Skład chemiczny organizmów. Rola enzymów w przemianach metabo- licznych.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Skład chemiczny organizmów. Rola enzymów w przemianach metabo- licznych."

Transkrypt

1 Skład chemiczny organizmów. Rola enzymów w przemianach metabo- licznych.

2 WODA Woda jest składnikiem wszystkich organizmów. Zawartość wody w komórkach i w całym organizmie zmienia się z jego wiekiem i nasileniem metabolizmu. Woda w organizmie człowieka zajmuje około 65% masy ciała. Dużo wody zawierają: łzy (90%), limfa (95%), osocze krwi (90%), tkanka nerwowa (88%), tkanka mięśniowa (75%). Najmniej wody zawierają: kości (20%) oraz szkliwo zębów (10%). Cząsteczki wody łączą się słabymi wiązaniami wodorowymi (pomiędzy atomem tlenu i atomem wodoru) Woda ma budowę po- larną dipolową oznacza to, że część cząsteczki po stronie tlenu ma ładunek ujemny, a część po stronie atomów wodoru dodatni. Wszystkie substancje mające budowę polarną (czyli większość związków organicznych) rozpuszczają się i wchodzą w reakcje z wodą. Woda jest uniwersalnym rozpuszczalnikiem związków organicznych. Woda jest niezbędnym uzupełnieniem pokarmu każdego organizmu. Jest składnikiem płynów ustrojowych (np. krwi). Stanowi środek transportu wewnątrzustrojowego, np. szkodliwych produktów metabolizmu, substancji odżywczych, hormonów, witamin i enzymów. Uczestniczy w regulacji temperatury: Posiada wysokie ciepło właściwie, przez co wolno się nagrzewa i wolno traci ciepło. Zawartość wody w organizmie jest duża, przez co zmniejsza wahania temperatury. Ma wysokie ciepło parowania, dzięki czemu powoduje schładzanie organizmu (organizm poci się paruje schładza się). Woda ma odczyn obojętny, przez co jest środowiskiem zachodzenia wszystkich reakcji biochemicznych i nie zakłóca ich przebiegu. Jest istotnym elementem rozmnażania i rozwoju organizmów. Jest cieczą przezroczystą, co umożliwia przenikanie promieni świetlnych potrzebnych w procesie fotosyntezy. Woda w 4 0 C ma największą gęstość i opada na dno, nie zamarza i umożliwia przeżycie organizmom podczas niskich temperatur. 2

3 PIERWIASTKI ŻYCIA Skład pierwiastków w organizmie makroelementy mikroelementy ultraelementy (bardzo mało) PIERWIASTKI BIOGENNE (wchodzą w skład podstawowych związków organicznych w każdym organizmie) C węgiel H wodór O tlen N azot P fosfor S siarka POZOSTAŁE MAKROELEMENTY Ca wapń główny składnik kości, niezbędny do krzepnięcia krwi i do skurczu mięśni. Mg magnez korzystnie wpływa na tkankę nerwową i pracę serca. K potas i Na sód prawidłowe działanie komórki nerwowej neuronu Cl chlor i Na sód - regulują stężenie płynu fizjologicznego. Fe żelazo składnik hemoglobiny; brak żelaza powoduje anemię. F- fluor składnik szkliwa zębów. J jod do prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Zn cynk wpływa korzystnie na skórę; niezbędny do produkcji insuliny. Si krzem wpływa korzystnie na włosy i paznokcie. Złoto Srebro 3

4 ZWIĄZKI CHEMICZNE Związki organiczne o Białka o Tłuszczowce o Cukrowce o Kwasy Nukleinowe o Witaminy Woda Związki Nieorganiczne Sole mineralne: Kation H + Na + K + Mg 2+ Ca 2+ Anion: Cl - S 2- PO 4 3- SO 4 2- SO 3 2- CO 3 2- NO 3- PODSTAWOWE ZWIĄZKI ORGANICZNE W ORGANIZMIE Związki organiczne Podstawowa jednostka Pierwiastki Najważniejsze funkcje składowa budujące związków organicznych związku organicznego Białka Aminokwasy C, H, O, N, S Pełnią funkcję budulcową. Pełnią funkcję katalityczną. Węglowodany Monosacharydy (np. glukoza) C, H, O Są źródłem energii. Są strukturalnym składnikiem ścian komórkowych roślin i grzybów oraz pancerzyków chitynowych stawonogów. Są materiałem zapasowym. Tłuszcze Glicerol + kwasy tłuszczowe C, H, O Są źródłem energii. Tworzą podskórną warstwę termiczną. Kwasy Nukleinowe Nukleotydy C, H, O, N, P Przechowują informację genetyczną i odpowiadają za jej dziedziczenie. 4

