Wynikowy plan nauczania biologii skorelowany z czwartą częścią cyklu edukacyjnego Biologia z tangramem

Transkrypt

1 Wynikowy plan nauczania biologii skorelowany z czwartą częścią cyklu edukacyjnego iologia z tangramem Poniższy plan wynikowy uwzględnia realizację cyklu iologia z tangramem. Zawiera wykaz treści nauczania oraz szczegółowy opis oczekiwanych osiągnięć ucznia, które podzielono na dwa poziomy: podstawowy (wymagania konieczne i podstawowe) oraz ponadpodstawowy (wymagania rozszerzające i dopełniające). Poziom wymagań podstawowych obejmuje wiadomości i umiejętności typowe, najważniejsze, uniwersalne, niezbędne na dalszym etapie kształcenia oraz użyteczne w życiu. Poziom wymagań ponadpodstawowych dotyczy treści i umiejętności trudnych, złożonych, twórczych, teoretycznych, wymagających korzystania z różnych źródeł informacji oraz z wiedzy z innych przedmiotów. W zaproponowanym planie wynikowym zastosowano oznaczenia kategorii celów nauczania na podstawie taksonomii : zapamiętywanie wiadomości, zrozumienie wiadomości, stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Zaproponowany plan wynikowy zawiera także treści nieobowiązkowe (wyróżnione kursywą). Ich realizacja zależy od decyzji nauczyciela, który ma również możliwość indywidualnej modyfikacji planu wynikowego, tak by zostały w nim uwzględnione warunki szkoły i potencjał uczniów. Treści dodatkowe (nieobowiązkowe) zaznaczono kursywą. Materiał nauczania Wymagania podstawowe Kat. Wymagania ponadpodstawowe Kat. ział: GENETYK 1. Materiał genetyczny charakterystyka materiału genetycznego i jego lokalizacja w komórce charakteryzuje N jako materiał genetyczny, określa lokalizację materiału genetycznego w komórce, określa funkcję materiału genetycznego, analizuje rolę N w przechowywaniu i przekazywaniu informacji genetycznej, 2. udowa i funkcje kwasów nukleinowych budowa i rola N budowa i rola RN charakteryzuje budowę N, przedstawia regułę parowania się zasad w dwuniciowym N, wymienia różnice w budowie N i RN, wymienia rodzaje RN i podaje ich najważniejsze funkcje, analizuje przestrzenną strukturę N, analizuje regułę parowania się zasad w dwuniciowym N, porównuje budowę i funkcje N i RN, 3. Kod genetyczny cechy kodu genetycznego budowa genu wyjaśnia, co to jest kod genetyczny, wymienia cechy kodu genetycznego i wyjaśnia istotę każdej z tych cech, wyjaśnia różnicę pomiędzy informacją genetyczną a kodem genetycznym, wyjaśnia, co to jest gen, określa strukturę kolejnych poziomów informacji genetycznej, analizuje znaczenie cech kodu genetycznego, wykazuje zależność pomiędzy kolejnością nukleotydów N a kolejnością aminokwasów w białku, demonstruje sposób wykorzystania tabeli kodu genetycznego, 4. Od genu do cechy etapy przekazywania i tłuma- określa zależność pomiędzy genem a cechą, wymienia kolejne etapy przekazywania informacji genetycznej, wyjaśnia zależność pomiędzy genem a cechą, charakteryzuje przebieg procesu przepisywania informacji z N 1

