INSTRUMENTY. Podział instrumentów:

Transkrypt

1 INSTRUMENTY Podział instrumentów: 1. Strunowe - źródłem dźwięków jest drgająca struna: a) smyczkowe: skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas b) szarpane: gitara, harfa, mandolina, banjo (bandżo), lutnia, cytra, klawesyn c) młoteczkowe: pianino, fortepian 2. Dęte - źródłem dźwięków jest drgający słup powietrza: a) blaszane: trąbka, róg, puzon, tuba, sakshorn b) drewniane: flet, klarnet, fagot, saksofon, obój, rożek angielski c) klawiszowe (miechowe): organy kościelne, harmonia, akordeon 3. Perkusyjne - źródłem dźwięku jest drganie całego korpusu instrumentów a) błonowe (membranofony): określony wysokości dźwięków koturn, o nieokreślonych wysokości dźwięków (szmery) bębny (rodzaje wielki, mały, werbel, Tamburyn) b) samobrzmiące (idiofony), gdzie cały instrument jest źródłem dźwięku: talerze, trójkąt, kastaniety, marakasy, pudełka, dzwonki, dzwonki chromatyczne(cymbałki), ksylofon, marimba, tam-tam. Wymienione instrumenty w różnych zestawieniach tworzą rozmaite zespoły: a) kameralne b) orkiestrowe: mała orkiestra symfoniczna, wielka orkiestra symfoniczna, orkiestra dęta. Do zespołów kameralnych zaliczamy: 1. duet (2 instrumenty) 2. tercet (3 instrumenty) trio (3 głosy ludzkie) 3. kwartet: a) smyczkowy: dwoje skrzypiec, altówka, wiolonczela b) dęty: flet, obój, klarnet, fagot c) fortepianowy: skrzypce, altówka, wiolonczela, fortepian 4. kwintet a) smyczkowy: jak kwartet + kontrabas b) dęty: jak kwartet + róg c) fortepianowy: jak kwartet + 2 skrzypce 5. sekstet (sześć instrumentów) 6. septet (siedem instrumentów) 7. oktet (osiem instrumentów) 8. nonet (dziewięć instrumentów) Orkiestra symfoniczna Orkiestra symfoniczna składa się: - z grupy instrumentów smyczkowych - z grupy instrumentów dętych - z grupy instrumentów perkusyjnych 1

2 W partyturze umieszcza się głosy instrumentalne według grup: I. Instrumenty dęte a) drewniane: - flet - mały flet (picolo) - oboje - rożek angielski - klarnety - klarnet basowy - fagoty - kontrafagot b) blaszane: - rogi - trąbki - puzony - tuby II. Instrumenty perkusyjne kotły bęben wielki i mały trójkąt talerze gong dzwonki i dzwony III. Różne: - czelesta - ksylofon - harfa (1 lub więcej) - organy - fortepian - instrument solowy - chór - soliści IV. Smyczkowe: - I skrzypce - II skrzypce - altówki - wiolonczele - kontrabasy Skład orkiestry dętej: Flet Mały flet (piccolo) Oboje Klarnet Es Klarnety Saksofon Fagoty 2

