MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA

Transkrypt

1 DVD Multimedia MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA Projekt edukacyjny ZUS dla szkół ponadgimnazjalnych Projekt pod patronatem MRPiPS oraz MEN

2 SPIS TREŚCI 1. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY... 5 Scenariusz lekcji Ankieta dla uczniów... 8 Prezentacja: Zakład Ubezpieczeń Społecznych... 9 Ćwiczenie: Mapa myśli wypełniony schemat Multimedia film: Twoje życie Twój wybór... DVD 2. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI...21 Scenariusz lekcji Prezentacja: Co nam przysługuje, gdy płacimy składki? Tekst uzupełniający 1: Świadczenia z ubezpieczeń Ćwiczenie: Mapa myśli wypełnione schematy Tekst uzupełniający 2: Wysokość składek EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH...53 Scenariusz lekcji Prezentacja: Emerytury i system ubezpieczeń Ćwiczenie 1: Zalety i wady różnych systemów przykład wypełnienia Ćwiczenie 2: Mapa myśli wypełniony schemat Multimedia: Demo PUE... DVD 4. E ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ...69 Scenariusz lekcji Prezentacja: Rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy Tekst uzupełniający: Podstawa wymiaru składek dla prowadzących pozarolniczą działalność Multimedia: Demo epłatnik... DVD Wyjaśnienia do ikon: praca samodzielna ćwiczenie praca w grupie ćwiczenie praca samodzielna z tekstem praca w grupie z tekstem tekst do domu

3 MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA Projekt edukacyjny ZUS dla szkół ponadgimnazjalnych Projekt pod patronatem MRPiPS oraz MEN

4 Opracowanie merytoryczne, redakcja i korekta: ZUS Opracowanie metodyczne: Małgorzata Meissner Projekt graficzny: Paweł Gąsienica-Marcinowski Rysunek na okładce, rysunki do lekcji 1 i 4: Łukasz Majewski Rysunki do lekcji 2: Karol Kalinowski Rysunki do lekcji 3: Cezary Krysztopa Copyright by Zakład Ubezpieczeń Społecznych Warszawa 2016 Wydanie III z płytą DVD ISBN Wydawca: Zakład Ubezpieczeń Społecznych ul. Szamocka 3, Warszawa Skład i druk: Biuro Poligrafii ZUS ul. Podskarbińska 25a Warszawa

5 Szanowni Nauczyciele Wiedza o ubezpieczeniach społecznych jest niezbędna młodym ludziom, aby mogli oni wystartować w dorosłe, zawodowe życie. Potwierdzają to również nauczyciele i uczniowie, którzy wzięli już udział w projekcie Lekcje z ZUS objętym honorowym patronatem Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Zachętą do przystąpienia do tego projektu może być także wyróżnienie Lekcji z ZUS Certyfikatem Zasługi w Konkursie Międzynarodowego Stowarzyszenia Zabezpieczenia Społecznego Dobre praktyki dla Europy W latach w lekcjach o ubezpieczeniach społecznych uczestniczyło ponad 51,5 tys. uczniów szkół ponadgimnazjalnych z całej Polski. To bardzo dużo. Mamy jednak nadzieję, że dzięki Wam, Drodzy Nauczyciele, będzie ich coraz więcej. Liczymy na to, że jeszcze więcej młodych ludzi będzie wiedziało, dlaczego warto się ubezpieczyć i opłacać składki, pozna zagadnienia związane z systemem emerytalnym i założeniem własnej firmy. Przystępując do projektu Lekcje z ZUS, otworzą Państwo swoim uczniom drzwi do wiedzy o ubezpieczeniach społecznych, która pozwoli im na podejmowanie samodzielnych, świadomych decyzji po wejściu na rynek pracy. Materiały dydaktyczne do Lekcji z ZUS zostały przygotowane we współpracy z doświadczonym metodykiem nauczania. Zapewniamy, że są one przystępne, a forma zajęć atrakcyjna. Gwarantujemy Państwu pomoc na każdym etapie realizowania projektu. Wystarczy tylko skontaktować się z najbliższym oddziałem ZUS z osobą odpowiedzialną za edukację i komunikację. Co roku projekt Lekcje z ZUS wieńczy konkurs wiedzy Warto wiedzieć więcej o ubezpieczeniach społecznych. Cieszy się on dużym zainteresowaniem. Do jego pierwszej edycji zgłosiło się 328 placówek edukacyjnych i 11 tys. uczniów, a do drugiej już ponad 19 tys. uczniów z 550 szkół. Do wygrania są atrakcyjne nagrody dla uczniów i szkół. Zapraszamy do udziału w projekcie Lekcje z ZUS! Elżbieta Rafalska Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Anna Zalewska Minister Edukacji Narodowej prof. dr hab. Gertruda Uścińska Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

6

7 1 Świadomy zawsze ubezpieczony historia ubezpieczeń istota ubezpieczeń społecznych dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe rola i zadania ZUS 5

8 1. TEMAT: ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Cele Uczeń: wie, jakie są główne zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zna podstawy prawne funkcjonowania ZUS, wyjaśnia zasady działania ZUS, potrafi wymienić rodzaje ubezpieczeń, dostrzega znaczenie ubezpieczania się, rozumie ideę ubezpieczeń społecznych, zna pojęcia: ubezpieczeni, świadczeniobiorcy, płatnik składek, ZUS, NFZ, ubezpieczenie, pomoc społeczna. Zgodność z podstawą programową CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki, 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. KSZTAŁCONE UMIEJĘTNOŚCI: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- -komunikacyjnymi, 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. Metody/techniki: Wykład, burza mózgów, praca z tekstem, dyskusja kierowana, praca w grupach. Środki dydaktyczne: Materiały źródłowe, arkusze papieru, materiał mocujący, pisaki, rzutnik i laptop, prezentacje multimedialne, materiały dla nauczyciela, materiały dla uczniów. Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna. 6

9 Uwagi: Przed lekcją przygotowujemy salę lekcyjną i materiały do pracy w grupach maksymalnie 5-osobowych. Lekcję realizujemy, uwzględniając możliwości naszych uczniów. Na lekcji uczeń dowie się: po co się ubezpieczamy. Przebieg zajęć: Informujemy uczniów, iż na czterech kolejnych lekcjach poznamy zagadnienia dotyczące ubezpieczeń społecznych. Rozdajemy ankietę (wersja do wydruku na płycie DVD) i prosimy o jej wypełnienie. Nie sprawdzamy poprawności odpowiedzi. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Następnie prezentujemy materiał filmowy [Multimedia Film: Twoje życie Twój wybór]. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Informujemy uczniów, że będziemy zajmować się ubezpieczeniami społecznymi, których celem jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, oraz poznamy zasady działania instytucji, która zajmuje się tymi ubezpieczeniami w Polsce. Podkreślamy, że ubezpieczenia nie są pomysłem współczesnym, bo już nasi przodkowie podejmowali różne działania, które miały przynieść solidarną pomoc członkom wspólnoty i zabezpieczenie na przyszłość. Następnie zadajemy uczniom pytanie, czy wiedzą, jaka instytucja zajmuje się ubezpieczeniami społecznymi w Polsce. Pojęcie ubezpieczenia kojarzy się przede wszystkim z komercyjnymi firmami ubezpieczeniowymi. Dlatego zapewne uczniowie wymienią różne ich nazwy, odwołując się do wyniesionej z domu wiedzy dotyczącej ubezpieczenia mieszkania czy samochodu. Jeżeli uczniowie nie podadzą nazwy ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych, to jest to oczywiście zadanie dla nas. Wspominamy także, że właśnie na tej i najbliższych lekcjach poznamy różnice pomiędzy towarzystwami ubezpieczeniowymi a ZUS oraz jego rolę i zadania. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. Wyjaśniamy, czym jest ZUS, ilustrując swoją wypowiedź pokazem multimedialnym [Prezentacja: Zakład Ubezpieczeń Społecznych]. Prosimy uczniów o zapoznanie się z materiałami: [Tekst: ZUS czym jest i co robi?] i [Ćwiczenie: Mapa myśli], a następnie o wykonanie ćwiczenia. Uczniowie przygotowują na dużych arkuszach papieru podstawowe informacje o ZUS (mapa myśli). Mogą pracować w grupach. Po określonym czasie zespoły zawieszają swoje plakaty na ścianie. Jedna z grup omawia swoją mapę myśli, a pozostałe ewentualnie ją uzupełniają. Podkreślamy różnicę między Zakładem Ubezpieczeń Społecznych a Funduszem Ubezpieczeń Społecznych. Na tę część lekcji przeznaczamy 15 min. W podsumowaniu omawiamy z uczniami przypadki przedstawione w filmie, prosimy o podzielenie się wrażeniami. Pytamy, czy nie znają podobnych historii, gdy ktoś, kto nie był ubezpieczony, nie miał potem środków do życia. Wyjaśniamy ideę ubezpieczeń społecznych, która zakłada, że potencjał i siła wspólnoty jest większa niż indywidualny wysiłek jej członków. Im więcej osób tworzy wspólnotę i ponosi ciężar ryzyka ubezpieczeniowego, tym mniejszy jest indywidualny wysiłek. Prosimy uczniów o podanie innych przykładów społecznego wysiłku dla dobra jednostek. Nawiązujemy do przypadków z filmu. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 7

10 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Należy też zaakcentować to, że we wspólnocie obowiązuje zasada solidarności. W zakresie ubezpieczeń zasada ta oznacza, że wszyscy płacą składki, wiedząc, że świadczenia dostaną tylko niektórzy. Ewentualnie możemy poprosić o przykład (lub samemu go podać) zaczerpnięty z lekcji bądź znany z prasy lub innych źródeł (np. ubezpieczenie OC, ubezpieczenie mieszkania, ubezpieczenie turystyczne, ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków). Jeśli zdążymy, na zakończenie prosimy uczniów o dokończenie zdania: Ubezpieczenia społeczne są potrzebne, bo Jeżeli zabraknie czasu na lekcji, prosimy o przygotowanie tego hasła na kolejną lekcję. Najciekawsze, najtrafniejsze wypowiedzi uczniów można zapisać na dużych arkuszach papieru i zawiesić w sali lekcyjnej. Prosimy uczniów o zapoznanie się w domu z materiałami: [Tekst uzupełniający 1: Dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe?, 2: Ryzyko (nie)ubezpieczeniowe; 3: Pomoc społeczna ubezpieczenia społeczne], wypełnienie ankiety i sprawdzenie poprawności swoich odpowiedzi. Zapowiadamy, że na kolejnych lekcjach zapoznamy się ze współcześnie obowiązującym w Polsce systemem ubezpieczeń społecznych. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. ANKIETA DLA UCZNIÓW Wersja do wydruku na płycie DVD 1. Zakład Ubezpieczeń Społecznych powstał w: a r., b r., c r., d r. 2. Z ubezpieczenia chorobowego wypłacane są świadczenia: a. zasiłek chorobowy i jednorazowe odszkodowanie, b. zasiłek chorobowy i renta z tytułu niezdolności do pracy, c. renta z tytułu niezdolności do pracy i jednorazowe odszkodowanie, d. zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński. 3. W 1999 r. w polskim systemie emerytalnym zastosowano model zdefiniowanej składki zamiast dotychczasowego modelu zdefiniowanego świadczenia. Oznacza to, że: a. każdy ubezpieczony ma określoną roczną wysokość składki, b. każdy ubezpieczony ma stałą miesięczną wysokość składki, c. wysokość emerytury zależy od sumy zgromadzonych składek, d. wysokość emerytury wyliczana jest w oparciu o lata, w których osiągane było najlepsze wynagrodzenie. 4. W ciągu jakiego czasu od rozpoczęcia działalności gospodarczej należy zgłosić się do ubezpieczeń społecznych? a. tego samego dnia, b. następnego dnia, c. w ciągu 7 dni, d. w ciągu 30 dni. 8