5 WĘGLOWODANY Węglowodany, (cukrowce, sacharydy) to organiczne związki zbudowane z C, H, O (węgiel do wodoru do tlenu w proporcji 1 : 2 : 1). C n H 2n O n Węglowodany Proste (monosacharydy) złożone z jednej cząsteczki; pełnią funkcje energetyczne. Złożone Złożone z minimum 2 cząsteczek TRIOZY - C 3 H Aldehyd Glicerynowy pierwszy produkt fazy ciemnej fotosyntezy; produkt pośredni oddychania wewnątrzkomórkowego. PENTOZY C 5 H 10 O 5 - Ryboza - Deoksyryboza (składniki kwasów nukleinowych) HEKSOZY C 6 H 12 O 6 - Glukoza (produkt fotosyntezy; substrat oddychania wewnątrzkomórkowego, do syntezy dwui wielocukrów). - Fruktoza - Galaktoza Dwucukry (disacharydy) Pełnią funkcję odżywcze energetyczne C 12 H 22 O 11 SACHAROZA Glukoza + fruktoza (cukier buraczany, trzcinowy) MALTOZA Glukoza + glukoza (do budowy skrobi; występuje w ziarnach i pyłkach) LAKTOZA Glukoza + galaktoza (występuje w mleku) Wielocukry (polisacharydy) (C 6 H 10 O 5 ) n GLIKOGEN Materiał zapasowy zwierząt i grzybów. Występuje w wątrobie i mięśniach. SKROBIA Materia zapasowa roślin. CELULOZA W ścianach komórkowych materiał strukturalny. CHITYNA Materiał do budowy szkieletów zewnętrznych stawonogów oraz ścian komórkowych grzybów materiał strukturalny. Rozpuszczalne w wodzie Nierozpuszczalne w wodzie 5

6 WĘGLOWODANY c.d. GLUKOZA I GLIKOGEN Cząsteczki glukozy połączone w łańcuch tworzą wielocukry, np. glikogen. Glikogen zbudowany jest z kilkudziesięciu tysięcy cząsteczek glukozy połączonych ze sobą wiązaniami glikozydowymi (na rysunku zaznaczone kolorem czerwonym). Powstaje ono pomiędzy atomami węgla nr 1 jednej cząsteczki cukru i atomem węgla nr 4 drugiej cząsteczki cukru. Zapas glikogenu w wątrobie umożliwia utrzymanie stałego poziomu glukozy we krwi. Glukoza: Jest najczęściej występującym i najważniejszym cukrem w metabolizmie istot żywych. W stanie wolnym występuje w płynach ustrojowych wszystkich zwierząt tkankowych, także człowieka. Wchodzi w skład dwucukrów oraz wielocukrów, np. skrobi, celulozy i glikogenu. 6

7 BIAŁKA Największa grupa związków organicznych Podstawowymi jednostkami (czyli monomerami), z których zbudowane są białka, są aminokwasy. H 2 N grupa aminowa R reszta aminokwasowa (stanowi łańcuch boczny, różny dla poszczególnych aminokwasów) COOH grupa karboksylowa W białkach występuje 20 aminokwasów. Najprostszymi pod względem budowy chemicznej aminokwasami są glicyna i alanina. Pozostałe aminokwasy, np. walina, leucyna, tyrozyna czy cysteina mają bardziej skomplikowaną budowę chemiczną. Aminokwasy endogenne, takie jak na przykład glicyna czy alanina, organizm ludzki może sam wytworzyć. Aminokwasy egzogenne, takie jak na przykład tyrozyna lub cysteina, organizm nie jest w stanie ich wytworzyć i musi je przyjąć z pokarmem. W cząsteczce białka sąsiadujące ze sobą aminokwasy połączone są wiązaniami peptydowymi, powstałymi w wyniku połączenia grupy aminowej jednego aminokwasu z grupą karboksylową drugiego, po odłączeniu cząsteczki wody. W wyniku połączenia dwóch cząsteczek aminokwasów powstaje dipeptyd; połączenie większej liczby cząsteczek aminokwasów prowadzi do powstania polipeptydu. 7

