BRIEF PROGRAMOWY INSTYTUTU KOŚCIUSZKI

Transkrypt

1 STYCZEŃ 2010 BRIEF PROGRAMOWY INSTYTUTU KOŚCIUSZKI UWARUNKOWANIA I DYLEMATY BEZPIECZEŃSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ CZYLI CO Z TYM GAZEM? Autor Briefu Programowego przedstawia kompleksową analizę bezpieczeństwa energetycznego oraz czynniki warunkujące sytuację energetyczną Unii Europejskiej i Polski. Prezentuje także aktualny i postulowany kształt relacji z głównym dostawcą gazu ziemnego do państw członkowskich Rosją. Omawia aktualny stan tworzenia wspólnej europejskiej polityki energetycznej, wskazując na szanse jakie za sobą niesie podejmowanie spójnych działań w tym zakresie, a także na problemy, jakie napotyka solidarność energetyczna UE. Artykuł to także próba przedstawienia stanu dywersyfikacji gazu w Polsce w przededniu prawdopodobnego podpisania długoterminowego kontraktu gazowego miedzy Polską a Rosją. Dr Tomasz Młynarski dr nauk humanistycznych, politolog, pracownik akademicki Katedry Stosunków Międzynarodowych i Polityki Zagranicznej UJ, Kierownik Obszaru Programowego Instytutu Kościuszki Instytucje i reforma UE. Instytut Kościuszki jest niezależnym, pozarządowym instytutem naukowo-badawczym (Think Tank) o charakterze non profit, założonym w 1999 roku. Misją Instytutu Kościuszki jest działanie na rzecz społeczno-gospodarczego rozwoju i bezpieczeństwa Polski, jako aktywnego członka Unii Europejskiej oraz partnera sojuszu euroatlantyckiego. Instytut Kościuszki pragnie być liderem pozytywnych przemian, tworzyć i przekazywać najlepsze rozwiązania, również na rzecz sąsiadujących krajów budujących państwo prawa, społeczeństwo obywatelskie i gospodarkę wolnorynkową. Biuro w Krakowie : ul. Karmelicka 9/14, Kraków, Polska, TEL.: , ik@ik.org.pl

2 TOMASZ MŁYNARSKI Tomasz Młynarski Uwarunkowania i dylematy bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej czyli co z tym gazem? Unia Europejska ze względu na ograni- wschodnim sąsiadem. Rosja jest bo- niż nowa dwunastka razem. UE-15 czone zasoby własne, dysponując sto- wiem największym światowym produ- importuje 2/3 rosyjskiego gazu, przy Europa poszukuje dziś możliwości odpolitycznienia relacji gazowej z Rosją, co wymaga stworzenia nowej geostrategii energetycznej UE (w oparciu o zasady dywersyfikacji źródeł dostaw i szlaków) oraz spójnej zagranicznej polityki energetycznej sunkowo niewielkimi udokumentowanymi zasobami paliw energetycznych, pozostaje w ogromnym uzależnieniu od importu surowców energetycznych. Zasoby gazu wraz ze złożami norweskimi wynoszą ok. 5 bln m 3, czyli porównywalnie do zasobów Nigerii i 1/10 zasobów Rosji. Szczególny problem stanowi import gazu, albowiem (w odróżnieniu od rynku ropy naftowej), handel tym surowcem nie jest zliberalizowany. Sprzyja to ingerencji czynników politycznych w miejsce mechanizmów wolnorynkowych. Niepokój pogłębia prognoza Komisji, która w perspektywie 2030 r. zakłada wzrost zapotrzebowania na gaz w bilansie energetycznym UE z obecnych 58% do 84%. Europa poszukuje dziś możliwości odpolitycznienia relacji gazowej z Rosją i musi sprostać wyzwaniu naduzależnienia importu tego surowca centem i eksportem gazu (zob. rys. 1). Osobnym problemem jest dywersyfikacja dostaw i budowa wspólnego rynku energetycznego wewnątrz UE. Wymaga to stworzenia nowej geostrategii energetycznej UE oraz zbudowania spójnej zagranicznej polityki energetycznej, obejmującej dywersyfikację pochodzenia geograficznego źródeł dostaw oraz szlaków tranzytowych. Problem zróżnicowania zależności pomiędzy państwami członkowskimi UE Udział gazu z Rosji stanowi ok. 25% całkowitej konsumpcji tego surowca w UE (przy produkcji własnej ok. 40% w 2007 r.), przy czym głównym importerem