Ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami, chorobami i chwastami w Polsce i innych krajach Europy

Transkrypt

1 Tom XX Rośliny Oleiste 1999 Marek Mrówczyński, Henryk Wachowiak, Marek Korbas, Adam Paradowski Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu Ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami, chorobami i chwastami w Polsce i innych krajach Europy Protection of winter oilseed rape against pests, diseases, weeds in Poland and some European countries Słowa kluczowe: Key words: rzepak ozimy, szkodniki rzepaku, ochrona rzepaku winter oilseed rape, oilseed rape pests, oilseed rape protection Na podstawie zaleceń ochrony roślin z lat 1997 i 1999 z Polski, Słowacji, Francji, Niemiec, Węgier i Wielkiej Brytanii zestawiono sposoby zwalczania szkodników rzepaku ozimego. Zwalczanie chwastów rozpatrzono pod kątem możliwości niszczenia gatunków jedno- i dwuliściennych osobno oraz łącznie. Porównano możliwości zwalczania zgorzeli siewek i chorób występujących w czasie wegetacji rzepaku w Polsce i innych krajach Europy. The control possibilities were estimated for following winter rapeseed pests: rape flea beetle, flea beetles, rape stem veevil, rape pod weevil, pollen beetle, cabbage stem weevil, brasica pod midge, cabbage aphid and turnip sawfly as well as for diseases and weeds. The estimation followed the crop protection recommendations (1997 and 1999) for Poland, Slovak Republic, France, Germany, Hungary and Great Britain. Range of pest controls, of diseases and weeds as well as recommended products belonging to similar chemical groups were compared. Wstęp Największymi producentami rzepaku ozimego w Europie są: Francja Niemcy, Wielka Brytania i Polska. W Europie Zachodniej w uprawie rzepaku największe zagrożenie szkodnikami występuje głównie jesienią, natomiast w Polsce, Czechach i na Słowacji wiosną, kiedy największe szkody wyrządzają: chowacze łodygowe, szkodniki łuszczynowe i słodyszek rzepakowy. Celem niniejszego opracowania jest porównanie ochrony rzepaku ozimego przed szkodnikami w Polsce i innych krajach Europy. Występujące w Europie Środkowej chwasty są gatunkowo zróżnicowane. Jednak ich zdecydowana większość występująca w rzepaku jest właściwa dla tego

2 522 Marek Mrówczyński... regionu geograficznego. Celem opracowania jest porównanie metod i sposobów zwalczania chwastów w krajach tego regionu. Badania występowania grzybów chorobotwórczych w rzepaku pozwalają na stwierdzenie, które patogeny w Polsce mają znaczenie w porównaniu do istniejącej sytuacji w Polsce i innych krajach Europy. Materiał i metody Na podstawie zaleceń ochrony roślin z lat 1997 i 1999 z Polski, Słowacji, Francji, Niemiec, Węgier i Wielkiej Brytanii zestawiono sposoby zwalczania następujących szkodników rzepaku ozimego: pchełki rzepakowej (Psylliodes chrysocephala L.), pchełek ziemnych (Phyllotreta spp.), chowacza brukwiaczka (Ceutorhynchus napi Gyll.), słodyszka rzepakowego (Meligethes aeneus F.), chowacza podobnika (Ceutorhynchus assimilis Payk.), pryszczarka kapustnika (Dasyneura brassicae Winn.), mszycy kapuścianej (Brevicoryne brassicae L.) i gnatarza rzepakowca (Athalia colibri L.). Zwalczanie chwastów rozpatrzono pod kątem możliwości niszczenia gatunków jedno- i dwuliściennych osobno oraz łącznie. Porównano możliwości zwalczania zgorzeli siewek i chorób występujących w czasie wegetacji rzepaku w Polsce i innych krajach Europy. Wyniki Uprawom rzepaku zagraża kilkadziesiąt chwastów. Zdecydowana większość to gatunki dwuliścienne. Mniej liczne chwasty jednoliścienne, w tym samosiewy zbóż, są również bardzo groźne dla rzepaku. W Polsce ochrona przed zachwaszczeniem stoi na dość wysokim poziomie, ale pomimo wszystko posiada wiele luk. W celu porównania metod stosowania zabiegów chwastobójczych, dokonano zestawienia zarejestrowanych herbicydów oraz ich mieszanin w kilku krajach Europy. W celu wstępnego porównania w tabeli 1 przedstawiono możliwości zwalczania chwastów jednoliściennych, w tabeli 2 chwastów dwuliściennych, a w tabeli 3 zalecenia dotyczące równoczesnego niszczenia obu grup chwastów. Wśród substancji biologicznie czynnych przeznaczonych do zwalczania chwastów nie stwierdzono nieznanych w Polsce związków. Jedynie w niektórych krajach stosowane są substancje, które w Polsce już wycofano, należą do nich alloksydim sodu i TCA. W kilku krajach do zwalczania chwastów jednoliściennych zalecane są fenoxaprop-p-etyl i trialat, znane w Polsce z rejestracji w innych uprawach.