8 BIAŁKA c.d. Czynniki wpływające na denaturację białek: Temperatura powyżej 50 0 C Mocne zasady Kwasy Alkohole Sole metali ciężkich (Ag, Pb, Hg) Struktura białek: I-, II-, III-, i IV-rzędowa 8

9 BIAŁKA c.d. Struktura białek wykazuje 4 stopnie złożoności (przedstawione na rysunku powyżej): a) Struktura pierwszorzędowa jest to sekwencja (kolejność) aminokwasów, liniowe ich ułożenie (poznane już w licznych białkach ustrojowych, np. w insulinie). Połączone wiązaniami peptydowymi. b) Struktura drugorzędowa to ułożenie przestrzenne łańcucha aminokwasów w rodzaj spirali lub harmonijki. Strukturę utrzymują słabe wiązania wodorowe. Przykładem białka o strukturze drugorzędowej jest keratyna, składnik paznokci i włosów. c) Struktura trzeciorzędowa jest to dalsze zwijanie się i fałdowanie struktury drugorzędowej w przestrzeni Stosunki przestrzenne tej struktury są utrwalane przez różnego typu wiązania, występujące pomiędzy oddalonymi od siebie aminokwasami (np. mostki siarczkowe S-S, wiązania jonowe, wiązania wodorowe itp.). Budowę trzeciorzędową wykazuje większość enzymów. d) Struktura czwartorzędowa jest to sposób połączenia się podjednostek białkowych o strukturze trzeciorzędowej. Dotyczy to białek złożonych z więcej niż jednego łańcuch polipeptydowego i określa, w jakim położeniu łańcuchy te znajdują się względem siebie oraz jak razem są ułożone w przestrzeni. Strukturę czwartorzędową ma np. cząsteczka hemoglobiny, - białko złożone, zbudowane z części białkowej (globiny) i niebiałkowej (hemu), uczestniczące w transporcie tlenu. Białka proste zbudowane są tylko z aminokwasów. Białka złożone zbudowane są z aminokwasów i grupy niebiałkowej, np. węglowodany i wówczas tworzą się kompleksy cukrowo białkowe, zwane glikoproteinami, tłuszczowo białkowe (lipoproteiny), czy nukleinowo - białkowe (nukleoproteiny). BIAŁKA PROSTE Albuminy funkcja transportowa; regulują ciśnienie osmotyczne. Globuliny funkcja transportowa i odpornościowa. Fibrynogen czynnik krzepnięcia krwi. Keratyna składnik włosów i paznokci; pełni role budulcowe. Kolagen i elastyna białka budulcowe (strukturalne), składniki tkanek łącznych. Miozyna i aktyna funkcje lokomotoryczne, umożliwiają ruch. ZŁOŻONE Glikoproteiny antygeny lub receptory błonowe; umożliwiają kontakt i rozpoznawanie komórek (zbudowane z cukru i białka) Chromoproteiny np. hemoglobina funkcja transportowa; w czerwonych ciałkach transport tlenu. Nukleoproteiny rybosomy, nici chromatyny (zbudowane z kwasu nukleinowego i białka). Lipoproteiny część tłuszczowa i białko; funkcja strukturalna. Enzymy - katalizują (przyspieszają) przebieg procesów biochemicznych. Hormony część ma budowę białka prostego, a część białka złożonego; regulują procesy fizjologiczne. 9

10 LIPIDY Niejednorodna grupa związków organicznych o różnym składzie i zróżnicowanej budowie. Mają niepolarny charakter cząsteczek cząsteczka nie wykazuje zróżnicowania ładunków elektrycznych na swojej powierzchni. Nie rozpuszczają się w wodzie, ale są rozpuszczalne w niepolarnych rozpuszczalnikach organicznych takich jak np. benzyna, czy aceton. LIPIDY (tłuszczowce) Lipidy proste Tłuszcze właściwe - Materiał zapasowy w tkankach zwierzęcych. - Materiał energetyczny. - Materiał termoizolacyjny. - Ochrona przed urazami mechanicznymi. Woski (zwierzęce - lanolina na sierści) - Ochrona przed nadmiernym parowaniem wody. Lipidy złożone Fosfolipidy - Podstawowy składnik błon biologicznych. Glikolipidy - Składnik substancji białej mózgu i rdzenia. Steroidy Sterole - Ważny składnik błon komórek zwierzęcych. Cholesterol nadmiar cholesterolu miażdżyca. Witamina D - Wzmaganie wchłaniania wapnia w jelitach - Nieodzowna do utrzymania prawidłowej struktury kości. Hormony steroidowe - Regulacja przebiegu wielu procesów metabolicznych (np. estrogen, testosteron). Sole żółciowe Ułatwianie trawienia tłuszczów. 10

