UCHWAŁY PAŃSTWOWEGO KOMITETU OBRONY ZSRR Z LAT DOTYCZĄCE SPRAW POLSKICH

Transkrypt

1 Jan Szostak UCHWAŁY PAŃSTWOWEGO KOMITETU OBRONY ZSRR Z LAT DOTYCZĄCE SPRAW POLSKICH Wojskowa Komisja Archiwalna prowadziła również prace poszukiwawcze w Rosyjskim Ośrodku Przechowywania Zbiorów i Studiów Historii mieszczącym się przy ul. Puszkińskiej 15 w Moskwie. Właśnie tu przechowywane są materiały Państwowego Komitetu Obrony (PKO) ZSRR, którego przewodniczącym był J. Stalin. W zbiorze uchwał jest szereg materiałów odnoszących się bezpośrednio do spraw polskich i Polaków w ZSRR w czasie II wojny światowej. W sumie odnaleziono i skopiowano 29 uchwał PKO z lat dotyczących przesiedlania ludności polskiej w ZSRR, Armii gen. Andersa, 1 Dywizji im. T. Kościuszki oraz wywozu do ZSRR poniemieckich urządzeń przemysłowych z terenów Polski i Niemiec. Pierwsza uchwała nr 865 z 3 listopada 1941 roku mówi o przesiedlaniu ludności polskiej znajdującej się w takich miejscowościach jak Kotłas, Tockoje, Tatiszczewo i Buzułuk, w liczbie osób do Kazachstanu i umieszczeniu w obwodach: Południowo-Kazachstańskim, Dżambulskim i Semipałatyńskim. Druga uchwala nr 922 z 19 listopada 1941 roku dotyczy obywateli polskich przybyłych do Uzbekistanu z łagrów, więzień i osad specjalnych w liczbie ludzi i przesiedleniu ich do wymienionych wyżej obwodów w Kazachstanie. Sprawę przesiedlenia ludności miał zgodnie z uchwałą nadzorować NKWD, zaś przyjęcie, rozmieszczenie i zatrudnienie miały zabezpieczyć władze Kazachskiej SRR

2 (sygn. f. 644, opis 1, t. 13 i 14). Uchwały nr 863 i 1004 z listopada 1941 roku dotyczą utworzenia w ZSRR Armii Polskiej pod dowództwem gen. Andersa. Pierwsza ustala liczebność armii na ludzi, druga powiększa tę liczbę do ludzi (sygn. f. 644, op. 1, t. 13 i 17). Natomiast uchwała nr 3294 z 6 maja 1943 roku mówi o formowaniu w ZSRR po wyjściu do Iranu Armii gen. Andersa 1 Dywizji im. T. Kościuszki (sygn. f. 644, op. 1, t. 113). Kolejna uchwała nr 5523 z 3 kwietnia 1944 roku powołuje do życia przy Armii Polskiej w ZSRR Radę Wojenną w składzie 3 osób. Byli to: dowódca armii gen. Z. Berling przewodniczący, zastępca dowódcy armii gen. K. Świerczewski członek oraz zastępca dowódcy armii do spraw polityczno-wychowawczych, szef Polskiego Sztabu Partyzanckiego płk Aleksander Zawadzki jako drugi członek Rady. Załącznikiem do powyższej uchwały jest Tymczasowy Statut Rady Wojennej Armii Polskiej (sygn. f. 644, op. 1, t. 224, s ). Uchwała nr 6269 z lipca 1944 roku dotyczy powołania komendantur i komendantów wojennych w miejscowościach wyzwolonych przez Armię Czerwoną w związku z jej wejściem na terytorium Polski. Określa ona również zakres działania komendantów wojennych polegający na utrzymaniu bezpieczeństwa i porządku na tyłach wojsk radzieckich do czasu powołania administracji polskiej. Uchwała nr 6211 z 5 września tegoż roku głosi utworzenie przy Dowództwie Tyłów Armii Czerwonej Zarządu Tyłów zajmującego się na wyzwolonych terenach Polski zaopatrzeniem intendenckim dla działających w Polsce jednostek 1 Frontu Ukraińskiego oraz 1 i 2 Frontu Białoruskiego. Załącznikiem do uchwały jest etat Zarządu Tyłów (sygn. f. 644, op. 1, t. 284 i 301). W uchwale PKO nr 7558 z dnia 20 lutego 1945 roku zatytułowanej Sprawy polskie przedstawione jest stanowisko władz radzieckich w kwestii polskiej przed konferencją pokojową. Podaje ona bardzo dokładny opis zachodniej i północnej granicy Polski w terenie (linia Nysy Łużyckiej ze Szczecinem). Określa także stosunek strony radzieckiej i Armii Czerwonej do obywateli i władz polskich oraz organizacji opozycyjnych. Ponadto wyjaśnia, że działające na zapleczu frontu wojska NKWD zabezpieczają strefę przyfrontową wojsk radzieckich w pasie od 60 do 100 km

