Adaptacja rolnictwa wobec zmiany klimatu
|
|
- Rafał Kubicki
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Jerzy Kozyra, Anna Nieróbca, Katarzyna Mizak Zakład Agrometeorologii i Zastosowań Informatyki IUNG-PIB w Puławach WSTĘP Adaptacja rolnictwa wobec zmiany klimatu Przebieg pogody w ostatnich latach znacznie odbiega od uważanego przez dziesięciolecia za normalny. Konsekwencją zmieniających się warunków klimatycznych są zarówno zagrożenia, jak i nowe możliwości. Rolnictwo należy do tych obszarów gospodarki, które są lub będą znacząco dotknięte negatywnymi skutkami zmiany klimatu. Większe ryzyko utraty plonów i pogorszenie ich jakości może spowodować zmniejszenie produkcji rolniczej, czego konsekwencją może być niestabilna sytuacja ekonomiczna w rolnictwie. Znając zagrożenia, możliwe jest opracowanie działań adaptacyjnych (dostosowawczych), które mogą zmniejszyć negatywne skutki związane ze zmianą klimatu. Dostosowanie produkcji do zmiany warunków klimatycznych nie jest tylko problemem rolnika w konkretnym gospodarstwie. Dostosować muszą się również rynki rolne i cały przemysł rolno-spożywczy, który jest odbiorcą i przetwórcą płodów rolnych. W Polsce przygotowywany jest sektorowy plan adaptacji wobec zmiany klimatu, który wskaże najpilniejsze potrzeby adaptacyjne a jego zapisy mają być uwzględniane w głównych strategiach rozwoju kraju. POLITYKA KLIMATYCZNA W 1988 roku utworzono Międzyrządowy Zespół do Spraw Zmian Klimatu (Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC), którego celem jest systematyzowanie doniesień naukowych dotyczących zmian klimatu. IPCC został powołany przez dwie organizacje Narodów Zjednoczonych: Światową Organizację Meteorologiczną (WMO) oraz Program Środowiska Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ): United Nations Environment Programme (UNEP). Eksperci IPCC twierdzą, że jesteśmy świadkami zmiany klimatu, która zachodzi w nienotowanym dotychczas tempie. Jako przyczynę tych zmian wskazuje się działalność człowieka i wywołany przez niego proces globalnego ocieplenia. Stwierdza się również powszechnie że bez podjęcia działań adaptacyjnych nie będzie możliwości utrzymanie poziomu produkcji zapewniającego wyżywienie wzrastającej szczególnie w krajach rozwijających się liczby ludności. IPCC podkreśla, że oprócz polityki której celem jest ograniczenie emisji do atmosfery gazów cieplarnianych powodujących zmianę klimatu, potrzebna jest polityka adaptacji wobec zmiany klimatu. Głównym dokumentem UE dotyczącym adaptacji do zmian klimatu jest Zielona Księga UE z 2007 roku Adaptacja do zmian klimatycznych w Europie warianty działań na szczeblu UE 1 i Biała Księga UE z 2009 roku Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania 2. W zakresie rolnictwa opublikowano również dokument roboczy uzupełniający Białą Księgę: Adaptacja do zmian klimatu: wyzwanie dla europejskiego rolnictwa i obszarów wiejskich 3. 1 Green paper from the Commission to the Council, the European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Adapting to climate change in Europe options for EU action COM(2007) WHITE PAPER - Adapting to climate change: Towards a European framework for action COM(2009) The challenge for the European agriculture and rural areas SEC/2009/ 0417
2 Według Zielonej Księgi UE, celem adaptacji rolnictwa wobec zmiany klimatu ma być ograniczenie zagrożeń i szkód związanych z niekorzystnym przebiegiem pogody oraz wykorzystanie wynikających z tego procesu ewentualnych korzyści. Zadeklarowano, że adaptacja do zmian klimatu w UE będzie uwzględniana w trakcje realizacji i modyfikacji obowiązujących i planowanych rozwiązań legislacyjnych (tj. np. w reformie WPR 2020). Sprawy adaptacji do zmiany klimatu mają być uwzględniane w istniejących wspólnotowych programach finansowania oraz w tworzonych nowych programach. Zgodnie z deklaracjami Zielonej Księgi UE, mają być stworzone programy wsparcia dla krajów najbardziej wrażliwych na zmianę klimatu. UE zobowiązała się do intensyfikacji badań naukowych nad klimatem, publikacji cyklicznych raportów dotyczących zmian klimatu oraz włączenia w dialog na temat adaptacji wszystkich zainteresowanych tym procesem 1. KONCEPCJA POLITYKI ADAPTACJI Potrzeby adaptacyjne rolnictwa wobec zmiany klimatu nie są łatwe do sprecyzowania, co wiąże się z szybkim postępem w zakresie wprowadzania do praktyki nowych środków produkcji oraz odmian roślin uprawnych 4. Dynamiczne zmiany w produkcji sprawiają, że rolnictwo na bieżąco dostosowuje się do obserwowanej zmiany klimatu a proces adaptacji odbywa się w sposób autonomiczny w gospodarstwach np. przez zmianę terminów prac polowych lub wprowadzanie bardziej efektywnych technologii produkcji 5. Ten rodzaj dostosowania (adaptacji) do zmiany klimatu nazywany jest adaptacją autonomiczną, czyli niezależną od planowanych działań polityki rolnej. Podkreśla się, że adaptacja autonomiczna jest możliwa przy odpowiednim poziomie dochodów gospodarstw, niezależnym od warunków pogodowych, które w pewnym stopniu zabezpiecza w Europie Wspólna Polityka Rolna 6. Zgodnie z wykładnią Białej Księgi UE w sprawie adaptacji do zmian klimatu, działania adaptacyjne powinno się prowadzić równocześnie na trzech płaszczyznach, poprzez niwelowanie potencjalnych skutków zmian klimatycznych (obecnych i przyszłych), przez budowanie zdolności adaptacyjnej rolnictwa wobec zmian klimatu, a następnie poprzez zmniejszanie wrażliwości na zmianę klimatu. Adaptacja planowana wykorzystuje instrumenty polityczne do łagodzenia skutków zmian klimatu, zwiększenia zdolności adaptacyjnej systemów produkcji, by w konsekwencji zmniejszać wrażliwość rolnictwa na zmianę klimatu (Rys. 1). Planowana adaptacja wynika ze świadomości zachodzących zmian w klimacie lub potrzeby ograniczenia zaobserwowanych niekorzystnych procesów, w celu utrzymania poziomu produkcji lub zapewnienia dalszego wzrostu produkcji. Przez zdolność adaptacyjną rozumie się gotowość systemu (produkcji) do podjęcia dostosowania wobec zmiany klimatu. Zdolność adaptacyjną ocenia się dostępem zasobów (ludzkich, technicznych, finansowych, środowiskowych), sieci powiązań instytucjonalnych, jak również istnieniem polityk stabilizujących produkcję. Adaptacja planowana jest zazwyczaj poprzedzona analizą potrzeb adaptacyjnych wynikających z zachodzących zmian w klimacie. W analizie potrzeb adaptacyjnych ocenia się zazwyczaj potencjalne konsekwencje zmiany klimatu dla rolnictwa oraz wrażliwość istniejącego systemu produkcji na zmianę klimatu. Przyjmuje się, że w wraz ze wzrostem wrażliwości systemu produkcji na zmianę klimatu, wzrasta ryzyko niekorzystnych konsekwencji. Należy podkreślić, że w obrębie jednego systemu mogą istnieć elementy bardzo wrażliwe na zmianę klimatu lub mało wrażliwe. Przykładem uprawy bardzo wrażliwej na zmianę klimatu w Polsce jest uprawa kukurydzy, której możliwości uprawy znacząco zwiększają się wraz 4 Burton I., Lim, B. 2001: An Adaptation Policy Framework: Capacity Building for Stage II Adaptation, UNDP-GEF, National Communications Support Programme, New York. 5 Olesen J.E., Bindi M.2002: Consequences of climate change for European agricultural productivity, land use and policy. Eur. J. Agron., Iglesias A, Avis K., Benzie M., Fisher P., Harley M., Hodgson N., Horrocks L., Moneo M., Webb J. 2007: Adaptation to Climate Change in the Agricultural Sector, European Commission DG AGRI, AEA/ED05334/Issue 1,. ( 1