11 LIPIDY c.d. Budowa cząsteczki tłuszczu: Cząsteczka tłuszczu właściwego zawiera trzy cząsteczki kwasów organicznych, zwanych kwasami tłuszczowymi, połączonych wiązaniami estrowymi z jedną cząsteczką trój węglowego alkoholu glicerolu. Wiązania estrowe powstają w wyniku reakcji grupy wodorotlenowej glicerolu z grupą karboksylową kwasu tłuszczowego. Kwasy tłuszczowe mogą być nasycone lub nienasycone, co oznacza odpowiednio brak lub obecność podwójnych wiązań w cząsteczce (na rysunku zaznaczone kolorem niebieskim). Nienasycone kwasy tłuszczowe mają podwójne wiązania między atomami węgla. Większość tłuszczów, zawierających nienasycone kwasy tłuszczowe, w temperaturze pokojowej ma konsystencję płynną. Z kolei tłuszcze, których cząsteczki zawierają nasycone kwasy tłuszczowe (a więc bez podwójnych wiązań między atomami węgla) mają w temperaturze pokojowej konsystencję stałą, np. smalec. Kwas nienasycony można nasycić dodatkowymi atomami wodoru, co wiąże się ze zmianą wiązań podwójnych na pojedyncze. 11

12 KWASY NUKLEINOWE Kwasy Nukleinowe związki organiczne, których w organizmie jest niewiele - stanowią zaledwie 1 % suchej masy. Są odpowiedzialne za przechowywanie i przekazywanie informacji genetycznej o budowie i właściwościach organizmu. Wyróżniamy: kwas deoksyrybonukleinowy DNA i kwas rybonukleinowy RNA. Kwasy nukleinowe DNA Kwas deoksyrybonukleinowy RNA Kwas rybonukleinowy Podstawową jednostką strukturalną kwasów nukleinowych jest nukleotyd. Każdy nukleotyd składa się z jednej z zasad azotowych (adeniny, guaniny, cytozyny, tyminy lub uracylu), cukru pięciowęglowego (rybozy lub deoksyrybozy, która uboższa jest od rybozy o jeden atom tlenu) i reszty kwasu fosforowego. Nukleotyd Pentoza Zasada azotowa Reszta kwasu fosforowego D deoksyryboza R - ryboza Puryny: A adenina G - guanina Pirymidyny: C- cytozyna T tymina U - uracyl Zasada komplementarności: Adenina (A) Uracyl (U); - w RNA Tymina (T) Adenina (A); - Guanina (G) Cytozyna (C); 12

13 KWASY NUKLEINOWE c.d. Cząsteczka DNA (tworzą ją 2 łańcuchy (nici) polinukleotydowe, które oplatają się wokół siebie tworząc strukturę, zwaną podwójną helisą). Model przestrzenny Cząsteczka RNA Model płaski Model przestrzenny Model płaski 13

14 Różnice między DNA i RNA KWASY NUKLEINOWE c.d. Cechy DNA RNA Wielkość łańcuchów polinukleotydowych Bardzo długie, zbudowane z kilku milionów nukleotydów. Krótkie zbudowane ze nukleotydów. Cukier (pentoza) Deoksyryboza Ryboza Zasady azotowe Rola biologiczna Adenina, Guanina, Cytozyna, Tymina Źródło informacji genetycznej. Struje syntezą białek. Warunkuje zjawiska dziedziczenia. Adenina, Guanina, Cytozyna, Uracyl. Uczestniczy w biosyntezie białek. U niektórych wirusów (np. retrowirusów) stanowi informację genetyczną. Ilość łańcuchów w cząsteczce Dwie Jedna Replikacja DNA W określonych warunkach cząsteczka DNA może ulegać powieleniu, czyli replikacji. W procesie replikacji bierze udział wiele enzymów, które powodują rozerwanie wiązań pomiędzy komplementarnymi zasadami. Powstałe w ten sposób wolne łańcuchy, przy udziale enzymu polimerazy DNA, dobudowują komplementarnie brakujące nukleotydy łańcucha dopełniającego. W wyniku replikacji z jednej cząsteczki DNA powstają dwie. Replikacja zachodzi przed każdym podziałem komórkowym. 14