3 Zalecenia zwalczania chwastów jednoliściennych w niektórych krajach Europy (w g/ha substancji czynnej) Recommendations of control of monocotyledonous weeds in some European countries (a.i. g/ha) Tabela 1 Substancje biologicznie czynne Active ingredient Białoruś Belorussia Czechy Czech Dania Denmark Francja France Niemcy Germany Polska Poland Słowacja Slovakia Węgry Hungary alloksydim sodu chizalofop-p-tefuryl chizalofop-p chizalofop cletodim cykloksydim haloksyfop-r fenoxaprop-p-etyl fluazifop-p-butyl metolachlor propachizafop setoxydim TCA trialat

4 Zalecenia zwalczania chwastów dwuliściennych w niektórych krajach Europy (w g/ha substancji czynnej) Recommendations of control of dicotyledonous weeds in several European countries (a.i. g/ha) Substancje biologicznie czynne Active ingredient alachlor Białoruś Belorussia Czechy Czech Rep. Dania Denmark Francja France Niemcy Germany Polska Poland Słowacja Slovakia alachlor + chlomazone alachlor + chlomazone + trifluralina alachlor + trifluralina benazolina benazolina + chlopyralid benazolina + chlopyralid + cyanazyna benazolina + pyrydate carbetamid + dimefuron chinmerak + metazachlor chinmerak + metazachlor + trifluralina chlomazone chlomazone + dimetachlor chlomazone + metazachlor Tabela 2 Węgry Hungary

5 ciąg dalszy tabeli 2 chlomazone + napropamid chlomazone + tebutam chlomazone + trifluralina chlopyralid chlopyralid + dimefuron chlopyralid + fluroksypyr chlopyralid + pyrydate dalapon dimetachlor isoksaben metazachlor metazachlor + trifluralina napropamid napropamid + trifluralina propachlor pyrydate tebutam tebutam + trifluralina trifluralina

6 Zalecenia zwalczania chwastów jedno- i dwuliściennych w niektórych krajach Europy (w g/ha substancji czynnej) Recommendations of control of monocotyledonous and dicotyledonous weeds in several European contries (a.i. g/ha) Tabela 3 Substancje biologicznie czynne Active ingredient Białoruś Belorussia Czechy Czech Rep. Dania Denmark Francja France Niemcy Germany Polska Poland Słowacja Slovakia Węgry Hungary benazolina + chlopyralid + alloksydim sodu benazolina + chlopyralid + fluazifop-p-butyl benazolina + chlopyralid + haloxyfop-r benazolina + chlopyralid + propyzamid benazolina + chlopyralid + setoksydim chlopyralid + fluazifop-p-butyl chlopyralid + haloxyfop-h chlopyralid + propyzamid diuron + propyzamid propyzamid