3 Kornety Trąbki Rogi Tenory Baryton Puzony Basy Perkusja SKRZYPCE: 1. Elementy budowy skrzypiec: - Pudło rezonansowe składające się z płyty spodniej, wierzchniej i boczków. Wszystkie te elementy wykonane są z drewna sosnowego i jaworowego. W górnej płycie są otwory w kształcie litery f (efy). Wewnątrz pudła znajduje się dusza, czyli cienki kołek wspierający i przenoszący drgania z jednej płyty na drugą (miejsce ustawienia duszy ma duże znaczenie dla brzmienia instrumentu) - Korpus uzupełnia szyjka z komorą, w której znajdują się 4 kołki służące do naciągania strun. Na wierzchu szyjki znajduje się chwytnia (inaczej: gryf, chwytnik, podstrunnica). Szyjka zakończona jest ślimakiem. - Na przeciwnym końcu skrzypiec osadzony jest strunnik, w którym umocowane są 4 struny. Struny strojone są w kwintach czystych: g, d1, a1, e2 - Drgania strun do pudła rezonansowego przenosi podstawek, cienka wyprofilowana deseczka, na której opierają się struny skrzypiec. Skala skrzypiec: g - c5 2. Budowa smyczka: -Struny do drgań pobudzane są za pomocą smyczka, zbudowanego z drzewca i włosia końskiego ogona. Włosie umocowane jest w główce (górna część smyczka) i napięte za pomocą śrubki regulującej naciąg. Śrubka umieszczona jest w żabce (karafułce). Dla zwiększenia tarcia strun, włosie smyczka smaruje się syntetyczną żywicą kalafonią. ALTÓWKA: - Jest to większa odmiana skrzypiec o ciemniejszej barwie. - strój altówki jest o 5cz niższy od skrzypiec. - Posiada ona 4 struny: c, g, d1, a1. - skala instrumentu: c a3 - jest instrumentem mniej ruchliwym od skrzypiec. - Zapis w kluczu altowym. WIOLONCZELA: - Jest dwukrotnie większa od altówki i brzmi o 8 cz niżej niż ona. - Pierwsze wiolonczele pojawiły się na przełomie XVI i XVII wieku. Początkowo był to instrument akompaniujący. - Na wiolonczeli gra się siedząc i opierając nóżkę o podłogę, trzymając instrument między kolanami. - Skala: C a2 - instrument ten charakteryzuje się wyrazistym i bogatym brzmieniem. Siłą i donośnością dźwięków przewyższa skrzypce. Możliwości techniczne i artykulacyjne ma podobne do skrzypiec, ale jest trochę mniej ruchliwy. 3

4 KONTRABAS: - Wywodzi się z rodziny Viol da gamba i dlatego różni się kształtem pudła rezonansowego i strojem od pozostałych instrumentów smyczkowych. - Jest on największym i najniżej brzmiącym instrumentem spośród instrumentów smyczkowych. - Kontrabas nie ma kołków, lecz metalowe maszynki - Istnieją 3 rodzaje kontrabasów, ale najbardziej rozpowszechniony jest kontrabas 4- strunowy, strojony 4 cz. - Struny: E1, A1, D, G - Kontrabas jest instrumentem transponującym o 8 cz w dół, co oznacza, że jego brzmienie jest niższe o 8 cz niż zapis. ************************************ Obecnie używane instrumenty smyczkowe powstały drogą ewolucji od grupy instrumentów smyczkowych używanych przed XIII. od Viol. Viole dzieliły się na: - Viole da braccio tzn. Viole ramieniowe - Viole da gamba tzn. Viole kolanowe Dzisiejszą postać instrumentów smyczkowych zawdzięczamy pracy artystów budowniczych zwanych lutnikami. Pierwsze szkoły lutnicze powstały na terenie Włoch, Francji, a następnie w Polsce. Najdoskonalszymi lutnikami włoskimi była rodzina Amati oraz ich uczeń Antonio Stradivari. Na mistrzach włoskich wzorowali się polscy lutnicy jak Marcin Grobolicz i Baltazar Dankwart **************************************************************** SZARPANE Gitara (skrót CHT) Budowa : - pudło rezonansowe (płytka dolna, górna i boczna) - gryf (19 progów) - podstrojnica - struny - maszynka (kółka zębate) - główka - podstawek - struny: plastikowe lub metalowe, ma 3 struny basowe odrutowane. - gra się w pozycji siedzącej (1-15 pozycji ułożenia ręki) - struny szapie się kostką, piórkiem albo palcami. Odmiany gitary a) włoska 6 strunowa E f d g h e 1 Skala E a 2 b) Rosyjska 7 strunowa D G H d g h d 1 c) Hawajska 12 strunowa 4

