Stan przyzębia u kobiet ciężarnych a ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego
|
|
- Edward Paweł Cieślik
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Czas. Stomat., 2005, LVIII, 8 Stan przyzębia u kobiet ciężarnych a ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego Periodontal health in pregnant women and the risk of preterm birth Katarzyna Betleja 1, Jadwiga Banach 1, Elżbieta Ronin-Walknowska 2 Z Zakładu Periodontologii Katedry Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii PAM w Szczecinie 1 Kierownik: prof. dr hab. n. med. J. Banach Z Kliniki Medycyny Matczyno-Płodowej Katedry Położnictwa i Ginekologii PAM w Szczecinie 2 Kierownik: prof. dr hab. n. med. E. Ronin-Walknowska Streszczenie Celem pracy było zbadanie związku pomiędzy zapaleniem przyzębia u kobiet ciężarnych a ryzykiem występowania porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka. Materiał kliniczny stanowiło 120 matek po przebytym porodzie podzielonych na dwie grupy w zależności od czasu trwania ciąży i masy urodzeniowej noworodka. W grupach przeprowadzono jednakowe badanie periodontologiczne oceniając wskaźniki i parametry kliniczne charakteryzujące stan przyzębia. W celu określenia względnego ryzyka oraz zależności pomiędzy zapaleniem przyzębia a występowaniem porodu przedwczesnego, zastosowano model regresji logistycznej. Analiza statystyczna wykazała, iż bardziej zaawansowane zmiany patologiczne w przyzębiu występowały u kobiet, które urodziły przedwcześnie, dziecko z niską masą urodzeniową w porównaniu do kobiet rodzących o czasie, noworodka o prawidłowej wadze. Wykazano także istotnie wyższy odsetek kobiet z zapaleniem przyzębia w grupie I(PLBW+) w porównaniu do kobiet grupy II (PLBW-) oraz że zapalenie przyzębia jest statystycznie znaczącym czynnikiem ryzyka dla porodu przedwczesnego i związaną z nim niską masą urodzeniową noworodka. Summary The aim of this study was to investigate the proposed relationship between maternal periodontal disease and the risk of preterm low birth weight. The case control study included 120 postpartum mothers divided into two groups depending on the duration of gestation and the birth weight of the infant. In both groups full-mouth periodontal examinations were performed investigating indices and clinical parameters describing the periodontal status. In order to determine the relative risk and the dependence between periodontal disease and the occurrence of preterm low birth weight, a model of logistic regression was applied. Statistical analysis showed that more advanced periodontal disease occurred in women who gave birth prematurely to a low birth weight baby when compared to women who gave birth at full term to a baby of normal birth weight. Furthermore, a significantly higher proportion of women with periodontal disease was found in group I (PLBW+) in comparison to women from group II (PLBW-). The logistic regression model applied showed that periodontal disease is a statistically significant risk factor for preterm low birth weight. HASŁA INDEKSOWE: zapalenie przyzębia, poród przedwczesny, czynnik ryzyka, niska masa urodzeniowa noworodka KEYWORDS: periodontitis, preterm labor, risk factor, low birth weight 571
2 K. Betleja i in. Czas. Stomat., Wstęp Istnieje hipoteza, że choroby przyzębia, które stanowią rezerwuar: Gram-ujemnych organizmów, endotoksyn LPS i mediatorów zapalnych włączając PGE 2 i TNFα, mogą stanowić potencjalne zagrożenie i prowadzić do porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka. Mechanizm wpływu zapalenia przyzębia na wywołanie porodu przedwczesnego i zaburzenie wzrastania płodu nie jest do końca wyjaśniony. Jedna z hipotez sugeruje, że matczyna infekcja przyzębia, wskutek uruchomienia odpowiedzi immunologiczno-zapalnej może prowadzić do zwiększonej produkcji pro-zapalnych cytokin i ekozanoidów, które są ustalonymi mediatorami biochemicznymi akcji porodowej. Pod uwagę bierze się również możliwość bezpośredniego przenikania bakterii i/lub ich produktów przemiany materii z przyzębia objętego chorobą do krwi i wraz z nią, poprzez łożysko do środowiska płodu (4, 13, 16, 18, 19). Wiele badań wskazujących na wpływ zakażeń kieszonek przyzębnych na nieprawidłowości okołoporodowe miało charakter badań tzw. przypadek-kontrola, gdzie przypadkami były kobiety, które urodziły przed 37 tygodniem ciąży, a masa noworodka nie przekraczała 2500g, natomiast do grupy kontrolnej zaliczano kobiety, które urodziły po 37 tygodniu trwania ciąży, a masa urodzeniowa noworodka była większa niż 2500g. W grupie kobiet z porodem przedwczesnym wykazano częstsze występowanie choroby przyzębia, a stan kliniczny przyzębia był gorszy w porównaniu z grupą kontrolną (3, 10, 17, 18). W niektórych badaniach uwzględniono również występowanie innych, znanych czynników ryzyka dla porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka i po zastosowaniu analizy statystycznej metodą regresji logistycznej wykazano, iż zły stan przyzębia może zwiększyć ryzyko wystąpienia przedwczesnego zakończenia ciąży i związaną z tym niską masą urodzeniową noworodka (3, 10, 17). Silne wsparcie hipotezy, że matczyna choroba przyzębia jest niezależnym czynnikiem ryzyka dla niskiej masy urodzeniowej i ograniczenia wzrastania płodu, stanowią również badania o charakterze prospektywnym, w którym wszystkie oceny są wykonane przed porodem. Wśród 1313 zbadanych ciężarnych ze szpitala przy Uniwersytecie w Alabama, będących w tygodniu ciąży stwierdzono, że ryzyko przedwczesnego zakończenia ciąży u pacjentek z uogólnionym zapaleniem przyzębia było od 4,45 do 7,07 razy większe niż u pacjentek ze zdrowym przyzębiem. Ryzyko przedwczesnego zakończenia ciąży wśród pacjentek wzrastało wraz ze skracaniem się czasu trwania ciąży, a mianowicie iloraz szans wynosił 4,45 dla porodu przed 37 tygodniem ciąży, poprzez 5,28 dla porodu przed 35 tygodniem aż do 7,07 dla porodu przed 32 tygodniem trwania ciąży (8).Obserwacje te potwierdził Offenbacher i wsp. (15), którzy dla oszacowania zmian stanu przyzębia podczas ciąży przeprowadzili badania periodontologiczne jamy ustnej u kobiet ciężarnych będących przed 26 tygodniem ciąży i później w 48 godzin od porodu. Dane z pierwszych 814 porodów demonstrują, że matczyna choroba przyzębia i jej postępowanie w czasie trwania ciąży (za kryterium przyjęto minimum 4 miejsca w przyzębiu ze wzrostem głębokości kieszonek przyzębnych 2mm) były znacząco związane z większą przewagą współczynnika przedwczesnych porodów, jak również niższą masą urodzeniową w stosunku do wieku ciążowego. Wykazano również, że progresja choroby przyzębia podczas ciąży także była znacząco związana z występowaniem przedwczesnych urodzeń i niską masą urodzeniową noworodka. Najbardziej obiecujące dowody na związek między porodem przedwczesnym i niską masą urodzeniową a chorobą przyzębia pochodzą z badań interwencyjnych, w których próbowano ustalić, czy leczenie choroby przyzębia redukuje ryzyko występowania przedwczesnego zakończenia ciąży i niskiej masy urodzeniowej noworodka. Lopez i wsp. (12) wykazali, że przedwczesne zakończenie ciąży i związana z tym ni- 572
