Praktyczne omówienie regulacji z orzecznictwem

Transkrypt

1 Biegli w postępowaniu sądowym cywilnym i karnym Praktyczne omówienie regulacji z orzecznictwem Joanna Dzierżanowska, Joanna Studzińska KOMENTARZE PROBLEMOWE

2 Biegli w postępowaniu sądowym cywilnym i karnym Praktyczne omówienie regulacji z orzecznictwem Joanna Dzierżanowska, Joanna Studzińska KOMENTARZE PROBLEMOWE Zamów książkę w księgarni internetowej WARSZAWA 2016

3 Stan prawny na 8 września 2016 r. Recenzentki dr hab. Agnieszka Góra-Błaszczykowska dr hab. Małgorzata Wąsek-Wiaderek, prof. KUL Jana Pawła II Wydawca Magdalena Stojek-Siwińska Redaktor prowadzący Katarzyna Gierłowska Opracowanie redakcyjne Michał Dymiński Łamanie Fotoedytor Poszczególne części komentarza opracowały: Joanna Dzierżanowska: część II Joanna Studzińska: część I Copyright by Wolters Kluwer SA, 2016 ISBN: Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Spis treści SPIS TREŚCI Wykaz skrótów Część I Biegły w postępowaniu cywilnym Rozdział 1. Status biegłego Pojęcie biegłego Rodzaje biegłych Powołanie biegłego Wiadomości specjalne Charakter stosunku łączącego biegłego z organem sądowym Rękojmia należytego wykonywania obowiązków przez biegłego Instytucja naukowa Prawa i obowiązki. Przyrzeczenie (art. 280, 287 k.p.c.) Odpowiedzialność biegłego Wyłączenie biegłego Wynagrodzenie biegłego Wybrane orzecznictwo Rozdział 2. Wykorzystanie dowodu z opinii biegłego w postępowaniu cywilnym Charakter opinii biegłego w postępowaniu rozpoznawczym

5 Spis treści 2. Wykorzystanie dowodu z opinii biegłego w postępowaniu egzekucyjnym Rola opinii biegłego Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na wniosek i z urzędu Powołanie kilku biegłych Przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego Termin sporządzenia opinii Zasady formułowania pytań kierowanych do biegłych Wybrane orzecznictwo Rozdział 3. Opinia biegłego w postępowaniu cywilnym Pojęcie i elementy opinii Zakres i rodzaje opinii Dodatkowa (uzupełniająca) opinia biegłego Łączna opinia biegłego Sposób formułowania opinii Forma wydania opinii ustna czy pisemna Opinie tzw. prywatne Opinia wydana w innym postępowaniu Opinia biegłego jako przedmiot ochrony prawnoautorskiej Wezwanie i wyjaśnienia biegłego (art. 286 k.p.c.) Wybrane orzecznictwo Rozdział 4. Ocena dowodu z opinii biegłego Zasady oceny opinii biegłego w świetle zasady swobodnej oceny dowodów Ocena opinii biegłego przez uczestników postępowania Zasady i wytyczne oceny dowodu z opinii biegłego Kryteria oceny opinii biegłego Wybrane orzecznictwo Literatura

6 Spis treści Część II Biegły w postępowaniu karnym Rozdział 1. Biegły Pojęcie biegłego Rodzaje biegłych Instytucja naukowa lub specjalistyczna Prawa i obowiązki biegłego Wybrane orzecznictwo Rozdział 2. Dopuszczenie dowodu z opinii biegłego Postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego Forma decyzji i wybór biegłego Przedmiot i zakres ekspertyzy Termin dostarczenia opinii Wyłączenie biegłego Wybrane orzecznictwo Rozdział 3. Opinia biegłego Pojęcie i forma opinii Treść opinii Rodzaje opinii Opinia indywidualna, pojedyncza, zespołowa i kompleksowa Opinia wstępna, uzupełniająca, dodatkowa i powtórna Opinia abstrakcyjna Metaopinia Opinia pozasądowa (tzw. opinia prywatna) Wybrane orzecznictwo Rozdział 4. Kontrola dowodu z opinii biegłego Zasady oceny opinii Warunki prawidłowości opinii Ocena dowodów naukowych Wybrane orzecznictwo Literatura

7 Spis treści Część III Wybrane przepisy dotyczące biegłych 1. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) (wyciąg) Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) (wyciąg) Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 133 z późn. zm.) (wyciąg) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133) Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 623) (wyciąg) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu cywilnym (Dz. U. poz. 518) Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 kwietnia 2013 r. w sprawie określenia stawek wynagrodzenia biegłych, taryf zryczałtowanych oraz sposobu dokumentowania wydatków niezbędnych dla wydania opinii w postępowaniu karnym (Dz. U. poz. 508)

