Warsztaty - wprowadzenie do tematu

Transkrypt

1 Nowy Dwór Mazowiecki, ul. Bohaterów Modlina 44 Warszawa, dnia 7 grudnia 2014 r. Warsztaty - wprowadzenie do tematu Postępowanie w sprawach o świadczenia z zakresu ubezpieczeń społecznych. Postępowanie administracyjne przed organem rentowym. Odrębności postępowania sądowego - cywilnego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Wymagania formalne, charakter prawny i treść odwołania od decyzji w sprawach o świadczenia. Szczególne zasady postępowania przed sądem. Środki odwoławcze i dopuszczalność składania nadzwyczajnych środków zaskarżania. Ubezpieczenie rentowe. Niezdolność do pracy jako przesłanka podstawowa wniosku o rentę. Niezdolność częściowa i całkowita. Okres powstania niezdolności. Rodzaje i skutki niezdolności. Postępowanie w sprawie ustalenia niezdolności oraz jej stopnia. Staż ubezpieczeniowy i jego znaczenie dla nabycia prawa do renty. Renta stała i okresowa. Renta rodzinna - przesłanki warunkujące powstanie prawa do renty rodzinnej. Ubezpieczenie emerytalne. Emerytura dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Okresy składkowe, nieskładkowe. Emerytura dla osób urodzonych w przedziale po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. oraz emerytura dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 r. Obliczanie emerytury powszechnej w systemie zdefiniowanego świadczenia. Istota uprawnień i konstrukcja emerytury w systemie zdefiniowanej składki. Emerytura z urzędu. Charakter prawny oraz istota członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym. Formy nawiązania członkostwa. Kapitał początkowy, jego istota oraz znaczenie dla świadczenia emerytalnego. Przykładowe stany faktyczne. Emerytury pomostowe. Emerytury kapitałowe. tel fax: adwokat@katarzynatryniszewska.pl

2 I. Postępowanie w sprawach o świadczenia z zakresu ubezpieczeń społecznych. Postępowanie administracyjne przed organem rentowym. Odrębności postępowania sądowego - cywilnego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Wymagania formalne, charakter prawny i treść odwołania od decyzji w sprawach o świadczenia. Szczególne zasady postępowania przed sądem. Środki odwoławcze i dopuszczalność składania nadzwyczajnych środków zaskarżania. Art , art k.p.c. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których wniesiono odwołanie od decyzji organu emerytalnego określonego przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, wojskowego organu emerytalnego albo organu emerytalnego właściwego w stosunku do funkcjonariuszy Służby Więziennej, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma siedzibę ten organ. W sprawach, w których nie można określić właściwości sądu według przepisów paragrafów poprzedzających, jak również w sprawach, w których ubezpieczony zamieszkały na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej otrzymuje świadczenie wypłacane przez wyznaczoną przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jednostkę organizacyjną tego Zakładu, właściwy jest sąd, w którego okręgu ma siedzibę organ rentowy. Sąd właściwy może na zgodny wniosek stron przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, rozpoznającemu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, jeżeli przemawiają za tym względy celowości. Postanowienie w tym przedmiocie może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Sąd, któremu sprawa została przekazana, jest związany postanowieniem sądu przekazującego. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron. 2

3 Wyrok Sądu Najwyższego z 10 lipca 2013 r. II UK 427/2012: W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Według art k.p.c. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przed sądem przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu z zeznań świadków i z przesłuchania stron. Ograniczenia dowodowe, o jakich stanowi ten przepis, to przede wszystkim ograniczenia dotyczące możliwości prowadzenia dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu (art. 247 k.p.c.). Ten wyjątek od ogólnych zasad, wynikających z art. 247 k.p.c., sprawia, że każdy istotny fakt (np. taki, którego ustalenie jest niezbędne do przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury), może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe. 1 Wyrok Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2006 r. I UK 179/2006: Wysokość zarobków ubezpieczony powinien udowodnić zaświadczeniami pracodawców ( 20 pkt 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń). Ograniczenie to nie obowiązuje w postępowaniu sądowym, w którym można dopuścić dowód z zeznań świadków i z przesłuchania stron. Wyrok Sądu Najwyższego z 23 lutego 2006 r. I UK 164/2005: Ustalenie rodzaju wykonywanej pracy na podstawie osobowych środków dowodowych nie było wyłączone w postępowaniu przed sądem rozpoznającym sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w których przewiduje się odstępstwa od ogólnych zasad postępowania dowodowego, podyktowane dążeniem do pełnego - w miarę możliwości - wyświetlenia podłoża sprawy oraz wszechstronnego rozważenia wszystkich kwestii spornych. Zgodnie z art k.p.c. przyjmuje się zatem, że dowód z zeznań świadków jest dopuszczalny w zasadzie co do wszystkich faktów spornych lub niemożliwych do udowodnienia za pomocą dowodu z dokumentu, a nawet ponad i przeciwko osnowie dokumentu. 1 Treść orzeczeń sądowych i komentarzy źródło Lexis.pl. 7 grudnia 2014 r. 3