5 Mandolina (Mn) Budowa podobna do gitary ma 8 strun strojone parami ( nazwa strun g, g, d 1,d 1 a 1,a 1 e 2,e 2 ) Gra się tylko piórkiem Skala instrumentu g fis 3 Skrót partyturowy Mn Harfa (Ar) Posiada 46 strun rozpiętych na ramie przymocowane na dole do ukośnego pudła rezonansowego. Struny ułożone są diatonicznie według gamy ces des ( ces ges 4 ) Posiada 7 pedałów w których każdy odpowiada dźwiękom tej samej nazwy we wszystkich oktawach, umożliwia przestrajanie strun przez podwyższenie lub obniżanie o pół tonu lub o cały ton równocześnie we wszystkich oktawach. Instrumenty strunowe młoteczkowe Fortepian (PF) struny są rozciągnięte na ramię ułożone poziomo. Skala chromatyczna obejmuje siedem oktaw A do c 5 Posiada dwa albo trzy pedały: Prawy pedał przedłuża dźwięk, lewe tłumi i zmienia barwę natomiast środkowy pozwala na przytrzymanie dźwięku po poderwaniu palca od klawiszy. Odmiana fortepianu jest pianino z ramą w pozycji pionowej. INSTRUMENTY PERKUSYJNE Zależności od źródła dźwięków wyróżniamy instrumenty perkusyjne: a) membranowe b) sztabkowe c) prętowe, rurowe d) płytowe e) samobrzmiące I. Membrafony (błonowe) Kotły - obudowa miedziana w kształcie kotła. Specjalny mechanizm do zmieniania wysokości dźwięku,4 wielkości, wysokości kotła 82 cm, średnica: większy 68 cm, mniejszy 61 cm. Skala: F- c, B- f, do napinania służą śruby korby obrotowe albo pedałowe. Pałki drewniane na końcu może być: fik, skóra, flanela lub metalowe miotełki. Bęben wielki Obręcz:40cm,80cm,1m. Uderza się w naciągniętą membraną pałką filcową Bęben mały. Mały bęben zwany werblami, posiada sprężynki; 2 rodzaje : h=36 h=18cm Bębenek Baskijski zwany tamburynem. Jest to rodzaj małego bębenka z jedną membraną i talerzykami. Inne: Bongosy, tam-tamy, kociołki kubańskie. 5

6 II. Idofony: a) metalowe: o określonej wysokości dźwięku: dzwonki ( cymbałki) lira dźwiękowa czelsta, wibrofon, dzwony(rurowe) o nie określonej wysokości : talerze, trójkąt i tam-tam. b) drewniane: o określonej wysokości ksylofon, monbrafon (marimba) INSTRUMENTY DĘTE DREWNIANE Klarnet (skrót partyturowej CL) - ustnik o pojedynczym stroiku - baryłka (łącznik) - część górna i dolna korpusu systemem otworu i klap - czara głosowa Stroje B, A, Es, C Skala e do g 3 Wyróżnia się dwa typy klarnetu francuski i niemiecki różnią się ilość klap Odmiana klarnetu jest klarnet basowy. Saksofon Zbudowany z metalu posiada pojedynczy stroik. Do skracania słupa powietrza dysponuje mechanizmem klap i dźwigni w użyciu są cztery podstawowe odmiany saksofonu Najwyższy sopranowy w stroju (B) Skala od b es 3 Altowy w stroju (Es) Skala od b f 3 Tenorowy strój (B) Skala od b f 3 Barytonowy strój (Es) Skala od b f 3 Flet poprzeczny (skrót partyturowy FL) Piszczałka otwarta długości około 70 cm - warga - stopka - część środkowa - główka Posiada mechanizm klap i dźwigni oraz boczny otwór do zadęcia Skala c 1 c 4 Odmiana flet maty (piccolo) (skrót FL.PIC) - o połowę krótszy Skala c 2 c 5 6