3 (sygn. f. 644, op. 1, t. 372, s ). Trzy następne uchwały PKO dotyczą działalności specjalnych komisji przy poszczególnych frontach Armii Czerwonej walczących w Polsce i na terenach Niemiec. Miały one za zadanie ujawnianie, demontaż i wywóz do ZSRR urządzeń, sprzętu i gotowej produkcji oraz różnych innych materiałów i surowców z terenów Polski i Niemiec. Dokumentem powołującym powyższe komisje jest uchwała nr 7563 z 11 lutego 1945 roku. Zostały utworzone 4 takie komisje w składzie 3 osób każda przy 1 Froncie Ukraińskim oraz przy 1, 2 i 3 Frontach Białoruskich. Uchwała określa również dokładny tryb działania powyższych komisji i ich skład personalny (sygn. f. 644, op. 1, t s ). Ponadto zostały wydane jeszcze dwie dalsze uchwały nr 8101 i 8103 z 12 kwietnia 1945 roku o zorganizowaniu przez Ludowy Komisariat Uzbrojenia i Ludowy Komisariat Przemysłu Lotniczego specjalnych oddziałów montażowych przy 1 Froncie Ukraińskim oraz 1, 2 i 3 Frontach Białoruskich. Miały one za zadanie demontowanie i wywóz do ZSRR urządzeń z niemieckich przedsiębiorstw z terenów zajętych przez Armię Czerwoną. W sumie skierowano do tych oddziałów 400 inżynierów i techników (sygn. f. 644, op. 1, t. 380, s. 143 i 150). Cały pakiet 17 uchwał PKO dotyczący wywozu do ZSRR poniemieckiego mienia z konkretnych miejscowości i zakładów produkcyjnych, został uchwalony jak wskazują daty na dwóch posiedzeniach Państwowego Komitetu Obrony. Pierwsze odbyło się 14 marca 1945 roku drugie zaś 12 kwietnia 1945 roku. I tak uchwały nr nr 7814, 7816 i 7821 z 14 marca 1945 roku dotyczą kolejno: wywozu urządzeń i materiałów z Zakładów Naprawczych Traktorów z rejonu Poznania. W sumie miano wywieźć 60 jednostek urządzeń, z czego 40 miało pochodzić z ZSRR; wywozu urządzeń, konstrukcji stalowych, materiałów, elektrycznych linii przesyłowych i podstacji niskonapięciowych z terenu Górnego Śląska; wywozu 200 km podziemnego kabla telefonicznego o 112 parach łączy, położonego na trasie Lublin Zamość granica państwa ZSRR. Kabel miał być wykopany i przewieziony do baz w miastach: Tuła, Orzeł, Kursk