rosyjskiego błękitnego paliwa jest Europa Zachodnia. Podczas gdy UE- 15 konsumuje 86 % zużywanego we czym tylko dwa kraje Niemcy i Włochy, razem odpowiadają za prawie połowę całego importu starej Europy (zob. rys. 3, rys. 4). Oznacza to, iż z ekonomicznego punktu widzenia, kraje UE-12 nie mają dla Rosji większego znaczenia, natomiast stanowią obszar umacniania zależności i jej wpływów politycznych. Francja jest trzecim największym importerem rosyjskiego gazu. W rezultacie, ok. 40 % całkowitego zysku Gazpromu generuje eksport do Niemiec i Włoch, które stają się strategicznymi partnerami rosyjskiego monopolisty. W tym świetle, analizując stan bezpieczeństwa energetycznego krajów członkowskich UE, można wysunąć wniosek, iż realnym problemem jest nie tyle uzależnienie od gazu jako jednego ze źródeł paliw (którego udział Źródło: opracowanie własne na podstawie European Commission, 2008 od jednego dostawcy Rosji. Równocześnie z uwagi na bliskość geograficz- Wspólnocie gazu, UE-12 tylko 14 %. Wielka Brytania, Niemcy i Włochy, każ- w bilansie energetycznym poszczególnych krajów jest różny), co skala 2 ną, UE jest skazana na kooperacje ze de osobno zużywa zatem więcej gazu uzależnienia od jednego dostawcy we

3 UWARUNKOWANIA I DYLEMATY BEZPIECZEŃSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ - CZYLI CO Z TYM GAZEM? Źródło: Opracowanie własne na podstawie Cedigaz wszystkich krajach EŚW. O ile bowiem rosyjski gaz stanowi ok. 20% wszystkich dostaw tego surowca do krajów UE-15 (co wynika z odpowiedniej polityki dywersyfikacyjnej), o tyle udział gazu rosyjskiego w imporcie wszystkich 12 nowych państwach członkowskich waha się od 65% do 100%. W tym kontekście Europę wciąż dzieli gazowa kurtyna. Relacje UE Rosja Dialog energetyczny UE Rosja został zapoczątkowany 30 października 2000 r. w Paryżu, (EU-Russia Energy Dialogue), zaś 21 października 2001 r. na XVIII szczycie UE Rosja w Brukseli przyjęto dokument pt. Przyszły kierunek dialogu energetycznego pomiędzy Unią Europejską a Federacją Rosyjską. 1 Zawierał on propozycje zbliżenia unormowań prawnych w zakresie handlu i transportu surowcami m.in. poprzez powołanie Komitetu Współpracy ds. Energii oraz nadania priorytetowego znaczenia niektórym sieciom przesyłowym. Sytuację we wzajemnych relacjach komplikuje jednak brak ratyfikacji przez Rosję Traktatu Karty Energetycznej (1994 r.) oraz podpisania przez nią Protokołu Tranzytowego. 1 Między potrzebą a uzależnieniem. Rosyjski gaz w bilansie energetycznym rozszerzonej UE, Fundacja im. Stefana Batorego, raport nr 8, Warszawa, grudzień 2002 r., s. 6. Rosja udostępniając swoje rurociągi przesyłu ropy i gazu stworzyłaby warunki wyjściowe dla liberalizacji rynku gazowego, a co za tym idzie warunki konkurencyjności i transp arentności handlu. Jednakże, Rosja nie ratyfikuje Europejskiej Karty Energetycznej z obawy przed ograniczeniem w ten sposób monopolu i wpływów Gazpromu. Przedmiotem sporu jest dążenie Unii do bezpośredniego i nieskrępowanego dostępu do rosyjskich złóż, zaś Rosji dostępu do europejskiego rynku detalicznego, który generuje największą marżę i największe zyski. 2 Rosja blokuje wejście do sieci dystrybucyjnej kraje UE i nie dopuszcza możliwości wejścia na szerszą skalę inwestorów zagranicznych do jej sektora gazowego, ani w dziedzinie wydobycia gazu, ani jego transportu. 