3 ociepleniem. Natomiast uprawa zbóż jarych, może być uznana za wrażliwą na zmianę klimatu (w negatywnym sensie) z powodu prognozowanych częstszych susz, które będą powodować straty. Rys. 1. Diagram pojęciowy dotyczący wrażliwości na zmiany klimatu i planowanej adaptacji 7. WPŁYW ZMIANY KLIMATU NA ROLNICTWO Zmiana klimatu wpływa na produkcję roślinną w sposób bezpośredni i pośredni. Wpływ bezpośredni wyraża się przez zmianę warunków atmosferycznych dla produktywności upraw, między innymi przez zmianę warunków termicznych, sum opadu atmosferycznego częstości i intensywności zjawisk ekstremalnych (Tubiello i in. 2007). Wraz ze zmianą klimatu zmieniają się również czynniki pośrednie decydujące o plonowaniu roślin i rozwoju rolnictwa, takie jak wymagania roślin dotyczące uprawy i nawożenia, występowanie i nasilenie chorób i szkodników roślin uprawnych, ale również oddziaływanie rolnictwa na środowisko (np. zwiększona erozja, degradacja materii organicznej w glebie) (Olesen i inni 2011). Na zmianę produktywności upraw ma również wpływ wzrost koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze oraz ozonu w dolnej warstwie atmosfery (Gornall i in. 2010). Powyższe czynniki jednocześnie mogą wywrzeć duży wpływ na rozwój technologii i organizację produkcji rolniczej (Ewert i in. 2005). Jednakże czynnikiem decydującym o kształcie systemów produkcji w rolnictwie, obok zmiany klimatu będzie zapotrzebowanie na żywność dla wzrastającej gwałtownie liczy ludności na Świecie oraz konkurencja o wodę (Godfray i in. 2010). Zmiana klimatu może wpłynąć na produkcję zwierzęcą poprzez ograniczenie dostępności zbóż przeznaczonych na pasze oraz ich cenę, wpływ na dostępność pastwisk, zmiany w dostępności roślin przeznaczonych na pasze oraz ich jakość (Smit 1996). Pod wpływem zmian cyklu opadowego o wzrostu temperatury może nastąpić zmian zasięgów ale również wektorów rozpowszechnienia się chorób zwierząt oraz pasożytów przekraczając kontrolowany obecnie poziom bezpieczeństwa dla zwierząt hodowlanych. Pośrednio, na produkcje zwierzęcą mogą mieć wpływ fale upałów i stres cieplny spowodowany długotrwałym działaniem wysokiej temperatury, co może przejawiać się w wpływie na rozwój, produktywność i reprodukcję (Simm 2010). 7 SEC(2009) 388; Dokument roboczy Służb Komisji uzupełniający Białą Księgę: Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania streszczenie oceny skutków 2
4 ZMIANA ZASOBÓW CIEPŁA I CYKLU OPADOWEGO W obszarach północnych Europy, gdzie dotychczas warunki termiczne ograniczały uprawę wielu roślin, na skutek ocieplenia nastąpi wzrost produktywności oraz zwiększy się możliwość uprawy nowych upraw. Efekt ten ma być spowodowany prognozowanym wydłużeniem się okresu wegetacyjnego, zmniejszeniem wpływu na rozwój roślin niskiej temperatury podczas okresu zimowego i wydłużeniem się okresu bez występowania przymrozków. W południowej Europie znaczący spadek produktywności upraw ma być spowodowany skróceniem się okresu wypełniania ziarna w warunkach wysokiej temperatury lata oraz suszą (Iglesias i inni 2009). Z powodu prognozowanego wzrostu temperatury i wydłużenia okresu wegetacyjnego rośliny takie jak kukurydza, słonecznik, soja czy winorośl mają zwiększyć znacząco zasięg uprawy w kierunku północnym Europy (Maracchi i in. 2005). W Centralnej Europie w analizach z wykorzystaniem scenariuszy klimatycznych do końca XXI wieku z powodu zmiany klimatu nie prognozuje się jednak znaczących zmian w strukturze upraw. Ocieplenie powinno skutkować nieznacznym wzrostem produktywności upraw, jednakże pod warunkiem wprowadzenia zmian w praktykach rolniczych, takich jak zmiana terminów zabiegów agrotechnicznych oraz zmiany w doborze odmian roślin dotychczas uprawianych. W szerokościach geograficznych Polski ocieplenie sezonu wegetacyjnego o 2 o C, powinno np. zwiększyć produktywność pszenicy o około 10%, natomiast w Europie południowej zmniejszyć o podobną wielkość (Gornall i in. 2011). Podkreśla się jednocześnie, że prognozy produktywności upraw na podstawie czynnika cieplnego cechują się dużym stopniem niepewności, co jest związane z niepewnością scenariuszy zmian w cyklu opadowym. Opady atmosferyczne są czynnikiem decydującym o produktywności upraw. Modele globalne klimatu dla XXI wieku prognozują ogólny wzrost opadów i wskazują w wielu regionach na zmiany cyklu opadowego (IPCC 2007). Scenariusze klimatyczne zgadzają się, co wzrostu sum opadów na północy Europy, szczególnie w zimie, oraz do zmniejszenia sum opadu w południowych regionach Europy. Efektem takiej prawidłowości może być wzrost plonowania w północnych regionach Europy i spadek na południu Europy (Iglesias i in. 2009). Rozbieżne są jednak prognozy co do rozkładu opadów atmosferycznych w warunkach globalnego ocieplenia., co wynika głównie z niepewności w kształtowaniu sią układów cyrkulacji atmosferycznej (Christensen i in. 2007). Podkreślić należy, że dla rolnictwa ważniejsza jest informacja o zmianach w rozkładzie opadów w ciągu roku niż o zmianach w średniej rocznej sumie opadów. ZJAWISKA EKSTREMALNE Częstsze zjawiska ekstremalne poprzez bezpośrednie zniszczenia upraw, ograniczenie plonowania jak również pośrednio poprzez utrudnianie wykonania poprawnych i terminowych zabiegów agrotechnicznych, sprzyjanie rozwojowi chorób i szkodników roślin uprawnych ograniczają produktywność rolnictwa (Tubiello i inni 2007). Największe straty plonów roślin są notowane w przypadku gdy groźne zjawiska pogodowe występują w okresach krytycznych dla plonowania roślin. Większość zbóż jest np. bardzo wrażliwa na warunki suszy w fazie kwitnienia i wypełnienia ziarna. W latach z nadmiarem opadu atmosferycznego spadki plonów są powodowane przez stagnowanie wody na polach, większe nasilenie chorób i szkodników roślin uprawnych oraz trudności w terminowym i precyzyjnym wykonywaniu zabiegów agrotechnicznych. Intensywne opady, burze, opady gradu mogą powodować bezpośrednie zniszczenia roślin lub plonu w fazie dojrzewania, jak również powodować erozję gleb. Wielkość strat spowodowanych pogodowymi zjawiskami jest uzależniona od intensywności, czasu trwania, zasięgu przestrzennego oraz od typu zjawiska meteorologicznego. Znaczące ograniczenie plonowania mogą powstawać w wyniku działania w okresach krytycznych na rośliny niskiej jak i wysokiej temperatury, związanej z późnymi przymrozkami i falami upałów. Zjawiska te są zaliczane do największych zagrożeń powodowanych prognozowanymi zmianami klimatu. Straty powodowane przez zjawiska ekstremalne zgodnie z analizami dla obszaru Europy mają być głównym powodem większej zmienności plonowania w Europie (Trnka i inni 2011). Wskazuje się, że adaptacja do większej częstości zjawisk 3