7 Obój (skrót OB) - instrument o powiązanym stroiku składa się z czterech części: a) ustnik z stroikiem z trzciny b) część górna z mechanizmem klapowym c) część dolna z mechanizmem klapowym d) czara głosowa skala b f 3 strój C odmiany oboju : - obój miłosny w stroju A - obój myśliwski, z którego powstał rożek angielski Dwa systemy: francuski i niemiecki Różnica w palcowaniu Rożek angielski - jest on większy od oboju i ma niższą skalę. Skala od e-b 2. Fagot (skrót FG) tworzą go dwie połączone piszczałki o różnej długości z ustnikiem o podwójnym stroiku osadzanym na wygiętej rurce. Składa się z 5 części: a) Esowata rurka ze stroikiem. b) Skrzydło. c) Stopa. d) BaSs. e) głowa. Fagot jest przedłużeniem rodziny obojów w kierunku basów. Strój C Skala od B-fis 2 Odmianą fagotu jest kontrafagot (skrót CFG) ma skale niższą o f oktawę od fagotu. Trąbka(skrót TR). Piszczałka otwarta o długości 147 cm. Stroje trąbek b,c, es, d Skala od fis-c 3 INSTRUMENTY DĘTE BLASZANE -zwinięta rurka -tłoki -czara głosowa(roztrąb) -kręgliki - ustnik: kielich, przepust, szyjka, brzeg Odmiany trąbki: -trąbka bezwentylowa (fanfara) lub trąbka sygnałowa. 7

8 Kornet -Stroje b-es. Posiada delikatniejsze brzmienia od trąbki. Sakshorn W budowie podobny do trąbki, jak również sposobie grania i skali. Odmiany: - Sopranowy (skrzydłówka) -brzmi tak jak trąbka ale nie co łagodniej, strój B - Altowy(strój), strój ES niższy o kwintę czystą od trąbki - Tenorowy, strój B niższy o oktawę czystą od trąbki - Barytonowy (eufoniom), strój B lub C Waltornia (róg, skrót CR) Strój F, B, Es, G, C Zbudowana z rury o długości 378 cm (F) ma 3 klapy, kręgliki, ustnik,czara głosowa. Obecnie w użyciu są 2 rodzaje rogu: -B dla grających partie wyższe lub podwójny róg B z wentylem F i E oraz podwójny róg B z wentylem F i E oraz podwójny róg B z wentylem. F i E oraz podwójny róg F i B z wentylem E zatykającym dla grających partie niższe. Gra się lewą ręką. Skala fis c 3 Puzon (skrót TBH) Nie posiada wentyli zastępuje jej suwak, część rury ręcznie wysuwana. Skracająca lub wydłużająca słup powietrza czyli łączną długość rury dzięki czemu uzyskujemy różnej wysokości dźwięku. -czara głosowa -część rury nie ruchoma -suwak -ustnik większy niż w trąbce Skala : E-f 2 Istnieje odmiana z wentylami. Na puzonie gra się w siedmiu pozycjach. Tuba (skrót TB)- największy instrument z tej grupy posiada 4 wentyle i bardzo niską skalę : E- b. Odmiany: helikan, suzofon, eufoniom wszystkie o oktawę niższą od tuby. Instrumenty dęte klawiszowe. Organy kościelne instrument dęte klawiszowy, składający się z dużej ilości piszczałek ; zbiory piszczałek wydających dźwięki różnej wysokości tej samej barwy. Składa się z 2-5- szeregowej, ręcznej klawiatury tzw. manualnej oraz klawiatury nożnej tzw. pedał. Skala obejmuje 10 oktaw od C do C 7 Akordeon skala f a 3. strona basowa, miech, melodyczna oraz rejestry. Basy są ułożone jak w kole kwintowym, są dwie odmiany: klawiszowy i guzikowy. Dźwięki uzyskuje się z drgających blaszek. 8