4 Wyrok Sądu Najwyższego z 2 lutego 1996 r. II URN 3/95: W postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U r. Nr 10 poz. 49 ze zm.) dotyczą wyłącznie postępowania przed tymi organami. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. nr 237 poz. 1412): Zainteresowany zgłaszający wniosek o emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy powinien dołączyć do wniosku dokumenty stwierdzające: 1) datę urodzenia; 2) okresy uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokość; 3) stan zdrowia, a także wywiad zawodowy sporządzony przez płatnika składek, jeżeli ubezpieczony pozostaje w zatrudnieniu - w przypadku gdy prawo do świadczenia jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy; 4) wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu i uposażenia, przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń; 5) okoliczności niezbędne do ustalenia świadczeń przysługujących z zagranicznych instytucji ubezpieczeniowych, jeżeli umowy międzynarodowe, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, tak stanowią. Nie są wymagane te dokumenty, jeżeli konto ubezpieczonego zawiera dane pozwalające na ustalenie prawa i wysokości świadczenia. Oświadczenie zainteresowanego, które może być złożone w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, stanowi środek dowodowy, potwierdzający następujące okoliczności: 4

5 1) pozostawanie wdowy lub wdowca ubiegających się o rentę rodzinną we wspólności małżeńskiej do dnia śmierci małżonka; 2) przyczynienie się zmarłego bezpośrednio przed jego śmiercią do utrzymania rodziców; 3) przyjęcie na wychowanie i utrzymanie zmarłego wnuków, rodzeństwa i innych dzieci - co najmniej na rok przed jego śmiercią; 4) sprawowanie opieki nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty; 5) pokrycie kosztów pogrzebu w całości lub w części; 6) niepobranie zasiłku pogrzebowego z innego tytułu; 7) miejsce zamieszkania w określonej miejscowości lub w określonym państwie, jeżeli istnieją niedające się usunąć w inny sposób wątpliwości dotyczące miejsca zamieszkania zainteresowanego; 8) istnienie dalszego prawa do pobierania świadczenia; 9) brak dokumentów stanowiących środki dowodowe; 10) sprawowanie faktycznej opieki; 11) prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego. Środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności: 5

6 1) legitymacja ubezpieczeniowa; 2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość udowodnienia zeznaniami świadków okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia, dowód ten dopuszcza się pod warunkiem złożenia przez zainteresowanego oświadczenia w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, że nie może przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy nieskładkowe jest zaświadczenie płatnika składek lub inny dokument właściwego organu. Środkiem dowodowym stwierdzającym okresy prowadzenia i pracy w gospodarstwie rolnym mogą być zeznania świadków. Decyzja organu rentowego ustalająca prawo do świadczeń, oprócz elementów określonych w art. 107 k.p.a., powinna zawierać: 1) rodzaj świadczenia oraz jego wysokość i sposób obliczenia; 2) datę, od której przysługuje świadczenie; 3) datę rozpoczęcia wypłaty świadczenia i termin płatności; 4) pouczenie, o zaistnieniu jakich okoliczności zainteresowany jest obowiązany zawiadomić organ rentowy. W razie odmowy prawa do świadczenia, o którego przyznanie zainteresowany zgłosił wniosek, organ rentowy informuje zainteresowanego o możliwości ubiegania się o inne świadczenie lub świadczenie ustalane przez organ rentowy na podstawie odrębnych przepisów, jeżeli z akt sprawy wynika, że miałby do niego prawo. Jeżeli akta sprawy są prowadzone w formie papierowej, jeden egzemplarz decyzji w sprawach świadczeń organ rentowy dołącza do akt sprawy. 6