3 2005, LVIII, 8 Przyzębie a ryzyko przedwczesnego porodu ska masa urodzeniowa noworodka występowała u 1,84% kobiet, które były leczone na zapalenie przyzębia przed 28 tygodniem ciąży, podczas gdy w grupie kobiet leczonych po porodzie, odsetek porodów przedwczesnych wynosił Podobne zależności wykryto w badaniu dotyczącym 164 kobiet podzielonych na dwie grupy: poddaną profilaktycznym zabiegom leczniczym jamy ustnej podczas ciąży oraz drugą grupę kobiet, które nie były leczone periodontologicznie. Stwierdzono, że wśród 90 kobiet, których nie poddano terapii, 17 (18,9%) urodziło przedwcześnie. Dla porównania odsetek porodów przedwczesnych wśród 74 kobiet, które otrzymały terapię periodontologiczną podczas ciąży wynosił 13,5. Chociaż różnica między leczonymi i nieleczonymi periodontologicznie kobietami nie była statystycznie znacząca, stanowi ona 28,6 % redukcji przedwczesnego zakończenia ciąży (13). W innym badaniu natomiast wykazano, że ryzyko występowania porodu przedwczesnego i związanej z tym niskiej masy urodzeniowej noworodka wyraźnie spada wśród matek, które w trakcie ciąży otrzymały podstawowe leczenie periodontologiczne w postaci usunięcia złogów nazębnych i wygładzeniu powierzchni korzeni zębów. Dodatkowe leczenie metronidazolem nie wpływało na poprawienie wyników (7). Obecne badania, chociaż wstępne w swej naturze, dostarczają wyraźnych dowodów, że choroba przyzębia matki i nasilenie choroby w czasie trwania ciąży znacząco przyczyniają się do występowania porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka. Istnieje potrzeba dalszych rozważań nad chorobą przyzębia jako potencjalnego, nowego i modyfikowalnego czynnika ryzyka porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka, która, jak wiemy, nie pozostaje bez wpływu na zdrowie i dalszy rozwój urodzonego dziecka. Dlatego też celem pracy było zbadanie przypuszczalnego związku pomiędzy chorobą przyzębia u kobiet ciężarnych, a ryzykiem występowania porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka. Materiał i metody Materiał kliniczny stanowiło 120 pacjentek Kliniki Medycyny Matczyno Płodowej Katedry Położnictwa i Ginekologii PAM w Szczecinie, podzielonych na dwie grupy w zależności od czasu trwania ciąży i masy urodzeniowej noworodka. Badania zostały zatwierdzone przez Komisję Bioetyczną Pomorskiej Akademii Medycznej. Wszystkie badane osoby wyraziły zgodę na wykonanie badań oraz zostały poinformowane o zakresie i celu badania. Grupę I określaną jako (PLBW+) stanowiły 62 pacjentki w wieku lata (średnia wieku 31 lat), które zakończyły ciążę przed 37 tygodniem jej trwania i urodziły noworodka z masą ciała poniżej 2500g. Grupę II określaną jako (PLBW-) stanowiło 58 pacjentek w wieku 20-47, lat (średnia wieku 30 lat), które zakończyły ciążę o czasie i urodziły noworodka z prawidłową masą ciała. Pacjentki do badań dobierane były losowo, a czynnikiem doboru był czas trwania ciąży i masa urodzeniowa noworodka. Celem właściwej kwalifikacji pacjentek do grupy I lub II oraz wykluczenia niektórych, potencjalnych czynników ryzyka przedwczesnego zakończenia ciąży u 132 położnic wykonano pomiędzy 1 a 5 dobą po porodzie.badanie podmiotowe dotyczące: schorzeń ogólnych, przyjmowanych leków niezwiązanych z ciążą, obecność lub brak zakażenia bakteryjnego dróg moczowo-płciowych, opieka prenatalna, na podstawie ilości wizyt ginekologicznych kwalifikując ją jako: (< 5 wizyt zła, 5-10 wizyt dostateczna, >10 wizyt dobra), czas trwania ciąży, przebieg porodu i masa urodzeniowa noworodka, przebyte uprzednio ciąże, w tym porody przedwczesne i (lub) poronienia samoistne oraz porody o czasie, a także liczba wypalanych papierosów w ciągu dnia. Na tej podstawie wykluczono z dalszych badań 12 pacjentek, w tym: 7 pacjentek z ciążą wielopłodową, 2 pacjentki chore na cukrzycę, 1 pacjentkę z hipotrofią płodu oraz 2 pacjentki, u których zdiagnozowano zakażenie dróg moczowo-płciowych. Pozostałe
4 K. Betleja i in. Czas. Stomat., pacjentek zakwalifikowano do grupy I i grupy II i do dalszych badań. W grupach I i II wykonano jednakowe badanie periodontologiczne oceniając następujące wskaźniki i parametry kliniczne charakteryzujące stan przyzębia: wskaźnik higieny jamy ustnej (PL.I.) (21), zmodyfikowany procentowy wskaźnik krwawienia Sulcus Bleeding Index msbi (14), dokonywano pomiaru głębokości rowka lub kieszonki dziąsłowej i/lub przyzębnej GK, położenia przyczepu łącznotkankowego PPŁ, recesji dziąseł oraz odnotowywano zmiany w zakresie ruchomości zębów, zmiany kształtu i koloru dziąsła oraz obecności lub braku wysięku ropnego z kieszonek przyzębnych. W celu określenia względnego ryzyka oraz zależności pomiędzy chorobą przyzębia, a występowaniem porodu przedwczesnego, zastosowano model regresji logistycznej wśród wszystkich badanych kobiet grupy I i II uwzględniając inne, znane czynniki ryzyka dla tej patologii. Za kryterium zapalenia przyzębia uznano wartości GK > 4mm, PPŁ 3mm. Wyniki W tabeli I zestawiono średnie wartości wskaźnika higieny jamy ustnej PL.I zmodyfikowanego, procentowego wskaźnika krwawienia msbi, a także średnie wartości głębokości kieszonek GK, utraty przyczepu łącznotkankowego PPŁ oraz recesji dziąsła w obu badanych grupach pacjentek. Różnice istotne statystycznie w obu grupach badanych dotyczyły: średnich wartości głębokości kieszonek przyzębnych GK (3,80 mm i 2,95mm), poziomu przyczepu łącznotkankowego PPŁ (2,30 mm i 0,70mm), a także średnich wartości wskaźnika msbi (%) (38,1% i 25,2%). Zaobserwowano także, iż w obu grupach badanych wartość wskaźnika higieny jamy ustnej PL.I. mieściła się w przedziale wartości między 0,8 1,5, co świadczy generalnie o złej higienie jamy ustnej wśród wszystkich badanych kobiet, jakkolwiek różnice nie były znamienne statystycznie. Różnic statystycznie istotnych w T a b e l a I. Średnie wartości badanych parametrów klinicznych przyzębia wśród pacjentek grupy I i II PL.I. GK(mm) PPŁ (mm) msbi (%) recesji dziąsła (mm) Grupa I (PLBW+) Grupa II (PLBW-) 1,45 1,3 3,8 2,95 2,3 0,7 38,1 25,2 0,9 0,85 test U-Manna-Whitney; *p<0,001, **p< 0,01. obu grupach badanych nie zauważono także w odniesieniu do średnich wartości recesji dziąsła (0,90 mm i 0,85 mm). Na podstawie wykonanych badań dotyczących stanu przyzębia i uzyskanych wyników poszczególnych parametrów klinicznych u pacjentek obu grup, wyróżniono pacjentki ze zdrowym przyzębiem i/lub zapaleniem dziąseł oraz pacjentki z zapaleniem przyzębia (tab. II). Wykazano istotnie wyższy odsetek kobiet z zapaleniem przyzębia (GK > 4,0mm i PPŁ 3,0 mm) w grupie I (PLBW+) w porównaniu do kobiet grupy II (PLBW-). W celu określenia względnego ryzyka oraz zależności pomiędzy chorobą przyzębia a występowaniem porodu przedwczesnego, zastosowano model regresji logistycznej w grupach wszystkich badanych kobiet. Pod uwagę brano inne potencjalne czynniki ryzyka, a mianowicie: palenie papierosów, jakość opieki prenatal- T a b e l a I I. Częstość występowania zapaleń przyzębia u pacjentek grupy I i II Grupa I (PLBW+) Grupami (PLBW-) Zdrowe przyzębie i/lub zapalenie dziąseł Test Chi-kwadrat; *p < 0,001. Zapalenie przyzębia 35 27* 50 8* 574