8 Wykaz skrótów Wykaz skrótów WYKAZ SKRÓTÓW Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego BMS Biuletyn Ministerstwa Sprawiedliwości DPP Demokratyczny Przegląd Prawniczy k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 380 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 23) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 101 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) KZS Krakowskie Zeszyty Sądowe NP Nowe Prawo M. Praw. Monitor Prawniczy ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego 9

9 Wykaz skrótów OSA OSG OSN OSNAPiUS OSNCK OSNCP OSNKW OSNP OSNPG OSNwSK OSP OSPiKA OTK-A PiP PiZS PiŻ PPC Prok. i Pr. Prok. i Pr.-wkł. PS PUG Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądów Gospodarczych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Karna Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna i Pracy Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Wydawnictwo Prokuratury Generalnej Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A Państwo i Prawo Praca i Zabezpieczenie Społeczne Prawo i Życie Polski Proces Cywilny Prokuratura i Prawo Prokuratura i Prawo wkładka Przegląd Sądowy Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego 10

10 rozporządzenie w sprawie bieg łych sądowych RPEiS RPr. SI u.g.n. u.k.s.c. u.s.p. Zb. Urz. Wykaz skrótów rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie bieg łych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133) Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Radca Prawny Studia Iuridica ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz z późn. zm.) ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2016 r. poz. 623) ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 133 z późn. zm.) Zbiór Urzędowy

11

12 CZĘŚĆ I Biegły w postępowaniu cywilnym

13

14 Joanna Studzińska Część I. Biegły w postępowaniu cywilnym Rozdział 1. Status bieg łego ROZDZIAŁ 1 Status biegłego Art. 278 k.p.c. 1. W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku bieg łych w celu zasięg nięcia ich opinii. 2. Sąd orzekający może pozostawić prawo wyboru bieg łego sędziemu wyznaczonemu lub sądowi wezwanemu. 3. Sąd oznaczy, czy opinia ma być przedstawiona ustnie, czy na piśmie. Art. 280 k.p.c. Osoba wyznaczona na bieg łego może nie przyjąć włożonego na nią obowiązku z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a ponadto z powodu przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii. Art. 281 k.p.c. Aż do ukończenia czynności bieg łego strona może żądać jego wyłączenia z przyczyn, z jakich można żądać wyłączenia sędziego. Gdy strona zgłasza wniosek o wyłączenie bieg łego po rozpoczęciu przez niego czynności, obowiązana jest uprawdopodobnić, że przyczyna wyłączenia powstała później lub że przedtem nie była jej znana. Art. 282 k.p.c. 1. Biegły składa przed rozpoczęciem czynności przyrzeczenie w następującym brzmieniu: Świadomy znaczenia Joanna Studzińska 15

15 Art. 278, , k.p.c. Art. 278, , k.p.c. Część I. Biegły w postępowaniu cywilnym mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki bieg łego wykonam z całą sumiennością i bezstronnością. 2. Poza tym do przyrzeczenia bieg łych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przyrzeczenia świadków. Art. 283 k.p.c. 1. Biegły nie składa przyrzeczenia, gdy obie strony wyrażą na to zgodę. 2. Biegły sądowy stały składa przyrzeczenie tylko przy objęciu stanowiska, w poszczególnych zaś sprawach powołuje się na nie. Art. 284 k.p.c. Sąd może zarządzić okazanie bieg łemu akt sprawy i przedmiotu oględzin oraz zarządzić, aby brał udział w postępowaniu dowodowym. Art. 287 k.p.c. Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo, za nieuzasadnioną odmowę złożenia przyrzeczenia lub opinii albo za nieusprawiedliwione opóźnienie złożenia opinii sąd skaże bieg łego na grzywnę. Art. 288 k.p.c. Biegły ma prawo żądać wynagrodzenia za stawiennictwo do sądu i wykonaną pracę. Przewodniczący może przyznać bieg łemu zaliczkę na poczet wydatków. 1. Pojęcie biegłego Przede wszystkim należy wskazać, iż pojęcia bieg łego nie definiuje żaden przepis ani z zakresu postępowania karnego, ani cywilnego; pojęcie to nie jest też dookreślone w żadnym z pozakodeksowych aktów prawnych, które dopuszczają możliwość jego powołania 1. Nad- 1 A. Kegel, Z. Kegel, Przepisy o bieg łych sądowych, tłumaczach i specjalistach. Komentarz, Kraków 2004, s Autorzy powołują pozakodeksowe akty prawne regulujące różne aspekty opiniowania pozasądowego, jednakże nie jest to pojęcie definiowane. 16 Joanna Studzińska