3 Jakakolwiek próba odpolitycznienia stosunków UE Rosja, byłaby bowiem dla Moskwy katastrofą, oznaczającą zepchnięcie Rosji do pozycji dostawca klient, podobnej do Norwegii względem Europy lub w Kanady względem USA. Rosja, za pomocą potencjału surowcowego, realizuje scenariusz odbudowy pozycji supermocarstwa. Imperium energeticum stosując polityczny nacisk torpeduje wszystkie pomysły magistrali omijających Rosję np. projekty dywersyfikacji dostaw gazu do Europy z Kazachstanu, czy Azerbejdżanu. Celem rosyjskiej polityki jest nie dopuszczenie do zmiany pozycji monopolisty. Aktualnie dodatkowo wzmocnionej sojuszem gazowym z Algierią, trzecim z kolei (po Rosji i Norwegii) eksporterem gazu do UE, opartym na porozumieniu o współpracy pomiędzy rosyjskim Gazpromem a algierskim Sontrachem. Już dziś oznacza to kontrolę ponad 50% dostaw gazu do UE. 4 W efekcie, pomimo 2 Gazprom w Europie 2006 r. przyspieszenie ekspansji, OSW, Warszawa luty 2007 r., s Między potrzebą a uzależnieniem, s Najważniejszym szlakiem eksportu rosyjskiego gazu są magistrale: przez Ukrainę (przepływa w sumie ponad 80% rosyjlicznych wysiłków i prób dyplomatycznych, dialog energetyczny UE Rosja pozostaje zawieszony w próżni. Solidarność energetyczna UE Wspólny rynek energetyczny, który jest wciąż w fazie budowy, opiera się na koordynacji wspólnych przedsięwzięć wspartych istotnymi inicjatywami politycznymi m.in. podpisaniem Europejskiej Karty Energetycznej Z ekonomicznego punktu widzenia, kraje UE-12 nie mają dla Rosji większego znaczenia są jednak obszarem umacniania zależności i jej wpływów politycznych. (1991) 5, przyjęciem Zielonej Księgi (2006), czy kolejnymi dyrektywami KE. Zapoczątkowana w latach 90-tych XX w., liberalizacja sektora energetycznego poprzez wprowadzenie zasady konkurencji na rynku energii, została potwierdzona dyrektywą w sprawie wspólnych zasad dla wewnętrznego rynku gazu ziemnego 2003/55/ WE. 6 Dyrektywa 2003/55/WE wprowadziła m.in. obowiązek wydzielenia operatora systemu przesyłowego tak by właściciel gazociągu nie mógł być równocześnie właścicielem gazu, skiego surowca wysyłanego poza WNP), Jamał Europa (15%), Błękitny Potok do Turcji 3,2%. 5 Europejska Karta Energetyczna podpisana w 1991 r. przez 46 państw, w tym przez Polskę oraz władze UE ma charakter deklaracji gospodarczo politycznej, a jej zapisy przewidują m.in. powstanie konkurencyjnego rynku paliw, energii i usług energetycznych, swobodny wzajemny dostęp do rynków energii państw sygnatariuszy, czy dostęp do zasobów energetycznych i ich eksploatacji na zasadach handlowych, bez jakiejkolwiek dyskryminacji. 6 M. Kozak, P. Seklecki, Nowe dyrektywy podstawy prawne funkcjonowania wewnętrznego rynku energii elektrycznej i gazu ziemnego w krajach UE, URE, Biuletyn URE 5/2003. Europę dzieli gazowa kurtyna : udział gazu rosyjskiego w imporcie krajów UE-12 waha się od 65% do 100%., a UE-15 wynosi średnio 20 %! 3

4 TOMASZ MŁYNARSKI 4 a także zobowiązała go do transportu surowca każdej spółki gazowej, która się o to do niego zwróci. 26 kwietnia 2004 r. Rada przyjęła nową dyrektywę 2004/67/WE dotyczącą środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego. Na jej mocy po raz pierwszy ustanowiono na szczeblu Wspólnoty ramy prawne mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego oraz właściwe UE dąży do bezpośredniego i nieskrępowanego dostępu do rosyjskich złóż, zaś Rosja do Imperium energeticum i pozbawionego konkurencji dostępu do europejskiego rynku detalicznego. funkcjonowanie wewnętrznego rynku gazu, także w sytuacjach kryzysowych, poprzez stosowanie zasady solidarności między państwami UE. Dyrektywa zobowiązuje państwa członkowskie do przekazywania sprawozdań z sytuacji na krajowych rynkach gazu, co pozwala Komisji Europejskiej na stałe monitorowanie wspólnotowego rynku. Dyrektywa ta ustanawia specjalną Grupę Koordynacyjną ds. gazu (w składzie przedstawiciele Komisji, państw członkowskich i branży gazowniczej oraz odbiorców). Powołana przez Radę Europejską w grudniu 2006 r. sieć korespondentów ds. bezpieczeństwa energetycznego (NESCO) zwiększyła możliwości gromadzenia danych i pozwoliła uprzedzająco identy fikować potencjalne zagrożenia bezpieczeństwa dostaw. Ważne miejsce zajmuje również Rozporządzenie 1775/2005/ WE w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego. 8 marca 2006 r. Komisja Europejska opublikowała Zieloną Księgę dotyczącą stworzenia wspólnej europejskiej polityki energetycznej. 