5 2005, LVIII, 8 Przyzębie a ryzyko przedwczesnego porodu T a b e l a I I I. Model regresji logistycznej dla występowania porodu przedwczesnego i związanej z tym niskiej masy urodzeniowej noworodka wśród badanych kobiet grupy I i II. Zmienna Grupa I PLBW+ (n=62) liczba Grupa II PLBW- (n=58) liczba Iloraz szans Przedział ufności Palenie papierosów Tak Nie ,81 0,31-2,06 Opieka prenatalna <5 > ,78 0,45 50,6 Poród przedwczesny w wywiadzie Tak Nie ,14 0,78 5,82 Choroba przyzębia Tak Nie ,68* 1,83 11,96 *p < 0,001. nej oraz występowanie porodu przedwczesnego w wywiadzie. Uzyskane wyniki zawarto w tabeli III. Z przedstawionych danych wynika, że wśród wszystkich zbadanych kobiet grupy I i II iloraz szans dla wystąpienia porodu przedwczesnego wynosił 0,81 wśród kobiet palących, 2,14 wśród pacjentek z obciążonym wywiadem ginekologicznym, 4,78 wśród pacjentek ze złą opieką prenatalną oraz 4,68 wśród kobiet cierpiących na chorobę przyzębia. Pomimo, że prawdopodobieństwo narażenia na poród przedwczesny i związaną z tym niską masę urodzeniową noworodka okazało się dwukrotnie wyższe u kobiet z porodem przedwczesnym w wywiadzie oraz prawie pięciokrotnie wyższe, wśród pacjentek ze złą opieką prenatalną, tylko obecność choroby przyzębia w sposób istotny zwiększyła ryzyko wystąpienia porodu przedwczesnego i zdaje się być niezależnym czynnikiem ryzyka dla tej patologii (p<0,001). Dyskusja Analiza statystyczna uzyskanych wyników wykazuje, iż bardziej zaawansowane zmiany patologiczne w przyzębiu występowały u kobiet, które urodziły przedwcześnie, dziecko z niską masą urodzeniową w porównaniu do kobiet rodzących o czasie, noworodka o prawidłowej wadze. Podobne obserwacje poczynili w swych badaniach inni autorzy, gdzie do oceny stanu przyzębia oraz określenia stopnia zaawansowania zmian patologicznych w przyzębiu przyjmowano różnorodne kryteria (3, 6, 10, 12, 15, 17, 18). W badaniach Offenbachera i wsp. (17) porównanie średnich wartości utraty przyczepu łącznotkankowego między grupą pacjentek z porodem przedwczesnym i grupą kontrolną matek, wykazały znaczące różnice i wynosiły kolejno 3,1mm wśród kobiet z porodem przedwczesnym oraz 2,8 mm wśród kobiet rodzących o czasie (p< 0,05).Pomimo braku istotnych statystycznie zależności, wykazano również, że średnia wartość głębokości kieszonek była wyższa w grupie PLBW+ i wynosiła 3,17mm w porównaniu do grupy PLBW-, gdzie średnia wartość głębokości kieszonek wynosiła 2,99 mm. Charakterystyki stanu przyzębia dokonali również w swych badaniach Lopez i wsp. (12). Porównali oni średnie wartości głębokości kieszonek przyzębnych i utraty przyczepu łącznotkankowego wśród kobiet rodzących przedwcześnie dziecko z niską masą urodzeniową oraz rodzących o czasie noworodka z prawidłową masą. Wykazali, iż zarówno średnia wartość głębokości kieszonek, jak i utraty przyczepu łącznotkankowego była istotnie wyższa wśród kobiet z PLBW+ (GK 2,88 mm, PPŁ 1,81 mm), w po- 575
6 K. Betleja i in. Czas. Stomat., równaniu z kobietami rodzącymi o czasie (GK 2,53 mm, PPŁ 1,39 mm). Ponadto w ich badaniach, odsetek kobiet z głębokością kieszonek pomiędzy 4-6 mm, a także odsetek kobiet z utratą przyczepu łącznotkankowego 3 mm również różnił się istotnie pomiędzy grupami. Na podstawie wyników badanych parametrów dotyczących stanu przyzębia oceniono częstość występowania zapalenia przyzębia u badanych kobiet. Stwierdzono istotnie częstsze występowanie zapalenia przyzębia u kobiet grupy I (PLBW+) w porównaniu z pacjentkami grupy II (PLBW-). Zapalenie przyzębia w grupie I wystąpiło u 27 kobiet, natomiast w grupie drugiej tylko u 8 kobiet (p< 0,001). Wyższy i również znamiennie istotny odsetek kobiet z zapaleniem przyzębia zarówno wśród wszystkich badanych pacjentek, które urodziły przedwcześnie noworodka z niską masą urodzeniową, jak i wśród wyodrębnionych z tej grupy pierworódek wykazali Konopka i wsp. (10). Zaobserwowali oni, że zależność ta nasilać się może wraz z trwaniem ciąży, sugerując możliwość kumulowania się czynników ryzyka tej patologii. Również Offenbacher i wsp. (15) dokonali bardzo szczegółowej analizy badań stanu przyzębia i związanym z tym stopniem nasilenia porodu przedwczesnego oraz niskiej masy urodzeniowej noworodka. Dowiedli oni, iż odsetek kobiet z umiarkowanym zapaleniem przyzębia wzrastał wraz ze skracaniem czasu trwania ciąży. Interesującą informacją uzyskaną przez ww. autorów jest stwierdzenie, iż odsetek kobiet ze zdrowym przyzębiem malał wraz z zaostrzaniem się kryterium wcześniactwa zarówno w stosunku do czasu trwania ciąży, jak i masy urodzeniowej noworodka. W badaniach własnych, dokonując oceny stanu przyzębia uwzględniono także stan higieny jamy ustnej badanych pacjentek wyrażony za pomocą wskaźnika higieny jamy ustnej PL.I. Różnice nie były istotne statystycznie, natomiast przedstawione wyniki świadczą generalnie o złej higienie jamy ustnej wśród wszystkich badanych kobiet. Z naszych obserwacji wynika, że zła higiena jamy ustnej nie była związana z poziomem wykształcenia badanych kobiet, gdyż zarówno stan higieny jamy ustnej, jak i poziom wykształcenia nie różnił się znacząco pomiędzy badanymi grupami. Można więc przypuszczać, iż częstość występowania zapalenia przyzębia, wśród badanych pacjentek oraz związek z występowaniem przedwczesnego zakończenia ciąży i związanej z tym niskiej masy urodzeniowej noworodka nie wydaje się być spowodowany innymi socjalnymi czynnikami ryzyka wcześniactwa, które mogą wpływać na złą higienę jamy ustnej i związany z tym zły stan przyzębia. Podobne sugestie poczynili w swych badaniach także inni autorzy (10, 15). Zgodnie z kryteriami przedstawionymi przez Lilienfelda (1, 20), aby ocenić specyfikę i siłę związku zapaleń przyzębia z występowaniem porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka, należy uwzględnić inne znane czynniki ryzyka. W wykonanych przeze mnie badaniach pod uwagę brano występowanie porodu przedwczesnego w wywiadzie, palenie papierosów w ciąży oraz jakość opieki prenatalnej, gdzie mniej niż 5 wizyt ginekologicznych w czasie trwania ciąży zakwalifikowano jako złą opiekę prenatalną. Zarówno palenie papierosów w czasie ciąży, zła opieka prenatalna, jak i poród przedwczesny w wywiadzie należą do znanych położniczych czynników mogących wpływać na występowanie porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka (2, 5, 11, 17, 22). Wszystkie te trzy zmienne użyto w modelu regresji logistycznej w celu oceny względnego ryzyka i zależności pomiędzy chorobą przyzębia a występowaniem porodu przedwczesnego. Analiza wyników wykazała, iż zapalenie przyzębia (GK > 4 mm, PPŁ 3 mm) jest statystycznie znaczącym czynnikiem ryzyka dla porodu przedwczesnego i związaną z nim niską masą urodzeniową noworodka, a iloraz szans wynosił 4,68 przy 95% przedziale ufności (1, ,96) (p<0,001). Wszystkie inne brane pod uwagę czynniki okazały się nie wpływać w sposób istotny na wystąpienie porodu przedwczesnego, pomimo że prawdopodobieństwo narażenia było dwukrotnie wyższe u kobiet z porodem 576