11 Zak ad Ubezpiecze Spo ecznych 1 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 9

12 Ubezpieczenia spo eczne ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Ich g ównym celem jest zapewnienie pieni dzy osobom, które nie mog pracowa m.in. z powodu z ego stanu zdrowia czy wieku. wiadczenia mog by wyp acane do ko ca ycia albo przez okre lony czas. 2 10

13 Ubezpieczenia spo eczne w Europie Pomys na ubezpieczenia spo eczne narodzi si pod koniec XIX w. w Niemczech. By to okres rewolucji przemys owej w Europie. Inicjatorem tych zmian by kanclerz II Rzeszy Otto von Bismarck. Lata to czasy eksperymentu i poszukiwań w polityce społecznej koncentrujących się wokół znalezienia najlepszych sposobów ingerencji państwa w sprawy socjalne. Istotną rolę w kształtowaniu współczesnej polityki społecznej odegrał kanclerz II Rzeszy Otto von Bismarck. Był on inicjatorem wprowadzenia trzech rodzajów obowiązkowego ubezpieczenia: na wypadek choroby (1883), od wypadków przy pracy (1884), w razie starości i inwalidztwa (1889). Ustawy niemieckie dały innym państwom europejskim impuls do poszukiwania najlepszych sposobów na problemy socjalne. Wiele z tych krajów uznało niemieckie rozwiązania za modelowe i warte naśladowania. 3 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 11

14 Polski system ubezpieczenia spo ecznego ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 28 marca 1933 r. ustawa o ubezpieczeniu spo ecznym, która scali a system ubezpiecze spo ecznych w ca ym kraju 24 pa dziernika 1934 r. rozporz dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mo cickiego powo uj ce Zak ad Ubezpiecze Spo ecznych Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości ustawodawcy stanęli przed zadaniem stworzenia jednolitego i nowoczesnego systemu ubezpieczeń społecznych. Na terenie odrodzonego kraju obowiązywało ustawodawstwo państw zaborczych. Ujednolicenie systemu ubezpieczeń w II Rzeczypospolitej trwało kilkanaście lat. Wbrew pierwotnym założeniom usuwanie różnic w przepisach pozaborczych następowało stopniowo, w drodze częściowych regulacji. Uchwalona 28 marca 1933 r. ustawa o ubezpieczeniu społecznym scaliła ubezpieczenia społeczne, likwidując ostatnie relikty ustawodawstwa pozaborczego w tym zakresie (dlatego nazywana jest ustawą scaleniową). Objęła wszystkie rodzaje ubezpieczeń społecznych: chorobowe i macierzyńskie, na wypadek niezdolności do zarobkowania lub śmierci osoby ubezpieczonej, wskutek wypadku przy pracy lub chorób zawodowych, a także wszelkich przyczyn oraz emerytalne robotników i pracowników umysłowych. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 października 1934 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym pięć odrębnych instytucji Izbę Ubezpieczeń Społecznych, Zakład Ubezpieczenia na Wypadek Choroby, Zakład Ubezpieczenia od Wypadków, Zakład Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych i Zakład Ubezpieczenia Emerytalnego Robotników połączono w jedną, pod nazwą Zakład Ubezpieczeń Społecznych, z siedzibą w Warszawie. ZUS zarządzał pięcioma funduszami ubezpieczeniowymi połączonymi administracyjnie, ale wyodrębnionymi finansowo. 4 12

15 ZUS zajmuje si : przyznawaniem i wyp at m.in. emerytur, rent, zasi ków chorobowych, macierzy skich; pobieraniem i gromadzeniem sk adek na ubezpieczenia spo eczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych; pobieraniem sk adek na ubezpieczenie zdrowotne i przekazywaniem ich do Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ); prowadzeniem indywidualnych kont ubezpieczonych i kont p atników sk adek (przedsi biorców); realizowaniem zada z zakresu prewencji rentowej, w tym kierowaniem na rehabilitacj lecznicz do o rodków rehabilitacyjnych. Emerytury: świadczenia zapewniające utrzymanie na starość, przysługujące osobom, które odprowadzały składki przez lata pracy. Renty: z tytułu niezdolności do pracy, rodzinne (po zmarłym ubezpieczonym członku rodziny), socjalne (wypłacane osobom, których niezdolność do pracy powstała m.in. przed ukończeniem 18 lat). Zasiłki chorobowe: świadczenia wypłacane na podstawie zwolnienia lekarskiego na czas choroby. Zasiłki macierzyńskie: świadczenia wypłacane podczas opieki nad dzieckiem po jego urodzeniu albo przyjęciu na wychowanie. Zasiłki opiekuńcze: świadczenia wypłacane podczas opieki nad chorym dzieckiem (w określonych przepisami sytuacjach nad zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat) lub innym bliskim chorym członkiem rodziny. Zasiłek pogrzebowy: świadczenie wypłacane po śmierci danej osoby, które ma zrekompensować koszty pogrzebu. Świadczenie przedemerytalne: wypłacane m.in. osobom bezrobotnym, które zostały zwolnione z pracy z powodu likwidacji stanowiska pracy albo upadłości firmy i którym do emerytury brakuje niewiele lat. Dodatek kombatancki: przyznawany kombatantom pobierającym emeryturę lub rentę. Fundusz Pracy (FP): jego środkami dysponują urzędy pracy, finansując zasiłki dla bezrobotnych, prace interwencyjne, roboty publiczne, szkolenia dla bezrobotnych itp. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP): ma zapewnić m.in. wypłatę zaległych wynagrodzeń pracownikom, których pracodawca jest niewypłacalny. Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP): finansuje emerytury pomostowe. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ): finansuje świadczenia zdrowotne udzielane ubezpieczonym i refunduje leki. Indywidualne konto ubezpieczonego: zapisywane są na nim wszystkie wpłacane za daną osobę składki. Konto płatnika składek: zapisywane są na nim wszystkie składki odprowadzane przez danego przedsiębiorcę, a także informacje, za kogo są opłacane. Indywidualne konto ubezpieczonego i konto płatnika składek prowadzi ZUS. 5 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 13

16 Uczestnicy powszechnego systemu ubezpiecze spo ecznych to: UBEZPIECZENI WIADCZENIOBIORCY P ATNICY ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY ponad 14,8 mln ubezpieczonych (m.in. pracowników, zleceniobiorców), dla których ZUS prowadzi konta, odprowadza sk adki (do OFE, NFZ), wydaje decyzje w sprawach niezdolno ci do pracy (czyli rentowych) OFE otwarte fundusze emerytalne, których w Polsce działa 12. NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia. ponad 7,2 mln wiadczeniobiorców (np. emerytów i rencistów), dla których ZUS ustala uprawnienia do wiadcze, oblicza ich wysoko, dokonuje przelicze i wyp at ponad 2 mln p atników sk adek (m.in. pracodawców, zleceniodawców) rozliczaj cych sk adki za siebie i za pracowników W Polsce są jeszcze inne systemy ubezpieczenia społecznego, które obejmują rolników (KRUS Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego), służby mundurowe, prokuratorów i sędziów. ZUS ich nie obsługuje. 6 14

17 Sk adki na ubezpieczenia spo eczne wp ywaj do specjalnego funduszu zarz dzanego przez ZUS, zwanego Funduszem Ubezpiecze Spo ecznych (FUS). To ze rodków FUS wyp acane s wiadczenia. Oznacza to, e ZUS zarz dza FUNDUSZEM UBEZPIECZE SPO ECZNYCH (FUS) UWAGA: ZUS FUS Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) jego budżet tworzą składki na ubezpieczenia społeczne i dotacje z budżetu państwa. Fundusz może także zaciągać krótkoterminowe kredyty w bankach komercyjnych. Środkami FUS dysponuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Przeznaczone są one na wypłatę świadczeń emerytalnych, rentowych, chorobowych i wypadkowych. Dlaczego różnica między ZUS a FUS jest taka istotna? Bo ZUS jest jedynie instytucją, którą państwo polskie powołało, by zarządzała zbieraniem składek i wypłacaniem świadczeń (m.in. zasiłków, rent, emerytur). ZUS jest instytucją realizującą politykę państwa w zakresie ubezpieczeń społecznych. 7 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 15

18 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Wysokości składek i zasady wyliczania świadczeń określa parlament. 8 16

19 Podstawa prawna 9 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 17

20 Wydatki Funduszu Ubezpiecze Spo ecznych s na poziomie ok. 50% wydatków bud etu pa stwa WYDATKI w 2016 r. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY Bud et pa stwa 368 mld z FUS ok. 204 mld z 10 18

21 ZUS nie tworzy prawa, nie ustala regu rz dz cych systemem ubezpiecze spo ecznych, w tym systemem emerytalnym. Co to znaczy? ZUS nie ma wp ywu na wysoko przyznawanych wiadcze, ZUS nie ma wp ywu na wysoko sk adek na ubezpieczenia spo eczne, ale ale ZUS ma obowi zek te wiadczenia prawid owo wyliczy i wyp aci. ZUS ma obowi zek zbiera i ewidencjonowa sk adki. Tutaj możemy wykorzystać wiedzę uczniów z lekcji WOS o władzy ustawodawczej. 11 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 19

22 ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY ĆWICZENIE MAPA MYŚLI Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych podstawa prawna zadania (najważniejsze) emerytury i renty ZUS rodzaje świadczeń (przykładowe) obsługiwany fundusz zasiłki istota ubezpieczenia społecznego zabezpieczenie przed trudnymi sytuacjami w życiu realizacja zasady solidaryzmu społecznego zbieranie składek wypłata świadczeń FUS 20

23 2 Płacisz i masz, czyli co Ci się należy, gdy płacisz składki czym są ubezpieczenia społeczne rodzaje ubezpieczeń społecznych świadczenia z ubezpieczeń społecznych niepełnosprawność a niezdolność do pracy 21

24 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 2. TEMAT: PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Cele Uczeń: wyjaśnia, co to są ubezpieczenia społeczne, zna obowiązki ubezpieczonego i ubezpieczyciela, wymienia rodzaje składek i zna ich wysokość, wylicza różnice między ubezpieczeniem chorobowym a zdrowotnym, zna pojęcia: zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy, pogrzebowy, świadczenie rehabilitacyjne, jednorazowe odszkodowanie, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna, potrafi wyjaśnić zasady wypłacania świadczeń chorobowych i wypadkowych komu i z jakiego tytułu przysługują. Zgodność z podstawą programową CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki, 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. KSZTAŁCONE UMIEJĘTNOŚCI: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- -komunikacyjnymi, 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE III etap edukacyjny Treści nauczania wymagania szczegółowe 29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń: 4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne 22

25 I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli. II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. Metody/techniki: Wykład, praca w grupach, praca z tekstem. Środki dydaktyczne: Karteczki samoprzylepne, prezentacja multimedialna, materiały dla nauczyciela, materiały dla ucznia, rzutnik, laptop. Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna. Uwagi: Przed lekcją czytamy materiały dla nauczycieli i uczniów, aby znać treści prezentowane na lekcji. Na lekcji uczeń dowie się: co zyskuje się dzięki obowiązującemu w Polsce systemowi ubezpieczeń społecznych. Przebieg zajęć: Rozpoczynając lekcję, przypominamy istotę działania ZUS (zajmuje się on m.in. gromadzeniem składek na ubezpieczenia społeczne i wypłatą świadczeń). Informujemy uczniów, że na dzisiejszej lekcji dowiedzą się, jakie świadczenia przysługują osobom ubezpieczonym. Prosimy uczniów o wypisanie na samoprzylepnych karteczkach kilku możliwych i typowych sytuacji życiowych, w których pracownik nie może przyjść do pracy jedna sytuacja na jednej kartce. Następnie prosimy ich, aby przylepili swoje kartki na tablicy. Ewentualnie dodajemy jeszcze brakujące przykłady, tak by na tablicy były zaprezentowane wszystkie przypadki. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Informujemy uczniów, że teraz zapoznamy ich z rodzajami świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Prosimy ich o uzupełnianie schematów [Ćwiczenie: Mapa myśli] w trakcie wykładu ilustrowanego pokazem multimedialnym [Prezentacja: Co nam przysługuje, gdy płacimy składki?]. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 23