7 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 28 listopada 2013 r. III AUa 1803/2012: Dowód z zeznań świadków lub przesłuchania stron ma charakter subsydiarny, co oznacza, że dysponowanie tylko takim dowodem (do tego ogólnikowym) dla ustalenia, wbrew treści wydanego świadectwa pracy, nie kwestionowanego przez lata, mającego generalnie oparcie w treści dokumentacji pracowniczej, może być niewystarczające dla udowodnienia innych okresów wykonywania pracy albo innego rodzaju wykonywanej pracy, niż to przyjęto w rzeczonym świadectwie. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 11 września 2013 r. III AUa 237/2013: Okoliczność jakoby dokumentacja płacowa została wywieziona, spalona, czy w inny sposób zniszczona, nie oznacza, że z chwilą zaistnienia tego zdarzenia doszło do zmiany rozkładu ciężaru dowodu czy zwolnienia ubezpieczonego z powinności dowodzenia swoich twierdzeń i choć też zgodnie z treścią art. 473 k.p.c. w postępowaniu przed sądem nie stosuje się żadnych ograniczeń dowodowych, a zatem każdy fakt może być dowodzony przez stronę wszelkimi środkami, które Sąd uzna za pożądane, dopuszczenie i celowe, to jednak dowody mają mieć moc dowodową i być wiarygodne, w szczególności w sprawie uprawnień, czy wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych, nie budzić żadnych wątpliwości, być spójnymi i precyzyjnymi. Wyrok Sądu Najwyższego z 7 stycznia 2010 r. II UK 148/2009: Przewidziane w art. 232 zdanie drugie k.p.c. uprawnienie sądu do działania z urzędu może przekształcić się w procesowy obowiązek sądu tylko w wyjątkowych okolicznościach, ale nie wtedy, kiedy strona nie realizuje swoich obowiązków procesowych, negując zarządzenia sądu. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych dotyczy to zarządzeń wydanych w trybie art k.p.c.. Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się sprawy, w których wniesiono odwołanie od decyzji organów rentowych, dotyczących: 1) ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia rodzinnego; 2) emerytur i rent; 3) innych świadczeń w sprawach należących do właściwości Zakładu Ubezpieczeń Społecznych; 7

8 4) świadczeń odszkodowawczych przysługujących w razie wypadku lub choroby pozostających w związku ze służbą wojskową albo służbą w Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Więziennej, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Przez sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych rozumie się także sprawy wszczęte na skutek niewydania przez organ rentowy decyzji we właściwym terminie, a także sprawy, w których wniesiono odwołanie od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności, sprawy o roszczenia ze stosunków prawnych między członkami otwartych funduszy emerytalnych a tymi funduszami lub ich organami oraz sprawy ze stosunków między emerytami lub osobami uposażonymi w rozumieniu przepisów o emeryturach kapitałowych a Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych, z wyjątkiem spraw, dla których zastrzeżona jest właściwość sądów rejonowych. Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy: 1) o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy, pogrzebowy, rodzinny oraz o dodatki do zasiłku rodzinnego; 2) o świadczenie rehabilitacyjne; 3) o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celnej; 4) o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności; 8

9 4) o świadczenie z tytułu funduszu alimentacyjnego. Odwołania od decyzji organów rentowych wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Organ rentowy przekazuje niezwłocznie odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu z zachowaniem przepisów odrębnych. Organ ten, jeżeli uzna odwołanie w całości za słuszne, może zmienić lub uchylić zaskarżoną decyzję. W tym wypadku odwołaniu nie nadaje się dalszego biegu. Jeżeli w odwołaniu od decyzji organu rentowego wskazano nowe okoliczności dotyczące niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub orzeczenia komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, organ rentowy nie przekazuje odwołania do sądu, lecz kieruje do lekarza orzecznika do ponownego rozpatrzenia. Organ rentowy uchyla poprzednią decyzję, rozpatruje nowe okoliczności i wydaje nową decyzję, od której przysługuje odwołanie do sądu. Przepis ten stosuje się także wówczas, gdy nie można ustalić daty powstania wskazanych w odwołaniu nowych okoliczności. Wyrok Sądu Najwyższego z 8 grudnia 2009 r. I UK 195/2009: Materiał dowodowy zebrany w postępowaniu przed organem rentowym podlega uwzględnieniu w postępowaniu sądowym i nie może być pominięty przez sąd ubezpieczeń społecznych. Wyrok Sądu Najwyższego z 2 grudnia 2009 r. I UK 189/2009: Wady decyzji organu rentowego spowodowane naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego pozostają w zasadzie poza przedmiotem postępowania w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, za wyjątkiem wad, które dyskwalifikują tę decyzję w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego. Wyrok Sądu Najwyższego z 9 kwietnia 2008 r. II UK 267/2007: W utrwalonym orzecznictwie przyjmuje się, że dochodzenie przed sądem prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego jest niedopuszczalne, z wyjątkiem przewidzianym w art. 477[9] 4 kpc, a treść decyzji, od 9

10 której wniesiono odwołanie wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz orzeczenia sądu. Sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się. Sąd odrzuci odwołanie w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Jeżeli odwołanie opiera się także na zarzucie nierozpatrzenia wniesionego po terminie sprzeciwu od tego orzeczenia, a wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. W takim przypadku organ rentowy kieruje sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepisany, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu. Odwołanie powinno zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, określenie i zwięzłe uzasadnienie zarzutów i wniosków oraz podpis ubezpieczonego albo jego przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika. Jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żądanie, dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy, sąd przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje go do rozpoznania organowi rentowemu. Stronami są ubezpieczony, inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, organ rentowy i zainteresowany. 10

