Nr Informacja. Ocena realizacji programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ

Transkrypt

1 KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Ocena realizacji programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych Marzec 2005 Ewa Czerwińska Informacja Nr 1132 Zgodnie z zapisami ustawy, Narodowe Fundusze Inwestycyjne miały zwiększyć wartość swych aktywów poprzez zapewnienie należących do nich spółkom trwałego wzrostu ich wartości. Realizacja tego celu miała doprowadzić do restrukturyzacji tych przedsiębiorstw i ich prywatyzację poprzez szybką sprzedaż inwestorom branżowym. Dodatkowo realizacja programu NFI, czyli inaczej powszechnej prywatyzacji miała wpłynąć na zwiększenie społecznego stopnia uczestnictwa w przemianach systemowych w Polsce i wpłynąć na rozwój rynku kapitałowego. Jednak po 9 latach realizacji programu NFI większość jego założeń nie została zrealizowana. Trzeba jednak przyznać, że program NFI nakazywał funduszom realizację wielu celów, których efektywne wykonanie okazało się w praktyce bardzo trudne. Mimo innych wyjściowych założeń, do programu trafiły na ogół spółki gorsze i małe. Tego rodzaju podmioty miałyby nikłe szanse dokonania restrukturyzacji i prywatyzacji w przypadku tradycyjnych ścieżek prywatyzacji kapitałowej. Program NFI w dużej mierze umożliwił ich przekształcenia kapitałowe i restrukturyzacyjne.

2 BSiE 1 Narodowe Fundusze Inwestycyjne (NFI) zostały powołane odgórnie w ramach realizacji programu powszechnej prywatyzacji (PPP). Miały ona na celu dokonanie prywatyzacji, wchodzących do nich 512 spółek przy odpowiedniej kontroli i regulacji ze strony państwa oraz podniesienie wartości tych spółek drogą restrukturyzacji poprzez zapewnienie odpowiedniego systemu motywacyjnego dla prywatnych firm zarządzających. W miarę prywatyzacji regulacja ze strony państwa miała stopniowo zanikać. W ustawie o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji z dnia 30 kwietnia 1993 r. jedynym celem działania funduszy, zapisanym bezpośrednio, jest pomnażanie majątku NFI, w szczególności poprzez powiększanie wartości akcji (udziałów) spółek, których fundusze są udziałowcami (art. 4 ustawy o NFI). Cel ten miał być głównie realizowany przez poprawę zarządzania spółkami parterowymi, pozyskiwanie dla nich nowych technologii i ewentualnych pożyczek, a także wprowadzanie korzystnych powiązań gospodarczych. Przy konstrukcji programu NFI zakładano stworzenie nowego mechanizmu procesu prywatyzacji, mającego na celu jego przyspieszenie i rozszerzenie zakresu, a jednocześnie obniżenie ogólnych kosztów zmian własnościowych. Zgodnie z założeniami programu, po dziesięciu latach NFI (Narodowe Fundusze Inwestycyjne zostały zarejestrowane w 1995 r., a wniesienie ostatniej transzy spółek parterowych dokonało się w czerwcu 1996 r.) miały się przekształcić w fundusze, działające na podstawie obowiązujących w tym czasie przepisów ogólnych. Nie jest to zapisane w ustawie o NFI, ale w zapisach statutów poszczególnych funduszy. Zobowiązują one rady nadzorcze funduszy do przedstawienia na kolejnych, zwyczajnych walnych zgromadzeniach akcjonariuszy po 31 grudnia 2005 r. projektu uchwały o przekształceniu funduszu. Nie jest to jednak zobowiązanie silnie wiążące, nie jest bowiem umocowane ustawowo i odpowiednia zmiana w statucie (decyzją ¾ głosów akcjonariuszy) może je uchylić. Tak się stało np. w