7 Ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami Zwalczanie chwastów dwuliściennych w omawianych krajach jest zbliżone do metod stosowanych w Polsce. Nieznanymi w kraju substancjami biologicznie czynnymi są jedynie zalecane we Francji dalapon i isoksaben. Do nowości należy zaliczyć także stosowanie zarejestrowanej w Polsce w innych uprawach cyanazyny. W kilku krajach stosowany jest pyrydate, który w Polsce był kiedyś zalecany tylko jako komponent mieszanin. W innych krajach Europy w dużo większym stopniu są wykorzystane mieszaniny z udziałem chlopyralidu i metazachloru. Do ciekawszych należy zaliczyć mieszaninę chlopyralidu z fluoroksypyrem. Równoczesne zwalczanie chwastów jednoliściennych i dwuliściennych najdokładniej jest rozeznane w Czechach i na Słowacji, w których szeroko opracowano możliwości stosowania chlopyralidu z graminicydami. W niektórych kombinacjach mieszaniny są rozszerzone o równoczesne stosowanie benazoliny. Nieznaną w kraju metodą jest możliwość łącznego stosowania diuronu z propyzamidem. Interesującymi zaleceniami charakteryzuje się ochrona w Danii, na terenie której obserwuje się wyraźne tendencje do stosowania obniżonych dawek, w stosunku do innych krajów, w tym także Polski. Porównanie progów ekonomicznej szkodliwości ważniejszych szkodników rzepaku ozimego w poszczególnych krajach prowadzi do wniosku, że dla niektórych szkodników progi są rozbieżne, a np. dla słodyszka rzepakowego są bardzo podobne (tab. 4). Na podstawie analizy porównawczej stwierdzono, że zakres zwalczania szkodników, jak i dobór preparatów należących do różnych grup chemicznych w poszczególnych krajach jest podobny (tab. 5 10). Stwierdzono również, że we wszystkich analizowanych krajach dominującą grupę insektycydów zarejestrowanych do zwalczania głównych szkodników stanowią pyretroidy (tab.5 10). Analiza porównawcza prowadzi do konkluzji, że zakres obserwowanych grzybów chorobotwórczych występujących na rzepaku w Polsce i krajach Europy jest podobny (tab. 11). W krajach Europy Zachodniej dobór środków ochrony roślin przeznaczonych do zwalczania grzybów sprawców chorób jest bardziej różnorodny i umożliwia zwalczanie większej liczby grzybów chorobotwórczych (tab ).

8 Tabela 4 Progi ekonomicznej szkodliwości oraz terminy obserwacji głównych szkodników rzepaku ozimego w niektórych krajach Europy (w g/ha substancji czynnej) Thresholds of noxiousness and timing for major winter oilseed rape pest control treatments in some European countries (a.i. g/ha) Szkodnik Pest Pchełka rzepakowa Psylliodes chrysocephala Chowacz brukwiaczek Ceutorhynchus napi Słodyszek rzepakowy Meligethes aeneus Chowacz podobnik Ceutorhynchus assimilis Pryszczarek kapustnik Dasyneura brassicae Polska Poland Francja France Niemcy Germany Słowacja Slovakia 3 chrząszcze na 1 mb powyżej 30% roślin ze śladami żeru 10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni lub 6 chrząszczy na 25 roślinach 1 chrząszcz na 1 roślinie w fazie zwartego kwiatostanu oraz 3 5 chrząszczy na 1 roślinie w fazie luźnego kwiatostanu 4 chrząszcze na 25 roślinach zwalczanie do 20 cm wysokości roślin, kilka dni po zauważeniu pierwszych chrząszczy 1 chrząszcz na 1 roślinie w fazie zwartego kwiatostanu oraz 2 3 chrząszcze na 1 roślinie w fazie luźnego kwiatostanu 1 chrząszcz na 2 roślinach 10% powierzchni liści ze śladami żeru lub 3 5 larw na 1 roślinie 3 chrząszcze na 1 m 2 lub 10% powierzchni liści z uszkodzeniami 1 chrząszcz na 40 roślinach 1 chrząszcz na 40 roślinach lub 2 3 chrząszcze na 1 m 2, lub 4 6 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni 1 2 chrząszcze na 1 roślinie w fazie zwartego kwiatostanu lub 4 chrząszcze na 1 roślinie w okresie 2 tygodnie przed kwitnieniem, lub 5 6 chrząszczy na 1 roślinie w okresie krótko przed kwitnieniem 1 muchówka na 4 roślinach 1 muchówka na 3 4 roślinach lub 2 muchówki na 10 uderzeń czerpakiem 1 chrząszcz na 1 roślinie w fazie zwartego kwiatostanu oraz 2 3 chrząszcze na 1 roślinie w fazie luźnego kwiatostanu 1 chrząszcz na 1 roślinie 1 chrząszcz na 2 roślinach 1 muchówka na 4 roślinach