7 2005, LVIII, 8 Przyzębie a ryzyko przedwczesnego porodu przedwczesnym w wywiadzie oraz prawie pięciokrotnie wyższe, wśród pacjentek ze złą opieką prenatalną. Dane te wskazują, że zapalenie przyzębia reprezentuje poprzednio nierozpoznany i klinicznie znaczący czynnik ryzyka dla przedwczesnego zakończenia ciąży i niskiej masy urodzeniowej noworodka. Obserwacje własne stoją w zgodzie z wynikami badań wielu autorów (3, 8, 9, 10, 12, 17). Zastosowana przez Offenbachera i wsp. (17) wieloczynnikowa regresja logistyczna wykazała, iż ryzyko urodzenia przedwcześnie dziecka z niską masą urodzeniową wzrasta 7,5 razy przy współistniejącej matczynej parodontopatii, gdzie jako zmienną dychotomiczną określającą stan przyzębia użyto parametru extent 3:60 (60% miejsc z utratą przyczepu łącznotkankowego 3 mm). Konopka i wsp. (10) uwzględniając takie zmienne jak: wiek, liczba żywo urodzonych noworodków oraz występowanie medycznych czynników ryzyka wcześniactwa wykazali, że istotnie i 3,9 razy większe ryzyko urodzenia przedwcześnie mają pierworódki; wyodrębnione z grupy badanej, z zaawansowanym i uogólnionym zapaleniem przyzębia określanym przez wartość wskaźnika PDI > 4. Fakt, że zły stan przyzębia jest czynnikiem ryzyka dla niskiej masy urodzeniowej stwierdziła także Dasanayake (3). Wykazała, że kobiety z większą liczbą zdrowych sekstantów w jamie ustnej mają mniejsze ryzyko urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową (iloraz szans 0,3; przy 95% przedziale ufności 0,12-0,72), natomiast zła opieka prenatalna zwiększa 3,9 razy ryzyko wystąpienia niskiej masy urodzeniowej. Prospektywne badania o szerokim zasięgu, wykonane przez Jeffcoat i wsp. (8, 9) dowodzą także związku pomiędzy współistniejącym w ciąży zapaleniem przyzębia a przedwczesnym zakończeniem ciąży i związaną z tym niską masą urodzeniową noworodka. Iloraz szans dla porodu przedwczesnego przy obecności średniozaawansowanego zapalenia przyzębia u kobiet w ciąży (matczynego zapalenia przyzębia) wynosił 2,83 i znacząco wzrósł do 4,18 dla zaawansowanego i uogólnionego zapalenia przyzębia (9). Wśród kobiet z zaawansowaną periodontopatią ryzyko porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka wzrastało wraz z obniżaniem się czasu trwania ciąży. Dla porodu przed 37 tygodniem ciąży iloraz szans wynosił 4,45, dla porodu przed 35 tygodniem ciąży 5,28 i wzrósł do 7,07 dla porodu przed 32 tygodniem trwania ciąży (8). Najbardziej zbliżony do własnych, wynik oceny względnego ryzyka i zależności pomiędzy chorobą przyzębia a porodem przedwczesnym uzyskał Lopez i wsp. (12). Zastosowana przez nich wieloczynnikowa regresja wykazała, iż choroba przyzębia 4,7 razy zwiększała ryzyko wystąpienia PLBW (95% przedział ufności 1, ,13). Istotnymi i równie silnymi czynnikami okazały się być; zła opieka prenatalna (iloraz szans 3,98) i poród przedwczesny w wywiadzie (iloraz szans 3,7), natomiast w badaniach własnych zmienne te nie wpływały znacząco na występowanie tej patologii. Nadmienić jednak trzeba, że wynikać to może z zupełnie innej metodyki badań, gdyż badania Lopeza miały charakter badań interwencyjnych, określający wpływ terapii choroby przyzębia na redukcję występowania przedwczesnego zakończenia ciąży i niskiej masy urodzeniowej noworodka. W oparciu o wyniki badań własnych oraz analizie danych pochodzących z badań wielu innych autorów, można stwierdzić, że zapalenie przyzębia u kobiet ciężarnych ma nie tylko negatywny wpływ na rezultaty ciąży, ale stanowi znaczący czynnik ryzyka występowania porodów przedwczesnych i związanej z nim niskiej masy urodzeniowej noworodka. Godnym uwagi jest także fakt, że badania dotyczące tego związku dają podobne wyniki, pomimo że dotyczą różnej populacji, metod i czasu badania. Odkrycie związku choroby przyzębia z komplikacjami ciążowymi prowadzącymi do porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej noworodka, a także fakt, że infekcje przyzębia są w większości i do uniknięcia i z powodzeniem do leczenia, zmusza stomatologów do innego, nowego i niezwykle ważnego spojrzenia na dziedzinę nauki, jaką jest periodontologia. Wyodrębnienie się tzw. 577
8 K. Betleja i in. Czas. Stomat., medycyny periodontalnej, badającej zależności pomiędzy stanem przyzębia a występowaniem chorób układowych (16), wymaga przyjęcia większej odpowiedzialności za całkowite zdrowie naszych pacjentów i zdobywania wiedzy o stosownych warunkach systemowych, aby lepiej współdziałać z lekarzami innych specjalności w celu zapewnienia pacjentowi jak najlepszej opieki. Niesie to za sobą konieczność wielu zmian zarówno w systemie opieki zdrowotnej, jak i w programie edukacji lekarzy i oczywiście samych pacjentów. Piśmiennictwo 1. Beck J. D.,Offenbacher S., Williams R., Gibbs P., Garcia R.: Periodontitis: A Risk Factor for Coronary Heart Disease?Ann. Periodontol., 1998, 3, Bręborowicz G. H., Szymankiewicz M., Anholcer A., Gadzinowski J.: Wcześniactwo Problem Położniczo-Neonatologiczny. Medipress Ginekologia-Położnictwo. 1999, 5, 5, Dasanayake A. P.: Poor Periodontal Health of the Pregnant Women Risk Factor for Low Birth Weight. Ann. Periodontol., 1998, 3, Engebretson S. P., Lalla E., Lamster I. B.: Periodontitis and Systemic Disease. N. Y. State Dent. J.,1999, 65, 8, Fowler E. B., Breault L. G., Cuenin M. F.: Periodontal Disease and Its Association with Systemic Disease. Military Medicine, 2001, 166, Ide M., Wilson R. F., Ashley F.: Relationship between adverse pregnancy outcome and maternal periodontal disease. J. Dent. Res., 1998, 77, Abstract Jeffcoat M. K., Hauth J. C., Geurs N. C., Reddy M. S., Cliver S. P., Hodgkins P. M., Goldenberg R. L.: Periodontal Disease and Preterm Birth: Results of Pilot Intervention Study. J. Periodontol., 2003, 74, Jeffcoat M. K., Geurs N. C., Reddy M. S., Cliver S. P., Goldenberg R. L., Hauth J. C.: Periodontal infection and preterm birth. Results of a prospective study. J. Am Dent. Assoc., 2001, 132, Jeffcoat M. K., Geurs N. C., Reddy M. S., Cliver S., Goldenberg R. L., Hauth J. C.: Current evidence regarding periodontal disease as risk factor in preterm birth. Ann. Periodontol., 2001, 6, Konopka T., Rutkowska M., Hirnle L.: Zapalenie przyzębia jako czynnik ryzyka przedwczesnego zakończenia ciąży i niskiej wagi urodzeniowej dziecka w wybranej populacji kobiet Dolnego Śląska. Czas. Stomat., 2003, LVI, 12, Li X., Kolltveit K. M., Tronstad L., Olsen I.: Systemic Disease Caused by Oral Infection. Clin. Microbiol. Rev., 2000, 13, 4, Lopez N. J., Smith P. C., Gutierrez J.: Periodontal Therapy May Reduce the Risk of Preterm Low Birth Weight in Women With Periodontal Disease: A Randomized Controlled Trial. J. Periodontol., 2002, 73, Mitchell-Lewis D., Engebretson S. P., Chen J., Lamster C. J., Papapanou P. N.: Periodontal infection and pre-term birth: early findings from a cohort of young minority women in New York. Eur. J. Oral. Sci., 2001, 109, Newbrun E.: Indices to measure gingival bleeding. J. Periodontol., 1996, 67, Offenbacher S., Lieff S., Boggess K. A., Murtha A. P., Madianos P. N., Champagne C. M. E., McKaig R. G., Jared H. L., Mauriello S. M., Auten Jr. R. L., Herbert W. N. P., Beck J. D.: Maternal Periodontitis and Prematurity. Part I: Obstetric Outcome of Prematurity and Growth Restriction. Ann. Periodontol., 2001, 6, 1, Offenbacher S.: Periodontal Diseases: Pathogenesis. Ann. Periodontol., 1996, 1, Offenbacher S., Katz V., Fertik G., Collins J., Boyd D., Maynor G., McKaig R., Beck J.: Periodontal Infection as a Possible Risk Factor for Preterm Low Birth Weight. J. Periodontol., 1996, 67, Offenbacher S., Jared H. L., O`Reilly P. G., Wells S. R., Salvi G. E., Lawrence H. P., Socransky S. S., Beck J. D.: Potential Pathogenic Mechanisms of Periodontitis Associated Pregnancy Complications. Ann. Periodontol., 1998, 3, Offenbacher S., Beck J. D., Lieff S., Slade G.: Role of Periodontitis in Systemic Health: Spontaneous Preterm Birth. J. Dent. Edu., 1998, 62, 10, Paquette D. W.: The Periodontal Infection-Systemic Disease Link:A Review of the Truth or Myth. J. Int. Acad. Periodontol., 2002, 4/3, Silness J., Löe H.: Periodontal Disease in Pregnancy II. Corelation Between Oral Hygiene and Periodontal Condition. Acta Odont. Scand., 1964, 22, 1, Wasiela M., Kalinka J.: Bakteryjne czynniki ryzyka nieprawidłowego przebiegu i wyniku ciąży. Ginek. Prakt., 2001, 9, 5, Otrzymano: dnia 1.III.2005 r. Adres autorów: Szczecin, ul. Al. Powstańców Wlkp