VI i IX NFI, gdzie decyzjami walnych zgromadzeń funduszy postanowienie to zostało usunięte z ich statutów. Z treści umów o wynagrodzenia za wyniki finansowe, zawartych przez Ministra Skarbu Państwa z firmami zarządzającymi NFI, wynika, że po wyczerpaniu 15% pakietu akcji funduszy przeznaczonego na wypłatę ich wynagrodzeń, Skarb Państwa nie będzie posiadał akcji NFI, a więc i prawa głosu w sprawie ich dalszego funkcjonowania. W praktyce może nawet dojść do braku przekształcenia funduszu. Stan obecny W okresie od 1996 r. do 30 czerwca 2004 r., z ogółu 512 spółek portfelowych, NFI sprzedały akcje 485 podmiotów, co oznacza znalezienie inwestora strategicznego w odniesieniu do 94,7% spółek objętych programem. Dla porównania, w okresie drogą prywatyzacji kapitałowej (pośredniej) udostępniono akcje (udziały) 349 podmiotów, co stanowiło 9,7% przedsiębiorstw państwowych objętych trybem ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz art. 19 ustawy o przedsiębiorstw państwowych. Minister Skarbu Państwa konsekwentnie kontynuuje proces wychodzenia Skarbu Państwa z kapitałowego zaangażowania w NFI. Ponadto, zmniejszającemu się udziałowi Skarbu Państwa w kapitale zakładowym funduszy towarzyszy, prowadzona przez fundusze, polityka skupowania własnych akcji. Udział Skarbu Państwa (SP) w kapitałach zakładowych Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI) ma więc tendencję malejącą W pierwszym półroczu

3 2 BSiE 2004 r. dokonano (wg daty przeniesienia praw własności) sprzedaży akcji Skarbu Państwa w sześciu narodowych funduszach inwestycyjnych. 1 Według najnowszych danych 2, na dzień 8 grudnia 2004 r. udział Skarbu Państwa w kapitale zakładowym NFI kształtował się w przedziale 2,49% do 18,36%, a w pięciu funduszach Skarb Państwa nie jest już akcjonariuszem. W porównaniu do pierwszego półrocza 2004 r. 3 Skarb Państwa przestał mieć udziały w trzech NFI: Drugim NFI S.A., w NFI Kwiatkowski S.A oraz w NFI Piast S.A. Tabela 1. Kapitałowe zaangażowanie Skarbu Państwa w Narodowych Funduszach Inwestycyjnych na dzień r. L.p. NFI Firma zarządzająca Liczba akcji w kapitale zakładowym Udział SP w% 1. FUND.1 NFI S.A. Ballinger Capital Sp. z o. o ,14 2. JUPITER NFI Trinity Managament Sp. z o. o ,71 3. NFI Progress S.A. PZU NFI Managament Sp. z o. o ,49 4. NFI Viktoria S.A. Ballinger Capital Sp. z o. o ,10 5. NFI Magna Polonia S.A. AIB WBK Fund Managament Sp. z o. o ,48 6. NFI Oktava S.A. KP Konsorcjum Sp. z o. o , NFI FOKSAL S.A. Obecnie bez FZ ,06 8. Zachodni NFI S.A. Obecnie bez FZ ,08 9. NFI Fortuna S.A. Ballinger Capital Sp. z o. o ,13 Źródło: Raport z realizacji programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w latach , MSP, Warszawa, dn Z ogólnej puli 512 spółek parterowych uczestniczących w programie NFI, na dzień 30 listopada 2004 r.: 219 spółek zostało całkowicie sprywatyzowanych, 130 spółek zostało postawionych w stan upadłości lub likwidacji, z czego 43 zostało wykreślonych z rejestru, w wyniku zakończenia procesu upadłości, likwidacji bądź w związku z fuzją spółek, 155 spółek znajduje się pod aktywnym nadzorem Ministerstwa Skarbu Państwa, akcje 3 spółek zostały wniesione na dokapitalizowanie innych podmiotów, w 2 spółkach akcje Skarbu Państwa zostały umorzone, w przypadku 3 spółek akcje Skarbu Państwa zostały wniesione do innych podmiotów. Aktualnie Ministerstwo Skarbu Państwa sprawuje ogólny nadzór nad 