4 i Charków, łącznie z kompletną aparaturą i urządzeniami wysokiej częstotliwości (sygn. f. 644, op. 1, t. 380, s. 62, 69 i 78). Z kolei pozostałych 13 uchwał nr nr 8068, 8069, 8075, 8078, 8079, 8085, 8087, 8092, 8094, 8095, 8099, 8102 i 8104 pojętych na posiedzeniu 12 kwietnia 1945 roku dotyczy kolejno: wywozu urządzeń i materiałów z niemieckich zakładów produkcyjnych dla potrzeb Ludowego Komisariatu Przemysłu Lotniczego; wywozu urządzeń i materiałów z niemieckiej fabryki Presswerk Towarzystwa Akcyjnego Oberhütte w Łabędach na Górnym Śląsku; wywozu obrabiarek z niemieckich Zakładów Mechanicznych Zimermana w Bydgoszczy; wywozu urządzeń i materiałów z niemieckiej fabryki farb drukarskich koncernu L G. Farben-Industria w Toruniu; wywozu urządzeń, gotowych wyrobów i półfabrykatów z niemieckich zakładów szlifowania kół firmy August Rugeberger w Chojnicach. Wywieziono 119 jednostek technologicznych, gotowe wyroby i półfabrykaty do zakładów Ilicz w Leningradzie; wywozu urządzeń i sprzętu do remontu dróg z bazy niemieckiej firmy Emler i ze składnicy należącej do oddziału drogowego armii niemieckiej w Bydgoszczy; wywozu produktów hutniczych stalowych oraz metali kolorowych z rejonu działań 1 Frontu Białoruskiego. Wywieziono do Moskwy ton konstrukcji stalowych z takich miast, jak: Poznań ton. Radom 700 ton, Polkowizna ton. Do Tuły wywieziono 630 ton miedzi, a do moskiewskiej bazy GUGMR ton ołowiu, 16 ton miedzi elektrolitycznej oraz 60 ton różnych metali kolorowych; wywozu maszyn do produkcji urządzeń sygnalizacji kolejowej i mechanicznych blokad stacji rozrządowych z niemieckiego zakładu firmy Fibrant Towarzystwa Akcyjnego Simens Schukiert w Bydgoszczy, wywozu urządzeń z niemieckich Zakładów Kolejowych Remontu Parowozów i Wagonów w Stargardzie;

5 wywozu urządzeń produkcyjnych niemieckiego zakładu produkcyjnego Nikiel-Wehrke w Łabędach na Górnym Śląsku; wywozu części do produkcji samochodów, traktorów i rowerów z niemieckich przedsiębiorstw produkcyjnych znajdujących się na terenie Polski z takich miast, jak: Toruń, Bydgoszcz, Siemianowice, Chodzież; wywozu 6 turbogeneratorów o mocy 185 tys. kilowatów, 14 kotłów innych zdobycznych urządzeń energetycznych z niemieckich elektrownii podstacji energetycznych z miast: Łaziska, Królewska Huta, Świebodzin i Poznań; wywozu sprzętu poligraficznego z niemieckich drukarni w Prusach Wschodnich, na Pomorzu, w Brandenburgii i na Górnym Śląsku. Wszystkie powyższe uchwały PKO pochodzą z jednej teczki akt o sygnaturze (f. 644, opis 1, t. 391). Być może pod wpływem polskich postulatów została wydana uchwała nr 8097 z dnia 12 kwietnia 1945 roku o częściowych zmianach w dotychczas wydanych uchwałach PKO w sprawie wywozu niektórych poniemieckich urządzeń i maszyn z terytorium Polski. Wprowadza ona poprawki do niektórych uchwał z marca 1945 roku i nakazuje odpowiednim ministrom i Głównemu Zarządowi Zdobyczy Wojennych Armii Czerwonej, pozostawić częściowo lub w całości przygotowane do wywózki urządzenia, maszyny lub materiały. Dotyczy to niektórych zakładów produkcyjnych w Poznaniu i na Górnym Śląsku. Jak z zaprezentowanych wyżej materiałów archiwalnych wynika, są to dokumenty dotyczące dość rozległej problematyki. Ich pozyskanie dla polskiego środowiska historycznego przyczyni się zapewne do odpowiedzi na wiele pytań badawczych z najnowszej historii Polski.