Choroba przyzębia a poród przedwczesny i niska masa urodzeniowa noworodków w świetle badań klinicznych
Czas. Stomatol., 2006, LIX, 3 Choroba przyzębia a poród przedwczesny i niska masa urodzeniowa noworodków w świetle badań klinicznych Periodontal disease and preterm low birth weight in a clinical study
Bardziej szczegółowoFLORA BEZTLENOWA KIESZONEK PRZYZĘBNYCH W ZAPALENIU PRZYZĘBIA A PORÓD PRZEDWCZESNY
MED. DOŚW. MIKROBIOL., 008, 60: 7-78 Katarzyna Betleja-Gromada, Jadwiga Banach, Alina Kaczmarek, Magdalena Mnichowska-Polanowska, Stefania Giedrys-Kalemba FLORA BEZTLENOWA KIESZONEK PRZYZĘBNYCH W ZAPALENIU
Bardziej szczegółowoEBM w farmakoterapii
EBM w farmakoterapii Dr Przemysław Niewiński Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM we Wrocławiu Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej AM Wrocław EBM Evidence Based Medicine (EBM) "praktyka medyczna
Bardziej szczegółowokwestionariusze badania ankietowego, karta badania, broszura informacyjna dla pacjentek,
Dr hab. o. med. Jerzy Krupiński, emeryt. profesor oadzw. ŚUM Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoocją ŚUM w Katowicach Kraków, 5 kwietnia 2018 Recenzja pracy doktorskiej lek. dent. Marty
Bardziej szczegółowoMarzena Woźniak Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie
Marzena Woźniak Rozprawa doktorska na stopień doktora nauk medycznych Temat rozprawy: Ocena, monitorowanie i leczenie zakrzepicy żylnej w okresie ciąży i połogu Streszczenie Okresy ciąży i połogu są wymieniane
Bardziej szczegółowoWprowadzenie do metodologii badań nieeksperymentalnych*
Czas. Stomatol., 2009, 62, 7, 597-604 2009 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Wprowadzenie do metodologii badań nieeksperymentalnych* Introduction to the methodology of non-experimental studies
Bardziej szczegółowoStan higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia mieszkańców Kielc w wieku lata
Stan higieny jamy ustnej i tkanek przyzębia mieszkańców Kielc w wieku 35 44 lata Monika Włosowicz 1, 2, Adam Wróbel2, Renata Górska 3 State of oral hygiene and periodontal tissues in inhabitants of Kielce
Bardziej szczegółowoVIII Kongres Polskiego Towarzystwa Medycyny Perinatalnej. Stare problemy nowe możliwości kwietnia 2019r. Hotel Aurora****, Międzyzdroje
VIII Kongres Polskiego Towarzystwa Medycyny Perinatalnej Stare problemy nowe możliwości 12-13 kwietnia 2019r. Hotel Aurora****, Międzyzdroje PROGRAM 12 kwietnia 2019 r. (piątek) 8:30-11:00 Sesja I : Poród
Bardziej szczegółowo8 osób na 10 cierpi na choroby przyzębia! Wiemy jak Państwu pomóc
Terapia vectorowa bezbolesny powrót przyzębia do zdrowia W terapii tej wykorzystujemy najlepszą dostępną technologię Vector Paro, która gwarantuje delikatne i bezbolesne leczenie przyczynowe oraz podtrzymujące,
Bardziej szczegółowoSLAJDY WYBRANE I ZMODYFIKOWANE POD KĄTEM PREZENTACJI W INTERNECIE
SUM - WLK 2011 WYKŁAD PIĄTY: BIOSTATYSTYKA C.D. Prof. dr hab. med. Jan E. Zejda! UWAGA! SLAJDY WYBRANE I ZMODYFIKOWANE POD KĄTEM PREZENTACJI W INTERNECIE TREŚĆ WYKŁADU Dokumentowanie efektu (analiza danych
Bardziej szczegółowoKliniczna ocena stanu jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą
Czas. Stomatol., 2008, 61, 8, 554-563 2008 Polish Dental Society http://www.czas.stomat.net Kliniczna ocena stanu jamy ustnej kobiet w ciąży powikłanej cukrzycą Clinical evaluation of the oral cavity status
Bardziej szczegółowoOCENA WYSTĘPOWANIA ANOMALII ZĘBOWYCH I MORFOLOGII WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO U PACJENTÓW Z ZATRZYMANYMI KŁAMI
Lek. Dent. Joanna Abramczyk OCENA WYSTĘPOWANIA ANOMALII ZĘBOWYCH I MORFOLOGII WYROSTKA ZĘBODOŁOWEGO U PACJENTÓW Z ZATRZYMANYMI KŁAMI STRESZCZENIE WSTĘP W praktyce ortodontycznej zatrzymane stałe kły, szczególnie
Bardziej szczegółowoOCENA ROZPRAWY NA STOPIEŃ DOKTORA NAUK MEDYCZNYCH
KLINIKA NEONATOLOGII PUM 72-010 Police, ul. Siedlecka 2 Kierownik kliniki: Prof. dr. hab. n. med. Maria Beata Czeszyńska Tel/fax. 91 425 38 91 adres e- mail beataces@pum.edu.pl Szczecin, dnia 11. 06. 2018r
Bardziej szczegółowoZapalenie przyzębia a komplikacje okołoporodowe
GinPolMedProject 3 (49) 2018: 037-042 ARTYKUŁ POGLĄDOWY Zapalenie przyzębia a komplikacje okołoporodowe Renata Górska (ABCDF), Jan Kowalski (ABCDEF), Maciej Nowak (ABCDF) Zakład Chorób Błony Śluzowej i
Bardziej szczegółowoKamil Barański 1, Ewelina Szuba 2, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz 3, Jerzy Chudek 1 STRESZCZENIE WPROWADZENIE
Czynniki socjodemograficzne wpływające na poziom wiedzy dotyczącej dróg szerzenia się zakażenia w kontaktach niezwiązanych z procedurami medycznymi wśród pacjentów z WZW typu C Kamil Barański 1, Ewelina
Bardziej szczegółowoINSTYTUT MATKI I DZIECKA w Warszawie, Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka
Ocena ryzyka nieprawidłowego rozwoju dzieci urodzonych przedwcześnie Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka i pomoc rodzinie doświadczenia i rekomendacje Warszawa, 10 12 grudnia 2007 Ewa Helwich Klinika Neonatologii
Bardziej szczegółowoŁukasz Czupkałło Ocena systemu RANK/RANKL/OPG w płynie dziąsłowym u kobiet w ciąży fizjologicznej oraz pacjentek ciężarnych z chorobą przyzębia.
Łukasz Czupkałło Ocena systemu RANK/RANKL/OPG w płynie dziąsłowym u kobiet w ciąży fizjologicznej oraz pacjentek ciężarnych z chorobą przyzębia. STRESZCZENIE Choroba przyzębia jest procesem zapalnym polegającym
Bardziej szczegółowoPromotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak
INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie
Bardziej szczegółowoS T R E S Z C Z E N I E
STRESZCZENIE Cel pracy: Celem pracy jest ocena wyników leczenia napromienianiem chorych z rozpoznaniem raka szyjki macicy w Świętokrzyskim Centrum Onkologii, porównanie wyników leczenia chorych napromienianych
Bardziej szczegółowoRodzaj przyczepu pępowiny a stan urodzeniowy bliźniąt
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 2, zeszyt 1, 12-16, 2009 przyczepu pępowiny a stan urodzeniowy bliźniąt SŁAWOMIR SZYMAŃSKI 1, WITOLD MALINOWSKI 1, ELŻBIETA RONIN-WALKNOWSKA 2 Streszczenie
Bardziej szczegółowo8. STRESZCZENIE Celem niniejszej pracy jest:
8. STRESZCZENIE Zadaniem lekarza pracującego w oddziale neonatologicznym jest dbanie, aby przebieg adaptacji noworodka do życia zewnątrzmacicznego był prawidłowy, została nawiązana więź między matką a
Bardziej szczegółowoWpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu
Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Dr hab. n. med. Renata Złotkowska Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Czy zanieczyszczenie powietrza jest szkodliwe dla zdrowia i dlaczego?