26 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Podczas prezentacji staramy się aktywizować uczniów, zadajemy pytania, prosimy o parafrazowanie. Po zakończeniu wykładu chętni uczniowie odczytują zapisy ze schematów. Jeśli to konieczne, prosimy pozostałych uczniów o uzupełnienie informacji, odpowiadamy na ewentualne pytania i tłumaczymy miejsca niejasne. Razem z uczniami przyporządkowujemy zapisane na początku lekcji na kartkach samoprzylepnych przyczyny nieobecności w pracy do odpowiednich świadczeń. Na tę część lekcji przeznaczamy 20 min. Ważne jest uzmysłowienie uczniom zależności pomiędzy ubezpieczeniem się i terminowym płaceniem składek a wynikającymi z tego świadczeniami. Należy koniecznie zaakcentować, że od wysokości składek zależą późniejsze wypłaty. Można porównać to do kwoty, jaką złożymy na oprocentowaną lokatę im większa będzie wysokość kwoty, tym większy nasz zarobek. Wyraźnie należy podkreślić, że płacąc niskie składki na ubezpieczenie chorobowe, dostaniemy niskie świadczenia w przypadku choroby lub macierzyństwa. Trzeba też zwrócić uwagę na to, że dla osób prowadzących działalność gospodarczą ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne, więc jeśli się nie ubezpieczą i zachorują albo urodzą dziecko, nie dostaną zasiłku chorobowego ani macierzyńskiego. Przy omawianiu świadczeń wypłacanych w razie utraty zdrowia wyjaśniamy, że nie zawsze niepełnosprawność wyklucza możliwość podjęcia pracy. Podkreślamy różnicę między pojęciem niepełnosprawny a niezdolny do pracy. Odwołujemy się do tekstów uzupełniających [Tekst uzupełniający 1: Niepełnosprawny może nie dostać renty oraz Tekst uzupełniający 2: Niezdolność do pracy] i prosimy uczniów, aby zapoznali się z nimi w domu. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. W trakcie podsumowania lekcji prosimy uczniów, by wymienili pozytywne aspekty wypłaty poszczególnych świadczeń: co umożliwiają one ubezpieczonemu jakie ubezpieczony czerpie z nich korzyści. Uświadamiamy uczniom, że ubezpieczenia społeczne towarzyszą nam od narodzin po śmierć. Jeszcze raz zaznaczamy, że świadczenia można otrzymywać tylko wtedy, gdy jest się ubezpieczonym i opłaca się składki. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. 24

27 Co nam przys uguje, gdy p acimy sk adki? 1 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 25

28 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Ubezpieczenie chorobowe Zasi ek chorobowy wiadczenie wyp acane zamiast pensji, gdy osoba ubezpieczona przebywa na zwolnieniu lekarskim. Standardowa wysoko zasi ku to 80% pobieranej pensji ( redniej z 12 miesi cy). Zasi ek w wysoko ci 70% przys uguje za czas pobytu w szpitalu. Natomiast 100% zasi ek jest wyp acany m.in., gdy niezdolno do pracy spowodowana jest wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy czy przypada na czas ci y (tak e za okres pobytu w szpitalu). Kto wyp aca zasi ek chorobowy? Pracodawca, je eli zatrudnia powy ej 20 pracowników, a w pozosta ych przypadkach ZUS. Okres wypłaty zasiłku chorobowego przysługuje przez czas trwania niezdolności do pracy z powodu choroby, nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży nie dłużej niż przez 270 dni. Zasiłek za czas pobytu w szpitalu przysługuje w wysokości 70% pensji z uwagi na mniejsze wydatki chorego w tym okresie. Zasiłek w wysokości 100% pensji przysługuje w okolicznościach wymienionych wyżej, a także wówczas, gdy niezdolność do pracy powstała w związku z badaniami kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów oraz podczas zabiegów ich pobrania (także za okres pobytu w szpitalu). 2 26

29 wiadczenie rehabilitacyjne przys uguje osobie, która po maksymalnym okresie pobierania zasi ku chorobowego (182 albo 270 dni) nadal jest niezdolna do pracy, ale istnieje rokowanie odzyskania zdolno ci do pracy po dalszym leczeniu lub rehabilitacji. Maksymalny czas pobierania wiadczenia: 12 miesi cy. Wysoko wiadczenia: 90% pensji przez pierwsze 90 dni i 75% pensji w pozosta ym okresie, 100% pensji, gdy niezdolno do pracy przypada na okres ci y. O niezdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska. Od orzeczenia lekarza orzecznika można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej. Na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika albo komisji lekarskiej ZUS wydaje decyzję w sprawie przyznania świadczenia rehabilitacyjnego. 3 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 27

30 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Zasi ek macierzy ski przys uguje ubezpieczonej kobiecie, która urodzi a lub przyj a dziecko na wychowanie. W okre lonych sytuacjach z zasi ku macierzy skiego mo e skorzysta ojciec dziecka. Okres wyp aty zasi ku zale y od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie b d przyj tych na wychowanie. W przypadku urodzenia jednego dziecka lub przyj cia jednego dziecka na wychowanie wynosi 20 tygodni. Ojciec dziecka mo e skorzysta maksymalnie z 2 tygodni zasi ku macierzy skiego za okres odpowiadaj cy urlopowi ojcowskiemu. Wysoko zasi ku macierzy skiego: 100% pensji ( redniej z 12 miesi cy). W przypadku urodzenia dziecka (przyjęcia dziecka na wychowanie) pracownicy albo pracownikowi przysługuje urlop macierzyński (urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego). Za okres tego urlopu przysługuje zasiłek macierzyński. Osoby ubezpieczone inne niż pracownicy, np. prowadzące działalność gospodarczą czy zleceniobiorcy nie mają prawa do urlopu macierzyńskiego, ale przysługuje im zasiłek macierzyński (za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu albo urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego). Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka wynosi: 20 tygodni (140 dni) w przypadku urodzenia jednego dziecka, 31 tygodni (217 dni) w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie, 33 tygodnie (231 dni) w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie, 35 tygodni (245 dni) w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie, 37 tygodni (259 dni) w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie. Matka może zrezygnować z pobierania zasiłku macierzyńskiego po jego wykorzystaniu przez co najmniej 14 tygodni po porodzie. Jest to możliwe, jeżeli o zasiłek macierzyński za niewykorzystany okres wystąpi ubezpieczony ojciec dziecka (bezpośrednio po terminie rezygnacji z części zasiłku macierzyńskiego przez matkę). Z zasiłku macierzyńskiego z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie może skorzystać nie tylko ubezpieczona kobieta, ale także ubezpieczony mężczyzna. Zasiłek macierzyński w wysokości 100% pensji (średniej z 12 miesięcy) przysługuje za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu ojcowskiego (albo okresy odpowiadające tym urlopom w przypadku ubezpieczonych innych niż pracownicy). Świadczenie z ZUS zasiłek macierzyński Urlop (dla osób ubezpieczonych innych niż pracownicy okres odpowiadający urlopowi) urlop macierzyński (okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu) z tytułu urodzenia dziecka urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego (okres odpowiadający urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego) z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie urlop rodzicielski (okres odpowiadający urlopowi rodziecielskimu) z tytułu urodzenia dziecka albo przyjęcia dziecka na wychowanie urlop ojcowski (okres odpowiadający urlopowi ojcowskiemu) z tytułu wychowywania dziecka przez ojca 4 28

31 Zasi ek macierzy ski za okres urlopu rodzicielskiego przys uguje po wykorzystaniu w ca o ci zasi ku macierzy skiego za okres urlopu macierzy skiego. Mo na z niego korzysta przez maksymalnie 32 tygodnie w przypadku urodzenia 1 dziecka. Wysoko zasi ku: 100% pensji ( redniej z 12 miesi cy) za pierwsze 6 tygodni, a w kolejnych tygodniach 60%. Rodzice mog zdecydowa si na jednolit wysoko zasi ku za okres urlopu macierzy skiego i rodzicielskiego. Wówczas wynosi on 80% pensji. Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje także w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie po wykorzystaniu w całości zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu mogą także skorzystać osoby ubezpieczone inne niż pracownicy. Rodzice mogą dzielić się korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu. 5 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 29

32 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Zasi ek opieku czy przys uguje osobom ubezpieczonym, które musz zaopiekowa si : chorym dzieckiem w wieku do 14 lat (60 dni w roku), zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat (60 dni w roku) m.in. z powodu: nieprzewidzianego zamkni cia obka, przedszkola lub szko y; porodu lub choroby ma onka, który na co dzie opiekuje si dzieckiem, w tym pobytu ma onka w szpitalu. Zasi ek przys uguje tak e w przypadku opieki nad chorym cz onkiem rodziny (mieszkaj cym w czasie choroby z ubezpieczonym), m.in.: dzieckiem powy ej 14 lat, ma onkiem, rodzicami, dziadkami, rodze stwem, wnukami, te ciami (14 dni w roku). Maksymalny czny okres pobierania zasi ku: 60 dni w roku. Wysoko zasi ku: 80% pensji ( redniej z 12 miesi cy). Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje na równi matce i ojcu dziecka. Zasiłek wypłaca się jednak tylko jednemu z rodziców temu, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres. Zasiłek opiekuńczy przysługuje pod warunkiem, że nie ma innych członków rodziny mogących zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny. Nie dotyczy to sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat w takim przypadku zasiłek opiekuńczy przysługuje nawet wówczas, gdy są inni członkowie rodziny mogący zapewnić dziecku opiekę. Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny z różnych przyczyn (bez względu na liczbę dzieci i liczbę członków rodziny wymagających opieki oraz bez względu na liczbę osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego), nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym. 6 30

33 Ubezpieczenie wypadkowe wiadczenia wyp acane z tego ubezpieczenia przys uguj z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. S to: zasi ek chorobowy i wiadczenie rehabilitacyjne wyp acane w wysoko ci 100% pensji ( redniej z 12 miesi cy). Dodatkowo przys uguj jeszcze m.in.: jednorazowe odszkodowanie za sta y lub d ugotrwa y uszczerbek na zdrowiu, który po zako czeniu leczenia ocenia lekarz orzecznik lub komisja lekarska ZUS (jego wysoko to 20% przeci tnego krajowego wynagrodzenia za ka dy procent uszczerbku), renta wypadkowa gdy w wyniku wypadku niemo liwa jest dalsza praca zawodowa. Wypadek przy pracy nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z wykonywaną pracą i spowodowało uraz lub śmierć. Choroba zawodowa schorzenie spowodowane szkodliwymi dla zdrowia czynnikami, które występują w miejscu pracy lub wynikają ze sposobu wykonywania obowiązków zawodowych. Lista chorób zawodowych znajduje się w rozporządzeniu Rady Ministrów. Stały uszczerbek uraz, który ogranicza sprawność i nie daje nadziei na pełne wyzdrowienie. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wynosi 780 zł (od 1 kwietnia 2016 r. do 31 marca 2017 r.). 7 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 31