9 Ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami Tabela 5 Zalecane dawki substancji aktywnych w g/ha lub g/kg nasion do zwalczania pchełki rzepakowej (Psylliodes chrysocephala L.) i pchełek ziemnych (Phyllotreta spp.) w rzepaku ozimym Recomended dosages of a.i. in g/ha or g/kg of seeds for the control of rape flea beetle and other flea beetles Substancja aktywna Polska Francja Niemcy Słowacja Active ingredient Poland France Germany Slovakia PYRETROIDY alfa-cypermetryna 7,5 10 beta-cyflutryna 7,5 7,74 bifentryna 7,5 cyflutryna 15 cypermetryna 25 deltametryna 6,25 5 7,5 7,5 esfenwalerat 15 7,5 fenwalerat 50 fluwalinat 48 lambda-cyhalotryna 5 5 7,5 tralometryna 7 zeta-cypermetryna 10 FOSFOROORGANICZNE etyloparation 200 malation 700 metydation 250 metyloparation 200 paration 106,57 terbufos 300 KARBAMINIANY benfurakarb 450 furatiokarb 16 karbofuran 5, karbosulfan 7,5 13 merkaptodimetur 25 tiofanoks 450 CHLOROWANE WĘGLOWODORY endosulfan 262,5 MIESZANINY deltametryna + endosulfan etyloparation + endosulfan ,5 forat + terbufos furatiokarb + metalaksyl + tiabendazol ,4 fozalon + metyloparation izofenfos +karbofuran izofenfos + tiuram

10 530 Marek Mrówczyński... Tabela 6 Zalecane dawki substancji aktywnych w g/ha do zwalczania chowacza brukwiaczka (Ceutorhynchus napi Gyll.) w rzepaku ozimym Recommended dosage of a.i. in g/ha for the control of rape stem weevil PYRETROIDY Substancja aktywna Polska Francja Niemcy Słowacja Active Ingredient Poland France Germany Slovakia alfa-cypermetryna 12,5 7,5 beta-cyflutryna 7,5 7,74 bifentryna 7,5 10 cyflutryna 15 cypermetryna deltametryna 7,5 5 7,5 esfenwalerat 7,5 fenwalerat fluwalinat 48 lambda-cyhalotryna 7,5 7,5 7,5 6,25 permetryna 30 tralometryna 9,7 zeta-cypermetryna FOSFOROORGANICZNE chlorfenwinfos 500 etyloparation metydation 300 metyloparation CHLOROWANE WĘGLOWODORY endosulfan 437,5 MIESZANINY chlorpiryfos + cypermetryna deltametryna + endosulfan endosulfan + etyloparation 312, fosalon + metyloparation INNE bensultap 500 etofenproks 50 fipronil 20

11 Ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami Tabela 7 Zalecane dawki substancji aktywnych w g/ha do zwalczania słodyszka rzepakowego (Meligethes aeneus F.) w rzepaku ozimym Recommended dosages of a.i. in g/ha for the control of pollen beetle PYRETROIDY Substancja aktywna Polska Francja Niemcy Słowacja Active Ingredient Poland France Germany Slovakia alfa-cypermetryna 10 7,5 7,5 10 beta-cyflutryna 6,25 5 5,16 bifentryna cyflutryna 10 15,39 cypermetryna deltametryna ,5 esfenwalerat 12,5 12,5 7,5 fenwalerat fluwalinat lambda-cyhalotryna 6, ,25 permetryna 15 tralometryna 7 zeta-cypermetryna ,5 FOSFOROORGANICZNE chlorfenwinfos etyloparation 200 fosalon malation 700 metydation metyloparation metylopirymifos 750 CHLOROWANE WĘGLOWODORY endosulfan 262,5 MIESZANINY chlorpiryfos + cypermetryna endosulfan + etyloparation 187, fosalon + metyloparation INNE bensultap etofenproks 50 40