Bardziej szczegółowoUltrasonograficzna ocena wzrastania płodów w I i II trymestrze ciąży w populacyjnym programie badań prenatalnych wad wrodzonych w regionie lubelskim
Lek. med. Izabela Wnuczek-Mazurek Ultrasonograficzna ocena wzrastania płodów w I i II trymestrze ciąży w populacyjnym programie badań prenatalnych wad wrodzonych w regionie lubelskim Promotor: Dr hab.
Bardziej szczegółowoCharakterystyka obrotu kostnego u kobiet w ciąży fizjologicznej i powikłanej porodem przedwczesnym streszczenie.
Anastasiya Zasimovich Charakterystyka obrotu kostnego u kobiet w ciąży fizjologicznej i powikłanej porodem przedwczesnym streszczenie. Ciąża jest to specyficzny, fizjologiczny stan organizmu kobiety. O
Bardziej szczegółowoCHOROBY PRZYZĘBIA jak zmotywować pacjenta do zmiany nawyków?
CHOROBY PRZYZĘBIA jak zmotywować pacjenta do zmiany nawyków? BADANIE EPIDEMIOLOGICZNE Tylko 1,7% populacji dorosłych Polaków nie wymaga działań profilaktyczno-leczniczych w zakresie chorób przyzębia 1,7%
Bardziej szczegółowoChoroby przyzębia. Rok IV
Choroby przyzębia Rok IV Seminaria interaktywne 1. Budowa tkanek przyzębia brzeżnego. Rola i funkcja przyzębia w układzie stomatognatycznym. Kontrola odnowy tkanek w przyzębiu (powtórka z roku II i III).
Bardziej szczegółowoBadania obserwacyjne 1
Badania obserwacyjne 1 Chorobowość Chorobowość (ang. prevalence rate) liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoWybrane dane statystyczne charakteryzujące opiekę medyczna nad matką i dzieckiem w Wielkopolsce
WIELKOPOLSKA M. POZNAŃ POWIAT POZNAŃSKI Załącznik nr 2 Wybrane dane statystyczne charakteryzujące opiekę medyczna nad matką i dzieckiem w Wielkopolsce Istnieje około 80 szpitali publicznych w Wielkopolsce,
Bardziej szczegółowoRola położnej w opiece nad ciężarną, rodzącą, położnicą z cukrzycą Leokadia Jędrzejewska Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego Kraków 20 21 maja 2011r. Grażyna
Bardziej szczegółowoUniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Katedra Ginekologii, Położnictwa i Onkologii Ginekologicznej Klinika Onkologii Ginekologicznej Kierownik Kliniki: Prof. dr hab. n. med. Ewa Nowak-Markwitz
Bardziej szczegółowoWyniki Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej populacji młodych dorosłych w Polsce w 2012 roku
Borgis Wyniki Monitoringu Stanu Zdrowia Jamy Ustnej populacji młodych dorosłych w Polsce w 2012 roku *Izabela Strużycka 1, Maria Wierzbicka 2, Elżbieta Jodkowska 3, Ewa Rusyan 3, Michał Ganowicz 4, Katarzyna
Bardziej szczegółowoZadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji. Ocena informacji o metodzie leczenia
Praktykowanie EBM Krok 1 Krok 2 Krok 3 Krok 4 Zadanie pytania klinicznego (PICO) Wyszukanie i selekcja wiarygodnej informacji Ocena informacji o metodzie leczenia Podjęcie decyzji klinicznej na podstawie
Bardziej szczegółowoWpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem
Wpływ zaprzestania palenia papierosów na zahamowanie agregacji płytek u chorych leczonych klopidogrelem Lek. med. Bogumił Ramotowski Klinika Kardiologii CMKP, Szpital Grochowski Promotor pracy Prof. dr
Bardziej szczegółowoJarosław Kalinka1, Wojciech Hanke2 ROLA PALENIA TYTONIU JAKO CZYNNIKA RYZYKA H IPO TRO FII PŁODU I PORODU PRZEDWCZESNEGO
PRZEG. EPID., 1996, 50, 3 Jarosław Kalinka1, Wojciech Hanke2 ROLA PALENIA TYTONIU JAKO CZYNNIKA RYZYKA H IPO TRO FII PŁODU I PORODU PRZEDWCZESNEGO 1 Instytut Ginekologii i Położnictwa AM w Łodzi Dyrektor:
Bardziej szczegółowoOpieka stomatologiczna w czasie ciąży w Polsce. Postnatalne badanie ankietowe
Borgis Nowa Stomatol 2018; 23(1): 18-24 *Angelika Kobylińska 1, Nicole Sochacki-Wójcicka 2, Dariusz Gozdowski 3, Dorota Bomba-Opoń 2, Mirosław Wielgoś 2, Dorota Olczak-Kowalczyk 1 Opieka stomatologiczna
Bardziej szczegółowoPAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ
PAMIĘTAJ O ZDROWIU! ZBADAJ SIĘ Przewodnik po programach profilaktycznych finansowanych przez NFZ Lepiej zapobiegać niż leczyć Program profilaktyki chorób układu krążenia Choroby układu krążenia są główną
Bardziej szczegółowoGłównym czynnikiem wywołującym chorobę przyzębia są bakterie znajdujące się w płytce nazębnej.
Paradontoza Paradontoza Paradontoza to drugie po próchnicy najczęściej spotykane schorzenie jamy ustnej i obecnie główna przyczyna utraty zębów u dorosłych. Jest to choroba przyzębia, czyli wszystkich
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoProblemy płodności i ciąży w nieswoistych zapalnych chorobach jelit. Maria Kłopocka Bydgoszcz
Problemy płodności i ciąży w nieswoistych zapalnych chorobach jelit Maria Kłopocka Bydgoszcz Płodność Przebieg ciąży i poród Bezpieczeństwo leczenia w okresie ciąży i karmienia Sytuacje szczególne Edukacja
Bardziej szczegółowoCytrynian kofeiny w codziennej praktyce u wcześniaków z Zespołem Zaburzeń Oddychania wyniki badania ogólnopolskiego
Cytrynian kofeiny w codziennej praktyce u wcześniaków z Zespołem Zaburzeń Oddychania wyniki badania ogólnopolskiego Iwona Sadowska-Krawczenko Oddział Kliniczny Noworodków, Wcześniaków z Intensywną Terapią
Bardziej szczegółowoZapadalność (epidemiologia)
Chorobowość Chorobowość (ang. prevalence rate) liczba chorych w danej chwili na konkretną chorobę w określonej grupie mieszkańców (np. na 100 tys. mieszkańców). Współczynnik ten obejmuje zarówno osoby
Bardziej szczegółowow kale oraz innych laboratoryjnych markerów stanu zapalnego (białka C-reaktywnego,
1. Streszczenie Wstęp: Od połowy XX-go wieku obserwuje się wzrost zachorowalności na nieswoiste choroby zapalne jelit (NChZJ), w tym chorobę Leśniowskiego-Crohna (ChLC), zarówno wśród dorosłych, jak i
Bardziej szczegółowoOcena wiedzy i opinii rodzących na temat komórek macierzystych krwi. 1. Zakład Pielęgniarstwa w Ginekologii i Położnictwie, Katedry Ginekologii i
Ocena wiedzy i opinii rodzących na temat komórek macierzystych krwi pępowinowej PATRYCJA KRAWCZYK 1, ANDRZEJ BARAN 2, URSZULA SIOMA- MARKOWSKA 1, MARIOLA MACHURA 1, SYLWIA KUBASZEWSKA 1, ANNA KANABROCKA
Bardziej szczegółowoZaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV STRESZCZENIE
Autor: Tytuł: Promotor: lek. Anna Zielińska Zaburzenia emocjonalne, behawioralne, poznawcze oraz jakość życia u dzieci i młodzieży z wrodzonym zakażeniem HIV dr hab. Anita Bryńska STRESZCZENIE WSTĘP: W
Bardziej szczegółowoJama ustna zwierciadłem organizmu
Światowy Dzień Zdrowia Jamy Ustnej Jama ustna zwierciadłem organizmu Anna Lella Przewodnicząca Komisji ds. Współpracy Międzynarodowej NRL Prezydent ERO-FDI Dlaczego o tym mówimy? FDI podaje kluczowe fakty
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoTesty dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci.