244 spółkami parterowymi (co stanowi ca 47,7% udziału w pierwotnej liczbie 512 spółek, które weszły do programu powszechnej prywatyzacji), z których 91 znajduje się w stanie upadłości, a w 5 trwa proces likwidacji. W przypadku 2 spółek prowadzone jest równoległe postępowanie upadłościowe i układowe. Łącznie w stan upadłości i likwidacji postawiono 18,5% podmiotów spośród 512 wniesionych do NFI (dla ogółu spółek objętych przekształceniami własnościowymi, w analogicznym okresie, wskaźnik ten jest większy ca 20%).Udział Skarbu Państwa w kapitale zakładowym tych spółek znajduje się w przedziale od 0,29% do 40%. 4 1 Dynamika przekształceń własnościowych Nr 58, Ministerstwo Skarbu Państwa, czerwiec 2004 r. 2 Raport z realizacji programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w latach , MSP, Warszawa, dn Dynamika przekształceń własnościowych Nr 58, Ministerstwo Skarbu Państwa, czerwiec 2004 r. 4 Raport z realizacji programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w latach , MSP, Warszawa, dn

4 BSiE 3 Ocena efektywności NFI Najważniejszym miernikiem działania spółek jest osiągany przez nie wynik finansowy netto. Według raportu MSP 5 wyniki finansowe netto uzyskiwane przez fundusze w trakcie realizacji programu nie osiągały zadawalającego poziomu. W latach działalność NFI zamknęła się łączną stratą w wysokości 3 615,4 mln zł. Na tle wyników finansowych spółek sprywatyzowanych innymi metodami niż program PPP, badane (przez MSP) spółki NFI osiągnęły w okresie najgorsze wyniki finansowe. Pomimo, że były to spółki duże, generowały straty przez kolejne trzy lata ( ), w tym najgorsze wyniki spółki te uzyskały w 2001 r.. Z tego względu, spółki uczestniczące w programie NFI nie spełniły założeń tego programu. W spółkach, w których pozyskani inwestorzy strategiczni byli zainteresowani rozwojem przedsiębiorstwa i dokonywali inwestycji w maszyny i urządzenia, następowała poprawa wyników finansowych spółek i ich pozycji rynkowej. Jednak w dużej części, sposób funkcjonowania spółek był zdeterminowany krótkookresowymi planami inwestorów o charakterze spekulacyjnym, którzy w zakupie większościowych pakietów akcji spółek NFI widzieli metodę upłynnienia najcenniejszych aktywów spółek i nie byli bezpośrednio zainteresowani ich rozwojem. Fundusze NFI były zainteresowane głównie wynikiem finansowym transakcji zbycia tych pakietów, wybierały więc inwestorów, którzy oferowali najwięcej. W 2000 r. (półmetek programu), spółki NFI uzyskały ujemne wyniki finansowe w wysokości brutto: -520,1 mln zł i netto: -740,8 mln zł. Również w 2002 r. spółki te miały wyniki ujemne odpowiednio brutto: -409,9 mln zł i netto: -581,7 mln zł. Dopiero w 2003 r. spółki NFI osiągnęły dodatnie wyniki finansowe 149,3 mln zł (poprzednio jedynie w roku 1997 NFI osiągnęły zysk w wysokości 199 mln zł), ale uzyskały wyniki gorsze od przeciętnych dla ogółu prywatyzowanych podmiotów, a wskaźnik rentowności obrotu (będący swoistą miarą postępu uzyskiwanego przez przedsiębiorstwo w zakresie restrukturyzacji produktu, obniżki kosztów oraz jego rynkowej pozycji) był lepszy w 2003 r. tylko od wskaźników firm prywatyzowanych w drodze konwersji wierzytelności za akcje. 