12 532 Marek Mrówczyński... Tabela 8 Zalecane dawki substancji aktywnych w g/ha do zwalczania chowacza podobnika (Ceutorhynchus assimilis Payk.) i pryszczarka kapustnika (Dasyneura brassicae Winn.) w rzepaku ozimym Recommended dosages of a.i. in g/ha for the control of cabbage pod weevil and brassica pod midge PYRETROIDY Substancja aktywna Polska Francja Niemcy Słowacja Active Ingredient Poland France Germany Slovakia alfa-cypermetryna beta-cyflutryna 6,25 5 7,74 bifentryna cyflutryna 10 15,39 cypermetryna deltametryna 7, ,5 esfenwalerat 12,5 15 7,5 fenwalerat fluwalinat 48 lambda-cyhalotryna 7,5 5 7,5 7,5 tralometryna 7 zeta-cypermetryna FOSFOROORGANICZNE fosalon metydation 400 CHLOROWANE WĘGLOWODORY endosulfan 612,5 INNE bensultap 500 etofenproks 50

13 Ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami Tabela 9 Zalecane dawki substancji aktywnych w g/ha do zwalczania mszycy kapuścianej (Brevicoryne brassicae L.) w rzepaku ozimym Recommended dosages of a.i. in g/ha for the control of cabbage aphid PYRETROIDY Substancja aktywna Polska Francja Słowacja Active Ingredient Poland France Slovakia alfa-cypermetryna 12 beta-cyflutryna 7,5 bifentryna 10 7,5 deltametryna 8,75 6,25 fluwalinat 48 lambda-cyhalotryna 7,5 7,5 FOSFOROORGANICZNE dimetoat fosalon 600 tiometon 150 KARBAMINIANY pirimikarb MIESZANINY chlorpyrifos + cypermetryna betacypermetryna + oksydemeton metylu deltametryna + pirimikarb 6, endosulfan + tiometon fenwalerat + oksydemeton metylu fluwalinat + tiometon 28, lambda-cyhalotryna + pirymikarb 6, INNE etofenproks triazamet 70

14 534 Marek Mrówczyński... Tabela 10 Zalecane dawki substancji aktywnych w g/ha do zwalczania gnatarza rzepakowca (Athalia colibri L.) w rzepaku ozimym Recommended dosages of a.i. in g/ha for the control of turnip sawfly PYRETROIDY Substancja aktywna Polska Francja Słowacja Active Ingredient Poland France Slovakia alfa-cypermetryna 8 10 bifentryna 7,5 cypermetryna 20 deltametryna 7,5 8,75 5 7,5 lambda-cyhalotryna 6,25 7,5 5 FOSFOROORGANICZNE metylopirymifos 750 KARBAMINIANY karbofuran 450 MIESZANINY deltametryna + endosulfan Możliwości zwalczania zgorzeli siewek w wybranych krajach Europy Possibilites of disease controlling in chosen European countries Tabela 11 Substancja biologicznie aktywna Active ingredient Grupa chemiczna Chemical group Polska Poland W. Brytania Great Britain Niemcy Germany Francja France Karbendazym benzimidazole + Tiuram ditiokarbaminiany Karboksyna karboksyanilidy + + Fenpropimorf morfoliny + Iprodione dikarboksymidy + Metalaksyl fenyloamidy + Tlenochlorek miedzi związki miedzi Copper compounds +