5 ekstremalnych może być znacznie trudniejsza dla rolników niż do zmian wynikających ze zmian norm klimatycznych (Olesen i in. 2011). EFEKT ZAWARTOŚCI DWUTLENKU WĘGLA I OZONU W ATMOSFERZE Reakcja roślin na zawartość dwutlenku węgla w atmosferze jest zróżnicowana pomiędzy grupą roślin zaliczanych typu fotosyntezy C 3 i C 4. Uprawy zaliczane do grypy roślin C 3, do których należy pszenica i podstawowe rośliny uprawne w Polsce, reagują bardzo wyraźnie na wzrost koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze poprzez wzrost efektywności fotosyntezy. Efekt ten jest znacznie mniejszy w przypadku grupy roślin C 4, do których zalicza się między innymi kukurydzę i proso. Rośliny z grupy C 4 w warunkach wyższej koncentracji CO 2 w atmosferze reagują prowadza natomiast bardziej efektywną gospodarkę wodną (Gornall i in. 2010). W początkowych pracach związanych z szacowaniem wpływu zmiany klimatu na produktywność upraw, efekt koncentracji CO 2 w atmosferze był znacząco zawyżany. Przyczyną było wykorzystywanie modeli opracowanych w warunkach laboratoryjnych. Obecne szacunki zmian plonowania z uwzględnieniem bardzie realnych wskaźników opracowany w warunkach polowych, przy scenariuszu zakładającym koncentracje CO 2 na poziomie 550 ppm (scenariusz bardzo optymistyczny na koniec XXI wieku przy wprowadzeniu działań na rzecz ochrony klimatu ), wskazują na wzrost produktywności roślin z grupy C 3 o 10-20%, natomiast od 0-10% w grupie roślin C 4 (Long i in. 2005). Badania dowodzą, że zakładany wzrost produktywności wywołany większą zawartością dwutlenku węgla w warunkach klimatycznych końca XXI wieku nie będzie równoważyć strat powodowanych przez niekorzystne warunki związane ze zjawiskami ekstremalnymi (Long i in. 2006). Prowadzone badania dotyczące globalnej produktywności upraw wskazują, że efekt wzrostu produktywności spowodowany czynnikiem obecnie już większej koncentracji CO 2 w atmosferze już występuje, jednak jest on niwelowany przez obserwowane straty plonów w wyniku występujących zjawisk ekstremalnych (Lobell i Field 2007). Wzrost zawartości ozonu (O 3 ) w atmosferze ogranicza potencjał plonowania roślin. Do szacowania tego efektu nie ma jeszcze modeli opracowanych w warunkach polowych, a przeprowadzone szacunki wpływu zwiększonej zawartości O 3 w dolnej warstwie atmosfery na produktywność roślin wykorzystywały modele opracowane w warunkach laboratoryjnych. Stwierdzono, że 20% wzrost koncentracji O 3 przy powierzchni ziemi prognozowany na 2050 rok, może ograniczać plonowanie pszenicy o 9%, a kukurydzy o 5% (Long i in. 2005). Wstępne badania efektu wpływu zwieszonej zawartości O 3 w dolnej warstwie atmosfery w warunkach polowych wykazały, ze efekt zwiększonej o 25%, zawartości ozonu w przyziemnej warstwie atmosfery w 2002 i 2003 spowodował o około 20% większe starty plonu niż oczekiwano. Badania te sugerują ze szacunki plonowania w warunkach zmiany klimatu poprzez nie uwzględnienie efektu zawartości O 3 w dolnej warstwie atmosfery mogą być zawyżone. CHOROBY I SZKODNIKI ROŚLIN UPRAWNYCH Warunki klimatyczne wpływają na przeżywanie, wzrost i rozprzestrzenianie się patogenów chorób i szkodników roślin uprawnych ale również kształtują odporność roślin żywicielskich. Po wprowadzeniu do uprawy nowych gatunków roślin uprawnych (Ewans 2008) lub zmianach w technologiach uprawy można spodziewać się zasiedlania ich przez nowe agrofagi lub wzrostu nasilenia dotychczasowych agrofagów na tych uprawach. Na zmianę warunków rozprzestrzeniania się patogenów chorób i szkodników roślin uprawnych będą mieć również wpływ takie czynniki jak: zwiększone stężenie dwutlenku węgla, ozonu oraz promieniowania ultrafioletowego. Większa częstości zjawisk ekstremalnych powodujący stresy i osłabienie roślin może zwiększać nasilenie występowania chorób i szkodników roślin uprawnych (Lipa 2008). 4
6 WRAŻLIWOŚĆ POLSKIEGO ROLNICTWA NA ZMIANĘ KLIMATU Według Górskiego i innych (2003) począwszy od końca lat siedemdziesiątych XX wieku w Polsce, zwiększa się z powodów klimatycznych zmienność plonowania. Szczególnie duży wzrost zmienności plonów w ostatnim okresie wykazują zboża jare, co może być efektem większej częstości susz późnowiosennych. Poszczególne uprawy różnią się wrażliwością na niekorzystne warunki pogodowe; tym niemniej całkowita produkcja roślinna wykazuje stały wzrost zmienności. Śledząc zmienność indeksów pogodowych plonu w ostatnich czterech dekadach, stwierdzono spadek średnich wartości dla głównych ziemiopłodów (poza kukurydzą i burakiem cukrowym). Analizy wpływu warunków pogodowych na plony wskazują, że począwszy od końca lat siedemdziesiątych XX wieku w Polsce, zwiększa się zmienność plonowania z powodów klimatycznych (Rys. 2). Szczególnie duży wzrost zmienności plonów w ostatnim okresie wykazują zboża jare, co może być efektem większej częstości susz późnowiosennych. Poszczególne uprawy różnią się wrażliwością na niekorzystne warunki pogodowe, tym niemniej całkowita produkcja roślinna wykazuje wzrost zmienności. Śledząc zmienność indeksów pogodowych plonu w ostatnich czterech dekadach, stwierdzono spadek średnich wartości dla głównych ziemiopłodów (poza kukurydzą i burakiem cukrowym). Spodziewany wzrost temperatury okresu wegetacyjnego, umożliwi szersze wprowadzenie w Polsce gatunków i odmian o wysokich wymaganiach cieplnych, na co wskazuje ocena warunków termicznych do uprawy późno dojrzewających odmian kukurydzy (FAO 290) w Polsce (Rys. 3) dla okresu bazowego ( ) i prognozowanej normy klimatycznej na lata Wzrost średniej temperatury w Polsce wpływa również na przyspieszenie rozwoju szkodników stwarzając większe zagrożenie dla upraw. Jest to negatywny efekt wzrostu temperatury. Rys. 2 Rzeczywisty przebieg całkowitej produkcji roślinnej w Polsce (prod.) na tle funkcji produkcji (f.prod.) w miliardach złotych (mld. PLN). Ceny stałe, odpowiadające średniej z lat Materiał: dane GUS, (uzupełnione do 2010 roku) Analiza warunków do przeprowadzenia siewu kukurydzy w Polsce w wieloleciu i , tj. przejścia na wiosnę średniej temperatury powietrza przez próg 9,4 o C, która odpowiada przeciętnie 5
7 temperaturze gleby 8 o C, prowadzi do wniosku o potrzebie zmian optymalnych terminów siewu kukurydzy 8. Na Dolnym Śląsku, południu Wielkopolski i na Podkarpaciu, w warunkach ostatniego dziesięciolecia optymalnie siew kukurydzy można było przeprowadzić w połowie kwietnia. Na większości obszaru Polski siew kukurydzy powinno się przeprowadzić do 25 kwietnia, a w północnych rejonach siew należało wykonać w ostatnich dniach kwietnia lub na początku maja (Rys. 4). Wskazuje to również na potrzebę zmian terminów innych praktyk rolniczych w Polsce. A B Rys. 3 Prawdopodobieństwo dojrzewania kukurydzy (FAO 290) w latach (A) oraz prognozowane na lata (B) (Górski,Kozyra 2011) A B Rys. 4 Optymalny termin siewu kukurydzy w Polsce dla normy temperatury z lat (A) i normy temperatury z lat (B), wyznaczony przez datę przejścia temperatury powietrza przez próg 9,4 o C 8 8 Nieróbca A., Kozyra J., Mizak K. 2008: Zmiany warunków termicznych dla uprawy kukurydzy w Polsce. [W:] Michalski T., (red.) Problemy Agrotechniki oraz wykorzystania kukurydzy i sorgo. Uniwersytet przyrodniczy w Poznaniu,