15 KWASY NUKLEINOWE c.d. Rodzaje RNA a) mrna matrycowe zawiera informację genetyczna o sekwencji aminokwasów w łańcuchu białkowym. b) trna transportujący przenosi określony aminokwas z cytoplazmy na rybosomy, gdzie powstają białka. c) rrna rybosomalny wraz z białkami buduje rybosomy. WYKRYWANIE ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH W POKARMIE 1. GLUKOZA Próba kontrolna Glukoza + Fehling I, II Próba doświadczalna Sok z cytryny + Fehling I, II Próba doświadczalna Sok z jabłka + Fehling I, II temperatura temperatura temperatura ceglasty osad ceglasty osad ceglasty osad 2. SKROBIA Próba kontrolna Skrobia + płyn Lugola Próba doświadczalna Bulwa ziemniaka + płyn Lugola Próba doświadczalna Ziarna pszenicy + płyn Lugola 3. TŁUISZCZE Tłuszcz + Sudan III lub IV fioletowo granatowe fioletowo granatowe fioletowo granatowe różowe 4. BIAŁKO Białko + stężony HNO 3 reakcja ksantoproteinowa denaturacja żółte 15

16 METABOLIZM Metabolizm zespół reakcji biochemicznych zachodzących w komórkach organizmu. Metabolizm związany jest z przepływem materii, energii i informacji, zapewnia wzrost, ruch, rozmnażanie oraz pobudliwość nerwową u zwierząt. metabolizm anabolizm katabolizm Porównywana cecha Rodzaj reakcji ANABOLIZM KATABOLIZM Typ reakcji synteza rozpad Poziom energetyczny substratów niski wysoki Poziom energetyczny produktów wysoki niski Stopień złożoności substratów proste złożone Stopień złożoności produktów złożone proste Energetyczność reakcji endo pobieranie energii ekso wytwarzanie energii Przykłady reakcji anabolicznych Fotosynteza Oddychanie wewnątrz- Biosynteza białka komórkowe Trawienie białek 16

17 METABOLIZM c.d. Cząsteczka ATP (adenozynotrifosforan) Potrzebna do uwolnienia energii (uwalniając jedną resztę kwasu fosforowego). a) Budowa cząsteczki ATP A adenina R ryboza ADP b) Cykl odtwarzania ATP z ADP Fosforylacja proces powstawania ATP z ADP przy udziale energii i fosforanu nieorganicznego (-PO4) (chemicznie - reszta kw. fosforowego). ADP + (-PO 4 ) + energia ATP. fosforylacja Substratowa Substrat Wysokoenergetyczny ADP + P i ATP Produkt niskoenergetyczny Oksydacyjna Energia jest wyzwalana w czasie przepływu wodorów przez układ przenośników na tlen; wodory pochodzą ze związków organicznych, najczęściej z glukozy. Fotosyntetyczna Energia pochodzi z przepływu elektronów przez układ przenośników; elektrony pochodzą z cząsteczek chlorofilu. 17

18 ENZYMY Enzymy są białkami wytwarzanymi w każdej żywej komórce. Zalicza się je do katalizatorów, a więc substancji, które przyspieszają przebieg reakcji chemicznych. Obniżają energię aktywacji (do wartości, które mogą być użyte w żywych układach). Energia aktywacji najmniejsza ilość energii potrzebnej do zapoczątkowania reakcji chemicznej. Umożliwiają przebieg reakcji biochemicznych w warunkach panujących w żywych strukturach. Przekształcają substraty w produkty. Budowa enzymu Apoenzym + Koenzym = Enzym Część białkowa Część niebiałkowa APOENZYM - odpowiada za rodzaj substratu, który wchodzi w reakcję, posiada tzw. centrum aktywne, które jest przestrzennie dopasowane do cząsteczki substratu. KOENZYM odpowiada za rodzaj reakcji. Obniżenie energii aktywacji. Naprężenie wiązań w cząsteczce substratu. Przekształcenie substratu w produkt. 18