11 Zainteresowanym jest ten, czyje prawa lub obowiązki zależą od rozstrzygnięcia sprawy. Jeżeli osoba taka nie została wezwana do udziału w sprawie przed organem rentowym, sąd wezwie ją do udziału w postępowaniu bądź z urzędu, bądź na jej wniosek lub na wniosek jednej ze stron. Postanowienie Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2013 r. II UZ 73/2012: Zainteresowanym jest osoba niebędąca adresatem decyzji, której prawa i obowiązki zależą jednak od rozstrzygnięcia sprawy. Sąd ma obowiązek wezwania takiej osoby do udziału w postępowaniu z urzędu lub na wniosek wówczas, gdy nie została wezwana do udziału w postępowaniu przed organem rentowym. Wyrok Sądu Najwyższego z 25 maja 2010 r. I PK 190/2009: W sprawie ze stosunku pracy, w której powód domaga się odszkodowania za wydanie przez pracodawcę wadliwego świadectwa pracy, czy też świadectwa pracy w szczególnych warunkach, powodującego zaniżenie świadczeń z ubezpieczenia społecznego, sąd pracy nie jest związany ustaleniem dotyczącym charakteru wykonywanej pracy w prawomocnym wyroku sądu ubezpieczeń społecznych określającym wysokość świadczenia. Postanowienie Sądu Najwyższego z 20 października 2009 r. III UZ 9/2009: Zainteresowany może występować po stronie jednej z wymienionych stron (ubezpieczonego, innej osoby lub organu rentowego), zależnie od interesu związanego z wynikiem postępowania, lub może reprezentować interes własny, różny od interesu pozostałych stron procesu. Pozycja zainteresowanego, w tym zwłaszcza jego uprawnienia procesowe oraz skutki podejmowanych przez niego czynności procesowych, są przedmiotem wielu wątpliwości. Zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym składzie, pozycja ta, w przypadku, gdy zainteresowany działa po jednej z pozostałych stron, najbardziej zbliża się do stanowiska przypozwanego i interwenienta ubocznego, z tym, że jego udział w postępowaniu jest obowiązkowy. Odszkodowanie zasądzone z tytułu nienależytego wykonania przez pracodawcę obowiązku wystawienia dokumentu w celu udowodnienia pracy górniczej ma wyrównać szkodę polegającą na zaniżeniu wysokości emerytury pozostającej do dyspozycji poszkodowanego (netto), a więc po potrąceniu podatku dochodowego. 11

12 Pracodawca (były pracodawca) nie jest zainteresowanym w sprawie o emeryturę lub o wysokość tego świadczenia (art. 477[11] 2 k.p.c.). Roszczenie o odszkodowanie dochodzone na podstawie art. 471 k.c. w związku z art. 300 k.p., mające zrekompensować szkodę w postaci zaniżonej emerytury (na skutek wydania wadliwego świadectwa pracy), nie jest roszczeniem okresowym (art. 118 k.c.). Nie jest dopuszczalne zawarcie ugody. Zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony - powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części. Poza tym zmiana lub wykonanie decyzji nie ma wpływu na bieg sprawy. Sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia. W razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy. Jeżeli odwołanie wniesiono w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy, sąd w razie uwzględnienia odwołania zobowiązuje organ rentowy do wydania decyzji w określonym terminie, zawiadamiając o tym organ nadrzędny, lub orzeka co do istoty sprawy. Jednocześnie sąd stwierdza, czy niewydanie decyzji przez organ rentowy miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa. W sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. 12

13 Sąd drugiej instancji uchylając wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego może sprawę przekazać do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu. Postanowienie Sądu Najwyższego z 29 maja 2013 r. II UZ 38/2013: W zakresie kompetencji sądu ubezpieczeń społecznych orzekającego w pierwszej instancji, określonym przepisami art. 477[14] k.p.c., nie mieści się uchylenie zaskarżonej decyzji i umorzenie postępowania przed organem rentowym. Postanowienie Sądu Najwyższego z 20 maja 2013 r. I UK 616/2012: Ujawnienie się w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy, które nie istniały przed zaskarżeniem odmownej decyzji rentowej, zobowiązuje sąd do uchylenia tej decyzji, przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu i umorzenia postępowania sądowego (art. 477[14] 4 k.p.c.). Wyrok Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2013 r. II UK 164/2012: W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd powszechny nie jest uprawniony do orzekania o nieważności decyzji administracyjnej, ale rozpoznaje istotę sprawy, którą stanowi istnienie (nieistnienie) wynikającego z przepisów prawa materialnego określonego prawa lub zobowiązania stwierdzonego wadliwą decyzją organu rentowego. Postanowienie Sądu Najwyższego z 29 stycznia 2014 r. II UZ 65/2013: Wartość przedmiotu zaskarżenia w sprawach o ustalenie wymiaru składek stanowi różnicę pomiędzy wysokością składek należnych a składkami opłaconymi, która wyraża się wielkością zaległych składek, nieopłaconych w całości od ustalonej podstawy ich wymiaru przez ich płatnika w okresie objętym odwołaniami. Postanowienie Sądu Najwyższego z 30 listopada 2012 r. I UZ 91/2012: W przypadku połączenia odrębnych spraw do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia (wyrokowania), wynagrodzenie przysługuje pełnomocnikowi za każdą z tych połączonych spraw. Postanowienie Sądu Najwyższego z 10 września 2012 r. I UZ 77/2012: 11 ust. 2 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych posługuje się pojęciem 13