7 Wezwała w niej do 7 Zielona Księga. Europejska strategia na rzecz zrównoważonej, konkurencyjnej i bezpiecznej energii, eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=co- M:2006:0105:FIN:PL:PDF, r. zwiększenia dywersyfikacji dostaw surowców energetycznych, wskazując na potrzebę zmniejszenia zależności od ropy naftowej na rzecz gazu ziemnego. Sukcesem w kształtowaniu zasad bezpieczeństwa dostaw energii w Unii oraz wspie raniu wzajemnych połączeń między sieciami energii, szczególnie ważnym dla państw EŚW, jest zapis o współpracy w duchu solidarności państw członkowskich (art. 194 TUE) oraz klauzula solidarności energetycznej (art. 122 ust. 1 TUE wcześniej art. 100 ust 1. TL), o podejmowanych środkach w sytuacji trudności w zaopatrzeniu. 8 Stanowi to ważny sygnał myślenia w kategorii spójności UE. Problemem pozostaje jednak realna gwarancja wynikająca z treści artykułu, który można różnie interpretować. Bezpieczeństwo energetyczne Wspólnoty w przyszłości postrzegane może być jako cel działania Unii jako całości i analizowane na poziomie wspólnotowym, zaś solidarność oznaczać może postulat polityki wewnętrznej Unii i odnosić się do współpracy pomiędzy poszczególnymi częściami (państwami) Unii. 9 W takim rozumieniu Unia może być energetycznie bezpieczna (odporna na szoki rynkowe i zakłócenia dostaw), ale nie musi to oznaczać równego, czyli solidarnego, statusu bezpieczeństwa dla każdego z krajów Unii. Możne to prowadzić do sytuacji, w której część krajów UE państwa najsilniejsze będzie mieć 8 Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z ich protokołami i załącznikami, r. (OR. fr), 6655/1/08. 9 K. Szczerski, Polityka energetyczna bezpieczeństwo i solidarność, Debata gazowa, Instytut Kościuszki, Kraków r., zapewnione zdywersyfikowane źródła dostaw, zaś pozostałe kraje swoje bezpieczeństwo opierać będą wyłącznie na interkonektorach, czyli połączeniach międzysystemowych. Taki scenariusz przybliża budowa gazociągu Nord Stream i South Stream do Niemiec i Włoch i dalej do Europy Zachodniej oraz pozostałych krajów. Scenariusz ten prowadziłby do hierarchizacji roli poszczególnych krajów członkowskich, gdzie część krajów pełniłaby rolę centrów bezpieczeństwa, zaś pozostałe odbiorców bezpieczeństwa. 10 Rozwinięciem zasady solidarności energetycznej byłoby niewątpliwie przyjęcie paktu energetycznego podobnego w zakresie zobowiązań do NATO. Polską racją stanu jest postulowanie stworzenia europejskiej unii bezpieczeństwa energetycznego, w której atak na bezpieczeństwo dostaw energii jednego z państw, traktowany byłby jak atak na wszystkie. Wymagałoby to obowiązkowych konsultacji i współpracy z Komisją. Jest to jednak wizja bardzo odległa, wymagająca Wspólny rynek energetyczny, będący w fazie budowy, opiera się jedynie o koordynację wspólnych przedsięwzięć wspartych inicjatywami politycznymi ogromnych nakładów finansowych, a przede wszystkim woli politycznej, toteż aktualnie należy uznać ją za mało realną. Problem wspólnoty interesów i liberalizacji rynku energii Zbudowanie wspólnej polityki energetycznej UE, wymaga jedności interesów i tożsamej polityki dywersyfikacji dostaw. Tymczasem analiza strategii koncernów niemieckich, włoskich, a ostatnio francuskich (EDF w grudniu 2009 r. dołączył do 10 K. Szczerski, Polityka energetyczna..., 2009 r.

