania. Ponadto ma na to wpływ szereg zakłóceń określonych mianem barier komunikacyjnych. Niektóre z nich to takie, które pojawiają się tylko na poziomie mentalnym, tzn. w zaciszu mojego umysłu, inne przejawiają się również na poziomie werbalnym. Przykładami barier komunikacyjnych są: porównywanie domyślanie się przygotowywanie odpowiedzi filtrowanie osądzanie skojarzenia utożsamianie się przygotowywanie rad sprzeciwianie się przekonanie o swojej racji zmiana toru zjednywanie Zadaniem nauczyciela jest eliminowaniem wszelkich barier w kontaktach z uczniem. Nauczyciel w relacjach z uczniem powinien słuchać aktywnie, ponieważ: Słuchając dajemy uczniowi poczuć naszą akceptację i chęć zrozumienia go. Aktywne słuchanie prowokuje ucznia do mówienia. Pozwala, by mówił o tym, co czuje, jak widzi problem, jak daną sytuację przeżywa. Właściwe słuchanie umożliwia uczniowi samodzielne odszukanie rozwiązania. Aktywnie słuchając nauczyciel zapobiega przedwczesnemu wyciąganiu wniosków. Umożliwia nieudzielanie rad. Słuchając ucznia nauczyciel pozwala mu się wygadać. To często przynosi ulgę i problem jest łatwiejszy do zniesienia.

4 Aktywne słuchanie jest formą pomocy. Jest to objaw naszego bycia obok, zainteresowania. To dawanie drugiemu człowiekowi tego, co w danym momencie potrzebuje. Podczas rozmowy nauczyciel powinien starać się informować ucznia, że usłyszał to, co mówił. Może to zrobić za pomocą niewerbalnych (gesty, mimika, potakiwanie) lub werbalnych metod, a takimi są parafrazowanie - powtórzenie własnymi słowami tego, co powiedział uczeń. klaryfikacja - to prośba o wyjaśnienie, gdy nie możemy zrozumieć wypowiedzi. zadawanie pytań - ważne jest, by unikać tzw. pytań zamkniętych. Czyli takich, na jakie udziela się odpowiedzi: "tak" lub "nie". Pytania otwarte dają możliwość uzyskania konkretnych informacji od ucznia. odzwierciedlanie uczuć - im bliższe sercu uczucie tym trudniej się je wyraża. Aby pomóc uczniowi należy się skoncentrować na uczuciach. Podkreślić i pomóc mu w uświadomieniu tych uczuć, które wyraża się nieświadomie. Podsumowanie Opanowanie umiejętności dobrego komunikowania się jest sztuką i wymaga treningu. Wkład pracy nauczyciela w budowanie pozytywnej atmosfery sprzyjającej porozumieniu wymaga dużo pracy, a i tak nie ma pewności, że nasze starania przyniosły oczekiwany efekt. Najlepszym sposobem jest omawianie z uczniami tematu emocji oraz komunikowania swoich uczuć na lekcjach wychowawczych. Im wcześniej nauczyciel to zrobi, tym sprawniej będzie się komunikował z młodzieżą. Warto uczyć uczniów wyrażania swoich emocji poprzez komunikat JA, który: Mówi o naszych myślach, uczuciach i doznaniach wywołanych zachowaniem drugiej osoby. Daje nam możliwość reagowania na zachowania innych z zachowaniem godności własnej i drugiej osoby. Wskazuje na zachowanie drugiej osoby które to uczucie, doznanie lub myśl wywołało. Pokazuje co w związku z tym mam ochotę zrobić, lub do jakich konsekwencji to zachowanie prowadzi. JA (myślę / czuję / robię)..,

5 kiedy Ty, ponieważ, i oczekuję (chciałbym / proszę / proponuję). Niewątpliwie istotną jest umiejętność asertywności, dzięki której uczniowie otwarcie wyrażają swoje myśli, preferencje, uczucia, przekonania, poglądy, wartości, bez odczuwania wewnętrznego dyskomfortu i nie lekceważąc siebie nawzajem i nauczycieli. W sytuacjach konfliktowych, umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis, bez poświęcania własnej godności i rezygnacji z uznanych wartości. Od kompetencji komunikacyjnych zależy powodzenie aktu porozumiewania się. Ich dobre opanowanie gwarantuje sukces życiowy, jakkolwiek go rozumiemy. Dajmy więc choć namiastkę tego sukcesu naszym uczniom ucząc ich rozumienia własnych emocji oraz uczuć innych. Bibliografia: 1. Covey S. R.: 7 nawyków skutecznego działania. Wydawnictwo REBIS, Poznań Davis M. H.: Empatia o umiejętności współodczuwania. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, DeVito J.A: The Interpersonal Book Of Communication Goleman D.: Inteligencja emocjonalna. Media Rodzina, Poznań Hamlin S.: Jak mówić żeby nas słuchali. Wydawnictwo PETIT, Warszawa Konrad S. i Hendl C.: Inteligencja emocjonalna. Videograf II, Chorzów 2005 Przypisy: 1. Kiezik-Kordzińska E.: Szkoła dialogu. Jak skutecznie porozumiewać się. WSiP, Warszawa 2004