14 spraw o świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Do tej kategorii nie można zaliczyć spraw o podleganie ubezpieczeniom społecznym. Postanowienie Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2012 r. I UZ 53/2012: Pracownicy oddziałów Zakładu wydających decyzje w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 83 ustawy systemowej), nawet niebędący radcami prawnymi (profesjonalnymi pełnomocnikami procesowymi), mogą być na podstawie art zdanie drugie k.p.c. pełnomocnikami procesowymi Zakładu w sprawach odwołań od decyzji wydawanych przez jednostki organizacyjne Zakładu (oddziały). Postanowienie Sądu Najwyższego z 23 maja 2012 r. I UZ 11/2012: To nie oddziały Zakładu Ubezpieczeń Społecznych są odrębnymi organami rentowymi, ale korzystający z przymiotu osoby prawnej Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wyrok Sądu Najwyższego z 30 września 2011 r. III UK 14/2011: Zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U r. Nr 205 poz ze zm.), odwołanie do sądu przysługuje od każdej decyzji organu rentowego (z wyjątkiem decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia, a także od decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne). Wydanie przez organ rentowy nowej decyzji, także co do świadczenia będącego przedmiotem wcześniejszej sprawy zakończonej prawomocnym wyrokiem sądu, uprawnia ubiegającego się o świadczenie do wniesienia odwołania do sądu i odwołanie to, co do zasady, podlega merytorycznemu rozpoznaniu przez sąd. Wyrok Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2011 r. I UK 363/2010: Nie jest dopuszczalne w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wydanie wyroku ustalającego spełnienie przez ubezpieczonego niektórych warunków wymaganych do nabycia prawa do świadczenia lub wyroku przyznającego to świadczenie pod warunkiem spełnienia pozostałych warunków w przyszłości. Wyrok Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2008 r. UK 215/2007: 1. Rozstrzygnięcia spraw, w których występują wątpliwości co do celowego zawyżania wysokości wynagrodzenia, nie można sprowadzać do schematu, w którym normą miałoby być redukowanie umownego wynagrodzenia za pracę do najniższego wynagrodzenia jako 14

15 podstawy składek i świadczeń. Wystarczy stwierdzić, iż norma taka (schemat) nie wynika z przepisów prawa pozytywnego, w tym ubezpieczeń społecznych. 2. Obie przesłanki nieważności z art i 2 kc, odwołując się do innych norm prawnych i pozaprawnych, wymagają merytorycznego uzasadnienia takich ocen. Wyrok Sądu Najwyższego z 7 listopada 2001 r. II UKN 577/2000: Decyzja organu rentowego o odmowie przywrócenia terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie społeczne (obecnie niewyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie) podlega zaskarżeniu do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 grudnia 2009 r. III AUa 797/2009: Płaca innego pracownika nie może być prostym wzorcem oceny dopóki nie dokona się dalszych ustaleń w zakresie obowiązków pracowniczych, osiąganych wyników, zaangażowania i kwalifikacji. Uchwała Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2005 r. II UZP 2/2005: W ramach art. 41 ust. 12 i 13 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U r. Nr 137 poz. 887 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (art. 58 kc). Wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2011 r. III PK 29/2010: W odniesieniu do spółek prywatnoprawnych z reguły należy przyjmować, że strony same oceniają wartość pracy pracownika, a zasady współżycia społecznego i zasada godziwego wynagrodzenia za pracę mogą jedynie wyjątkowo doprowadzić do uznania nieważności postanowienia umowy określającego wysokość wynagrodzenia. Może to w szczególności wynikać z okoliczności zawarcia umowy, wskazujących na inny cel wynagrodzenia, niż zapewnienie pracownikowi świadczenia stosownego do wartości jego pracy. Jeżeli te okoliczności nie są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i zgodnym z prawem celem umowy, to nie ma podstaw do obniżania wysokości wynagrodzenia przysługującego pracownikowi. 15