6 Również ogólny wniosek, jaki przedstawiła w swym raporcie Najwyższa Izba Kontroli po przeprowadzeniu kontroli efektów działalności narodowych funduszy inwestycyjnych do połowy 2000 r. brzmiał następująco: zestawienie korzyści i kosztów wynikłych z realizacji ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych wskazuje na niską efektywność tej formy prywatyzacji i zagospodarowania majątku, zwłaszcza z punktu widzenia interesów Skarbu Państwa i włączenia obywateli w proces zmian własnościowych. 7 Wniosek ten jest obecnie w dalszym ciągu podtrzymywany przez Departament Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji NIK. Należy stwierdzić, że wyniki finansowe uzyskiwane przez spółki NFI były statystycznie gorsze od przeciętnych wyników prywatyzowanych przedsiębiorstw. Część założeń programu NFI zostało zrealizowanych (szybkie sprywatyzowanie spółek parterowych), jednak udział w programie powszechnej prywatyzacji nie przyniósł korzyści ekonomicznych obywatelom (mimo ich masowego udziału w odbiorze powszechnych świadectw udziałowych i ich zamianie na akcje NFI odpowiednio: 96,2% i 98,7% uprawnionych), a zasadniczy cel ustawowy narodowych funduszy inwestycyjnych, jakim było pomnożenie wartości ich majątku, nie został osiągnięty. Osiągnęły je natomiast firmy zarządzające 5 Tamże. 6 Tamże. 7 Informacja o wynikach kontroli efektów działalności narodowych funduszy inwestycyjnych, NIK, Warszawa, grudzień 2001 r.

5 4 BSiE majątkiem NFI. Wynagrodzenia były wypłacane firmom zarządzającym w pełnej wysokości według ustalonych ryczałtów (najczęściej było ono ustalane w wysokości EUR rocznie, co odpowiadało 2,6% wartości zarządzanego majątku), niezależnie od efektów zarządzania czy liczby zarządzanych pakietów wiodących spółek parterowych. W kontekście ujemnych wyników finansowych, osiąganych przez fundusze i braku realizacji ustawowego celu, jakim było pomnażanie wartości majątku funduszy wypłacanie wynagrodzeń firmom zarządzającym (i przeznaczanie na ten cel kolejnych akcji NFI) w dotychczasowej wysokości było nieracjonalne. Program NFI przyspieszył wprawdzie proces prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz przyczynił się początkowo do ożywienia rynku kapitałowego, ale obecnie znaczenie NFI na tym rynku jest marginesowe. Ponadto, koszty poniesione przez Skarb państwa na prywatyzację spółek w ramach programu NFI, były wyższe aniżeli przy prywatyzacji przeprowadzonej innymi metodami. 8 Ograniczenia programu NFI Ocena efektywności działania narodowych funduszy inwestycyjnych powinna być sprzężona z przedstawieniem ograniczeń, jakie wpływały na działalność NFI. Program NFI zamiast rozpocząć się w 1993 r. w okresie, kiedy zaczynał się okres wzrostu gospodarczego, wystartował na przełomie 1995/1996, a więc w okresie szczytu koniunktury. W efekcie opóźnienia programu warunki przeprowadzenia restrukturyzacji uległy pogorszeniu. Przede wszystkim, od 1996 r. nastąpił skokowy wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych i osłabieniu uległa pozycja konkurencyjna przedsiębiorstw. Wchodzący do Polski inwestorzy zagraniczny wprowadzali nowe technologie oraz źródła zaopatrzenia i aktywność restrukturyzacyjna spółek parterowych była spóźniona, nie miały już one bowiem szans na wyprzedzenie inwestycyjne. NFI nakazywała funduszom realizację wielu celów, których efektywne wykonanie okazało się w praktyce bardzo trudne. W praktyce powstał konflikt między interesami Skarbu Państwa a interesami prywatnych akcjonariuszy, zwłaszcza w okresie pogarszających się warunków ekonomicznych. Według