Testy dla kobiet w ciąży. Zakażenie HIV i AIDS u dzieci. dr n. med. Agnieszka Ołdakowska Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawski Uniwersytet Medyczny Wojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie
Bardziej szczegółowoZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA PRÓCHNICY U DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH. Opracowanie
Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej oraz ze środków Ministerstwa Zdrowia ZALECENIA W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA
Bardziej szczegółowoKlinika Położnictwa i Ginekologii. Poznań, wrzesień 2013 r.
Instytutu Matki i Dziecka Klinika Położnictwa i Ginekologii Rozwój opieki perinatalnej na przełomie XX i XXI wieku Tomasz Maciejewski, Michał Troszyński, Sławomir Janus Poznań, wrzesień 2013 r. Zgony matek
Bardziej szczegółowoprof. dr hab. n. med. Renata Górska konsultant krajowy ds. periodontologii
prof. dr hab. n. med. Renata Górska konsultant krajowy ds. periodontologii Z okazji II Światowego Dnia Zdrowia Jamy Ustnej chciałabym zwrócić Państwa uwagę na niezwykle ważny problem, który jest przedmiotem
Bardziej szczegółowoMateriał i metody. Wyniki
Abstract in Polish Wprowadzenie Selen jest pierwiastkiem śladowym niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Selen jest wbudowywany do białek w postaci selenocysteiny tworząc selenobiałka (selenoproteiny).
Bardziej szczegółowoZDROWIE DZIECI PO LECZENIU NIEPŁODNOŚCI
ZDROWIE DZIECI PO LECZENIU NIEPŁODNOŚCI Rafał Kurzawa rafal.kurzawa@gmail.com Pomorski Uniwersytet Medyczny Sekcja Płodności i Niepłodności PTG Ośrodek Studiów nad Płodnością Człowieka IVF ma 35 lat
Bardziej szczegółowoLek BI w porównaniu z lekiem Humira u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą plackowatą
Lek w porównaniu z lekiem u pacjentów z umiarkowaną lub ciężką łuszczycą plackowatą Jest to podsumowanie badania klinicznego dotyczącego łuszczycy plackowatej. Podsumowanie sporządzono dla ogółu społeczeństwa.
Bardziej szczegółowoZe względu na brak potwierdzenia w badaniu przeprowadzonym wśród młodzieży (opisanym poniżej) wyniki zostały uznane za niedostatecznie przekonujące.
ZAŁĄCZNIK II WNIOSKI NAUKOWE I PODSTAWY DO WYDANIA POZYTYWNEJ OPINII ORAZ ZMIANY CHARAKTERYSTYKI PRODUKTU LECZNICZEGO, OZNAKOWANIA OPAKOWAŃ I ULOTKI DLA PACJENTA PRZEDSTAWIONE PRZEZ EUROPEJSKĄ AGENCJĘ
Bardziej szczegółowoParoCheck. Oznaczanie bakterii odpowiedzialnych za chorobę przyzębia (periopatogenów)
ParoCheck Oznaczanie bakterii odpowiedzialnych za chorobę przyzębia (periopatogenów) JAK POWSTAJE CHOROBA PRZYZĘBIA? Zapalenie przyzębia jest chorobą infekcyjną tkanek podtrzymujących ząb. Nawet w zdrowej
Bardziej szczegółowoGinekologia i położnictwo - opis przedmiotu
Ginekologia i położnictwo - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Ginekologia i położnictwo Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-GiPoł Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 5 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program badań prenatalnych
Program badań prenatalnych 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU BADAŃ PRENATALNYCH, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego W ostatnich latach wzrasta systematycznie średni wiek
Bardziej szczegółowoKonsultant Krajowy w Dziedzinie Periodontologii Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia Warszawski Uniwersytet Medyczny
Konsultant Krajowy w Dziedzinie Periodontologii Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia Warszawski Uniwersytet Medyczny Warszawa sluzowki@wum.edu.pl ul. Miodowa 18, 00-246 tel/fax: (22) 502-20-36; e-mail:
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoAmy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowoZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Bardziej szczegółowoMaria Katarzyna Borszewska- Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Maria Katarzyna Borszewska- Kornacka Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego 1.ZARZĄDZENIE MINISTRA 2.REKOMENDACJE TOWARZYSTW NAUKOWYCH 3.OPINIE EKSPERTÓW
Bardziej szczegółowoWpływ higienizacji jamy ustnej na zmiany wybranych wskaźników tkanek okołozębowych i płytki nazębnej
ARTYKUŁY ORYGINALNE (ORIGINAL PAPERS) Wpływ higienizacji jamy ustnej na zmiany wybranych wskaźników tkanek okołozębowych i płytki nazębnej (The impact of oral cavity hygienisation on the changes of selected
Bardziej szczegółowoPrzyrost masy ciała w ciąży a wybrane elementy oceny stanu noworodka
Wdowiak Probl Hig A Epidemiol i wsp. Przyrost 2011, 92(2): masy ciała 281-285 w ciąży a wybrane elementy oceny stanu noworodka 281 Przyrost masy ciała w ciąży a wybrane elementy oceny stanu noworodka Women
Bardziej szczegółowoINFORMATOR Uprawnienia przysługujące w ramach ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem
INFORMATOR Uprawnienia przysługujące w ramach ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin Za życiem Informacje o przysługujących uprawnieniach można otrzymać: 1. w przychodni, 2. w szpitalu, 3. w ośrodkach
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 271 SECTIO D 2003
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 271 SECTIO D 2003 Oddział Położniczy i Trakt Porodowy, Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki im. Jana Bożego w
Bardziej szczegółowoAneks I Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez Europejską Agencję Leków
Aneks I Wnioski naukowe i podstawy zawieszenia pozwolenia na dopuszczenie do obrotu przedstawione przez Europejską Agencję Leków 1 Wnioski naukowe Ogólne podsumowanie oceny naukowej dotyczącej kwasu nikotynowego/laropiprantu
Bardziej szczegółowoZapytaj swojego lekarza.
Proste, bezpieczne badanie krwi, zapewniające wysoką czułość diagnostyczną Nieinwazyjne badanie oceniające ryzyko wystąpienia zaburzeń chromosomalnych, takich jak zespół Downa; opcjonalnie umożliwia również
Bardziej szczegółowoJanusz Kidacki. Sposób rozwiązania ciąży a predyspozycje kobiet do radzenia sobie z trudnościami życiowymi
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU Janusz Kidacki Sposób rozwiązania ciąży a predyspozycje kobiet do radzenia sobie z trudnościami życiowymi Streszczenie rozprawy na stopień doktora
Bardziej szczegółowoWykłady ul. Medyków 14, sala CSK B. godz. 08.00-11.45 (5h) Lp. Data wykładu Temat wykładu
Wykłady z przedmiotu Opieka specjalistyczna w położnictwie, neonatologii i ginekologii dla studentów I-go roku studiów II stopnia stacjonarnych Wydziału Nauk o Zdrowiu SUM w Katowicach roku akad. 2014/2015
Bardziej szczegółowoProf. dr hab. Zbigniew Adamiak Olsztyn, Katedra Chirurgii i Rentgenologii z Kliniką Wydział Medycyny Weterynaryjnej UWM Olsztyn RECENZJA
Prof. dr hab. Zbigniew Adamiak Olsztyn, 17.10.2017 Katedra Chirurgii i Rentgenologii z Kliniką Wydział Medycyny Weterynaryjnej UWM Olsztyn RECENZJA rozprawy doktorskiej lek. wet. Magdaleny Gołyńskiej pt.
Bardziej szczegółowoPalenie papierosów FAKTY
Palenie papierosów FAKTY Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) palenie jest największym pojedynczym śmiertelnym zagrożeniem dla zdrowia. Tytoń odpowiada za ponad 500 000 zgonów w UE. WHO szacuje,
Bardziej szczegółowoNoworodki SGA w oddziale intensywnej terapii grupa ryzyka przewlekłych zaburzeń wzrastania.