16 Wyrok Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2008 r. II UK 215/2007: Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe (a więc także w zakresie wysokości świadczeń). Wyrok Sądu Najwyższego z 19 października 2007 r. II UK 56/2007: W przypadku ubezpieczenia pracowniczego, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nawiązanie stosunku pracy wykazuje się dokumentem w postaci pisemnej umowy o pracę. Informacje zawarte w przedstawionym dokumencie nie są dla organu rentowego wiążące. Zgodnie z art. 41 ust. 13 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych może on je zakwestionować. Nie może bowiem być tolerowana sytuacja, w której osoba zainteresowana w uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, do których nie ma tytułu, z pomocą płatnika składek wytwarza dokumenty służące wyłącznie do tego celu. Wyrok Sądu Najwyższego z 30 maja 2006 r. II UK 161/2005: W sytuacji, gdy Zakład Ubezpieczeń Społecznych zakwestionował fakt nawiązania stosunku pracy, rzeczą Sądu było ustalenie, czy faktyczne oświadczenia woli wnioskodawców miało na celu nawiązanie stosunku pracy w rozumieniu art. 22 k.p., czy też zamiarem wnioskodawcy było oddanie przysługi wnioskodawczyni w postaci zgłoszenia jej do ubezpieczenia w sytuacji, gdy nie potrzebował pracownika i miał świadomość tego, że umowa nie będzie go obowiązywać, jego ewentualne zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne będą krótkotrwałe, a wnioskodawczyni była zainteresowana objęciem jej ubezpieczeniem społecznym ze względu na spodziewaną niezdolność do pracy i związane z tym prawo do świadczeń. Gdyby z faktycznych oświadczeń woli wnioskodawców wynikał taki zamiar, wykonywanie przez wnioskodawczynię różnych czynności w firmie nie byłoby traktowane jako wykonywanie umowy o pracę lecz jako rewanż w zamian za zgłoszenie do ubezpieczenia albo jako pomoc w rodzinnej firmie. Natomiast w sytuacji, gdy wolą stron zawierających umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło do świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama ich świadomość co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa (art k.c.). 16

17 Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r. II UZP 1/2010: Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U r. Nr 205 poz ze zm.). Problem nieekwiwalentności świadczeń uzyskiwanych z Funduszu Ubezpieczeń do wkładu ubezpieczonego w ten Fundusz (opłacanie składek od wyższej podstawy wymiaru tylko przez krótki okres) nie może być zatem rozwiązany przez przypisanie Zakładowi uprawnień do weryfikacji deklarowanej kwoty jako zmierzającej do osiągnięcia zawyżonych świadczeń z ubezpieczenia społecznego, a w konsekwencji wypłaty zasiłku macierzyńskiego w niższej niż przysługująca zgodnie z ustawą wysokości, albowiem nie ma do tego żadnych podstaw prawnych. Wyposażenie organu ubezpieczeń społecznych w narzędzia umożliwiające kwestionowanie sposobu wykonywania przez ubezpieczonych ich uprawnień tylko z uwagi na kardynalne wartości i zasady systemu ubezpieczeń społecznych jest zaś niedopuszczalne. Takich kompetencji ZUS nie da się wyprowadzić w szczególności z zasady równego traktowania ubezpieczonych, wyrażonej w art. 2a ustawy systemowej, ponieważ - po pierwsze: stanowi ona o niedopuszczalności różnicowania sytuacji ubezpieczonych z uwagi na takie negatywne kryteria, które nie występują w niniejszej sprawie, tj. jak płeć, stan cywilny i stan rodzinny, - po drugie: na jej naruszenie, stosownie do treści ust. 3 art. 2a ustawy, może się powołać ubezpieczony, który uważa, że nie zastosowano wobec niego zasady równego traktowania, a nie organ ubezpieczeń społecznych zmierzający do obniżenia wysokości świadczeń przysługujących z ubezpieczenia chorobowego i wreszcie - po trzecie: poszanowanie zasady równego traktowania polega na przyznaniu osobom należącym do grupy gorzej traktowanej tych samych korzyści, jakie przysługują osobom uprzywilejowanym, a nie na odbieraniu korzyści tym ostatnim. Uniemożliwić ubezpieczonym uzyskiwanie instrumentalnie zawyżonych świadczeń krótkoterminowych z ubezpieczenia społecznego mógłby wyłącznie ustawodawca przez wprowadzenie określonych regulacji, np. polegających na uwzględnianiu podwyższonej kwoty jako podstawy wymiaru świadczeń dopiero po jakimś okresie karencji, czy też umożliwieniu podwyższenia podstawy wymiaru dopóty, dopóki zdarzenie ubezpieczeniowe jest 17

18 niepewne. Jak długo takich rozwiązań ustawowych nie ma, tak długo organ rentowy nie może uchylić się od obowiązku wypłaty świadczenia w wysokości określonej przepisami, jeżeli determinująca tę wysokość podstawa wymiaru spełnia warunki ustawowe. Art k.p.c. Skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych, a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych - niższa niż dziesięć tysięcy złotych. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 18 października 2012 r. III UZP 3/2012: W sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych, której przedmiotem jest zmiana wysokości świadczenia powtarzającego się, wartość przedmiotu zaskarżenia (art. 398[2] 1 zdanie pierwsze i drugie k.p.c.) ustala się na podstawie art. 22 k.p.c. w odniesieniu do świadczeń przyszłych, a w odniesieniu do świadczeń zaległych na podstawie art k.p.c. W razie dochodzenia świadczeń przyszłych i zaległych stosuje się art. 21 k.p.c.. Zgodnie z art. 36 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych: w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i w sprawach odwołań rozpoznawanych przez sąd pracy i ubezpieczeń społecznych pobiera się opłatę podstawową w kwocie 30 złotych wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Stawki adwokackie minimalne wynoszą 60 zł w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego. 18