34 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Ubezpieczenia rentowe Renta z tytu u niezdolno ci do pracy zale y od wydania przez lekarza orzecznika lub komisj lekarsk orzeczenia o niezdolno ci do pracy. Chodzi o niezdolno do pracy, a nie niepe nosprawno. O prawie do renty decyduje te : data powstania niezdolno ci do pracy oraz osi gni cie wymaganego sta u (okresów sk adkowych i niesk adkowych) sta ten zale y od wieku, w którym powsta a niezdolno do pracy. Niepełnosprawność to nie zawsze niezdolność do pracy. Niepełnosprawność i niezdolność do pracy to dwa różne pojęcia. Osoby z niepełnosprawnością mogą być bowiem pracownikami równie dobrymi, a nawet lepszymi od pełnosprawnych. Zdarza się, że nawet osoby uznane za całkowicie niezdolne do pracy podejmują zatrudnienie znajdują inny obszar działalności i ZUS nie narzuca tu żadnych ograniczeń. Renta z ZUS przysługuje z tytułu niezdolności do pracy, a nie niepełnosprawności. Staż to suma okresów (lat, miesięcy i dni): składkowych, czyli m.in.: zatrudnienia (na przykład na podstawie umowy o pracę), samodzielnego opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe (na przykład z prowadzonej działalności gospodarczej), czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim, oraz nieskładkowych, w czasie których nie są opłacane składki na ubezpieczenia, ale uwzględnia się je przy ustalaniu prawa do renty (np. okres studiów, pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego). Przy ustalaniu stażu okresy nieskładkowe nie mogą być dłuższe niż 1/3 okresów składkowych. Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje osobie, która spełnia łącznie następujące warunki: została uznana za niezdolną do pracy, ma wymagany odpowiedni do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy staż okres składkowy i nieskładkowy (wymieniony niżej), niezdolność do pracy powstała w wymienionych w przepisach okresach składkowych lub nieskładkowych (np. w czasie ubezpieczenia, pobierania zasiłku chorobowego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. 8 Staż (okres składkowy i nieskładkowy) wymagany do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy: 1 rok jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, 2 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat, 32

35 3 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat, 4 lata jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat, 5 lat jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Na jak długo przyznawana jest renta z tytułu niezdolności do pracy? Zwykle niezdolność do pracy jest orzekana przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską na okres nie dłuższy niż 5 lat. Niezdolność do pracy jest orzekana na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje na okres, na jaki orzeczona została niezdolność do pracy. Po wygaśnięciu prawa do renty można starać się o kolejną rentę, jeżeli nie została odzyskana zdolność do pracy. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 33

36 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Renta rodzinna przys uguje cz onkom rodziny osoby zmar ej, która w chwili mierci mia a prawo do emerytury lub renty z tytu u niezdolno ci do pracy albo spe nia a warunki do ich uzyskania. Do renty rodzinnej maj prawo m.in. dzieci w asne i przysposobione osoby zmar ej, dzieci drugiego ma onka. Wysoko renty rodzinnej: dla jednej osoby 85% wiadczenia, które przys ugiwa oby zmar emu, dla dwóch osób 90%, dla trzech i wi cej osób 95%. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne (w takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy). Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna. Jest ona w razie konieczności dzielona po równo między wszystkich uprawnionych. Dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej: do ukończenia 16 lat, jeśli przekroczyły 16 lat do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat (jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów), bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w tym okresie. 9 34

37 Zasi ek pogrzebowy przys uguje osobie, która pokry a koszty pogrzebu osoby ubezpieczonej lub pobieraj cej wiadczenia z ZUS. Wysoko zasi ku pogrzebowego: maksymalnie 4 tys. z. Je eli pogrzeb organizuje cz onek rodziny, wiadczenie nale y mu si w pe nej wysoko ci bez wzgl du na wysoko poniesionych kosztów. Je li pogrzeb organizuje ktokolwiek inny, zasi ek jest wyp acany w wysoko ci poniesionych kosztów maksymalnie 4 tys. z. 10 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 35

38 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 1 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI ŚWIADCZENIA Z UBEZPIECZEŃ I. UBEZPIECZENIE CHOROBOWE Świadczenia: zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy, wyrównawczy, świadczenie rehabilitacyjne Zasiłek chorobowy przysługuje, gdy osoba ubezpieczona jest niezdolna do pracy z powodu choroby i przebywa na zwolnieniu lekarskim. Ubezpieczony nabywa prawo do tego zasiłku po upływie okresu wyczekiwania. Okres ten jest zróżnicowany w zależności od charakteru ubezpieczenia. Osoba, która obowiązkowo podlega ubezpieczeniu chorobowemu, ma prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia. Natomiast osoba, która podlega mu dobrowolnie, nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia. Bez okresu wyczekiwania zasiłek chorobowy przysługuje m.in.: absolwentom szkół lub uczelni, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym albo przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych (w przypadku kierunków lekarskich, lekarsko-dentystycznych i weterynarii od daty złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a w przypadku farmacji od daty zaliczenia ostatniej przewidzianej w planie studiów praktyki), jeżeli niezdolność do pracy powstała na skutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy, nie dłużej niż przez 182 dni, a w przypadku gruźlicy (oznaczonej przez lekarza w zaświadczeniu lekarskim kodem D ) nie dłużej niż przez 270 dni. Również ubezpieczone, których niezdolność do pracy przypada na okres ciąży, mają prawo do zasiłku chorobowego przez okres do 270 dni. Miesięczny zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego wynosi: 80% podstawy wymiaru zasiłku (taką podstawą jest np. wynagrodzenie), 70% tej podstawy za okres pobytu w szpitalu, 100% podstawy (także za okres pobytu w szpitalu), gdy niezdolność do pracy: jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy, przypada w czasie ciąży, wynika z niezbędnych badań lekarskich przewidzianych dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów lub jest skutkiem zabiegu ich pobrania. Podstawę wymiaru zasiłku dla pracownika stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających powstanie niezdolności do pracy. Podstawę wymiaru zasiłku przysługującego ubezpieczonemu, który nie jest pracownikiem (np. zleceniobiorca), stanowi przeciętny miesięczny przychód, od którego opłacana jest składka 36

39 na ubezpieczenie chorobowe, za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających powstanie niezdolności do pracy. Zasiłki chorobowe są wypłacane przez ZUS lub pracodawcę (jeżeli zatrudnia on więcej niż 20 pracowników), a finansowane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu maksymalnego okresu pobierania zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja mogą mu pomóc odzyskać zdolność do pracy. Świadczenie przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Wysokość świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia chorobowego wynosi: 90% podstawy wymiaru (określonej tak samo jak dla zasiłku chorobowego) za pierwsze 90 dni jego pobierania, 75% tej podstawy za pozostały okres, 100% podstawy, jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży. Okoliczności, które mogą uzasadniać przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego, ocenia lekarz orzecznik ZUS. Można się odwołać od jego orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS. Zasiłek wyrównawczy przysługuje ubezpieczonemu pracownikowi ze zmniejszoną sprawnością do pracy, jeżeli obniżono mu wynagrodzenie, ponieważ musiał poddać się rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy. Zasiłek ten przysługuje wówczas przez okres rehabilitacji, nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące. Wysokość zasiłku wyrównawczego to różnica między przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających rehabilitację a miesięcznym wynagrodzeniem obniżonym z powodu rehabilitacji. Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego: urodziła dziecko, przyjęła na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia, przyjęła dziecko w wieku do 7. roku życia na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej). Prawo do zasiłku przysługuje również w przypadku przyjęcia na wychowanie dziecka w wieku do 10 lat, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego. Prawo do zasiłku macierzyńskiego na takich zasadach jak te, które dotyczą ubezpieczonej, przysługuje także ubezpieczonemu, który przyjmuje dziecko na wychowanie. Zasiłek macierzyński z tytułu urodzenia dziecka przysługuje za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu, natomiast z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie, za okres odpowiadający urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego. Następnie przysługuje zasiłek macierzyński za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 37

40 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie bądź przyjętych na wychowanie. Matka dziecka po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres co najmniej 14 tygodni po porodzie może zrezygnować z dalszego pobierania zasiłku i wcześniej wrócić do pracy. Wtedy pozostałą część okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego wykorzystuje ubezpieczony ojciec dziecka. Zasada ta ma także odpowiednie zastosowanie w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie. Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego z tytułu urodzenia dziecka lub przyjęcia dziecka na wychowanie (za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu czy urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego) wynosi: 20 tygodni (140 dni) w przypadku urodzenia / przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, 31 tygodni (217 dni) w przypadku urodzenia przy jednym porodzie / jednoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga dzieci, 33 tygodnie (231 dni) w przypadku urodzenia przy jednym porodzie / jednoczesnego przyjęcia na wychowanie trojga dzieci, 35 tygodni (245 dni) w przypadku urodzenia przy jednym porodzie / jednoczesnego przyjęcia na wychowanie czworga dzieci, 37 tygodni (259 dni) w przypadku urodzenia przy jednym porodzie / jednoczesnego przyjęcia na wychowanie pięciorga i więcej dzieci. Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu / urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego wynosi 100% podstawy wymiaru, czyli przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych. Zasiłek macierzyński przysługuje także za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu maksymalnie przez: 1) 32 tygodnie w przypadku urodzenia / przyjęcia na wychowanie jednego dziecka w wieku do 7. roku życia albo dziecka do 10. roku życia, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, 2) 34 tygodnie w przypadku urodzenia przy jednym porodzie / równoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga lub więcej dzieci. Rodzice mogą rozdzielić korzystanie z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu (32 albo 34 tygodnie) między siebie. Zasiłek macierzyński wypłacany za: pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego w przypadku urodzenia / przyjęcia na wychowanie jednego dziecka, 8 tygodni urlopu rodzicielskiego w przypadku urodzenia przy jednym porodzie / równoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga lub więcej dzieci wynosi 100% podstawy wymiaru. W kolejnych tygodniach 60%. 38

41 Rodzice mogą jednak wybrać jednolitą wysokość zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu / urlopowi na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. Wówczas będzie on wynosił, np. w przypadku urodzenia jednego dziecka, przez cały rok (20 tygodni urlopu macierzyńskiego i 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego) 80% podstawy wymiaru, czyli przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu z ostatnich 12 miesięcy kalendarzowych. Ojciec, który wychowuje dziecko, ma dodatkowo prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający urlopowi ojcowskiemu do 2 tygodni. Jego wysokość to 100% podstawy wymiaru. Można go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 24 miesięcy życia. Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu przez okres zwolnienia od pracy z powodu osobistego sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat w szczególnych przypadkach (np. nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola, szkoły), chorym dzieckiem do lat 14 lub innym chorym członkiem rodziny (m.in. małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem oraz dziećmi w wieku powyżej 14 lat) pod warunkiem, że pozostają oni z osobą sprawującą opiekę we wspólnym gospodarstwie domowym. Zasiłek opiekuńczy wypłaca się przez okres: do 60 dni w roku kalendarzowym, jeśli opieka sprawowana jest nad zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat lub nad chorym dzieckiem w wieku do 14 lat, do 14 dni w roku kalendarzowym, jeśli opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem, które skończyło 14 lat, lub innym chorym członkiem rodziny. Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dziećmi i innymi członkami rodziny nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym. Prawo do zasiłku opiekuńczego ubezpieczony uzyskuje od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Zasiłek opiekuńczy przysługuje na równi matce i ojcu dziecka, jednakże zasiłek ten wypłacany jest tylko jednemu z rodziców temu, który opiekuje się dzieckiem i wystąpił z wnioskiem o wypłatę zasiłku za dany okres. Do zasiłku opiekuńczego mają prawo wszystkie osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie. Ubezpieczony może otrzymywać zasiłek opiekuńczy, jeżeli nie ma innych osób, które z nim mieszkają i mogą zapewnić opiekę dziecku albo innemu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. Ubezpieczonemu ojcu dziecka przysługuje dodatkowo, niezależnie od powyższego zasiłku, także zasiłek opiekuńczy przez okres do 8 tygodni, czyli 56 dni, po urodzeniu się dziecka. Zasiłek ten przysługuje ojcu, który sprawuje osobistą opiekę nad nowo narodzonym dzieckiem, podczas gdy matka dziecka w czasie urlopu macierzyńskiego (do 8 tygodni) przebywa w szpitalu. Prawo do tego zasiłku opiekuńczego ma także ubezpieczony członek najbliższej rodziny (np. babcia dziecka), jeśli przerwie pracę i zaopiekuje się dzieckiem. Zasiłek opiekuńczy jest wypłacany w wysokości 80% podstawy wymiaru. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 39