8 W Polsce zaobserwowano zmiany w zasięgu szkodników i chorób roślin uprawnych. W Polsce pojawił się już problem wcześniejszego występowania szkodników zbóż np. skrzypionek, powodujących potrzebę większego zużycia środków ochrony roślin i większe ryzyko strat w plonach (Walczak, Tratwal, 2009). Z powodu wzrostu powierzchni kukurydzy w ostatnich latach w Polsce, do czego przyczynia się wzrost zasobów ciepła (Nieróbca, Kozyra, 2010), wzrasta w kierunku północnym zasięg szkodników kukurydzy, występujących dotychczas w tylko południowej Polsce, takich jak omacnica prosowianka (Lisowicz, 2003) oraz zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa (Bereś, Sionek, 2007). Udowodniono laboratoryjnie, a następnie zaobserwowano w warunkach polowych, że wyższa temperatura w jesieni zmienia cykl rozwojowy mszycy czeremchowej, która żeruje obecnie jesienią na oziminach i przenosi choroby wirusowe (Ruszkowska, 2010). Wraz z ociepleniem zwiększa się ryzyko występowania wysokiej temperatury i powstawania tzw. fal upałów, które mogą negatywnie wpływać na plonowanie roślin. Odchylenie od normy średniej temperatury lata w Polsce coraz częściej przekracza 2 o C ( Rys. 5). Wysoka temperatura podczas lata sprzyja zwiększonej ewapotranspiracji (parowaniu). Klimatyczny bilans wodny, który jest różnicą pomiędzy ewapotranspiracji i opadem, w ostatnich latach coraz częściej przyjmuje wartości poniżej -60 mm ( Rys. 6), co przyczynia się do powstawania susz. Zagrożenie ryzykiem wystąpienia suszy, która może tak jak w 2008 roku, w przypadku grupy roślin zboża jare, objąć duże obszary kraju, powoduje zwiększenie strat w plonach. Wraz z postępującym globalnym ociepleniem należy oczekiwać dalszego wzrostu zmienności plonowania i stopniowego zmniejszania się plonów roślin uprawnych w Polsce, choć nie przewiduje się znaczącego obniżenia potencjału plonowania do połowy XXI wieku 9. W warunkach scenariuszy klimatycznych opracowanych dla klimatu lat 2030 roku, należy oczekiwać, że z powodów klimatycznych, spadek poziomu plonowania osiągnie wartości do 15%, natomiast dla ziemniaków do 30%. Analizy wskaźników agroklimatycznych pokazujące zgeneralizowany obraz warunków agroklimatycznych w zachodniej i centralnej Europie, dla przyszłych warunków (2030, 2050 i dla warunków wzrostu globalnej temperatury o 5 o C), wskazują na wzrost ryzyka wystąpienia suszy i fal upałów. Rolnictwo będzie zatem wystawione na jeszcze większe ryzyko klimatyczne Sadowski M., Wyszyński Z., Górski T., Liszewska M., Olecka A., Łoboda T., Pietkiewicz S.: Adaptacja produkcji rolnej w województwie podlaskim do oczekiwanych zmian klimatu. IOŚ, 2009, Warszawa 10 Trnka M., Olesen J.E., Kersebaum K.C., Skjelvåg A.O, Eitzinger J., Seguin B., Peltonen-Sainioa P., Rotter R., Iglesias A., Orlandini S., Dubrowski M., Hlavinka P., Balek J., Eckersten H., Cloppet E., Gobin A., Vučetić V., Nejedlik P., Kumar S., Lalic B., Mestre A., Rossi F., Kozyra J., Alexandrov V., Semerádová D., Žalud Z., Agroclimatic conditions in Europe under climate change. Global Change Biology, 17:
9 Rys. 5 Odchylenie od normy z lat średniej temperatury lata (czerwiec-sierpień) w Puławach w latach Rys. 6 Klimatyczny bilans wodny w Polsce (od maja do czerwca) w latach , obliczony na podstawie 33 stacji synoptycznych IMGW. Oś pionowa przecina oś poziomą w wartości średniej dla wielolecia , która wynosi -65 mm 8
10 PODSUMOWANIE W dziedzinie adaptacji rolnictwa wobec zmiany klimatu (dostosowania rolnictwa) podejmuje się działania na poziomie światowym, w ramach Unii Europejskiej jak i w poszczególnych krajach. Działania międzynarodowe mają ukierunkować proces adaptacji rolnictwa w poszczególnych krajach. Celem działań na poziomie krajowym ma być zagwarantowanie stabilności produkcji oraz pomoc rolnictwu w wypadku wystąpienia klęsk nieurodzaju. Problem rolnictwa i zmian klimatycznych w skali gospodarstwa to przede wszystkim problem dostosowania zasad agrotechniki do nowych warunków klimatycznych. W nowych uwarunkowaniach klimatycznych nabierają szczególnej wagi podstawowe kwestie związane z płodozmianem i agrotechniką. Ponownie należy zadać pytanie, które odmiany roślin uprawnych będą wysoko i stabilnie plonowały w obecnych warunkach klimatycznych. Równie ważne są odpowiedzi na pytania dotyczące sposobów uprawy, terminów siewu, nawożenia czy terminów zbioru. LITERATURA 1. Christensen J. H. i in Regional climate projections. In Climate change 2007: the physical science basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (eds. Solomon S., Qin D., Manning M., Chen Z., Marquis M., Averyt K. B., Tignor M., Miller H. L.), pp Cambridge, UK: Cambridge University Press. 2. Evans N Range and severity of a plant disease increased by global warming. J. R. Soc. Interface. 5, (doi: /rsif ). 3. Ewert F., Rounsevell M. D. A., Reginster I., Metzger M. J., Leemans R Future scenarios of European agricultural land use I. Estimating changes in crop productivity. Agric. Ecosyst. Environ. 107, (doi: /j.agee ). 4. Godfray Ch. J.,. Beddington J.R., Crute I.R., Haddad L., Lawrence D., Muir J. F., Pretty J., Robinson S., Thomas S.M., Toulmin C., Food Security: The Challenge of Feeding 9 Billion People, Science 327, 812. (DOI: /science ). 5. Gornall J., Betts R., Burke E., Clark R., Camp J., Willett K., Wiltshire A. 2011: Implications of climate change for agricultural productivity in the early twenty-first century. Phil. Trans. R. Soc. B , (doi: /rstb ). 6. Górski T., Kozyra J., Agroklimatyczna norma śrdniej temperatury powietrza w Polaksce na lata Polish Journal of Agronomy, 5, Iglesias A., Garrote L., Quiroga S., Moneo M., Impacts of climate change in agriculture in Europe. PESETA-Agriculture study. JRC Kundzewicz Z.W., Kozyra J.: Ocena zmian klimatu i ograniczanie wpływu zagrożeń klimatycznych w odniesieniu do rolnictwa i obszarów wiejskich. Polish Journal of Agronomy, 2011, 7, Lipa J. J Nastepstwa zmian klimatycznych dla kwarantanny I ochrony roślin Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 48 (3), Lisowicz F.2003: Narastająca szkodliwość omacnicy prosowianki (Ostrinia nubilalis Hbn.) dla kukurydzy w południowo-wschodniej Polsce. Prog. Plant Protection/ Post. Ochr. Roślin, 43: Lobell D.B., Field C.B., Global scale climate crop yield relationships and the impacts of recent warming, Environ. Res. Lett., 2, Long S.P., Ainsworth E.A., Leakey A.D. B., Morgan P.B., Global food insecurity. Treatment of major food crops with elevated carbon dioxide or ozone under large-scale fully open-air conditions suggests recent models may have overestimated future yields. Phil. Trans. R. Soc. B 360, (doi: /rstb ). 9