19 ABOLICJA - ustawa z 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz.U. poz. 1551): Na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności: 1) która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, 2) innej niż wymieniona w pkt 1 - umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Wniosek o umorzenie można złożyć w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy (od 15 stycznia 2013 r.). Umorzenie należności skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Warunkiem umorzenia należności jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek. Niepodlegające umorzeniu należności podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji. W okresie od dnia złożenia wniosku o umorzenie do dnia uprawomocnienia się decyzji postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu. 19

20 Z wnioskiem o umorzenie należności może również wystąpić spadkobierca lub osoba trzecia, jeżeli w zakresie tych zobowiązań Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję o ich odpowiedzialności. W przypadku umorzenia składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe: 1) okres, za który składki zostały umorzone nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu prawa i wysokości emerytur i rent z ubezpieczeń społecznych oraz innych świadczeń, do których prawo uzależnione jest od posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego; 2) kwota umorzonych składek nie podlega wliczeniu do podstawy obliczenia emerytury. II. Ubezpieczenie rentowe. Niezdolność do pracy jako przesłanka podstawowa wniosku o rentę. Niezdolność częściowa i całkowita. Okres powstania niezdolności. Rodzaje i skutki niezdolności. Postępowanie w sprawie ustalenia niezdolności oraz jej stopnia. Staż ubezpieczeniowy i jego znaczenie dla nabycia prawa do renty. Renta stała i okresowa. Renta rodzinna - przesłanki warunkujące powstanie prawa do renty rodzinnej. III. Ubezpieczenie emerytalne. Emerytura dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. Okresy składkowe, nieskładkowe. Emerytura dla osób urodzonych w przedziale po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. oraz emerytura dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1968 r. Obliczanie emerytury powszechnej w systemie zdefiniowanego świadczenia. Istota uprawnień i konstrukcja emerytury w systemie zdefiniowanej składki. Emerytura z urzędu. Charakter prawny oraz istota członkostwa w otwartym funduszu emerytalnym. Formy nawiązania członkostwa. Kapitał początkowy, jego istota oraz znaczenie dla świadczenia emerytalnego. Przykładowe stany faktyczne. Emerytury pomostowe. Emerytury kapitałowe. Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz. 1440): Świadczenia określone w ustawie obejmują: 20

21 1) emeryturę, w tym emeryturę częściową; 2) rentę z tytułu niezdolności do pracy, w tym rentę szkoleniową; 3) rentę rodzinną; 4) dodatek pielęgnacyjny; 5) dodatek do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej; 6) zasiłek pogrzebowy. Okresy uwzględniane przy ustalaniu prawa do świadczeń i ich wysokości Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się, następujące okresy składkowe i nieskładkowe. Przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych. Przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla: 1) płatników składek, zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, 2) osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność - nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie. Okresami składkowymi są między innymi okresy: 1) ubezpieczenia; 2) czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne albo okresy zastępczych form tej służby; 3) pobierania zasiłku macierzyńskiego; Okresami nieskładkowymi są między innymi okresy: 21

22 1) pobierania: a) wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wypłaconego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, b) zasiłków z ubezpieczenia społecznego: chorobowego lub opiekuńczego, c) świadczenia rehabilitacyjnego, 2) urlopu bezpłatnego 3) nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów; 4) studiów doktoranckich i aspirantury naukowej w wymiarze określonym w decyzji o ich utworzeniu; Jeżeli okresy wskazane powyżej zbiegają się w czasie, przy ustalaniu prawa do świadczeń określonych w ustawie uwzględnia się okres korzystniejszy. Niezdolność do pracy Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się: 1) stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji; 2) możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter 22

23 dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat. Niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku. Zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji. Oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia: 1) daty powstania niezdolności do pracy, 2) trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, 3) związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, 4) trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji, 5) celowości przekwalifikowania zawodowego - dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS. Jeżeli nie ma możliwości ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, natomiast ustalono okres, w którym niezdolność do pracy powstała, za datę powstania niezdolności przyjmuje się datę końcową tego okresu. Jeżeli nie ma możliwości ustalenia ani daty, ani okresu powstania niezdolności do pracy, za datę powstania niezdolności przyjmuje się datę zgłoszenia wniosku o świadczenie. 23