2 czenia informacji genetycznej oraz lokalizacja tych procesów w komórce określa lokalizację w komórce przebiegu kolejnych etapów przekazywania informacji genetycznej, określa rolę mrn i trn w procesie syntezy białka, na sekwencję nukleotydów w mrn, charakteryzuje przebieg procesu syntezy białka i analizuje rolę poszczególnych rodzajów RN w tym procesie, 5. Organizacja materiału genetycznego budowa chromosomu kariotyp allele replikacja N określa sposób upakowania N w jądrze komórkowym, określa budowę chromosomu, wyjaśnia, co to jest kariotyp, wyjaśnia, co to są chromosomy homologiczne, podaje znaczenie pojęć genetycznych: diploidalność, haploidalność, fenotyp, genotyp, allel, heterozygota, homozygota, dominacja, recesywność, określa, na czym polega replikacja N, analizuje sposób organizacji materiału genetycznego, analizuje prawidłowe kariotypy kobiety i mężczyzny, biegle posługuje się pojęciami genetycznymi: diploidalność, haploidalność, fenotyp, genotyp, allel, heterozygota, homozygota, dominacja, recesywność, określa znaczenie występowania genów w postaci alleli, analizuje przebieg procesu replikacji N i określa jego znaczenie biologiczne 6. Podziały komórkowe mitoza i mejoza cykl komórkowy charakterystyka mitozy i mejozy wyjaśnia, co to jest cykl komórkowy i wymienia procesy zachodzące podczas jego kolejnych etapów, wymienia główne różnice między mitozą a mejozą, określa etapy mitozy i mejozy kluczowe z punktu widzenia biologicznego znaczenia tych podziałów, charakteryzuje kolejne etapy podziałów mitotycznego i mejotycznego, analizuje biologiczne znaczenie mitozy i mejozy, porównuje podziały mitotyczny i mejotyczny, 7. Przekazywanie cech potomstwu doświadczenia Mendla I prawo Mendla krzyżówki genetyczne 8. ziedziczenie wybranych cech człowieka dziedziczenie grup krwi analiza rodowodowa wyjaśnia podstawowe zasady dziedziczenia zgodnie z genetyką mendlowską, wyjaśnia, co to jest krzyżówka jednogenowa, wymienia przykładowe cechy, które są dziedziczone jednogenowo, podaje przykład prostej krzyżówki jednogenowej i określa prawdopodobieństwo dziedziczenia wybranej cechy, podaje I prawo Mendla, rozwiązuje proste zadania genetyczne, wyjaśnia sposób dziedziczenia wybranych cech człowieka (np. koloru włosów, barwy oczu, kształtu płatków usznych, umiejętności zwijania języka), wyjaśnia sposób dziedziczenia grup krwi w układzie 0 i Rh, analizuje i interpretuje wyniki doświadczeń Grzegorza Mendla, przedstawia i analizuje proste krzyżówki jednogenowe i interpretuje je według zasad genetyki mendlowskiej, porównuje rodzaje krzyżówek stosowanych w badaniach genetycznych (jednogenowe, dwugenowe), wyjaśnia, co to jest krzyżówka testowa, analizuje dziedziczenie wybranych cech (np. koloru włosów, barwy oczu, kształtu płatków usznych, umiejętności zwijania języka) na przykładzie swojej rodziny, ilustruje w postaci odpowiedniej krzyżówki dziedziczenie grup krwi w układzie 0 i Rh, 2

3 określa, co to jest analiza rodowodowa w genetyce i w jakich sytuacjach się ją wykonuje, 9. ziedziczenie płci chromosomy płci cechy sprzężone z płcią wyjaśnia różnice między autosomami i chromosomami płci, przedstawia dziedziczenie płci u człowieka, wymienia cechy sprzężone z płcią, porównuje budowę i określa znaczenie biologiczne chromosomów X i Y, charakteryzuje dziedziczenie sprzężone z płcią, analizuje i interpretuje krzyżówki prezentujące dziedziczenie cech sprzężonych z płcią, 10. Zróżnicowanie organizmów zmienność niedziedziczna zmienność dziedziczna rekombinacyjna wyjaśnia pojęcie zmienność, podaje rodzaje zmienności, wymienia przykłady zmienności dziedzicznej, wyjaśnia, na czym polega zmienność rekombinacyjna, rozróżnia zmienność dziedziczną i niedziedziczną, podaje przykłady obu rodzajów zmienności, analizuje biologiczne znaczenia występowania zmienności rekombinacyjnej, porównuje zmienność środowiskową, rekombinacyjną i mutacyjną, 11. Mutacje klasyfikacja mutacji mutageny mutacje genowe i chromosomowe przykłady chorób genetycznych wyjaśnia pojęcie mutacja, rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe, podaje przykłady skutków mutacji genowych i chromosomowych, wymienia przyczyny powstawania mutacji, wymienia czynniki mutagenne, wymienia podstawowe zasady unikania czynników mutagennych (np. promieniowania UV, składników dymu papierosowego), wymienia przykłady chorób genetycznych człowieka. klasyfikuje mutacje pod względem wybranego kryterium, rozróżnia mutacje spontaniczne i indukowane, analizuje skutki mutacji w zależności od ich rodzaju, wymienia i charakteryzuje czynniki mutagenne, przedstawia skutki ich działania, porównuje różne rodzaje mutacji genowych i ich skutki, charakteryzuje wybrane choroby genetyczne. ział: EKOLOGI 12. Ekologia nauka o strukturze i działaniu przyrody zakres zainteresowań ekologii ekologia a ochrona przyrody i środowiska określa zakres badań ekologii, definiuje pojęcia: populacja, biocenoza, ekosystem, biosfera, porównuje przedmiot i cel badań ekologii i ochrony środowiska, charakteryzuje poziomy organizacji świata żywego, które są przedmiotem zainteresowania ekologii, 13. Środowisko życia organizmów biotyczne i abiotyczne składniki środowiska nisza ekolo- wyjaśnia znaczenie pojęcia środowisko, wymienia składniki środowiska życia organizmów oraz dokonuje ich podziału na czynniki biotyczne i abiotyczne, podaje przykłady biotycznych i abiotycznych czynników środowi- charakteryzuje pojęcie nisza ekologiczna, charakteryzuje właściwości światła, wody i temperatury jako głównych czynników wpływających na organizmy, wykazuje związek między występowaniem organizmów a czynni- 3