Noworodki SGA w oddziale intensywnej terapii grupa ryzyka przewlekłych zaburzeń wzrastania. M. Kęsiak, A. Stolarczyk, T. Talar, B. Cyranowicz, E. Gulczyńska Klinika Neonatologii ICZMP, kierownik kliniki
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoOpis:... ... ... 22. Zgon matki: a. podczas ciąŝy: ciąŝa ektopowa, poronienie wczesne do 12 t.c.
Pieczęć oddziału/kliniki Miejscowość, dnia... adres, tel./fax Analiza zgonu kobiety w okresie ciąŝy, porodu i połogu I. DANE OGÓLNE: 1. Imię i nazwisko matki :... 2. Data urodzenia:... Wiek:... 3. Miejsce
Bardziej szczegółowoUniwersytet Rzeszowski
Rekrutacja 2014/2015 - Studia I i II stopnia POŁOŻNICTWO Studia stacjonarne I stopnia Liczba miejsc na kierunek zostanie podzielona proporcjonalnie do liczby kandydatów legitymujących się Kwalifikacja
Bardziej szczegółowoWarsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją
Warsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją Ocena wiarygodności badania z randomizacją Każda grupa Wspólnie omawia odpowiedź na zadane pytanie Wybiera przedstawiciela, który w imieniu grupy przedstawia
Bardziej szczegółowoRAMOWY PROGRAM STAŻU ADAPTACYJNEGO POŁOŻNYCH
Załącznik nr 2 RAMOWY PROGRAM STAŻU ADAPTACYJNEGO POŁOŻNYCH Cele stażu 1. Uzyskanie sprawności w zakresie wykorzystania wiedzy i umiejętności nabytych w toku kształcenia w szkole położnych. 2. Aktualizacja
Bardziej szczegółowododatni dodatni Podpis i pieczątka KOD lekarza ujemny ujemny Dni pobytu Data przyjęcia Data porodu Data wypisu S T R O N Ii. ZLECENIA POOPERACYJNE
LEKARZ PROWADZĄCY DATA Rp. (podpis) ZALECENIA DLA PACJENTKI (data) DOKUMENTACJĘ INDYWIDUALNĄ ZEWNĘTRZNĄ OTRZYMAŁAM str. 16 Imię i nazwisko SPIS ZAŁĄCZNIKÓW S. R. P. O. N. Rok Rok Rok Miejsce pracy Miasto
Bardziej szczegółowoPLAN ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH
ZAKŁAD PIELĘGNIARSTWA W GINEKOLOGII I POŁOŻNICTWIE KATEDRY ZDROWIA KOBIETY Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach 8 00-15 30 PLAN ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH Z PRZEDMIOTU PIELĘGNIARSTWO POŁOŻNICZO-GINEKOLOGICZNE
Bardziej szczegółowoAnaliza związku intensywności opieki położniczej z właściwym czasem trwania i zakończeniem ciąży
Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 7, zeszyt 2, 81-87, 2014 Analiza związku intensywności opieki położniczej z właściwym czasem trwania i zakończeniem ciąży EWA PIEKARSKA, GRZEGORZ KRASOMSKI,
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoStreszczenie pracy doktorskiej lek. dent. Joanny Waligóry pt.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej u kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę
Streszczenie pracy doktorskiej lek. dent. Joanny Waligóry pt.: Ocena stanu zdrowia jamy ustnej u kobiet w ciąży chorujących na cukrzycę Streszczenie. WSTĘP Zarówno ciąża, jak i cukrzyca zwiększają ryzyko
Bardziej szczegółowoOpinia Doradcza: Badanie, Diagnoza oraz Skierowanie
Opinia Doradcza: Badanie, Diagnoza oraz Skierowanie Informacje Ogólne IBLCE otrzymała kilka zapytań w zakresie diagnostyki choroby oraz procesów chorobowych, dotyczących m.in. ankyloglosji, pleśniawek
Bardziej szczegółowoAnaliza przyczyn wysiłkowego nietrzymania moczu i zastosowanie estriolu jako postępowanie okołooperacyjne u kobiet leczonych operacyjnie
Michał Powolny, Piotr Pietrzak, Krzysztof Szafranko, Wojciech Borucki Analiza przyczyn wysiłkowego nietrzymania moczu i zastosowanie estriolu jako postępowanie okołooperacyjne u kobiet leczonych operacyjnie
Bardziej szczegółowoLiczba porodów, transferów i dyskwalifikacji
Drodzy Czytelnicy, Poniżej przedstawiamy Wam wybrane efekty naszej owocnej pracy i wyniki porodów kobiet, które zdecydowały się na poród w domu w asyście położnej stowarzyszonej w Dobrze Urodzonych. Nie
Bardziej szczegółowoStandardy prowadzenia ciąży
Standardy prowadzenia ciąży Gdańsk 2015 Redaktor prowadzący: Olga Strzelec Redakcja: Joanna Fiuk, Olga Strzelec Korekta: Joanna Fiuk, Olga Strzelec Projekt okładki: Andrzej Owsiany Skład: Iwona Łytkowska
Bardziej szczegółowoGinekologia i położnictwo - opis przedmiotu
Ginekologia i położnictwo - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Ginekologia i położnictwo Kod przedmiotu 12.0-WL-Lek-GiP Wydział Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu Kierunek Lekarski Profil
Bardziej szczegółowoMgr inż. Aneta Binkowska
Mgr inż. Aneta Binkowska Znaczenie wybranych wskaźników immunologicznych w ocenie ryzyka ciężkich powikłań septycznych u chorych po rozległych urazach. Streszczenie Wprowadzenie Według Światowej Organizacji
Bardziej szczegółowo1. Oddział tworzą: 1) Pododdziały: a) Położniczy (rooming- in), b) Patologii Ciąży, c) Porodowy ze Szkołą Rodzenia, d) Ginekologii,
1. Oddział tworzą: 1) Pododdziały: a) Położniczy (rooming- in), b) Patologii Ciąży, c) Porodowy ze Szkołą Rodzenia, d) Ginekologii, e) Izolacyjny (poł. gin), 2) Izba Przyjęć Położniczo-Ginekologiczna 1
Bardziej szczegółowoWystqpienie pokontrolne
WOJEWODA DOLNOŚLĄSKI Wrocław, d n ia t-v^ listopada 2015 r. PS-ZPSM.9612.19.2015.IS Pan Adam Zdaniuk Dyrektor Zespołu Opieki Zdrowotnej w Bolesławcu Wystqpienie pokontrolne W dniach od 24 do 25 września
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu prof. dr hab. Marcin Wojnar mgr Marek Fudała, Krzysztof Brzózka Katedra i Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny Państwowa Agencja Rozwiązywania
Bardziej szczegółowoJakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek w Polsce Katarzyna Kiliś-Pstrusińska
Jakość życia dzieci z przewlekłą chorobą nerek w Polsce Katarzyna Kiliś-Pstrusińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu VII Zjazd PTNefD, Łódź 2015 1 Jakość życia
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 467 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 467 SECTIO D 2005 Katedra i Zakład Periodontologii A.M. we Wrocławiu 1 Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji
Bardziej szczegółowoBadania CHIPS (Control of Hypertension In Pregnancy Study/ Kontrola nadciśnienia w ciąży) Informacja dla Pacjenta i formularz zgody
Badania CHIPS (Control of Hypertension In Pregnancy Study/ Kontrola nadciśnienia w ciąży) Informacja dla Pacjenta i formularz zgody Kierownik badań: {wpisać nazwisko i dane kontaktowe} Koordynator badań:
Bardziej szczegółowoCzęstość występowania chorób przyzębia u mieszkańców Warszawy w wieku lat na podstawie wskaźnika CPITN
Borgis Częstość występowania chorób przyzębia u mieszkańców Warszawy w wieku 35- lat na podstawie wskaźnika CPITN *Monika Adamczyk, Agata Orzechowska, Magdalena Napora, Małgorzata Wyszyńska, Renata Górska
Bardziej szczegółowoPróchnica zębów. Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim 2015roku
Antonina Kawecka PSSE w Kamieniu Pomorskim 2015roku Rodzaje zębów Zęby (łac. dens ząb, l.mn. dentes) złożone, twarde twory anatomiczne w jamie ustnej. Stanowią element układu trawienia i służą do rozdrabniania
Bardziej szczegółowo