24 Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Komisja lekarska nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu, w tym w szczególności w razie odrzucenia przez sąd odwołania od decyzji. Prezes Zakładu, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna Zakładu niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną. Komisja lekarska, rozpatrując sprzeciw lub zarzut wadliwości, dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia oraz ustalenia okoliczności powstania niezdolności. Komisja lekarska dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia. Orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji. Wyrok Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 2014 r. I UK 378/2013: Wcześniejszy, choćby długotrwały stan częściowej niezdolności do pracy i korzystanie z tego tytułu z prawa do renty, ani zaawansowany aktualnie wiek skarżącego lub znane trudności w znalezieniu zatrudnienia na trudnym rynku pracy, które zresztą dotykają także inne osoby poszukujące zatrudnienia w różnym wieku, nie wykluczały negatywnego zweryfikowania uprawnień rentowych skarżącego (art. 107 ustawy o emeryturach i rentach), a w szczególności w żadnym razie nie uzasadniały ustalenia dalszego prawa do renty skarżącemu, który nie spełnia ustawowych warunków, o których mowa w art. 12 ust. 1 i 3 w związku z art. 13 ust. 1 ustawy emerytalnej. Wyrok Sądu Najwyższego z 1 kwietnia 2014 r. I UK 393/2013: Dla spełnienia warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3 przez osobę częściowo niezdolną do pracy 24

25 przed podjęciem zatrudnienia i wykonującą pracę odpowiednią do jej możliwości zdrowotnych wymagane jest pogorszenie stanu zdrowia w stopniu uniemożliwiającym wykonywanie pracy w dotychczasowym ograniczonym zakresie. Jeżeli nie nastąpiła istotna zmiana w stosunku do stanu istniejącego przed podjęciem zatrudnienia, wymieniany warunek nie jest spełniony. Wyrok Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2014 r. II UK 211/2013: W myśl art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przez niezdolną do pracy należy rozumieć osobę, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu, przy czym w świetle ust. 2 cytowanego przepisu, całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania, co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, a także możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne (art. 13 cyt. ustawy). Wyrok Sądu Najwyższego z 4 lipca 2013 r. II UK 403/2012: Przesłanka niezdolności do jakiejkolwiek pracy (aktualnie art. 12 ust. 2 i art. 13 ust. 4 ustawy emerytalnej) odnosi się do każdego zatrudnienia w innych warunkach niż specjalnie stworzone na stanowiskach pracy odpowiednio przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu. Wyrok Sądu Najwyższego z 20 maja 2013 r. I UK 650/2012: Uznanie ubezpieczonej za osobę niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym nie jest równoznaczne z istnieniem u niej całkowitej niezdolności do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej. Wyrok Sądu Najwyższego z 11 kwietnia 2013 r. I UK 542/2012: Sąd nie może rozstrzygnąć kwestii medycznej wbrew opinii biegłego specjalisty. Odmienne od opinii biegłego rozstrzygnięcie musi być oparte na wiedzy medycznej, a więc wymaga 25

26 uzupełnienia dotychczasowej lub wydania nowej opinii biegłego z danej dziedziny medycyny. Wyrok Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2013 r. I UK 461/2012: Przy ustaleniu stanu i stopnia zachowanej zdolności do pracy dla celów rentowych nie jest zasadne ani usprawiedliwione porównanie zachowanej sprawności zawodowej wyłącznie do prac wymagających najwyższych lub najbardziej specjalistycznych kwalifikacji zawodowych, których ubezpieczony z przyczyn zdrowotnych nie może wykonywać, jeżeli zachował on zdolność do wykonywania innych odpowiednich do poziomu jego kwalifikacji prac, które nie mają charakteru dyskryminującego ani nie naruszają (nie poniżają) jego godności pracowniczej. Wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2012 r. III UK 136/2011: Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. System emerytalny Od 1 stycznia 1999 r. zaczął obowiązywać w Polsce nowy system emerytalny, oparty na zreformowanym Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych i otwartych funduszach emerytalnych. Wprowadzone w 1999 r. zmiany nie objęły wszystkich ubezpieczonych w sposób jednakowy. Było to podyktowane wielkością zmian, a także kosztami reformy. Ustawodawca uznał ponadto, że nie można zmieniać warunków przyznawania świadczeń oraz zasad ich obliczania osobom które przez długi okres, nawet kilkadziesiąt lat, były objęte ubezpieczeniem według starych zasad. Ubezpieczeni zostali zatem podzieleni na grupy, w zależności od daty urodzenia: przed 1 styczniem 1949 r. i po 31 grudnia 1948 r. Ubezpieczeni, urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., mają przyznawaną emeryturę w oparciu o zasady dotyczące systemu emerytalnego obowiązujące przed 1 stycznia Ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r.: - ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1969 r. zostali, z pewnymi wyjątkami, objęci zasadami nowego systemu emerytalnego, 26