42 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI II. UBEZPIECZENIE WYPADKOWE Świadczenia: zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne, renta wypadkowa, jednorazowe odszkodowanie W ubezpieczeniach społecznych wypadek przy pracy definiuje się jako nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą. Za chorobę zawodową uważa się zły stan zdrowia określony w wykazie chorób zawodowych, jeżeli został spowodowany działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową osobom, które są objęte tym ubezpieczeniem. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługuje, jeżeli: wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione naruszenie przez ubezpieczonego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane przez niego umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, ubezpieczony był nietrzeźwy albo pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych i przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, ubezpieczony odmówił bez uzasadnionej przyczyny poddania się badaniu na zawartość alkoholu w organizmie, środków odurzających lub substancji psychotropowych albo przez swoje zachowanie uniemożliwił przeprowadzenie takiego badania. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego wynosi 100% podstawy wymiaru (także za okres pobytu w szpitalu). Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza mogą pomóc mu odzyskać zdolność do pracy. Może być ono wypłacane najwyżej przez okres 12 miesięcy. Świadczenie to przysługuje osobom objętym ubezpieczeniem wypadkowym, a wynosi 100% podstawy wymiaru. Okoliczności, które mogą uzasadniać przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego, ocenia lekarz orzecznik ZUS. Od jego orzeczenia przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Renta wypadkowa, czyli renta z tytułu niezdolności do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, przysługuje niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. 40

43 Jednorazowe odszkodowanie należy się ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uznaje się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, ale może ulec poprawie. Wysokość odszkodowania zależy od stopnia procentowego uszczerbku na zdrowiu określonego przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS. Oceny stopnia uszczerbku na zdrowiu oraz jego związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową dokonuje się po zakończeniu leczenia i rehabilitacji. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. III. UBEZPIECZENIA RENTOWE Wybrane świadczenia: renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna, zasiłek pogrzebowy Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli łącznie spełnia on następujące warunki: jest niezdolny do pracy, ma wymagany stosowny do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy okres składkowy i nieskładkowy, który wynosi: 1 rok, jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat, 2 lata, jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat, 3 lata, jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat, 4 lata, jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat, 5 lat, jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat (okres 5 lat powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy); niezdolność do pracy powstała w okresie składkowym lub nieskładkowym wymienionym w ustawie o emeryturach i rentach (m.in. ubezpieczenia, pobierania zasiłku macierzyńskiego, chorobowego czy opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od zakończenia wymienionych okresów składkowych lub nieskładkowych. Od obowiązku spełnienia dwóch ostatnich warunków są wyjątki (wymienione niżej). Lekarz orzecznik ZUS i komisja lekarska ZUS oceniają niezdolność do pracy jej stopień, a także dokonują ustaleń dotyczących: daty powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego okresu trwania niezdolności do pracy, związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 41

44 niezdolności do samodzielnej egzystencji, celowości przekwalifikowania zawodowego. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Za niezdolną do pracy uważa się osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do wykonywania pracy zgodnej z jej kwalifikacjami. Niezdolność do pracy orzeka się na okres do 5 lat lub na dłuższy jeżeli nie można oczekiwać odzyskania zdolności do pracy przed upływem 5 lat. Renta przysługuje przez okres orzeczonej niezdolności do pracy (wskazany w decyzji ZUS). Osoba, której niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do lub z pracy nie musi udowadniać określonego okresu składkowego i nieskładkowego. Z kolei obowiązek spełnienia warunku dotyczącego posiadania pięcioletniego stażu w ciągu ostatniego dziesięciolecia (dla osób, których niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat) nie dotyczy: kobiety, która ma 25 lat okresów składkowych i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, mężczyzny, który ma 30 lat okresów składkowych i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy. Czasami, mimo że nie można udowodnić wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, ZUS uzna, że warunek ten jest spełniony. Jest to możliwe, gdy dana osoba: została zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miała, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe. Jak wspomniano, od spełnienia warunku powstania niezdolności do pracy w określonym okresie też jest wyjątek. Warunek ten nie dotyczy: kobiety, której łączny staż wynosi co najmniej 20 lat i która ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy, mężczyzny, którego łączny staż wynosi co najmniej 25 lat i który ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy. Renta szkoleniowa przysługuje osobie spełniającej warunki do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, w stosunku do której orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. Renta szkoleniowa przyznawana jest na 6 miesięcy. Okres ten może zostać skrócony lub wydłużony na czas niezbędny do przekwalifikowania zawodowego o dalsze 30 miesięcy. 42

45 Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Do renty rodzinnej mają prawo m.in.: dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione do ukończenia 16. roku życia lub 25. roku życia, jeśli się uczą, oraz bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed 16. rokiem życia lub w czasie nauki w szkole przed ukończeniem 25. roku życia (jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty przedłuża się do zakończenia tego roku studiów), wdowa (wdowiec), jeśli w chwili śmierci małżonka ukończył/a 50 lat lub był/a niezdolny/a do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu (zmarłej żonie), które nie ukończyły 16 lat, a jeżeli uczą się 18 lat lub są całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy, uprawnione do renty rodzinnej. Renta rodzinna przysługuje w wysokości. dla jednej osoby uprawnionej 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla dwóch osób uprawnionych 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, dla trzech i więcej osób 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna, która w razie konieczności dzielona jest na równe części między uprawnionych. Jeżeli do renty ma prawo sierota zupełna, przysługuje jej dodatek do tego świadczenia. Minimalna wysokość renty rodzinnej z ubezpieczenia wypadkowego wynosi 120% kwoty najniższej renty rodzinnej. Zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci ubezpieczonego, emeryta lub rencisty bądź członków ich rodzin oraz osób, które w dniu śmierci nie miały ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniały warunki do jej uzyskania i pobierania, na pokrycie kosztów pogrzebu. Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu. Jeśli koszty ponosi członek rodziny zmarłego, to zasiłek jest wypłacany w stałej kwocie 4000 zł. Jeśli jednak koszty pokrył ktoś spoza rodziny zmarłego (np. pracodawca, dom pomocy społecznej, gmina, powiat, osoba prawna, kościół lub związek wyznaniowy), to zasiłek przysługuje temu podmiotowi w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, ale w kwocie nie wyższej niż 4000 zł. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 43

46 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Mapa myśli 1 zasiłek macierzyński DLA KOGO? matka dziecka ojciec dziecka JAK DŁUGO? 20 tygodni (JEDNO DZIECKO) KIEDY? zwykle gdy matka rezygnuje z zasiłku po wykorzystaniu go przez co najmniej 14 tygodni JAK DŁUGO? 2 tygodnie JAKA WYSOKOŚĆ? JAKA WYSOKOŚĆ? JAKA WYSOKOŚĆ? 100% pensji 100% pensji 100% pensji 44

47 Mapa myśli 2 zasiłek chorobowy wysokość 80% 70% 100% wypłaca pobyt w szpitalu wypadek przy pracy ciąża ZUS pracodawca niezbędne badania lekarskie dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów powyżej 20 pracowników PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 45

48 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Mapa myśli 3 śmierć ubezpieczonego zasiłek pogrzebowy KOMU PRZYSŁUGUJE? osobie, która pokryła koszty pogrzebu WYDARZENIE członek rodziny osoba niebędąca członkiem rodziny ILE? 4 tys. zł ILE? do wysokości poniesionych kosztów nie więcej niż 4 tys. zł 46

49 Mapa myśli 4 zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat (w określonych w przepisach sytuacjach) JAK DŁUGO? 60 dni w roku zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad: dzieckiem chorym w wieku do 14 lat 60 dni w roku JAKA WYSOKOŚĆ? 80% pensji chorym członkiem rodziny będącym we wspólnym gospodarstwie domowym 14 dni w roku PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 47

50 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Mapa myśli 5 KTO WYPŁACA? KIEDY? renta rodzinna ZUS do ukończenia 16 lat wysokość dzieci własne, drugiego małżonka, przysposobione do ukończenia 25 lat, jeśli się uczą 1 osoba 2 osoby 3 osoby i więcej bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed 16. rokiem życia lub w czasie nauki przed ukończeniem 25 roku życia 85% świadczenia zmarłego 90% świadczenia zmarłego 95% świadczenia zmarłego 48

51 Mapa myśli 6 1. WARUNEK PRZYZNANIA RENTY 2. WARUNEK PRZYZNANIA RENTY 3. WARUNEK PRZYZNANIA RENTY renta z tytułu niezdolności do pracy niezdolność do pracy niezdolność do pracy powstała w określonych w przepisach okresach składkowych i nieskładkowych staż badanie lekarza orzecznika ZUS KTO STWIERDZA NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY? okresy składkowe i nieskładkowe CO JEST WYDAWANE? orzeczenie NA JAK DŁUGO JEST ORZEKANA NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY? na okres nie dłuższy niż 5 lat albo dłużej, jeśli nie ma rokowań na odzyskanie zdolności PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 49

52 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI Mapa myśli 7 NA JAKI OKRES? zasiłek chorobowy 182 dni świadczenie rehabilitacyjne maksymalnie 12 miesięcy CEL PRZYZNANIA ŚWIADCZENIA dalsze leczenie i rehabilitacja 50

53 Mapa myśli 8 zasiłek chorobowy wypadek przy pracy świadczenie rehabilitacyjne wysokość 100% pensji stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu jednorazowe odszkodowanie decyzja wysokość lekarz orzecznik ZUS 20% przeciętnej pensji za każdy procent uszczerbku KTO WYDAJE? PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 51

54 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY 2 PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI WYSOKOŚĆ SKŁADEK SKŁADKI NA UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I UBEZPIECZENIE ZDROWOTNE WYNOSZĄ: ubezpieczenie emerytalne 19,52% podstawy wymiaru ubezpieczenia rentowe od r. do r. 13,00% podstawy wymiaru od r. do r. 10,00% podstawy wymiaru od r. do r. 6,00% podstawy wymiaru od r. 8,00% podstawy wymiaru ubezpieczenie chorobowe 2,45% podstawy wymiaru ubezpieczenie wypadkowe od r. do r. 1,62% podstawy wymiaru od r. do r. od 0,97% do 3,86% podstawy wymiaru od r. do r. od 0,90% do 3,60% podstawy wymiaru od r. do r. od 0,67% do 3,60% podstawy wymiaru od r. do r. od 0,67% do 3,33% podstawy wymiaru od r. do r. od 0,67% do 3,86% podstawy wymiaru od r. od 0,40% do 3,60% podstawy wymiaru ubezpieczenie zdrowotne od r. 9,00% podstawy wymiaru Od 1 kwietnia 2006 r. dla niektórych płatników składek ZUS ustala indywidualnie wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Chodzi o płatników składek, którzy zgłaszali do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 osób i przekazali informację o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe (ZUS IWA) za trzy kolejne ostatnie lata kalendarzowe. O wysokości stopy procentowej składki wypadkowej ZUS musi powiadomić płatników w terminie do 20 kwietnia danego roku. Dla płatników składek, którzy zgłaszają do ubezpieczenia wypadkowego maksymalnie 9 osób, stopa procentowa tej składki wynosi 1,80% (od 1 kwietnia 2015 r.). SKŁADKI NA FUNDUSZ PRACY, FUNDUSZ GWARANTOWANYCH ŚWIADCZEŃ PRACOWNICZYCH ORAZ FUNDUSZ EMERYTUR POMOSTOWYCH WYNOSZĄ: składka na Fundusz Pracy od 1 stycznia 1999 r. 2,45% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od 1 stycznia 2006 r. 0,10% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, składka na Fundusz Emerytur Pomostowych od 1 stycznia 2010 r. 1,5% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. 52