11 13. Long S.P., Ainsworth E.A., Leakey A.D., Nosberger J., Ort D.R., Food for Thought: Lower-Than- Expected Crop Yield Stimulation with Rising CO2 Concentrations, Science, 312, Maracchi G., Sirotenko O., Bindi, M Impacts of present and future climate variability on agriculture and forestry in the temperate regions: Europe. Clim. Change 70, (doi: /s ). 15. Nieróbca A., Kozyra J., Wpływ warunków pogodowych na plonowanie kukurydzy w Polsce. Materiały z konferencji: Produkcja i wykorzystanie kukurydzy uprawianej na cele spożywcze i przemysłowe, Olesen J.E., Trnka M., Kersebaum K.C., Skjelvåg A.O., Seguin B., Peltonen-Sainio P., Rossi F., Kozyra J., Micale F., Impacts and adaptation of European crop production systems to climate change. Europ. J. Agronomy 34, Ruszkowska M., Mszyce niosą kłopoty Simm G Guest editorial: Livestock and global climate change. Animal 4, Smit B., Mc Nabb D., Smihers J Agricultural adaptation to climatic variation. Climatic Change, 33, Tubiello F.N., Soussana J.F., Howden S. M Crop and pasture response to climate change. PNAS, 104, Walczak F., Tratwal A Importance of pests and diseases observed in agricultural plants in Poland in the years in the context of climate changes. W: Leśny J. (red.) Climate change and agricultural in Poland Impacts, Mitigations and Adaptation Measures. Acta Agrophysica, 169,
Zmiana klimatu konsekwencje dla rolnictwa. Jerzy Kozyra Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
SZKOLENIE CENTRALNE Zmiany klimatyczne a rolnictwo w Polsce ocena zagrożeń i sposoby adaptacji Gospodarowanie wodą w rolnictwie w obliczu ekstremalnych zjawisk pogodowych Zmiana klimatu konsekwencje dla
Bardziej szczegółowoZmiany agroklimatu w Polsce
Zmiany klimatyczne a rolnictwo w Polsce ocena zagrożeń i sposoby adaptacji Warszawa, 30.09.2009 r. Zmiany agroklimatu w Polsce Jerzy Kozyra Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut
Bardziej szczegółowoSkutki zmian klimatycznych dla rolnictwa w Polsce sposoby adaptacji
Zmiany klimatyczne a rolnictwo w Polsce ocena zagrożeń i sposoby adaptacji Warszawa, 30.09.2009 r. Skutki zmian klimatycznych dla rolnictwa w Polsce sposoby adaptacji Katarzyna Mizak Instytut Uprawy Nawożenia
Bardziej szczegółowoKlimat polityka -praktyka
Klimat polityka -praktyka CZAS UCIEKA! MUSIMY ZACZĄĆ DZIAŁAĆ ŻEBY OCALIĆ NASZ KLIMAT ALE DLACZEGO? CO SIĘ STAŁO Z NASZYM KLIMATEM? JAK GO MOŻEMY OCALIĆ I PRZED KIM? Źródło: WMO 2001-2010 najcieplejsza
Bardziej szczegółowoZagrożenia klimatyczne dla rolnictwa w Polsce i metody adaptacji wobec zmian klimatu
Zagrożenia klimatyczne dla rolnictwa w Polsce i metody adaptacji wobec zmian klimatu Jerzy Kozyra, Aleksandra Król, Robert Borek Bydgoszcz, 07.11.2017 Wykonano w ramach Zadania 1.7 Program Wieloletni IUNG-PIB
Bardziej szczegółowoZmiany klimatyczne i ich konsekwencje dla polskiego rolnictwa
Zmiany klimatyczne i ich konsekwencje dla polskiego IX Małopolska Konferencja Odnawialne źródła energii na obszarach wiejskich MODR Karniowice, 17.03.2010 r. Jerzy Kozyra Instytut Uprawy NawoŜenia i Gleboznawstwa
Bardziej szczegółowoGlobalne ocieplenie, mechanizm, symptomy w Polsce i na świecie
Zmiany klimatyczne a rolnictwo w Polsce ocena zagrożeń i sposoby adaptacji Warszawa, 30.09.2009 r. Globalne ocieplenie, mechanizm, symptomy w Polsce i na świecie Jerzy Kozyra Instytut Uprawy Nawożenia
Bardziej szczegółowoRolnictwo wobec zmian klimatu
Rolnictwo wobec zmian klimatu Konrad Prandecki Jachranka 9-11 grudnia 2013 r. 1.Wprowadzenie Plan wystąpienia 2.Zmiany klimatyczne 3.Klimatyczne wyzwania dla rolnictwa 4.Wnioski 2 Wprowadzenie Procesy
Bardziej szczegółowoLokalną Grupę Działania. Debata realizowana w ramach projektu. wdrażanego przez
Odchylenie od normy (1961-1990; o C) 2016-09-12 Debata realizowana w ramach projektu wdrażanego przez Lokalną Grupę Działania a finansowanego przez Fundację na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa ze środków
Bardziej szczegółowoWpływ zmian klimatu na rolnictwo Polsce
Wpływ zmian klimatu na rolnictwo Polsce Nieróbca Anna PODR Lubań, 24.10.2018 r. . Syntetyczna ocena wpływu zmian klimatycznych na rolnictwo w Europie wykonana przez Międzynarodowy Panel do Spraw Zmian
Bardziej szczegółowoLEŚNICTWO W OBLICZU GLOBALNYCH ZMIAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
LEŚNICTWO W OBLICZU GLOBALNYCH ZMIAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Prof. Jan Szyszko Minister Środowiska Sękocin Stary, 14 marca 2017 Plan prezentacji Zrównoważona gospodarka leśna Wylesianie problem globalny
Bardziej szczegółowoMonitoring Suszy Rolniczej w Polsce (susza w 2016 r.) Andrzej Doroszewski
Monitoring Suszy Rolniczej w Polsce (susza w 2016 r.) Andrzej Doroszewski Puławy, Czerwiec 2016 r. Indeksy suszy (wg expertów WMO) 1. Światowa Organizacja Meteorologiczna - World Meteorological Organization
Bardziej szczegółowoZmiany klimatu a rolnictwo
Zmiany klimatu a rolnictwo Jerzy Kozyra IUNG-PIB Bratoszewice, 07.06.2013 Referat opracowano w ramach Programu Wieloletniego IUNG-PIB Zadanie 1.1. System informacji o wpływie zmian klimatycznych na rolnictwo
Bardziej szczegółowoOmacnica: jaką odmianę kukurydzy wybrać?
.pl https://www..pl Omacnica: jaką odmianę kukurydzy wybrać? Autor: Magdalena Kowalczyk Data: 1 czerwca 2016 Dobór odpowiedniej odmiany to niemal połowa sukcesu w uprawie kukurydzy. Od tej decyzji zależą
Bardziej szczegółowoKukurydza: jak wybrać nasiona?
.pl https://www..pl Kukurydza: jak wybrać nasiona? Autor: Katarzyna Dobroń Data: 23 grudnia 2015 Tegoroczna kukurydza osiągała nie więcej niż 1,5 m wysokości, po czym rośliny zaczynały wiechować. Ich kolby
Bardziej szczegółowoReakcja zbóż jarych i ozimych na stres suszy w zależności od kategorii gleby. mgr inż. Beata Bartosiewicz, mgr Ludwika Poręba
Reakcja zbóż jarych i ozimych na stres suszy w zależności od kategorii gleby mgr inż. Beata Bartosiewicz, mgr Ludwika Poręba Istotnym problemem gospodarczym Polski jest coraz częściej występujące zjawisko
Bardziej szczegółowoSkutki zmian klimatycznych dla rolnictwa w Polsce ocena zagrożeń
Zmiany klimatyczne a rolnictwo w Polsce ocena zagrożeń i sposoby adaptacji Warszawa, 30.09.2009 r. Skutki zmian klimatycznych dla rolnictwa w Polsce ocena zagrożeń Anna Nieróbca Instytut Uprawy Nawożenia
Bardziej szczegółowoZmiany klimatyczne i ich wpływ na rolnictwo w Polsce - część 2
ścieżka do tekstu: / strona główna / baza wiedzy / artykuły / poniedziałek, 21 grudnia 2009 Zmiany klimatyczne i ich wpływ na rolnictwo w Polsce - część 2 autor: Janusz Olejnik źródło: Fundacja na Rzecz
Bardziej szczegółowoDr hab. Zbigniew M. Karaczun CZY I JAK ADAPTOWAĆ SIĘ DO ZMIAN KLIMATU W POLSCE
Dr hab. Zbigniew M. Karaczun CZY I JAK ADAPTOWAĆ SIĘ DO ZMIAN KLIMATU W POLSCE ZAKRES Co to jest adaptacja Problemy z adaptacją Czy należy adaptować się do zmian klimatu? W jaki sposób adaptować się do
Bardziej szczegółowoStraty w plonach różnych gatunków roślin powodowane niedoborem lub nadmiarem opadów w Polsce
Straty w plonach różnych gatunków roślin powodowane niedoborem lub nadmiarem opadów w Polsce Katarzyna Mizak, Anna Nieróbca, Jerzy Kozyra, Andrzej Doroszewski WODA Dostępność wody jest warunkiem podtrzymania
Bardziej szczegółowoKomunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce
Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce Rok: 2015; okres: 09 (21.VI - 20.VIII) Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, zgodnie z wymogami Obwieszczenia
Bardziej szczegółowoCena zboża - jakiej można się spodziewać po zbiorach?