analizy Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową 9, konstrukcja programu i funduszy wskazywała, ze NFI nie były w stanie dokonywać głębokiej restrukturyzacji przedsiębiorstw wniesionych do PPP. Były one przede wszystkim pomyślane jako tymczasowi właściciele, których funkcja polegała głównie na szybkiej realizacji procesu odpaństwowienia spółek parterowych, a nie jako inwestorów strategicznych. To dopiero firmy zarządzające NFI miały wprowadzać inwestorów strategicznych. NFI posiadały w swoich portfelach tylko 33% pakietów wiodących różnych przedsiębiorstw z wielu branż oraz ca 478 pakietów mniejszościowych (każdy po 1,93% udziału własnościowego), a zaangażowanie w stosunku do jednego podmiotu nie mogło przekraczać 25% wartości aktywów funduszu. Ponadto, w momencie powstania NFI, nie były one wyposażone w płynne środki finansowe, zaś przejściowy etap programu nie sprzyjał pozyskiwaniu nowych kapitałów drogą emisji akcji czy obligacji. Źródłem środków na inwestycje mogła być jedynie sprzedaż pakietów własnościowych spółek parterowych lub zaciąganie długów. To wszystko praktycznie ograniczało możliwości pełnienia przez NFI funkcji inwestora strategicznego, niezbędnego do przeprowadzenia skutecznej restrukturyzacji powierzonych spółek, z których duża część była słaba (kilka na krawędzi bankructwa) i nie było szans na istotne zwiększenie ich wartości. Sytuacja 8 Tamże. 9 J. Szomburg, M. Dzierżanowski, Możliwość działania Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w perspektywie do roku 2004, IbnGR, Gdańsk, maj 1999 r.

6 BSiE 5 ta nie sprzyjała podejmowaniu w stosunku do nich istotnych działań restrukturyzacyjnych, zwłaszcza w obliczu pogarszających się warunków ekonomicznych. Jeśli restrukturyzacja nie dawała szans na istotne zwiększenie wartości, to najbardziej wskazaną drogą postępowania była szybka sprzedaż spółek parterowych. Poważnym problemem programu był również narastający konflikt między prywatnymi akcjonariuszami a firmami zarządzającącymi. Nakłady restrukturyzacyjne, nieprzynoszące widocznego wzrostu wartości firmy, były niekorzystne dla akcjonariuszy funduszy i tylko w niewielkim stopniu dla firmy zarządzającej. W sytuacji braku atrakcyjnych celów inwestycyjnych w ramach programu i ograniczonych możliwości inwestowania na zewnątrz, firma zarządzająca mogła sobie rekompensować brak potencjalnych zysków z powodu braku wzrostu wartości funduszu poprzez wysokie, zryczałtowane wynagrodzenie za zarządzanie. Zdolność akcjonariuszy do działań określających racjonalność kosztów zarządzania, jak i zdolność Skarbu Państwa do skutecznego kontrolowania firm zarządzających i egzekwowania realizacji ich działań restrukturyzacyjnych, była w początkowym okresie funkcjonowania programu niewystarczająca. Powyższa sytuacja oraz perspektywa uzyskania wynagrodzenia za dodatnie wyniki finansowe prowadziła do konsolidowania własności przez aktywnych akcjonariuszy w celu przejmowania kontraktów na zarządzanie funduszami. 