55 3 Emerytura Twoja przyszłość w Twoich rękach polski system emerytalny zasada solidaryzmu społecznego reforma 1999 roku wiek emerytalny 53

56 3. TEMAT: EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Cele Uczeń: posługuje się pojęciem emerytura, zna zasady obowiązującego systemu emerytalnego, wyjaśnia różnice między starym i obowiązującym obecnie systemem emerytalnym, wie, jaki wiek emerytalny obowiązuje w krajach europejskich, wyjaśnia skutki nieuczestniczenia w systemie emerytalnym, rozumie wagę systemu emerytalnego kontrolowanego przez państwo, ponadprogramowo potrafi za pomocą kalkulatora na stronie internetowej ZUS wyliczyć wysokość emerytury. Zgodność z podstawą programową CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk, 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. KSZTAŁCONE UMIEJĘTNOŚCI: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- -komunikacyjnymi, 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE III etap edukacyjny Treści nauczania wymagania szczegółowe 29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń: 4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne 54

57 I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli [ ]. II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE IV etap edukacyjny zakres rozszerzony Cele kształcenia wymagania ogólne II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń dostrzega perspektywy różnych uczestników życia publicznego. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Komunikacja i podejmowanie decyzji. Uczeń podejmuje decyzje i ocenia ich skutki, zarówno pozytywne, jak i negatywne. II. Gospodarka i przedsiębiorstwo. Uczeń wyjaśnia zasady funkcjonowania przedsiębiorstwa i sporządza prosty biznesplan; [ ] charakteryzuje mechanizmy funkcjonowania gospodarki i instytucji rynkowych oraz rolę państwa w gospodarce. Treści nauczania wymagania szczegółowe 1. Człowiek przedsiębiorczy. Uczeń: 4) charakteryzuje swoje role społeczne i typowe dla nich zachowania, 7) podejmuje racjonalne decyzje, opierając się na posiadanych informacjach, i ocenia skutki własnych działań. 3. Instytucje rynkowe. Uczeń: 2) wyjaśnia rolę, jaką w gospodarce pełnią instytucje rynkowe: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów wartościowych, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, 9) charakteryzuje system emerytalny w Polsce i wskazuje związek pomiędzy swoją przyszłą aktywnością zawodową a wysokością emerytury. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 55

58 Metody/techniki: Wykład dyskusja kierowana, praca w parach, drzewo decyzyjne. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Środki dydaktyczne: Schemat mapy myśli, tabelka Zalety i wady różnych systemów, komputer, prezentacja multimedialna Emerytury i system ubezpieczeń, materiały pomocnicze i informacyjne. Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna. Na lekcji uczeń dowie się: od czego zależy emerytura i jej wysokość. Przebieg zajęć: Informujemy uczniów, iż na dzisiejszej lekcji dowiedzą się, od czego zależy emerytura i jej wysokość. Na wstępie pytamy uczniów o osoby pracujące i niepracujące z ich rodzin lub wśród znajomych. Dążymy do tego, by uczniowie wymienili znane im osoby, które są już na emeryturze. Dowiadujemy się, kim są te osoby chodzi o to, by wykazać, że emeryci to także dziadkowie naszych uczniów, ludzie im bliscy. Następnie przy pomocy pytań pomocniczych dowiadujemy się np. z czego się utrzymują. Dążymy do tego, by uczniowie stwierdzili, iż te osoby są na emeryturze. Pytamy, czy wiedzą, co to jest emerytura, skąd są pieniądze na emeryturę. Dowiadujemy się, jaka jest ich wiedza na temat systemu emerytalnego. Pozwalamy na samodzielne wypowiedzi uczniów, ewentualnie kierujemy wymianą informacji między uczniami. Nie ustosunkowujemy się do ich wypowiedzi. Można zapisać, z czym mają największy problem, co jest najmniej jasne, a także zanotować błędne wypowiedzi ułatwi to nam odniesienie się do tego w późniejszym wykładzie. Na zakończenie tej części lekcji cytujemy wyjaśnienie pojęcia: Emerytura świadczenie pieniężne mające służyć jako zabezpieczenie bytu na starość dla osób, które ze względu na wiek nie posiadają już zdolności do pracy zarobkowej. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Następnie prosimy uczniów o wykonanie ćwiczenia [Ćwiczenie 1: Zalety i wady różnych systemów]. Uczniowie mogą pracować w grupach dwuosobowych. Prosimy o wypisanie zalet i wad istnienia lub braku zorganizowanego systemu emerytalnego, nawiązujemy do poprzedniej części lekcji, odnosząc się do przykładów podanych przez uczniów. Na bieżąco sprawdzamy, czy uczniowie zrozumieli polecenie, inspirujemy ich lub im pomagamy. Po wyznaczonym czasie chętnych uczniów prosimy o odczytanie swoich zapisów. Pozostałych prosimy o uzupełnienie. Na tę część lekcji przeznaczamy 10 min. Uzupełniamy i porządkujemy wiedzę uczniów podczas wykładu ilustrowanego pokazem multimedialnym [Prezentacja: Emerytury i system ubezpieczeń]. Prosimy, aby w trakcie lekcji uczniowie notowali. Dla ułatwienia proponujemy schemat mapy myśli [Ćwiczenie 2: Mapa myśli]. W trakcie wykładu staramy się jednak prowadzić dyskusję inspirowaną kolejnymi 56

59 slajdami i odnosimy się do wiedzy z poprzednich lekcji. Zadając uczniom pytania, pomagamy im w analizie slajdów i wyciąganiu wniosków. W zależności od ich wiedzy podajemy pełniejszą informację oraz odnosimy się do ich zapisów z tabeli zalet i wad modeli ubezpieczeń społecznych. W trakcie wykładu zadajemy pytania, odwołujemy się do wypowiedzi uczniów potwierdzamy właściwe lub wyjaśniamy błędne. Mówiąc o wieku, w którym można przejść na emeryturę [Prezentacja: Emerytury i system ubezpieczeń, slajd 7 Wiek emerytalny w Polsce i na świecie], odnosimy się do tekstu [Tekst uzupełniający 2: Emeryt w Polsce i na świecie] i chętnego ucznia prosimy o prezentację. Wykład odnosi się do starego i nowego systemu, tłumaczy nowe zasady systemu emerytalnego; dowodzi konieczność płacenia składek na osoby starsze są to także dziadkowie naszych uczniów (kto by ich utrzymywał, gdyby nie mieli emerytury?). Wskazujemy, iż w przyszłości także na emerytury naszych uczniów ktoś będzie płacił. Należy zwrócić uwagę na związek między wysokością składki a wypłacaną emeryturą, a także na znaczenie legalnej pracy. Możemy odnieść się do sytuacji z filmu prezentowanego na lekcji 1 [Multimedia Film: Twoje życie Twój wybór] oraz do informacji z poprzednich lekcji: zasiłek chorobowy przysługuje pracownikowi tylko w przypadku opłacania składek. Na zakończenie chętnych uczniów prosimy o przeczytanie uzupełnionej mapy myśli. Na bieżąco prosimy o parafrazowanie prawidłowych informacji. Prezentujemy uczniom demo multimedialne [Demo PUE] na temat funkcjonalności Platformy Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS). Na tę część lekcji przeznaczamy 20 min. W podsumowaniu zwracamy uwagę na zasadę solidarności międzypokoleniowej. Zadbanie o emeryturę od pierwszych lat pracy zawodowej zabezpiecza pracownika, a także jego rodzinę, przed skutkami choroby i starości. Na zakończenie prosimy uczniów o zapoznanie się w domu z tekstem [Tekst uzupełniający 1: System emerytalny w Polsce], krótko informujemy, czego on dotyczy. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 57

60 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Emerytury i system ubezpiecze 1 58

61 EMERYTURA ma zabezpieczy byt na staro osobom, które ze wzgl du na wiek nie mog ju pracowa. 2 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 59

62 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Zasada umowy mi dzypokoleniowej (solidaryzm) Sk adki obecnie wp acane przez aktywnych zawodowo przekazywane s na wyp at wiadcze dla obecnych emerytów. Odwołujemy się do lekcji 1, podczas której mówiliśmy, jak narodził się polski system emerytalny. Idea solidaryzmu międzypokoleniowego wykrystalizowała się na przełomie XIX/XX wieku. Była odpowiedzią na liberalną filozofię, według której interesy jednostki są ważniejsze niż dobro ogółu. Wraz z wiekiem tracimy siły i musimy korzystać z pomocy innych ludzi, opieki czy infrastruktury utrzymywanej przez nas wszystkich. Przypominamy hasła, które wymyślili uczniowie: Ubezpieczenia społeczne są potrzebne, bo 3 60

63 Po reformie 1999 roku w powszechnym systemie emerytalnym nast pi o przej cie: od modelu ZDEFINIOWANEGO WIADCZENIA do modelu ZDEFINIOWANEJ SK ADKI Reforma 1999 r. została przeprowadzona przez rząd Jerzego Buzka na mocy ustaw uchwalonych w 1998 r. Dlaczego reformowano system emerytalny? Z powodu starzenia się społeczeństwa. Z prognozy Biura Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego jasno wynikało, że w przyszłości za mało osób będzie pracowało na jednego emeryta. Celem reformy było nie tylko zagwarantowanie w przyszłości wypłaty emerytur wszystkim ubezpieczonym, lecz także ściślejsze powiązanie składki ze świadczeniem. System emerytalny funkcjonujący w Polsce do 31 grudnia 1998 r. był tzw. systemem zdefiniowanego świadczenia. Cechą tego systemu jest brak powiązania między wysokością płaconej składki na ubezpieczenie społeczne a wysokością przyszłego świadczenia emerytalnego. W nowym systemie emerytalnym, wdrażanym od 1 stycznia 1999 r., przyjęto generalną zasadę: ile wpłaciłeś, tyle otrzymasz. Oparty jest on na mechanizmie uzależniającym wysokość przyszłej emerytury od wysokości sumy wpłaconych składek, sytuacji na rynku pracy (w przypadku uczestnictwa w I filarze) lub efektywności inwestowania środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych (w II filarze). System ten, zwany systemem zdefiniowanej składki, wymaga też od każdego ubezpieczonego dbania o to, aby składka emerytalna była za niego opłacana. System zdefiniowanej składki wysokość emerytury zależy od sumy wpłaconych składek. System zdefiniowanego świadczenia wysokość emerytury ustalana jest na podstawie określonej formuły, często jako procent ostatniego wynagrodzenia pobieranego przez osobę przechodzącą na świadczenie, w zależności od wieku i od stażu emerytalnego. 4 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 61