5 UWARUNKOWANIA I DYLEMATY BEZPIECZEŃSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ - CZYLI CO Z TYM GAZEM? projektu budowy gazociągu South Stream z Rosji pod Morzem Czarnym docelowo do Włoch i Grecji) podważa warunek jednomyślności. Również sprzeczne deklaracje kanclerz Angeli Merkel o potrzebie wsparcia budowy trzech gazociągów (Nord Stream, South Stream i Nabucco) oraz komisarzy UE o priorytetowym traktowaniu jedynie projektu Nabucco, wskazują na ostrą rozbieżność pomiędzy interesami największych krajów członkowskich i ich koncernów, a oficjalną polityką UE (rys. 5, rys. 6) Konsorcjum sześciu firm: austriacka OMV, bułgarska Bulgargaz, niemiecka RWE, rumuńska Transgaz, turecka Botas i węgierska MOL, nie wyklucza Rosji jako dostawcy gazu, ponieważ może ona wziąć udział w procesie ofertowym (open season) na równych prawach z pozostałymi dostawcami (Turkmenistan, Kazachstan, Egipt, a w przyszłości Iran). Źródło: Wingas, Osobnym problemem jest liberalizacja runku gazu we Wspólnocie. Niektóre państwa bowiem, w tym zwłaszcza Niemcy i Francja, nadal mają zastrzeżenia do zakresu liberalizacji wewnętrznej i budowy w pełni zintegrowanego rynku gazu. Nie jest przesadą stwierdzenie, że los integracji sektora gazu w Europie zależy od woli rządów i korporacji gazowych Francji i Niemiec. Niektóre kraje członkowskie Unii jak wskazywał Komisarz ds. energii Andris Piebalgs opierają się naciskom Komisji Europejskiej i przyjmują takie regulacje wewnętrzne, które uniemożliwiają wymianę transgraniczną gazu, tym samym odcinając się od wolnego przepływu gazu (np. zamiana umów długoterminowych z klauzulą bierz lub płać na krótkoterminowe). Dlatego należy wypracować porozumienia wewnątrz unijne, pod nadzorem Komisji Europejskiej tak, aby kraje uprzywilejowane były zobowiązane odsprzedawać gaz po racjonalnej cenie, równocześnie rozbudowując infrastrukturę międzysystemowych połączeń transgranicznych (interkonektorów) spinających kraje członkowskie w jedną, spójną sieć infrastruktury gazowej. Takie rozwiązanie wydaje się obecnie najbardziej racjonalne, gdyż wszystkie alternatywne szlaki dostaw gazu spoza Rosji, szczególnie do EŚW, są odległą i mało realną perspektywą. UE powinna zapewnić realne gwarancje zapobiegania kryzysom w dostawach gazu. W tym celu należy na poziomie unijnym zadbać o rozbudowę i nadzór systemu przesyłowego w krajach członkowskich Wspólnoty, co wymaga określenia liczby koniecznych interkonektorów oraz ich technicznych możliwości dwukierunkowego przepływu (reverse flow). 12 Projekty unijnych rozporządzeń zakładają, iż w stanie nadzwyczajnym Komisja Europejska powinna przejąć kompetencje w zakresie zarządzania przepływem gazu w UE. Problematyczne pozostaje określenie poziomu zakłóceń dostaw oznaczającego stan nadzwyczajny w Unii od, którego UE przejmie odpowiednie kompetencje zarządcze (obecnie poziom strat konieczny do ogłoszenia takiego stanu wynosi 10% dziennych dostaw gazu z krajów trzecich, obejmujących więcej niż jedno państwo członkowskie). W lipcu 2009 r. Komisja Europejska przyjęła wniosek dotyczący nowego 12 K. Szymański, Dostawy gazu na wypadek kryzysu, Debata gazowa, Instytut Kościuszki, Kraków r. Obecna polityka energetyczna UE doprowadzić może do sytuacji, w której silne kraje UE będą posiadać zdywersyfikowane źródła dostaw, zaś pozostałe kraje swoje bezpieczeństwo opierać będą wyłącznie na interkonektorach. Polską racją stanu jest postulowanie stworzenia europejskiej unii bezpieczeństwa energetycznego, w której atak na bezpieczeństwo dostaw energii jednego z państw, traktowany byłby jak atak na wszystkie. 5