10 Podsumowanie Według zapisów ustawy, Narodowe Fundusze Inwestycyjne miały zwiększyć wartość swych aktywów poprzez zapewnienie należącym do nich spółkom trwałego wzrostu ich wartości. Realizacja tego celu miała doprowadzić do restrukturyzacji tych przedsiębiorstw i ich prywatyzację poprzez szybką sprzedaż inwestorom branżowym. Dodatkowo realizacja programu NFI (czyli inaczej powszechnej prywatyzacji) miała wpłynąć na zwiększenie społecznego stopnia uczestnictwa w przemianach systemowych w Polsce i wpłynąć na rozwój rynku kapitałowego. Po 9 latach realizacji programu NFI większość jego założeń nie została zrealizowana W ciągu dziewięcioletniego okresu działalności NFI odnotowały nie wzrost, ale ponaddwukrotny spadek wartości aktywów, co oznacza niezrealizowanie ich podstawowego celu ustawowego (po części wynikało to z powodu zawyżenia wartości księgowej tych spółek w konfrontacji z wartością rynkową nawet o jedną trzecią). 2. Ponadto, oceniając działalność funduszy pod względem realizacji poprawy efektywności spółek parterowych, należy stwierdzić, że fundusze nie spełniły oczekiwań pod tym względem. Dotychczasowy, łączny bilans wyników finansowych netto NFI był ujemny, a wartość tej straty w okresie wyniosła ca 3,6 mld zł, przy czym jej największy poziom został wygenerowany w 1999 r. w kwocie ca 1,9 mld zł. Osiągane przez fundusze przychody ze sprzedaży spółek nie pokrywały kosztów ich funkcjonowania, przede wszystkim ze względu na dominujące w nich sumy wynagrodzeń dla firm zarządzających funduszami, wynoszące od 62% w 1996 roku do 65% w 2003 r. kosztów operacyjnych NFI. 10 J. Szomburg, M. Dzierżanowski, Możliwość działania Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w perspektywie do roku 2004, IbnGR, Gdańsk, maj 1999 r. 11 patrz: Raport z realizacji programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w latach , MSP, Warszawa, dn Informacja o wynikach kontroli efektów działalności narodowych funduszy inwestycyjnych, NIK, Warszawa, grudzień 2001 r Raport Gazety Bankowej z dnia 26 maja 2003 r., Cicha agonia co zostało z NFI, opracowała Małgorzata Pokojska

7 6 BSiE 3. Dokonywane przez NFI działania restrukturyzacyjne w spółkach nie przyniosły, na ogół, spodziewanych rezultatów ekonomicznych. Osiągane przez spółki portfelowe wyniki ekonomiczne okazały się gorsze od wyników przeciętnych dla ogółu spółek spoza programu NFI. W dużej mierze na tę sytuację miała też wpływ słaba wyjściowa kondycja ekonomiczna spółek ostatecznie wniesionych do programu NFI, mało atrakcyjnych branżowo (pochodzących z branż o bardzo ograniczonych perspektywach rozwoju) oraz czasowego przesunięcia rozpoczęcia programu NFI na początek okresu dekoniunktury gospodarczej, co utrudniło prowadzenie działań restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych. 4. Po ukształtowaniu się prywatnego akcjonariatu, od 1998 r. wszystkie decyzje, nawet strategiczne, podejmowane są samodzielnie przez same fundusze i Skarb Państwa nie ma narzędzi wywierania wpływu na korektę działalności funduszy. Skarb Państwa posiadając jedynie do 25% akcji spółki portfelowej nie dokonywał samodzielnie procesu sprzedaży pakietów akcji spółek. Natomiast udziałowcy firm zarządzających od momentu przejęcia kontroli nad NFI zmierzali do maksymalizacji zysków m.in. poprzez wyjście kapitałowe z pakietów akcji spółek portfelowych drogą wariantu likwidacyjnego i dystrybucji uzyskanych środków dla akcjonariuszy. Oznaczało to wychodzenie ze spółek bez przeprowadzenia procesu restrukturyzacji i bez zwiększenia ich wartości. Ustawa nie wprowadziła żadnych mechanizmów zabezpieczających przed takim rozwojem wypadków, w sytuacji tendencji do sprzedaży przez większość obywateli powszechnych świadectw udziałowych a potem akcji i skupienie ich w krótkim czasie przez prywatnych większościowych udziałowców. Ponadto wydatkowanie środków finansowych na inwestycje w bezpieczne instrumenty finansowe skazywało NFI na rolę biernych inwestorów. 