64 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Wysoko tzw. nowej emerytury ustala si wed ug regu y moja sk adka pracuje na moj emerytur. Oblicza si j przez podzielenie zgromadzonej na koncie ubezpieczonego kwoty sk adek na ubezpieczenie emerytalne (z uwzgl dnieniem ich waloryzacji) przez rednie dalsze trwanie ycia. Konto ubezpieczonego indywidualne konto każdego Polaka w ZUS. Waloryzacja składek polega na pomnożeniu zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego składek przez przyjęty wskaźnik waloryzacji. Jest on równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do poprzedniego roku. Tablice średniego dalszego trwania życia określają przeciętne dalsze trwanie życia w miesiącach dla każdego rocznika. Ogłasza je prezes Głównego Urzędu Statystycznego. 5 62

65 Moja emerytura 2016 r. I FILAR ZUS II FILAR OFE, subkonto w ZUS III FILAR IKE, IKZE, PPE 2061 r. I filar to środki zgromadzone w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. II filar to środki z otwartego funduszu emerytalnego (OFE) i z subkonta w ZUS. Dla osoby, która nie ma rachunku w OFE, II filar to tylko subkonto w ZUS. III filar indywidualne konta emerytalne (IKE), indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE), pracownicze programy emerytalne (PPE). IKE i IKZE to forma indywidualnego dobrowolnego oszczędzania na emeryturę w ramach III filaru, powiązana z ulgami podatkowymi. Wpłaty dokonywane na IKE i IKZE nie mogą w roku kalendarzowym przekroczyć określonego limitu. Pracownicze programy emerytalne są dobrowolną formą grupowego oszczędzania na emeryturę, organizowaną przez pracodawcę przy współudziale pracowników. Gromadzone środki wpłacane są na wybrane przez pracownika fundusze inwestycyjne. Składka podstawowa nie jest wliczana do wynagrodzenia stanowiącego podstawę obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne. Uczestnik PPE może zadeklarować składkę dodatkową. 6 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 63

66 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Wiek emerytalny w Polsce i na wiecie Odwołujemy się do Tekstu uzupełniającego nr 2, zamieszczonego w zeszycie ucznia. 7 64

67 Jak sprawdzi swoj przysz emerytur? Platforma Us ug Elektronicznych ZUS (PUE ZUS) to pierwszy polski e urz d. Dzi ki PUE mo na sprawdzi na bie co stan swojego konta w ZUS. Mo na te wyliczy prognozowan emerytur. 8 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 65

68 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH Jak sprawdzi swoj przysz emerytur? Uruchomiona 14 czerwca 2012 r. Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE) to nic innego jak ZUS w Internecie. Jej głównym narzędziem jest portal internetowy Dzięki tej nowoczesnej formie kontaktu z ZUS można załatwić elektronicznie większość spraw związanych z ubezpieczeniami społecznymi, w tym uzyskać informację o stanie konta emerytalnego, świadczeniach i płatnościach. Aplikacja epłatnik przeznaczona dla małych i średnich przedsiębiorców, zatrudniających poniżej 100 pracowników, umożliwia elektroniczne rozliczenia z ZUS. Prezentowana strona internetowa przedstawia profil osoby ubezpieczonej, a w nim zestawienie odprowadzanych składek za kolejne miesiące. Osoba ubezpieczona może sprawdzić, czy pracodawca odprowadza za nią składki. 9 66

69 ĆWICZENIE 1: ZALETY I WADY RÓŻNYCH SYSTEMÓW Problem: Jak zabezpieczyć sytuację materialną osobom starszym niezdolnym do pracy? Wszyscy uczestniczą w systemie emerytalnym zarządzanym przez państwową instytucję zalety gwarancja objęcia zabezpieczeniem emerytalnym całego społeczeństwa mniejsze koszty ubezpieczenia jednostki, gdy wszyscy podlegają ubezpieczeniu państwo gwarantuje wypłatę świadczeń zapewnienie minimalnego poziomu świadczeń dla najmniej zarabiających łatwiejsze planowanie wydatków społecznych przez państwo łatwo wypracować prognozy wydatkowe wady Brak systemu emerytalnego kontrolowanego przez państwo zalety wady pozostawienie części społeczeństwa poza systemem emerytalnym, z racji braku ubezpieczenia konieczność opieki nad osobami nieubezpieczonymi, niemającymi prawa do świadczeń drastyczny wzrost kosztów opieki społecznej możliwość upadku prywatnych ubezpieczycieli (w historii znane są przykłady upadków nawet dużych banków) mniejsza liczba ubezpieczonych oznacza wyższe składki państwo nie jest w stanie dokładnie planować wydatków społecznych EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 67

70 EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH ĆWICZENIE 2: MAPA MYŚLI przejście od modelu zdefiniowanego świadczenia do modelu zdefiniowanej składki skutki reformy emerytalnej z 1999 r. od zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne i zwaloryzowanego kapitału początkowego od średniego dalszego trwania życia od czego zależy wysokość emerytury EMERYTURA jak sprawdzić swoją przyszłą emeryturę za pomocą kalkulatora na Platformie Usług Elektronicznych ZUS co oznacza solidarność międzypokoleniowa obecnie opłacane składki przekazywane są na wypłatę świadczeń dla obecnych emerytów 68

71 4 e-zus, czyli irma pod ręką rejestracja firmy w ZUS ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne zasady rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne e-zus dla przedsiębiorczych praktyczne narzędzie dla osób podejmujących własną działalność 69

72 4. TEMAT: E ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Cele Uczeń: wymienia obowiązki przedsiębiorcy jako płatnika składek do ZUS, wie, jakim ubezpieczeniom podlega przedsiębiorca, zna preferencyjne zasady opłacania składek, potrafi wymienić najważniejsze formalności związane z rejestracją firmy, potrafi uzasadnić rolę i znaczenie ubezpieczeń społecznych. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Zgodność z podstawą programową CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO: 1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk, 2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, 3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie. KSZTAŁCONE UMIEJĘTNOŚCI: 1) czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, 5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno- -komunikacyjnymi, 6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE III etap edukacyjny Treści nauczania wymagania szczegółowe 29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń: 4) przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE IV etap edukacyjny zakres podstawowy Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli. 70

73 II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów. Uczeń rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania. III. Współdziałanie w sprawach publicznych. Uczeń współpracuje z innymi planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich; sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego; zna i stosuje zasady samoorganizacji i samopomocy. PODSTAWY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI IV etap edukacyjny zakres podstawowy Treści nauczania wymagania szczegółowe 5. Przedsiębiorstwo. Uczeń: 5) opisuje procedury i wymagania związane z zakładaniem przedsiębiorstwa. Metody/techniki: Wykład, praca z tekstem przewodnim, rozmowa kierowana, praca w parach, tworzenie ulotki. Środki dydaktyczne: Prezentacja o zasadach rejestracji firmy i obowiązkach przedsiębiorcy, wzór ulotki, instrukcja wykonania ulotki; kolorowe pisaki, laptop, rzutnik multimedialny. Czas trwania zajęć: 1 godzina lekcyjna. Uwagi: Należy przygotować salę rzutnik i laptop oraz materiały do pracy dla uczniów. Na lekcji uczeń dowie się: co trzeba załatwić w ZUS przy zakładaniu własnej firmy. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Przebieg zajęć: Przedstawiamy główny cel lekcji: uczniowie dowiedzą się, jakie formalności trzeba załatwić w ZUS, gdy zakłada się własną firmę. Przypominamy uczniom, jaką formę może mieć nasze zatrudnienie (np. umowa o pracę, umowa o dzieło, umowa zlecenia). Wyrażamy przypuszczenie, że nie wszyscy w przyszłości będą pracownikami zatrudnionymi w firmach na podstawie umowy o pracę. Wielu uczniów będzie w przyszłości przedsiębiorcami, a to wiąże się z obowiązkami formalnymi, związanymi m.in. z ubezpieczeniami społecznymi. Odwołujemy się do wiedzy uczniów, przede wszystkim tych, których rodzice są przedsiębiorcami, lub tych, którzy pracują. Być może mają oni jakąś wiedzę na temat prowadzenia firmy. Pytamy, czy znają obowiązki formalne zwią- 71

74 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ zane z prowadzeniem firmy. Kierujemy rozmową, zadając pytania pomocnicze, tym samym sondując, jaką wiedzę na ten temat posiadają nasi uczniowie. Nie komentujemy ich wypowiedzi, ale odnosimy się do nich w kolejnej części lekcji. Korzystając z pokazu multimedialnego [Prezentacja: Rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy], krótko omawiamy obowiązujące przepisy dotyczące rejestracji firmy. Przypominamy, że obowiązuje zasada jednego okienka. Szczegóły uczniowie poznali na lekcjach WOS lub przedsiębiorczości i nie musimy się tym zajmować w szerszym zakresie. Korzystając z pokazu multimedialnego oraz notatek do slajdów, omawiamy działania, które powinien podjąć nowy właściciel firmy. Wtedy też ewentualnie odnosimy się do wypowiedzi uczniów na temat obowiązków przedsiębiorcy. Koncentrujemy się wokół spraw związanych z ZUS. W tej części przedstawiamy uczniom zalety rozliczania się z ZUS przez Internet [Demo epłatnik]. Zainteresowanych poszerzeniem wiedzy o samej rejestracji firmy odsyłamy do strony internetowej Ministerstwa Rozwoju. Na tę część lekcji przeznaczamy 15 min. Następnie przechodzimy do ćwiczenia. Z pomocą materiałów [Tekst: Rejestracja działalności] oraz [Szablon ulotki] uczniowie przygotowują ulotkę mogą pracować w parach. Przypominamy, jakie cechy powinna mieć dobra ulotka informacyjna (jej przeczytanie powinno zająć mało czasu, powinna być napisana prostym językiem i dostarczyć jak najwięcej pożytecznych informacji; w kompozycji ulotki stosujemy podtytuły, śródtytuły oraz wypunktowania). Podczas wykonywania tego zadania pomagamy uczniom i inspirujemy ich. Po wyznaczonym czasie chętni uczniowie prezentują swoje ulotki. Omawiamy i wyjaśniamy niejasności wspólnie z pozostałymi uczniami. Można ustalić z uczniami, że dopracują graficznie swoje prace w domu i już gotowe ulotki przyniosą na kolejną lekcję. Na tę część lekcji przeznaczamy 20 min. W podsumowaniu podkreślamy znaczenie ubezpieczeń społecznych w okresie aktywności zawodowej. Zwracamy uwagę na to, że wysokość składki, którą odprowadza się do ZUS, ma potem odzwierciedlenie w wypłacanych przez ZUS świadczeniach. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. Ponieważ jest to ostatnia lekcja projektu, na zakończenie rozdajemy uczniom ankietę (patrz s. 8, wersja do druku na płycie DVD) i prosimy o wypełnienie. Jest to ta sama ankieta, która rozdawana była na pierwszej lekcji. Chcemy sprawdzić, jak zmienił się poziom wiedzy uczniów w zakresie ubezpieczeń społecznych po przejściu cyklu Lekcje z ZUS. Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min. 72

75 Rejestracja firmy i obowi zki przedsi biorcy 1 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 73

76 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Jakie s obowi zki pocz tkuj cego przedsi biorcy? 2 74