6 TOMASZ MŁYNARSKI Należy wypracować porozumienia wewnątrz unijne które zobowiązywałoby kraje uprzywilejowane do odsprzedaży gazu po racjonalnej cenie, równocześnie rozbudowując infrastrukturę interkonektorów, spinających kraje UE w jedną, spójną sieć infrastruktury gazowej. rozporządzenia, którego celem jest poprawa bezpieczeństwa dostaw gazu na rynku wewnętrznym m.in. poprzez stworzenie zachęt do inwestowania w połączenia wzajemne, niezbędne aby osiągnąć odpowiednią wartość wskaźnika N-1 oraz w możliwości odwrócenia przepływów (Rozporządzenie PE i RUE dotyczące środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylające dyrektywę 2004/67/WE). 13 Rozporządzenie niewątpliwie wzmocni obecny system bezpieczeństwa dostaw gazu w UE. Państwa członkowskie zobowiązane zostaną do działań zapobiegawczych przed skutkami ewentualnych zakłóceń w dostawach gazu, a także zakłada się stworzenie nowych mechanizmów umożliwiających im skuteczną współpracę w przypadku zakłóceń na większą skalę. członkowskich na poziomie europejskim, tak by zabezpieczyć możliwość przejmowania sieci przesyłowych krajów UE przez niechcianych inwestorów spoza Wspólnoty. Zadanie to powinno zostać powierzone europejskiej agencji ACER, Agency for the Cooperation of Energy Regulators (Agencji ds. współpracy organów regulacji energetyki powołanej w sierpniu 2009 r.), która pełniłaby nadzór nad dostawcami i przesyłami. 14 Tymczasem osiągnięte porozumienia nym Polski stanowi 13 % udziału na tle innych źródeł energii, przy czym importujemy go niespełna 70% z zagranicy, w tym prawie połowę z Rosji (rys. 7). Jest on dostarczany gazociągiem jamalskim. Przez Ukrainę dostarczany jest również gaz ziemny z Kazachstanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. Niewielkie ilości gazu ziemnego docierają do nas także poprzez połączenia z gazociągami w Niemczech (Lasów k. Zgorzelca). Problem transferów na rynku infrastruktury 6 Osobnym problemem jest śledzenie przejęć i transferów na rynku infrastruktury i sprzedaży gazu. Chodzi o ograniczenie ryzyka nabycia europejskiej infrastruktury przesyłu gazu lub magazynowania w poszczególnych państwach członkowskich, przez Należy opracować skuteczne europejskie mechanizmy monitoringu przejęć i fuzji energetycznych w państwach UE, tak by zabezpieczyć możliwość przejmowania ich sieci przesyłowych przez niechcianych inwestorów spoza Wspólnoty. podmioty spoza Wspólnoty (np. Gazprom). W tym celu należy opracować skuteczne mechanizmy monitoringu wszystkich przejęć, fuzji w państwach 13 N-1 jest modelem statystycznym, określający wydolność systemu przesyłowego w kraju członkowskim przy zakłóceniu funkcjonowania jego części. nie objęły tych zadań, w konsekwencji czego przegląd inwestycji i transakcji leży w gestii krajowych organów regulacyjnych, które nie mają mandatu do ochrony europejskiego rynku. Przedsięwzięcia dywersyfikacyjne w Polsce Gaz w ogólnym bilansie energetycz- 14 Zgodnie z przepisami aktów prawnych przyjętych w ramach tzw. trzeciego pakietu legislacyjnego obowiązkiem organizacji skupiających operatorów systemów przesyłowych (ENTSO-E i ENT- SO-G) będzie przygotowanie projektów kodeksów sieci dotyczących połączeń