.pl https://www..pl Cena zboża - jakiej można się spodziewać po zbiorach? Autor: Ewa Ploplis Data: 17 września 2017 W br. zostało zebrane więcej ziarna niż w roku ubiegłym. Więcej będzie: pszenicy, jęczmienia
Bardziej szczegółowoSystem Monitoringu Suszy Rolniczej
System Monitoringu Suszy Rolniczej Andrzej Doroszewski Zakrzów, 20 luty 2019 roku Indeksy suszy (wg expertów WMO) 1. Światowa Organizacja Meteorologiczna - World Meteorological Organization - WMO (2010
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 39/2016 (26 WRZEŚNIA - 2 PAŹDZIERNIKA 2016)
Strona 1 z 5 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 26 września 2016 23:27 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 39/2016 TYDZIEŃ 39/2016
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 42/2016 (17-23 PAŹDZIERNIKA 2016)
Strona 1 z 5 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 17 października 2016 23:12 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 42/2016 TYDZIEŃ
Bardziej szczegółowoSoja: odmiany najlepsze do Twojego gospodarstwa
.pl https://www..pl Soja: odmiany najlepsze do Twojego gospodarstwa Autor: mgr inż. Dorota Kolasińska Data: 23 marca 2017 Klasa gleby, regularnie przeprowadzane zabiegi agrotechniczne, ochrona roślin przed
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 40/2016 (3-9 PAŹDZIERNIKA 2016)
Strona 1 z 8 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 4 października 2016 00:41 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 40/2016 + wrześniowe
Bardziej szczegółowoOCENA SUSZY METEOROLOGICZNEJ I ROLNICZEJ NA UŻYTKACH ZIELONYCH W POLSCE W 2015 r.
OCENA SUSZY METEOROLOGICZNEJ I ROLNICZEJ NA UŻYTKACH ZIELONYCH W POLSCE W 2015 r. prof. dr hab. inż. Leszek Łabędzki l.labedzki@itp.edu.pl Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Kujawsko-Pomorski Ośrodek
Bardziej szczegółowoInstytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy. Stanisław Krasowicz. Puławy, 2008
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy GŁÓWNE UWARUNKOWANIA KONKURENCYJNOŚCI POLSKIEGO ROLNICTWA Stanisław Krasowicz Puławy, 2008 Polska to kraj: o stosunkowo dużym potencjale
Bardziej szczegółowoPrzyszłość Wspólnej Polityki Rolnej Budżet WPR
Przyszłość Wspólnej Polityki Rolnej Budżet WPR Przyczyny reformy WPR Wyzwania: Gospodarcze -Bezpieczeństwo żywnościowe (UE i globalnie), zmienność cen, kryzys gospodarczy; FAO Populacja na świecie wzrośnie
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 44/2016 (31 PAŹDZIERNIKA - 6 LISTOPADA 2016)
Strona 1 z 5 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 2 listopada 2016 01:34 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 44/2016 TYDZIEŃ 44/2016
Bardziej szczegółowoza okres od 11 czerwca do 10 sierpnia 2018 roku.
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski (2478 ) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych ach aktualny stan zagrożenia suszą
Bardziej szczegółowoSTRONA 1. Rok 14 Numer 574(28) 16 lipca 2009 r. W tym numerze: WPŁYW I ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATYCZNYCH W ROLNICTWIE
Rok 14 Numer 574(28) 16 lipca 2009 r. W tym numerze: WPŁYW I ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATYCZNYCH W ROLNICTWIE Wpływ zmian klimatu na rolnictwo Warunki klimatyczne stają się coraz bardziej zmienne. Zmiany
Bardziej szczegółowomapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski (2478 ) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych ach aktualny stan zagrożenia suszą
Bardziej szczegółowoMONITORING NIEDOBORU I NADMIARU WODY W ROLNICTWIE NA OBSZARZE POLSKI
MONITORING NIEDOBORU I NADMIARU WODY W ROLNICTWIE NA OBSZARZE POLSKI dr inż. Bogdan Bąk prof. dr hab. inż. Leszek Łabędzki Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Kujawsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy
Bardziej szczegółowoZarządzanie ryzykiem w rolnictwie: na co narażone są uprawy?
.pl https://www..pl Zarządzanie ryzykiem w rolnictwie: na co narażone są uprawy? Autor: materiały firmowe Data: 17 listopada 2015 Pomimo ogromnego postępu w rolnictwie związanego z wprowadzaniem nowych,
Bardziej szczegółowoSorgo uprawiane na ziarno: 5 zboże na świecie
.pl https://www..pl Sorgo uprawiane na ziarno: 5 zboże na świecie Autor: prof. dr hab. inż. Józef Sowiński Data: 24 marca 2016 Wśród zbóż sorgo jest 5 pod względem zajmowanej powierzchni i wielkości zbiorów.
Bardziej szczegółowoEROZJA A ZMIANY KLIMATU
EROZJA A ZMIANY KLIMATU mgr inż. Damian Badora Zakład Gleboznawstwa, Erozji i Ochrony Gruntów PLAN PREZENTACJI Susza i erozja Tendencje zmian klimatu Przyszłe zmiany klimatu Projekt KLIMADA Adaptacja do
Bardziej szczegółowoMetody zwalczania chorób grzybowych w kukurydzy
.pl https://www..pl Metody zwalczania chorób grzybowych w kukurydzy Autor: mgr inż. Kamil Młynarczyk Data: 26 czerwca 2018 Kukurydza może być atakowana przez ponad 400 różnych patogenów powodujących różne
Bardziej szczegółowoFizyka Procesów Klimatycznych Wykład 1
Fizyka Procesów Klimatycznych Wykład 1 prof. dr hab. Szymon Malinowski Instytut Geofizyki, Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski malina@igf.fuw.edu.pl dr hab. Krzysztof Markowicz Instytut Geofizyki, Wydział
Bardziej szczegółowo3. Technologia uprawy pszenicy ozimej Produkcja i plony Odmiany pszenicy Zmianowanie Termin siewu
SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ I ZBOŻA... 11 1. Biologia zbóż... 11 1.1. Pochodzenie i udomowienie zbóż... 11 1.1.1. Pszenica... 13 1.1.2. Jęczmień... 14 1.1.3. Żyto... 15 1.1.4. Owies... 15 1.1.5. Pszenżyto...
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 41/2016 (10-16 PAŹDZIERNIKA 2016)
Strona 1 z 5 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 11 października 2016 01:12 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 41/2016 TYDZIEŃ
Bardziej szczegółowoAGROMETOEOROLOGICZNA OCENA 2011 ROKU
Jerzy Kozyra Andrzej Doroszeski Anna Nieróbca Katarzyna Mizak Rafał Pudełko Magdalena Borzęcka-Walker AGROMETOEOROLOGICZNA OCENA 2011 ROKU Zadanie 1.1. System informacji o wpływie zmian klimatycznych na
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 9/2017 (27 LUTEGO - 5 MARCA 2017)
Strona 1 z 6 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 28 lutego 2017 01:30 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 9/2017 TYDZIEŃ 9/2017
Bardziej szczegółowoSzacowanie szkód w gospodarstwach rolnych SUSZA 2018
Szacowanie szkód w gospodarstwach rolnych SUSZA 2018 Szczegółowe wartości Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW) dla powiatów i gmin danego województwa. Mapa kategorii glebowych - Podgląd rozmieszczenia kategorii
Bardziej szczegółowoWdrażanie polowych praktyk rolniczych dla rolnictwa niskoemisyjnego w projekcie LCAgri Jerzy Kozyra Puławy,
Irma Wdrażanie polowych praktyk rolniczych dla rolnictwa niskoemisyjnego w projekcie LCAgri Jerzy Kozyra Puławy, 29.09.2017 Prezentacja wykonana w ramach projektu nr BIOSTRATEG1/271322/3/NCBR/2015 współfinansowanego
Bardziej szczegółowoGeneza i założenia projektu Wsparcie rolnictwa niskoemisyjnego zdolnego do adaptacji do zmian klimatu w perspektywie lat 2030, 2050 (LCAgri)
Geneza i założenia projektu Wsparcie rolnictwa niskoemisyjnego zdolnego do adaptacji do zmian klimatu w perspektywie lat 2030, 2050 (LCAgri) Werbkowice, 23.06.2016 Robert Borek, Jerzy Kozyra, Wiesław Oleszek,