5. Wprawdzie w początkowym okresie realizacja programu NFI przyczyniła się do ożywienia rynku kapitałowego, jednak po ukształtowaniu się prywatnego akcjonariatu funduszy, w wyniku którego znaczące udziały w NFI posiadają wielkie organizacje kapitałowe (np. PeKaO S.A. czy BRE Bank S.A.) traktujące je jak inwestycje długoterminowe nastąpiło obniżenie płynności na rynku akcji NFI i jego zmarginalizowanie. Na koniec 2000 r. wartość rynkowa wszystkich NFI, wynosząca ca 1,8 mld zł, stanowiła 1,4% wartości kapitalizacji giełdy. Już w 2000 r. udział wartości akcji NFI obniżył się w stosunku do końca 1997 r. o 82%, a wartość rynkowa o 52,3% Nie nastąpiły oczekiwane efekty programu, związane z powszechnych uwłaszczeniem. Wprawdzie techniczna dystrybucja powszechnych świadectw udziałowych zakończyła się sukcesem, ale przeciętni nabywcy świadectw nie osiągnęli znaczących korzyści ekonomicznych z tytułu uczestnictwa w programie NFI. Przede wszystkim wynikało to z proporcjonalnie małej wartości majątku przeznaczonego do prywatyzacji (w drodze powszechnej prywatyzacji). W wyniku realizacji programu NFI uzyskano dla budżetu państwa kwotę ca 1,7 mld zł, a wydatkowano sumę ca 454 mln zł., przy czym celem programu nie było uzyskanie wpływów budżetowych. Jednak koszty, poniesione przez Skarb Państwa na prywatyzację spółek w ramach NFI, były wyższe niż przy prywatyzacji przeprowadzonej innymi metodami (o 14% w latach ). Niewiele też zyskała gospodarka, zwłaszcza w stosunku do spodziewanych efektów programu NFI. Ostatecznie, skala programu była niewielka (zwłaszcza w stosunku do pierwszych założeń), nie przeprowadzono głębszej restrukturyzacji większości spółek parterowych, nie powstał też impuls rozwojowy w stosunku do rynku kapitałowego. Program nie stworzył masowego akcjonariatu, a fundusze wykupiły głównie wielkie grupy kapitałowe (m.in. BRE Bank S.A., PeKaO S.A., PZU S.A.). W pierwszej fazie programu fundusze uporządkowały jednak finanse i zarządzanie w spółkach, przestawiły je na dzia- 12 Informacja o wynikach kontroli efektów działalności narodowych funduszy inwestycyjnych, NIK, Warszawa, grudzień 2001 r.

8 BSiE 7 łalność w gospodarce rynkowej, wymieniły znaczącą część zarządów i w większości dokonały ich prywatyzacji. 7. Główne korzyści z programu NFI osiągnęły firmy zarządzające ich majątkiem. Na wynagrodzenie tych firm składało się roczne ryczałtowe wynagrodzenie za zarządzanie (ustalane najczęściej przez fundusze w wysokości 1,6 mln EUR wypłacane ze środków funduszy oraz roczne wynagrodzenie za wyniki finansowe (wypłacane ze środków uzyskanych ze sprzedaży akcji NFI należących do Skarbu Państwa). Z ustaleń kontroli NIK-u, przeprowadzonej w latach w NFI i w spółkach parterowych wynikało, że: umowy o wynagrodzenia za wyniki finansowe dla firm zarządzających nie uzależniały prawa do jego uzyskania i określonej wysokości od efektów tego zarządzania, w umowach o zarządzanie nieprecyzyjnie określono terminy, od których należało naliczać wynagrodzenie, w wyniku czego zarządy NFI wypłaciły wynagrodzenia firmom zarządzającym w stopniu wyższym (o ca 10%), niż wynikało to z zasad określonych umowami, ogólnie obowiązki firm zarządzających zostały w