4 giczna główne czynniki środowiska wpływające na organizm środowisko wodne i lądowe tolerancja ekologiczna ska, określa wpływ światła, temperatury i wody na organizmy, porównuje warunki środowiska wodnego i lądowego, wymienia przykłady przystosowań zwierząt i roślin do środowiska wodnego i lądowego, wyjaśnia znaczenie pojęcia zakres tolerancji ekologicznej, wyjaśnia, jakie organizmy nazywa się bioindykatorami, kami środowiska ich życia, porównuje cechy organizmów o zróżnicowanych zakresach tolerancji na wybrany czynnik (światło, temperaturę, wodę), charakteryzuje przystosowania zwierząt i roślin do środowiska wodnego i lądowego, analizuje czynniki środowiska wodnego i lądowego (wilgotnego i suchego) oraz ich wpływ na funkcjonowanie organizmów w tych środowiskach, charakteryzuje zjawisko tolerancji ekologicznej, analizuje przykładowe zakresy tolerancji ekologicznej, wyjaśnia sposób wykorzystania organizmów o wąskim zakresie tolerancji ekologicznej jako bioindykatorów, 14. Populacja i jej charakterystyczne cechy liczebność populacji zagęszczenie populacji struktura przestrzenna struktura wiekowa struktura płciowa struktura genetyczna definiuje pojęcie populacja, wymienia charakterystyczne cechy podaje przykłady mechanizmów regulacyjnych wpływających na charakterystykę podaje przykłady strategii zapewniających stabilny rozwój wymienia typy struktury przestrzennej wymienia typy struktury wiekowej rozpoznaje strukturę wiekową populacji na podstawie jej graficznego przedstawienia, charakteryzuje cechy analizuje działanie mechanizmów regulacyjnych i wpływu różnych czynników na charakterystykę analizuje strategie zapewniające stabilny rozwój oblicza zagęszczenie rozpoznaje typ struktury przestrzennej analizuje przykładowe graficzne przedstawienie struktur wiekowych różnych 15. Oddziaływanie między populacjami różnych gatunków podaje przykłady oddziaływań między populacjami różnych gatunków, rozróżnia oddziaływania antagonistyczne i nieantagonistyczne między populacjami, dokonuje klasyfikacji oddziaływań między populacjami różnych gatunków, 16. Oddziaływania nieantagonistyczne mutualizm komensalizm (współbiesiadnictwo) protokooperacja określa zasoby środowiska, o które konkurują przedstawiciele różnych gatunków, wyjaśnia pojęcie symbioza, podaje przykłady oddziaływań nieantagonistycznych: mutualizmu, komensalizmu i protokooperacji, charakteryzuje nieantagonistyczne oddziaływania między populacjami: mutualizm, komensalizm i protokooperację na wybranych przykładach, rozpoznaje rodzaj oddziaływania nieantagonistycznego wskazanych przykładów zależności między dwoma gatunkami, 4