Bardziej szczegółowoProjekt LCAgri Wsparcie dla rolnictwa niskoemisyjnego zdolnego do adaptacji do zmian klimatu obecnie oraz w perspektywie lat 2030 i 2050
Projekt LCAgri Wsparcie dla rolnictwa niskoemisyjnego zdolnego do adaptacji do zmian klimatu obecnie oraz w perspektywie lat 2030 i 2050 Projekt LCAgri realizowany jest przez konsorcjum, które tworzą:
Bardziej szczegółowoKondycja upraw i przebieg prac polowych w Polsce
Strona 1 z 5 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Do: "Sparks Polska" Wysłano: 13 września 2016 00:27 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw
Bardziej szczegółowoPielęgnacja plantacji
PRODUKCJA ROŚLINNA CZĘŚĆ III TECHNOLOGIE PRODUKCJI ROŚLINNEJ Podręcznik dla uczniów szkół kształcących w zawodzie technik rolnik Praca zbiorowa pod redakcją prof. Witolda Grzebisza WYDANIE I HORTPRESS
Bardziej szczegółowoCzynniki determinujące opłacalność produkcji wybranych produktów rolniczych w perspektywie średnioterminowej
Czynniki determinujące opłacalność produkcji wybranych produktów rolniczych w perspektywie średnioterminowej Konferencja nt. WPR a konkurencyjność polskiego i europejskiego sektora żywnościowego 26-28
Bardziej szczegółowoOcena stopnia zrównoważenia gospodarstw w województwie lubelskim za pomocą modelu RISE
Ocena stopnia zrównoważenia gospodarstw w województwie lubelskim za pomocą modelu RISE Adam K. Berbeć Zakład Systemów i Ekonomiki Produkcji Roślinnej IUNG-PIB Rolnictwo a zmiany klimatu Rolnictwo odczuwa
Bardziej szczegółowoRacjonalne wykorzystanie wody w rolnictwie i przemyśle cukrowniczym. Cezary Sławiński
Racjonalne wykorzystanie wody w rolnictwie i przemyśle cukrowniczym Cezary Sławiński Plan prezentacji 1.System gleba-roślina-atmosfera 2.Woda w glebie 3.Sytuacja hydrologiczna Polski 4.Potrzeby wodne roślin
Bardziej szczegółowoKomunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce
Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce Rok: 2018; okres: 03 (11.IV - 10.VI) IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski
Bardziej szczegółowomapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski (2478 ) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych ach aktualny stan zagrożenia suszą
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 45/2016 (7-13 LISTOPADA 2016)
Strona 1 z 8 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 8 listopada 2016 00:55 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 45/2016 + październikowe
Bardziej szczegółowoPrzybliżoną grubość pokrywy śnieżnej w Polsce według stanu na dzień 5 grudnia br. przedstawia poniższa mapa (cm):
Strona 1 z 9 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Do: Wysłano: 6 grudnia 2016 00:45 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 10/2017 (6-12 MARCA 2017) "W
Strona 1 z 8 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 7 marca 2017 01:37 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 10/2017 + lutowe mapy
Bardziej szczegółowoEmilia Ślimko Fundacja Otwarty Plan Polska Zielona Sieć. Odpowiedzialna konsumpcja żywności w kontekście zmian klimatu i walki z ubóstwem na świecie
Emilia Ślimko Fundacja Otwarty Plan Polska Zielona Sieć Odpowiedzialna konsumpcja żywności w kontekście zmian klimatu i walki z ubóstwem na świecie FAO,2011 IPCC FAO, 2014 FAO, 2014 climatecolab.org
Bardziej szczegółowoGRASS 2019 Warszawa, Agroekologia. GRASS, Warszawa AGROEKOLOGIA. dla zdrowej ziemi
GRASS 2019 Warszawa, 25-26.09.2019 Agroekologia AGROEKOLOGIA dla zdrowej ziemi GRASS, 25-26.09.2019 Warszawa 1. Dlaczego potrzebujemy Agroekologii? - Porażki Zielonej Rewolucji - Zmiana klimatu 2. Czym
Bardziej szczegółowoHistoria i stan obecny ubezpieczeń rolnych w. Konrad Rojewski. Warszawa, dnia 5 list 2012.
Historia i stan obecny ubezpieczeń rolnych w Polsce. Konrad Rojewski. Warszawa, dnia 5 list 2012. AGENDA 1. Ubezpieczenia rolne w Polsce, czyli które? 2. Krótki rys historyczny ubezpieczeń rolnych. 3.
Bardziej szczegółowoFormy ozime strączkowych, czyli co nas wkrótce czeka
.pl https://www..pl Formy ozime strączkowych, czyli co nas wkrótce czeka Autor: prof. dr hab. inż. Marcin Kozak Data: 1 stycznia 2016 W Polsce problem ocieplenia klimatu, a co za tym idzie jego wpływu
Bardziej szczegółowoPrognozy zbiorów rzepaku i zbóż w ciągu ostatnich 10 lat oraz rzeczywiste wielkości zbiorów w tym samym okresie
Warszawa, 10 stycznia 2017 r. BAS- WASGiPU - 2404/16 Pan Poseł Jarosław Sachajko Przewodniczący Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi Prognozy zbiorów rzepaku i zbóż w ciągu ostatnich 10 lat oraz rzeczywiste
Bardziej szczegółowoSzymon Tumielewicz Ministerstwo Środowiska
WYZWANIA DLA MIAST ZWIĄZANE ZE ZMIANAMI KLIMATU. POLSKI PROJEKT: 44MPA Szymon Tumielewicz Ministerstwo Środowiska KLUCZOWE OBSERWOWANE I PROGNOZOWANE ZMIANY KLIMATU I ICH SKUTKI W EUROPIE Polska (Region
Bardziej szczegółowoPrognoza temperatury i opadów w rejonie Bydgoszczy do połowy XXI wieku. Bogdan Bąk, Leszek Łabędzki
Prognoza temperatury i opadów w rejonie Bydgoszczy do połowy XXI wieku Bogdan Bąk, Leszek Łabędzki Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Kujawsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy www.itp.edu.pl Aktualne
Bardziej szczegółowoPolska droga do skutecznego zarządzania ryzykiem poprzez ubezpieczenia w gospodarstwach rolnych. Przeszkody i możliwości rozwoju
Polska droga do skutecznego zarządzania ryzykiem poprzez ubezpieczenia w gospodarstwach rolnych. Przeszkody i możliwości rozwoju Aleksandra Szelągowska (Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi) dr Krzysztof
Bardziej szczegółowomapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski (2478 ) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych ach aktualny stan zagrożenia suszą
Bardziej szczegółowoKomunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce
Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce Raport III (21.IV - 20.VI.2015) Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy w Puławach, zgodnie z wymogami Obwieszczenia
Bardziej szczegółowoZbiory warzyw gruntowych - jesienią podobnie jak w zeszłym roku
.pl https://www..pl Zbiory warzyw gruntowych - jesienią podobnie jak w zeszłym roku Autor: Ewa Ploplis Data: 10 października 2017 Zbiory warzyw gruntowych tej jesieni są zbliżone do ubiegłorocznych zbiorów.
Bardziej szczegółowoDiagnoza klimatu oraz scenariusze zmian klimatu w zlewni Nysy Łużyckiej i jej otoczeniu
Konferencja końcowa projektu Neymo Diagnoza klimatu oraz scenariusze zmian klimatu w zlewni Nysy Łużyckiej i jej otoczeniu Irena Otop, Bartłomiej Miszuk, Marzenna Strońska Goerlitz, 17.11.2014 PLAN PREZENTACJI
Bardziej szczegółowoNr Informacja. Przewidywana produkcja głównych upraw rolniczych i ogrodniczych w 2004 r. KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ
KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Przewidywana produkcja głównych upraw rolniczych i ogrodniczych w 2004 r. Wrzesień 2004 Dorota Stankiewicz Informacja
Bardziej szczegółowoINTER-NAW. Wojciech Lipiński. Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.
Budowa efektywnego modelu interaktywnego systemu wspierania decyzji agrochemicznych w celu optymalizacji nawożenia i ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego INTER-NAW Wojciech Lipiński
Bardziej szczegółowoPoczątki początków - maj br.