15 Ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami Chemiczne ograniczanie chorób rzepaku w Polsce i Europie Chemical control of rape diseases in Poland and Europe Tabela 12 Choroba Disease Grzyb Fungus Polska Poland Wielka Brytania Great Britain Niemcy Germany Francja France Holandia Holland Dania Denmark Słowacja Slovakia Zgorzel siewek różne grzyby Seedlings disease different fungi Sucha zgnilizna kapustnych Leptosphaeria maculans, Phoma lingam Szara pleśń Botrytis cinerea Zgnilizna twardzikowa Sclerotinia sclerotiorum Czerń krzyżowych Alternaria brassicicola, Alternaria spp. Cylindrosporioza jasna plamistość liści Cylindrosporium concentricum Mączniak prawdziwy Erysiphe cruciferarum Biała plamistość liści Pseudocercosporella capsellae Mączniak rzekomy Peronospora brassicae Kiła kapusty (Plasmodiophora brasicae), Werticilioza (Verticilium dahliae, V. alboatrum), Rizoktonioza rzepaku (Rhizoctonia solani, Rhizoctonia spp.), Bielik krzyżowych (Albugo candida) nie stosuje się chemicznego zwalczania no chemical control

16 Substancja biologicznie aktywna do zwalczania grzybów występujących w czasie wegetacji rzepaku w Polsce i Europie Active ingredients for fungi diseases control during rape growing period in Poland and Europe Tabela 13 Substancja biologicznie aktywna Active ingredient Procymidon Karbendazym Winklozolina Prochloraz Iprodione Flusilazol Benomyl Guazatyna Tebukonazol Tiofanat metylu Fenbukonazol Siarka Tiuram Maneb Mankozeb Chlorotalonil Propikonazol Flutriafol Cyprokonazol Grupa chemiczna Chemical group Polska Poland Wielka Brytania G. Britain Niemcy Germany Francja France Holandia Holland Dania Denmark dikarboksymidy + benzimidazole dikarboksymidy imidazole dikarboksymidy triazole + + benzimidazole + guanidyny + triazole benzimidazole triazole + siarka + ditiokarbaminiany + ditiokarbaminiany + ditiokarbaminiany + + benzonitryle + triazole + triazole + Słowacja Slovakia triazole +

17 Fungicydy składające się z dwóch lub trzech substancji aktywnych, stosowane w ochronie rzepaku Fungicides containing two or there active ingredients in rape control Tabela 14 Polska Poland Wielka Brytania Holandia Francja Niemcy Słowacja Great Britain Holland France Germany Slovakia Karbendazym + flusilazol flusilazol tiuram + winklozolina fenbukonazol + prochloraz + karbendazym tiofanat metylu + winklozolina prochloraz Karbendazym + prochloraz iprodione flutriafol + karbendazym winklozolina Siarka + karbendazym maneb iprodione + karbendazym iprodione tebukonazol winklozolina prochloraz winklozolina prochloraz iprodione + tiofanat metylu

18 538 Marek Mrówczyński... Wnioski 1. Zakres zwalczania szkodników, jak i dobór preparatów należących do różnych grup chemicznych w poszczególnych krajach jest podobny. 2. We wszystkich omówionych krajach dominująca grupę insektycydów zarejestrowanych do zwalczania głównych szkodników stanowią pyretroidy. 3. Porównanie progów ekonomicznej szkodliwości ważniejszych szkodników rzepaku ozimego w poszczególnych krajach prowadzi do wniosku, że dla niektórych szkodników progi są rozbieżne, a np. dla słodyszka rzepakowego są bardzo podobne. 4. Analiza zaleconych w różnych krajach środków chwastobójczych pozwala wnioskować o możliwości stosowania w Polsce nowych substancji biologicznie czynnych, wprowadzenia na ich bazie nie stosowanych do tej pory mieszanin, zwłaszcza do równoczesnego zwalczania chwastów jedno- i dwuliściennych oraz polecania niektórych związków w obniżonych dawkach. 5. Zakres obserwowanych grzybów chorobotwórczych występujących na rzepaku w Polsce i krajach Europy jest podobny. 6. W krajach Europy Zachodniej dobór środków ochrony roślin przeznaczonych do zwalczania grzybów chorobotwórczych jest bardziej różnorodny i umożliwia zwalczanie większej ich liczby.