5 17. Oddziaływania antagonistyczne amensalizm konkurencja roślinożerność drapieżnictwo pasożytnictwo wymienia antagonistyczne oddziaływania między populacjami, wyjaśnia pojęcie amensalizm, podaje przykłady konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej, przedstawia na wybranych przykładach adaptacje zwierząt do roślinożerności, podaje przykłady przystosowań roślin do ochrony przed zgryzaniem, przedstawia na wybranych przykładach przystosowania drapieżników do zdobywania pokarmu oraz obronnych adaptacji ich ofiar, podaje przykład działania mechanizmów regulacji liczebności populacji drapieżników i ich ofiar, podaje przykłady pasożytów wśród roślin i zwierząt, wymienia przykładowe cechy pasożytów, które są przystosowaniem do prowadzonego przez nie trybu życia, charakteryzuje antagonistyczne oddziaływania między populacjami: amensalizm, konkurencję, roślinożerność, drapieżnictwo i pasożytnictwo, charakteryzuje skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej, wyjaśnia działanie mechanizmów regulacji liczebności populacji drapieżników i ich ofiar oraz wykazuje znaczenie działania tego mechanizmu dla funkcjonowania charakteryzuje przystosowania do pasożytniczego trybu życia na wybranych przykładach organizmów roślinnych i zwierzęcych, 18. udowa i funkcjonowanie ekosystemu łańcuchy pokarmowe sieć troficzna definiuje pojęcia: ekosystem, biocenoza biotop, wymienia abiotyczne i biotyczne elementy ekosystemu, wyjaśnia, co to jest łańcuch pokarmowy, wymienia podstawowe elementy łańcucha pokarmowego, wyjaśnia, co to jest sieć troficzna, charakteryzuje strukturę i funkcjonowanie ekosystemu, charakteryzuje zależności pokarmowe (łańcuchy pokarmowe i sieci troficzne) w ekosystemie, 19. Energia i materia w ekosystemie przepływ energii w ekosystemie krążenie materii w ekosystemie wyjaśnia, jak funkcjonuje ekosystem, wyjaśnia rolę producentów, konsumentów i destruentów w procesach zachodzących w ekosystemie, wymienia główne etapy obiegu węgla w przyrodzie oraz przykłady organizmów odgrywających rolę w tym procesie. charakteryzuje obieg materii w ekosystemie oraz przepływ energii przez ekosystem, charakteryzuje obieg węgla w przyrodzie. ział: EWOLUJONIZM 20. Ewolucja życia historia myśli ewolucyjnej teoria ewolucji Karola arwina; mechanizm dzia- określa zakres badań ewolucjonizmu, definiuje pojęcie ewolucja organizmów, wymienia głównych przedstawicieli przedstawia historię myśli ewolucyjnej, analizuje założenia teorii ewolucji Karola arwina, porównuje główne założenia 5

6 łania doboru naturalnego niezbędne warunki zachodzenia ewolucji wspólna ewolucja koewolucja dobór sztuczny jako celowe działanie zwiększające bioróżnorodność myśli ewolucyjnej, wymienia główne założenia teorii ewolucji Karola arwina, podaje współczesne poglądy na temat ewolucji (neodarwinizm), wymienia niezbędne warunki zachodzenia ewolucji, wyjaśnia mechanizm działania doboru naturalnego, wymienia przykłady koewolucji, wyjaśnia, na czym polega dobór sztuczny, wymienia przykłady organizmów powstałych w wyniku doboru sztucznego, teorii ewolucji Karola arwina i neodarwinizmu, charakteryzuje warunki zachodzenia ewolucji, wykazuje, że dobór naturalny jest jednym z mechanizmów ewolucji, charakteryzuje zjawisko koewolucji na wybranych przykładach, porównuje dobór naturalny i dobór sztuczny, 21. owody ewolucji bezpośrednie dowody potwierdzające ewolucję pośrednie dowody potwierdzające ewolucję współczesne obserwacje procesów ewolucyjnych określa przedmiot badań paleontologii, podaje przykłady dowodów ewolucji, wyjaśnia, co to są żywe skamieniałości i formy przejściowe, rozróżnia narządy homologiczne i analogiczne, wymienia przykład obserwacji procesów ewolucyjnych współcześnie, przedstawia bezpośrednie i pośrednie dowody ewolucji, charakteryzuje współczesne obserwacje procesów ewolucyjnych, 22. Historia życia na Ziemi główne etapy powstania i rozwoju życia na Ziemi ewolucja narządu oddechowego kręgowców wymienia główne etapy powstania i rozwoju życia na Ziemi, wyjaśnia, jaki wpływ na ewolucję miały gwałtowne zmiany w środowisku, wyjaśnia, na czym polegała ewolucja narządu oddechowego kręgowców, charakteryzuje główne etapy powstania i rozwoju życia na Ziemi, wykazuje związek gwałtownych zmian w środowisku a przebiegiem ewolucji, analizuje ewolucję narządu oddechowego kręgowców, 23. Pochodzenie i ewolucja człowieka miejsce człowieka w świecie organizmów ewolucja człowieka ewolucja kulturowa człowieka określa miejsce człowieka w świecie organizmów, wymienia podobieństwa i różnice między człowiekiem a przedstawicielem naczelnych, np. szympansem, wymienia cechy charakterystyczne tylko dla człowieka, określa pochodzenie człowieka, wymienia główne etapy ewolucji człowieka (podaje przykłady jego przodków z rodzaju człowiekowatych). analizuje drzewo rodowe organizmów, charakteryzuje podobieństwa i różnice między człowiekiem a przedstawicielem naczelnych, np. szympansem, wykazuje, że podobieństwa i różnice między człowiekiem a naczelnymi są wynikiem ewolucji, charakteryzuje przebieg ewolucji człowieka, porównuje cechy człowieka i jego przodków z rodzaju człowiekowatych, charakteryzuje ewolucję kulturo- 6