16 Rozdział 1. Status bieg łego Art. 278, , k.p.c. mienić należy, iż regulacje prawne posługują się pojęciem bieg łego (art. 278 k.p.c.) oraz bieg łego sądowego (art. 157 u.s.p.). Określenie bieg ły sądowy oznacza osobę wpisaną na listę bieg łych prowadzoną przez prezesa właściwego sądu okręgowego. Kategoria bieg ły jest natomiast szersza i dotyczy bieg łych powołanych przez organ procesowy do wydania w danym postępowaniu opinii, wpisanych na listę prezesa sądu okręgowego oraz spoza tej listy tzw. bieg łych ad hoc. Biegły jest osobą posiadającą wiedzę fachową i doświadczenie odnośnie faktów podlegających dowodzeniu, a także, jak wskazuje się w doktrynie, odpowiednią praktykę zawodową 2. Biegły sądowy jest organem pomocniczym sądu w przypadkach wymagających wiadomości specjalnych 3. Stanowi instytucję sądowego prawa procesowego i może używać tytułu bieg łego sądowego tylko sporządzając opinie dla określonego w przepisach prawa kręgu podmiotów 4. Instytucja bieg łego sądowego jest zatem instytucją prawa sądowego procesowego. Nie należy przyrównywać pozycji bieg łego do pozycji sędziego w procesie 5. Instytucja bieg łego ustanowiona została dla zapewnienia należytego funkcjonowania organów szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości i zabezpieczenia warunków prawidłowego wypełniania przez te organy ich ustawowych zadań. Sąd zasięga opinii w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych u bieg łych sądowych. Z przepisów prawnych wynika, że od bieg łego wymagane jest posiadanie nie tylko niekwestionowanej wiedzy i najwyższych kwalifikacji zawodowych (art i 2 k.p.k., art. 195 k.p.k. oraz art pkt 1 k.p.k., art i art k.p.c.), ale także: zaufa- 2 A. Kegel, Z. Kegel, Przepisy o bieg łych sądowych..., s Jak podkreśla się w doktrynie, powinno posługiwać się pojęciem używanym w okresie międzywojennym pomocnik sądu, nie zaś późniejszym organ pomocniczy sądu, gdyż bieg ły nie jest organem procesowym M. Marciniak (w:) K. Piasecki, A. Marciniak (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2014, s J. Turek, Biegły sądowy i jego czynności, M. Praw. 2007, nr 24, s Szerzej K. Jaegermann, S. Kłys, Rola bieg łego w sądowym stosowaniu prawa, NP 1980, nr 11 12, s. 76; tak też E. Rudkowska -Ząbczyk (w:) Ł. Błaszczak, K. Markiewicz, E. Rudkowska-Ząbczyk (red.), Dowody w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2010, s Joanna Studzińska 17

17 Joanna Dzierżanowska doktor nauk prawnych; adiunkt w Katedrze Postępowania Karnego na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół prawa dowodowego, a zwłaszcza problematyki dowodów naukowych, teorii opiniowania i dowodu z opinii biegłego. Joanna Studzińska doktor nauk prawnych; adiunkt w Katedrze Postępowania Cywilnego na Wydziale Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; asystent sędziego w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego; autorka publikacji z zakresu postępowania cywilnego; jej zainteresowania wiążą się z postępowaniem nieprocesowym, dowodami w postępowaniu cywilnym, postępowaniem egzekucyjnym i informatyzacją postępowania cywilnego. Publikacja stanowi kompleksowe opracowanie dotyczące instytucji biegłego w postępowaniu sądowym cywilnym i karnym. Czytelnika może szczególnie zainteresować: zaprezentowanie stanowiska doktryny i wybranego orzecznictwa, zarówno w procesie cywilnym, jak i karnym, dotyczącego zagadnień związanych ze statusem biegłego, jego prawami i obowiązkami, wyłączeniem biegłego oraz opracowaną przez eksperta opinią; przedstawienie statusu biegłego zarówno w kodeksowych, jak i pozakodeksowych regulacjach prawnych; zawarcie w jednym opracowaniu regulacji prawnych z zakresu postępowania cywilnego, jak również postępowania karnego, co ma atut interdyscyplinarny. W publikacji uwzględniono m.in. nowelizację z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 15 kwietnia 2016 r., a także zmiany z zakresu postępowania cywilnego, w tym o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów. Z tego względu książka będzie szczególnie przydatna dla pełnomocników stron procesowych (adwokatów, radców prawnych), pracowników organów sądowych (sędziów, prokuratorów, referendarzy sądowych), a także ekspertów sporządzających opinie prawne. zamówienia: infolinia , fax zamowienia@wolterskluwer.pl CENA 159 ZŁ (W TYM 5% VAT)