umowach określone nieprecyzyjnie, co utrudniało rozliczenie tych firm z dokonywanej pracy. Z tytułu umów o wynagrodzenie za wyniki finansowe Skarb Państwa wypłacił firmom zarządzającym NFI po 9 latach funkcjonowania kwotę ca 143,4 mln zł. Zmiana zapisów umów nastąpiła w 1999 r. i polegała głównie na zapewnieniu możliwości uczestnictwa Skarbu Państwa w transakcjach sprzedaży akcji spółek portfelowych, co umożliwiło szybkie zakończenie prywatyzacji spółek wniesionych do programu NFI i przyniosło znaczne przychody do budżetu państwa. 8. Ponieważ po zakończeniu prywatyzacji funduszy w końcu 1998 r., dominującą pozycję w akcjonariacie większości NFI miało kilka znaczących grup kapitałowych, a jednocześnie grupy te weszły wcześniej do programu jako udziałowcy firm zarządzających nastąpiło połączenie funkcji własności i funkcji zarządzania. Łączenie ról doprowadziło do wielu zjawisk niekorzystnych, między innymi do utrzymywania wysokich kosztów operacyjnych, których zasadniczą część (75-80%) stanowiły wynagrodzenia dla firm zarządzających oraz do transferu aktywów miedzy funduszami, co umożliwiło firmom zarządzającym wykorzystywanie majątku funduszy do umocnienia własnej pozycji. Dominujący akcjonariusze zarabiają przede wszystkim na wysokich kosztach zarządzania, a to stanowi konflikt w stosunku do racjonalizacji kosztów i do działań na rzecz wzrostu wartości funduszy. Sytuacja ta doprowadziła do konfliktu interesów miedzy akcjonariuszami i braku wyraźnej realizacji zasadniczego, ustawowego celu NFI. Trzeba jednak dodać, że, mimo pierwotnych założeń (początkowo do programu miały wejść przedsiębiorstwa duże i o stosunkowo dobrej sytuacji finansowej), ostatecznie do programu trafiły spółki gorsze i głównie małe. Tego rodzaju podmioty miałyby nikłe szanse dokonania restrukturyzacji i prywatyzacji w przypadku tradycyjnych ścieżek prywatyzacji kapitałowej. Program NFI umożliwił ich przekształcenia kapitałowe i restrukturyzacyjne.

9 8 BSiE Aneks (Źródło: Raport z realizacji programu Narodowych Funduszy Inwestycyjnych w latach , MSP, Warszawa, dn ) Wyniki finansowe NFI w latach (w tys. zł) FUNDUSZ Zysk /Strata Fundusze Fund.1 Pierwszy NFI Drugi NFI Jupiter NFI NFI Progress V NFI Victoria NFI Magna Polonia VII NFI im.kazimierza Wielkiego Oktava NFI NFI im. E. Kwiatkowskiego Foksal NFI XI NFI NFI Piast NFI Fortuna Zachodni Fundusz Inwestycyjny NFI NFI Hetman Kwoty wypłat dla firm zarządzających, z tytułu umów o wynagrodzenie za wyniki finansowe (stan na r.) Firma zarządzająca Dotychczasowe wynagrodzenie z tytułu umów o wynagrodzenie za wyniki finansowe 1. BRE/Cresco Management Sp. z o.o. (BRE Private ,97 PLN Equity Sp. z o.o., obecnie: Ballinger Capital Sp. z o.o. 2.. BRE/IB Austria Management Sp. z o.o. (Creditanstalt ,30 PLN SCG Fund Management S.A. obecnie: CA IB Fund Management Sp. z o.o. 3. Trinity Management Sp. z o.o ,89 PLN 4. Konsorcjum Raiffeisen Atkins-Zarządzanie Funduszami ,52 PLN S.A. 5. Hevelius Management Sp. z o.o ,25 PLN 6. VHF Advisory Services AG ,49 PLN 7. Private Equity Poland Sp. z o.o., ,87 PLN 8. International Westfund Holdings Limited ,83 PLN 9. NFI Management Sp. z o.o. (dawniej: PZU NFI Management ,77 PLN Sp. z.o.o. 10. Eurofund Management Sp. z o.o ,00 PLN 11. Yamaichi Regent Special Projects Ltd ,60 PLN 12.KP Konsorcjum Sp. z o.o ,00 PLN Razem ,49 PLN

10 BSiE 9 Ewa Czerwińska Informacja Abstrakt