transgranicznych. Kodeksy te zostaną opracowane w oparciu o jasne i obiektywne zasady zawarte w Wytycznych ramowych przygotowanych przez europejską Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER). Źródło: Opracowanie własne Polska powinna dynamicznie zwiększyć pozyskiwanie własnych źródeł gazu. Krajowe udokumentowane złoża gazu ziemnego szacuje się na mld m 3. Jednak w ocenie Państwowego Instytutu Geologicznego zasoby prognostyczne gazu ziemnego w Polsce ocenia się na 1,7 bln m 3 do 3 bln m 3 (pozwoliłoby to pokryć krajowe zapotrzebowanie na ok. 70 lat). Oczywiście wymaga to szeregu dodatkowych badań i inwestycji w nowe technologie wydobywcze z dużych głębokości, co z kolei stawia pytanie o opłacalność. Ważnym elementem działań obok dywersyfikacji kierunków dostaw jest także dywersyfikacja paliw. Uwzględniając wymogi Pakietu klimatycznego 3x20, Polska powinna szybko rozwinąć

7 UWARUNKOWANIA I DYLEMATY BEZPIECZEŃSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ - CZYLI CO Z TYM GAZEM? energetykę jądrową. Aktualnie aż 95% energii elektrycznej w Polsce pochodzi z węgla. Produkcja energii elektrycznej w elektrowniach jądrowych jest najtańszym sposobem zmniejszenia na szeroką skalę emisji CO2 i produkcji taniego prądu, należy także wprowadzić nowe technologie czystego węgla Carbon Capture and Storage, CCS. Zbyt duże oparcie bilansu energetycznego na węglu, powoduje, iż nie jesteśmy w stanie natychmiast odejść od tego surowca. Wymienione technologie pozwoliłoby więc na spełnienie przez Polskę wymagań UE, a równocześnie na kontynuację wykorzystywania zasobów węgla. Innym obszarem do zagospodarowania jest geotermia. Polska posiada rozległe zasoby wód geotermalnych. W niektórych regionach Polski na głębokości 3000 m można uzyskać temperaturę nawet do 120 C (wody geotermalne mogą mieć zatem zastosowanie bezpośrednio do produkcji prądu lub w ciepłownictwie). Ze względu na wysokie koszty instalacji, na razie jest to energia przyszłości, niemniej należałoby wdrożyć skuteczne programy wspierające projekty wykorzystywania energii geotermalnej (w tym system zachęt dla inwestorów prywatnych). Na dużą skalę energię z gorących źródeł do ogrzewania mieszkań wykorzystuje się w Islandii, a także we Francji, Włoszech, Austrii i na Węgrzech. Wreszcie obszarem nieustannych badań wspieranych przez państwo powinien być sektor paliw syntetycznych (np. wytwarzanie sztucznej benzyny z wykorzystaniem CO2). Na razie projekty takie niestety nie wychodzą poza laboratoria. Całkowite zastąpienie gazu innymi źródłami energii oczywiście nie jest możliwe. Polska struktura zużycia gazu wymusza konieczność zapewnienia stabilnych dostaw choćby dla przemysłu petrochemicznego. Dywersyfikacja paliw może jednak znacznie ograniczyć skalę uzależnienia od importu gazu i jego udział w ogólnym bilansie energetycznym kraju. Wnioski Polityka energetyczna UE wciąż pozostaje bardziej zbiorem intencji politycznych, niż jednolitym systemem zaopatrzenia energetycznego. U podstaw wspólnej polityki energetycznej powinny znaleźć się takie zasady jak dywersyfikacja kierunku dostaw i źródeł energii, jedność w obronie interesów UE, solidarność w sytuacjach kryzysowych. Liberalizacja przepisów powinna zostać zdynamizowana, a w konsekwencji sprzyjać ujednoliceniu procedur wewnętrznych i budowie połączeń wewnątrzsystemowych oraz otwarciu rynków światowych. W stanach nadzwyczajnych