7 ział: OHRON ŚROOWISK wą człowieka. 24. Wpływ człowieka na środowisko zanieczyszczenie powietrza zanieczyszczenie wody zanieczyszczenie gleby wymienia główne źródła zanieczyszczeń powietrza, wymienia działania mające na celu ochronę powietrza, wyjaśnia sposób monitorowania jakości powietrza metodą analizy udziału form morfologicznych, wymienia główne źródła zanieczyszczenia wody, wymienia nazwy gatunków zwierząt, które mogą być biowskaźnikami jakości wody, określa sposoby uzdatniania zanieczyszczonej wody, wymienia główne źródła zanieczyszczenia gleby, wyjaśnia sposób powstawania i skutki działania smogu oraz kwaśnych deszczy, planuje i przeprowadza obserwację stanu czystości powietrza w terenie metodą analizy udziału form morfologicznych porostów, charakteryzuje sposób monitorowania jakości wody za pomocą biowskaźników, analizuje przebieg procesu oczyszczania ścieków, wyjaśnia, na czym polega degradacja gleby i jakie są jej przyczyny, określa wpływ zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby na zdrowie człowieka, 25. Globalne ocieplenie i jego skutki efekt cieplarniany globalne ocieplenie podaje przykłady gazów cieplarnianych, wyjaśnia za pomocą schematu, na czym polega efekt cieplarniany, wyjaśnia znaczenie pojęcia globalne ocieplenie, podaje przykłady źródeł gazów cieplarnianych, podaje przykłady spodziewanych efektów globalnego ocieplenia, wyjaśnia mechanizm powstawania efektu cieplarnianego, analizuje związek działalności człowieka z globalnym ociepleniem, analizuje zmiany zawartości dwutlenku węgla w atmosferze w ciągu ostatnich 50 lat, 26. Gospodarka zasobami naturalnymi gospodarowanie wodą gospodarowanie energią wymienia przykłady odnawialnych i nieodnawialnych zasobów naturalnych, określa działania zmniejszające zużycie wody w gospodarstwie domowym, wymienia źródła energii odnawialnej, podaje wady i zalety energii jądrowej, wymienia działania zmniejszające zużycie energii elektrycznej w gospodarstwie domowym, porównuje odnawialne i nieodnawialne źródła energii, analizuje dane statystyczne dotyczące zużycia wody w gospodarstwach domowych, wyjaśnia konieczność prowadzenia działań zmierzających do oszczędnego gospodarowania zasobami naturalnymi, analizuje dane statystyczne na temat źródeł produkcji oraz zużycia energii elektrycznej w Polsce, charakteryzuje wybrane źródła energii odnawialnej (biopaliwo, biogaz), 27. Ochrona środowiska w gospodarstwie domowym składowanie definiuje pojęcia: biodegradacja, utylizacja, recykling, podaje sposoby postępowania z odpadami, wymienia wady i zalety składowa- porównuje czas biodegradacji wybranych odpadów, analizuje sposoby postępowania z odpadami pod względem zagrożenia dla środowiska, które ze 7

8 odpadów spalanie odpadów sposoby ograniczenia ilości odpadów w gospodarstwach domowych nia odpadów, wymienia wady i zalety spalania odpadów, podaje sposoby ograniczenia odpadów w gospodarstwach domowych, wyjaśnia, na czym polega zasada 3U, wyjaśnia, na czym polega segregowanie odpadów w gospodarstwie domowym, podaje sposób postępowania z odpadami niebezpiecznymi (zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami, farbami). sobą niosą, charakteryzuje sposoby i uzasadnia konieczność ograniczenia ilości odpadów w gospodarstwach domowych, uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym. 8