Dotychczasowe doświadczenia w zakresie egzekwowania i ujmowania zagadnień klimatycznych w składanych dokumentach na etapie ooś w województwie kujawsko - pomorskim Rdoś Bydgoszcz Początki początków - maj
Bardziej szczegółowoTerminy siewu upraw jarych zależą od temperatury!
https://www. Terminy siewu upraw jarych zależą od temperatury! Autor: Małgorzata Srebro Data: 3 kwietnia 2018 Zima zdecydowanie zbyt późno zawitała w wielu rejonach Polski. Wzbudziło to wśród rolników
Bardziej szczegółowoOgraniczanie emisji gazów cieplarnianych jako wyznacznik nowych kierunków badań rolniczych i współpracy naukowej
Ograniczanie emisji gazów cieplarnianych jako wyznacznik nowych kierunków badań rolniczych i współpracy naukowej Stanisław Krasowicz Wiesław Oleszek Wykonano w ramach zad. 2.6 PW IUNG-PIB Puławy, 2017
Bardziej szczegółowomapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2478 gmin) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia
Bardziej szczegółowoSusza rolnicza w Polsce w 2015 roku Andrzej Doroszewski
Susza rolnicza w Polsce w 2015 roku Andrzej Doroszewski Warszawa, 24 luty 2016 r. Indeksy suszy (wg expertów WMO) 1. Standaryzowany indeks opadu, Standarized Precipitation Index (SPI) powinien być wykorzystywany
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 30/2016 (25-31 LIPCA 2016)
Strona 1 z 6 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 26 lipca 2016 01:18 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 30/2016 TYDZIEŃ 30/2016
Bardziej szczegółowoGLOBAL METHANE INITIATIVE PARTNERSHIP-WIDE MEETING 12-14.10.2011 Kraków, Poland
GLOBAL METHANE INITIATIVE PARTNERSHIP-WIDE MEETING 12-14.10.2011 Kraków, Poland INSTITUTE OF TECHNOLOGY AND LIVE SCIENCES POZNAŃ BRANCH Department of Environmental Management in Livestock Buildings and
Bardziej szczegółowoprof. dr hab. Zbigniew W. Kundzewicz
KONFERENCJA Wyzwania polityki klimatycznej połączona z posiedzeniem sejmowej Komisji OŚZNiL Warszawa, 21 października 2008 Scenariusze zmian klimatu i ich prawdopodobieństwa w świetle najnowszych badań
Bardziej szczegółowoTYDZIEŃ 47/2016 (21-27 LISTOPADA 2016) W
Strona 1 z 6 Sparks Polska Od: "Sparks Polska" Wysłano: 22 listopada 2016 01:08 Temat: Raport pogodowy Sparks Polska i kondycja upraw w Polsce i na świecie - 47/2016 TYDZIEŃ 47/2016
Bardziej szczegółowoKOMISJA EUROPEJSKA. Komisja oparła swoją decyzję na następujących ustaleniach:
KOMISJA EUROPEJSKA Bruksela, dnia 12.8.2016 r. C(2016) 5152 final Przedmiot: Pomoc państwa/ Polska Pomoc nr SA.45148 (2016/N) Dopłaty do składek z tytułu ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich
Bardziej szczegółowoOmacnica prosowianka, czyli ogromne straty
https://www. Omacnica prosowianka, czyli ogromne straty Autor: Magdalena Kowalczyk Data: 30 maja 2016 Omacnica prosowianka występuje w całej Polsce, wyrządzając na plantacjach ogromne szkody. W skali kraju
Bardziej szczegółowoStan wegetacyjny rzepaku jesienią 2015 roku w woj. podlaskim
Stan wegetacyjny rzepaku jesienią 2015 roku w woj. podlaskim Eugeniusz Stefaniak SITR Oddział Białystok Białystok 15.01. 2016 rok. Struktura zasiewów w 2014 r. w woj. podlaskim (dane: US Białystok) Struktura
Bardziej szczegółowoPROW 2014 2020 na rzecz celów Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020
PROW 2014 2020 na rzecz celów Strategii Zrównoważonego Rozwoju Wsi Rolnictwa i Rybactwa na lata 2012-2020 Dr inż. Dariusz Nieć Dyrektor Departamentu Rozwoju Obszarów Wiejskich Warszawa 28 stycznia 2015
Bardziej szczegółowo"Wyzwania związane z adaptacją do zmian klimatu a kierunki polityki miejskiej"
"Wyzwania związane z adaptacją do zmian klimatu a kierunki polityki miejskiej" II Kongres Rewitalizacji Miast Kraków 12-14.09.2012 r. Szymon Tumielewicz Zastępca Dyrektora Departamentu Zrównoważonego Rozwoju
Bardziej szczegółowoSyntetyczne auksyny zniszczą chwasty w uprawach zbożowych!
https://www. Syntetyczne auksyny zniszczą chwasty w uprawach zbożowych! Autor: Tomasz Kodłubański Data: 6 marca 2017 Ciągły rozwój i intensyfikacja rolnictwa wymagają stosowania herbicydów, które przynoszą
Bardziej szczegółowood 1 kwietnia do 31 maja 2018 roku, stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na obszarze Polski
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski (2478 ) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych ach aktualny stan zagrożenia suszą
Bardziej szczegółowoPotrzeby, efekty i perspektywy nawadniania roślin na obszarach szczególnie deficytowych w wodę
Potrzeby, efekty i perspektywy nawadniania roślin na obszarach szczególnie deficytowych w wodę Czesław Rzekanowski, Jacek Żarski, Stanisław Rolbiecki Katedra Melioracji i Agrometeorologii Wydział Rolniczy
Bardziej szczegółowoZASTOSOWANIE ANALIZY ZDJĘĆ SATELITARNYCH DO OCENY ZMIENNOŚCI TERMIKI PODŁOŻA NA OBSZARACH ZURBANIZOWANYCH
ZASTOSOWANIE ANALIZY ZDJĘĆ SATELITARNYCH DO OCENY ZMIENNOŚCI TERMIKI PODŁOŻA NA OBSZARACH ZURBANIZOWANYCH Autorzy: dr Janina Fudała, dr Adam Nadudvari, dr Joachim Bronder, mgr Marta Fudała Prezentuje:
Bardziej szczegółowoCele i oczekiwane rezultaty
Cele i oczekiwane rezultaty projektu OPERA dr Karolina Smarzyńska kierownik projektu Opera Instytut Technologiczno- Przyrodniczy Tytuł projektu: Operacjonalizacja zwiększenia efektywności zużycia wody
Bardziej szczegółowoO rolnictwie ekologicznym
O rolnictwie ekologicznym Limanowa 23.02.2016 Ewa Smuk Stratenwerth Stowarzyszenie ZIARNO Co to jest rolnictwo ekologiczne? całościowy system gospodarowania, wspierający różnorodność biologiczną, cykle
Bardziej szczegółowoSatelitarna pomoc w gospodarstwie
Satelitarna pomoc w gospodarstwie Rolnictwo precyzyjne w intuicyjnej aplikacji 15 XI 2018, EKMA Co to SatAgro? Polski startup i usługa dostępna od 2015 r. Zautomatyzowany monitoring satelitarny pól za
Bardziej szczegółowoOmacnica a grzyby z rodzaju Fusarium
.pl Omacnica a grzyby z rodzaju Fusarium Autor: Magdalena Kowalczyk Data: 7 czerwca 2016 Pozbycie się omacnicy prosowianki z plantacji to nie koniec problemu. Uszkodzone przez omacnicę rośliny są podatne
Bardziej szczegółowoRozmyte drzewa decyzyjne jako narzędzie zarządzania ryzykiem projektów rolnych. Dorota Kuchta Ewa Ptaszyńska Politechnika Wrocławska
Rozmyte drzewa decyzyjne jako narzędzie zarządzania ryzykiem projektów rolnych Dorota Kuchta Ewa Ptaszyńska Politechnika Wrocławska Spis treści Ryzyko w projektach, narzędzia wspomagające zarządzanie ryzykiem
Bardziej szczegółowoUSTAWA z dnia...2015 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich
USTAWA z dnia....2015 r. Projekt o zmianie ustawy o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich Art. 1. W ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich
Bardziej szczegółowoHandel zbożem na świecie - jakich cen można się spodziewać?
.pl Handel zbożem na świecie - jakich cen można się spodziewać? Autor: Ewa Ploplis Data: 28 listopada 2017 Jak przedstawia się handel zbożem na świecie? Jaka jest światowa podaż zbóż w tym sezonie? Gdzie
Bardziej szczegółowoStan i przewidywanie wykorzystania potencjału produkcyjnego TUZ w kraju dr hab. Jerzy Barszczewski, prof. nadzw.
Stan i przewidywanie wykorzystania potencjału produkcyjnego TUZ w kraju dr hab. Jerzy Barszczewski, prof. nadzw. 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE" Falenty, 27 28 listopada 2013
Bardziej szczegółowoProjekcja zmian wielkości plonów pszenicy w Polsce i Unii Europejskiej w latach 2030 i 2050 na podstawie modelu CAPRI
Alina Syp Projekcja zmian wielkości plonów pszenicy w Polsce i Unii Europejskiej w latach 2030 i 2050 na podstawie modelu CAPRI XXII Kongres Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu Kołobrzeg
Bardziej szczegółowoObszary wiejskie. a ochrona klimatu
Obszary wiejskie a ochrona klimatu 1 OBSZARY WIEJSKIE I ICH FUNKCJE Obszary wiejskie są bardzo zróżnicowane, co wynika z ich charakteru, położenia i historii społeczno-gospodarczej. Lasy oraz zadrzewienia
Bardziej szczegółowo