Komisja powinna przejąć istotne kompetencje w zakresie zarządzania przepływem gazu. Wola polityczna czołowych państw UE jest niezbędna do efektywnego wdrażania skutecznych dyrektyw i rozwiązań. Integracja rynku energetycznego UE z Rosją, powinna doprowadzić do tego, by w przyszłości stroną kontraktów na dostawy gazu z Rosji była UE. Unia powinna także podkreślać swoje zaangażowanie w basenie Morza Kaspijskiego oraz nawiązać bliższe kontakty z krajami tranzytowymi, takimi jak Gruzja, czy Ukraina. Polska powinna jak najszybciej rozwinąć energetykę jądrową i nowe technologie CCS oraz rozważyć zwiększenie pozyskiwania gazu z dużych głębokości z własnych udokumentowanych zasobów. W zakresie polityki bezpieczeństwa energetycznego Polski, w krótkiej perspektywie czasowej nie ma możliwości szybkiej dywersyfikacji dostaw gazu. Kluczowym zadaniem jest zapewnienie dostaw gazu ziemnego z innych źródeł niż z Rosji (przy czym kierunek skandynawski jest najbardziej racjonalny). Równolegle Polska powinna konsekwentnie wywierać nacisk na Komisję Europejską, jak również stolice największych państw europejskich, tak by na poziomie Wspólnoty stworzyć realne rozwiązania i mechanizmy gwarantujące bezpieczeństwo dostaw i solidarność w sytuacjach nadzwyczajnych. Dalsze informacje i komentarze: Izabela Albrycht izabela.albrycht@ik.org.pl tel Instytut Kościuszki jest niezależnym, pozarządowym instytutem naukowo-badawczym (Think Tank) o charakterze non profit, założonym w 1999 roku. Misją Instytutu Kościuszki jest działanie na rzecz społeczno-gospodarczego rozwoju i bezpieczeństwa Polski, jako aktywnego członka Unii Europejskiej oraz partnera sojuszu euroatlantyckiego. Instytut Kościuszki pragnie być liderem pozytywnych przemian, tworzyć i przekazywać najlepsze rozwiązania, również na rzecz sąsiadujących krajów budujących państwo prawa, społeczeństwo obywatelskie i gospodarkę wolnorynkową. Biuro w Krakowie: ul. Karmelicka 9/14, Kraków, Polska, TEL.: , ik@ik.org.pl

8 DEBATA GAZOWA Bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej oraz Polski było tematem Debaty Gazowej zorganizowanej przez Instytut Kościuszki w dniu 1 grudnia 2009 r. w Krakowie. Współorganizatorem wydarzenia było Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Udział w Debacie wzięli: dr Piotr Naimski, dr Krzysztof Szczerski, Marcin Libicki, Janusz Kowalski, Dariusz Szymczycha, dr hab. inż. Jerzy Stopa, doc. dr inż. Andrzej Froński, dr Marcin Tarnawski, Ernest Wyciszkiewicz, Marek Magierowski, oraz dziennikarze: Jacek Balcewicz, Witold Gadowski, Przemysław Wojciechowski i eksperci Instytutu Kościuszki: dr Rafał Kęsek, dr Tomasz Młynarski. Patronat honorowy nad Debatą Gazową objęli: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński, Ministerstwo Gospodarki, Marszałek Województwa Małopolskiego, JM Rektor UJ prof. dr hab. Karol Musioł, Dziekan Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ, Dyrekcja Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ. Patronat medialny objęli : TVP INFO, Rzeczpospolita, Radio Kraków, Euractiv.pl, Fronda.pl. Partnerem strategicznym debaty był Instytut Nafty i Gazu z Krakowa. Dr Krzysztof Szczerski Od lewej: dr Tomasz Młynarski, dr Piotr Naimski, Dariusz Szymczycha, Jacek Balcewicz Marcin Libicki Janusz Kowalski Ernest Wyciszkiewicz Dr Tomasz Młynarski 8 Dr Piotr Naimski Od lewej: dr Krzysztof Szczerski, Marek Magierowski