77 Rejestracja firmy Zg oszenie dzia alno ci gospodarczej w gminie i tym samym zg oszenie p atnika sk adek w ZUS (wniosek CEIDG 1, który mo na wype ni online). CEIDG Centralna Ewidencja i Informacja o Dzia alno ci Gospodarczej, czyli spis przedsi biorców b d cych osobami fizycznymi. Obecnie firmę rejestruje się w jednym miejscu, w tzw. jednym okienku w gminie. W ten sposób działalność jest zgłaszana jednocześnie w gminie, urzędzie skarbowym, Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i Głównym Urzędzie Statystycznym. Przez rejestrację działalności gospodarczej w urzędzie gminy następuje jednoczesne zgłoszenie przedsiębiorcy jako płatnika składek w ZUS. Natomiast zgłoszenie przedsiębiorcy jako osoby ubezpieczonej wymaga osobnego zgłoszenia w ZUS. Dotyczy to także zatrudnianych przez przedsiębiorcę pracowników musi on sam zgłosić ich do ubezpieczeń w ZUS. Każda osoba podlegająca obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego (np. pracownik) ma obowiązek zgłosić do tego ubezpieczenia członków swojej rodziny, którzy jemu nie podlegają. Zgłoszenie takie (a także wyrejestrowanie z niego) jest przekazywane do ZUS przez płatnika składek (np. pracodawcę) na druku ZUS ZCNA. 3 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 75

78 Zobowi zania przedsi biorcy wobec ZUS E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ W ci gu 7 dni od rozpocz cia prowadzenia w asnej firmy nale y zg osi si do ubezpiecze spo ecznych w ZUS. Mo na zrobi to przez Internet. O tym, jak kontaktować się z ZUS przez Internet na końcu prezentacji. 4 76

79 Ubezpieczenia obowi zkowe przedsi biorcy ubezpieczenia spo eczne: emerytalne rentowe wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne Przypomnienie wiadomości z lekcji 1: ZUS jest tylko pośrednikiem w zbieraniu składki zdrowotnej. Ubezpieczeniem zdrowotnym w Polsce zajmuje się Narodowy Fundusz Zdrowia. 5 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 77

80 Ubezpieczenie dobrowolne przedsi biorcy chorobowe E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Pami taj: przyst puj c do tego ubezpieczenia, b dziesz mie prawo do wiadcze w razie choroby czy macierzy stwa. Warunkiem ich wyp aty jest jednak terminowe op acanie sk adek. Pami taj: od wysoko ci sk adki na ubezpieczenie chorobowe, o której Ty decydujesz, zale y wysoko wiadcze. Dlaczego ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne dla przedsiębiorcy? Dla większości przedsiębiorców choroba nie może stanowić przeszkody w prowadzeniu firmy. Często mimo złego stanu zdrowia nadal zajmują się własnym biznesem, bo nie mają komu powierzyć jego prowadzenia i nie korzystają ze zwolnień lekarskich. Jeżeli przedsiębiorca płaci składki na ubezpieczenie chorobowe od minimalnej podstawy (patrz slajd 9, 10), to nawet przy kilkudziesięciotysięcznych zyskach firmy w czasie zwolnienia lekarskiego będzie mu przysługiwał zasiłek chorobowy liczony od tej minimalnej podstawy. Opłacenie składki chorobowej po terminie powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego. 6 78

81 Pracownicy Je eli przedsi biorca zdecyduje si przyj do pracy pracowników, powinien w ci gu 7 dni od zatrudnienia zg osi ich do ubezpiecze w ZUS. Potem co miesi c musi p aci i rozlicza za nich sk adki. Przedsiębiorca odprowadza za pracowników składki na te same ubezpieczenia, co za siebie, z tym że składka chorobowa za pracownika jest obowiązkowa. W przypadku wygaśnięcia tytułu do ubezpieczeń społecznych (np. rozwiązania umowy o pracę) płatnik składek musi złożyć druk ZUS ZWUA (wyrejestrowanie ubezpieczonego z ubezpieczeń). Ma na to 7 dni od wygaśnięcia tytułu do ubezpieczeń. Płatnik składek jest również zobowiązany do wyrejestrowania członków rodziny pracownika z ubezpieczenia zdrowotnego (na druku ZUS ZCNA). 7 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 79

82 Rozliczanie sk adek E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Ka dy przedsi biorca musi, poza op aceniem sk adek, co miesi c rozliczy si z Zak adem Ubezpiecze Spo ecznych. Rozlicza sk adki op acone za siebie i zatrudnionych pracowników ogólnie i indywidualnie za siebie i ka dego pracownika. ZUS DRA deklaracja rozliczeniowa przedstawia zbiorczo wszystkie odprowadzone składki. ZUS RCA imienny raport miesięczny przedstawia składki odprowadzone za każdego pracownika wraz z wypłaconymi świadczeniami chorobowymi czy macierzyńskimi. ZUS RZA imienny raport miesięczny przedstawia składki odprowadzone za każdego pracownika na ubezpieczenie zdrowotne (jeśli podlega tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu). ZUS RSA imienny raport miesięczny przedstawia wypłacone świadczenia i przerwy w opłacaniu składek za każdego pracownika. Rozliczenie indywidualne za każdego zatrudnionego jest niezbędne, by można było przyporządkować składki do kont konkretnych ubezpieczonych. 8 80

83 Podstawa wymiaru sk adek dla osoby prowadz cej dzia alno gospodarcz 60% prognozowanego przeci tnego wynagrodzenia miesi cznego, 30% wynagrodzenia minimalnego przez pierwsze dwa lata prowadzenia firmy (tzw. preferencyjna podstawa). Sk adki od preferencyjnej podstawy op aca przedsi biorca, który w ostatnich pi ciu latach nie prowadzi innej firmy. Nie mo e on te wiadczy dla by ego pracodawcy tych samych czynno ci, które wykonywa jako pracownik. Gdy przedsiębiorca zatrudnia pracowników, to odprowadza za nich składki od ich wynagrodzenia przed potrąceniem należnych składek i podatku. Co znaczy sformułowanie:,,przedsiębiorca nie świadczy dla byłego pracodawcy tych samych czynności, które wykonywał jako pracownik? Jeśli przedsiębiorca był wcześniej zatrudniony na etacie, to żeby po założeniu firmy móc opłacać składki od preferencyjnej podstawy, nie może podpisać kontraktu (jako firma) ze swoim byłym pracodawcą i wykonywać na jego podstawie tych samych czynności, jakie wykonywał jako pracownik (w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym przed rozpoczęciem działalności). Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w 2016 r.: 2433 zł (60% prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego), 555 zł (30% wynagrodzenia minimalnego). 9 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne to zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku. 81

84 Podstawa wymiaru sk adek dla osoby prowadz cej dzia alno Pami taj: okre lone przez prawo kwoty do wyliczania sk adek (60% i 30%) to konieczne minimum. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Zawsze mo na zadeklarowa wy sz kwot. Im wy sze sk adki, tym wy sze wiadczenia, m.in. emerytura, renta. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest ograniczana w danym roku kalendarzowym do trzydziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Oznacza to, że po przekroczeniu tej kwoty nie są naliczane i opłacane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przez wprowadzenie takiego ograniczenia państwo zabezpiecza się przed wypłatą z systemu publicznego zbyt wysokich świadczeń. Z tego samego powodu podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać miesięcznie określonej kwoty 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Kwota rocznego ograniczenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w 2016 r. wynosi zł. Natomiast podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie może przekraczać w 2016 r. miesięcznie kwoty ,50 zł

85 Rozliczenie sk adek Do 10. dnia ka dego miesi ca przedsi biorcy, którzy zg aszaj do ubezpiecze tylko siebie, czyli nie zatrudniaj pracowników. Do 15. dnia ka dego miesi ca przedsi biorcy, którzy zatrudniaj pracowników. 11 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 83

86 Jak atwo rozliczy sk adki E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Zarejestrowanie profilu płatnika składek (przedsiębiorcy) na Platformie Usług Elektronicznych ZUS ( umożliwia opłacanie i rozliczanie składek przez Internet. Zamieszczona tam aplikacja rozliczeniowa epłatnik sama podpowiada dane, które są już zapisane w systemie ZUS. Wypełnia się jedynie pola zmienne, np. wysokość składek za pracowników. Na slajdzie: profil przedsiębiorcy z jego danymi

87 Jak łatwo rozliczyć składki Na slajdzie: zestawienie należnych składek na ubezpieczenia społeczne. 13 E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 85

88 TEKST UZUPEŁNIAJĄCY PODSTAWA WYMIARU SKŁADEK DLA PROWADZĄCYCH POZAROLNICZĄ DZIAŁALNOŚĆ E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ Osoby prowadzące pozarolniczą działalność to: osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, twórcy i artyści, osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, a także osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu, z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólnicy spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, osoby prowadzące publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne tych osób stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, ogłoszonego na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku. Podstawa wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe dla tych osób nie może przekraczać miesięcznie 250% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w danym roku. Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla tych osób stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku, włącznie z wypłatami z zysku. TZW. SKŁADKI PREFERENCYJNE Niektórzy przedsiębiorcy mogą płacić niższe składki. Dotyczy to osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, które spełniają łącznie dwa warunki: nie prowadzą lub w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziły pozarolniczej działalności, nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej. 86

89 W takiej sytuacji przez pierwsze 24 miesiące kalendarzowe od dnia rozpoczęcia działalności można płacić składki na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla tych osób stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia w danym roku. Składka zdrowotna nie podlega zasadom preferencyjnym dla osób rozpoczynających działalność. Dlatego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne będzie stanowiła kwota zadeklarowana, nie niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku, włącznie z wypłatami z zysku. Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna. Oznacza to, że gdy osoba prowadząca pozarolniczą działalność przebywa na zasiłku chorobowym przez cały miesiąc bądź jego część, składka na ubezpieczenie zdrowotne powinna być odprowadzana za ten miesiąc w pełnej wysokości. E-ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ 87

90 NOTATKI 88

91 All rights reserved. Unauthorised reproduction, lending, hiring, transmission or distribution of any data contained in this disc is strictly prohibited. LEKCJE z ZUS MULTIMEDIA TEMATY LEKCJI 1. ŚWIADOMY ZAWSZE UBEZPIECZONY 2. PŁACISZ I MASZ, CZYLI CO CI SIĘ NALEŻY, GDY PŁACISZ SKŁADKI 3. EMERYTURA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ W TWOICH RĘKACH 4. E ZUS, CZYLI FIRMA POD RĘKĄ

92 1 Świadomy zawsze ubezpieczony historia ubezpieczeń istota ubezpieczeń społecznych dlaczego ubezpieczenia społeczne są obowiązkowe rola i zadania ZUS 2 Płacisz i masz, czyli co Ci się należy, gdy płacisz składki czym są ubezpieczenia społeczne rodzaje ubezpieczeń społecznych świadczenia z ubezpieczeń społecznych niepełnosprawność a niezdolność do pracy 3 Emerytura Twoja przyszłość w Twoich rękach polski system emerytalny zasada solidaryzmu społecznego reforma 1999 roku wiek emerytalny 4 e-zus, czyli irma pod ręką rejestracja firmy w ZUS ubezpieczenia obowiązkowe i dobrowolne zasady rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne e-zus dla przedsiębiorczych praktyczne narzędzie dla osób podejmujących własną działalność Zeszyty Lekcje z ZUS to materiały dydaktyczne do cyklu czterech godzin lekcyjnych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych z zakresu ubezpieczeń społecznych. Celem tych zajęć jest zapoznanie uczniów z zasadami funkcjonowania polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, jego genezą oraz prawami i obowiązkami ubezpieczonych oraz osób prowadzących działalność gospodarczą. Tematy lekcji z ZUS to: kształtowanie się systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce i Europie, rola i zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, rodzaje ubezpieczeń i związane z nimi świadczenia, polski system emerytalny, rejestracja firmy i obowiązki przedsiębiorcy. Materiały dydaktyczne zostały przygotowane wspólnie przez ZUS i metodyka nauczania. ISBN