19 ENZYMY c.d. W nazewnictwie enzymów stosuję się końcówkę aza. W zależności od substratu, z którym łączy się enzym, oraz produktu końcowego, enzymom nadaje się określone nazwy, np. polimeraza. INHIBITORAMI nazywamy substancje, które hamują przebieg reakcji enzymatycznych; są zbudowane podobnie do substratów. Szybkość przebiegu reakcji biochemicznych katalizowanych przez enzym uzależniona jest od warunków środowiska, w którym przebiega reakcja, np. od temperatury i ph. Zależy też m.in. od stężenia enzymu i substratu. Enzymy a stężenie substratu. Przy wzroście stężenia substratu wzrasta szybkość reakcji. Jednak powyżej wartości progowej, przy którym enzym staje się wysycony substratem, dalsze zwiększanie jego stężenia nie wpływa na szybkość przebiegu reakcji. Enzymy a temperatura Wzrost temperatury w przedziale od kilku do o C powoduje przyspieszenie większości reakcji chemicznych. Obniżanie temperatury sprawia, że szybkość reakcji chemicznych zmniejsza się. W wyższych temperaturach, powyżej 50 o C, szybkość reakcji stopniowo maleje, aż do całkowitego zatrzymania. Spowodowane jest to denaturacją cieplną(termiczną) białek enzymatycznych. Enzymy a odczyn środowiska (ph) Większość enzymów działa efektywnie przy określonym odczynie środowiska reakcji. Najczęściej jest to środowisko obojętne o ph = 7, czyli takie, jak odczyn płynów ustrojowych człowieka. WYKORZYSTANIE ENZYMÓW W PRZEMYŚLE Przy warzeniu piwa. Przy produkcji serów. Przy wypiekaniu pieczywa. Przy produkcji antybiotyków i witamin. Wykorzystywane są przede wszystkim enzymy trawiące białka (proteazy) oraz enzymy rozkładające skrobię (amylazy). 19

20 Spis treści WODA... 2 PIERWIASTKI ŻYCIA... 3 ZWIĄZKI CHEMICZNE... 4 PODSTAWOWE ZWIĄZKI ORGANICZNE W ORGANIZMIE... 4 WĘGLOWODANY... 5 WĘGLOWODANY c.d BIAŁKA... 7 BIAŁKA c.d BIAŁKA c.d LIPIDY LIPIDY c.d KWASY NUKLEINOWE KWASY NUKLEINOWE c.d KWASY NUKLEINOWE c.d KWASY NUKLEINOWE c.d WYKRYWANIE ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH W POKARMIE METABOLIZM METABOLIZM c.d ENZYMY ENZYMY c.d WYKORZYSTANIE ENZYMÓW W PRZEMYŚLE

CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A. imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :.

CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A. imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :. CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :. Zadanie 1 Przeanalizuj schemat i wykonaj polecenia. a. Wymień cztery struktury występujące zarówno w komórce roślinnej,

Bardziej szczegółowo

Substancje o Znaczeniu Biologicznym

Substancje o Znaczeniu Biologicznym Substancje o Znaczeniu Biologicznym Tłuszcze Jadalne są to tłuszcze, które może spożywać człowiek. Stanowią ważny, wysokoenergetyczny składnik diety. Z chemicznego punktu widzenia głównym składnikiem tłuszczów

Bardziej szczegółowo

Cukry właściwości i funkcje

Cukry właściwości i funkcje Cukry właściwości i funkcje Miejsce cukrów wśród innych składników chemicznych Cukry Z cukrem mamy do czynienia bardzo często - kiedy sięgamy po białe kryształy z cukiernicy. Większość z nas nie uświadamia

Bardziej szczegółowo

Plan działania opracowała Anna Gajos

Plan działania opracowała Anna Gajos Plan działania 15.09-15.10 opracowała Anna Gajos Jakie zagadnienia trzeba opanować z następujących działów: 1. Budowa chemiczna organizmów. 2. Budowa i funkcjonowanie komórki 3. Cykl komórkowy 4. Metabolizm

Bardziej szczegółowo

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą byd wykorzystywane przez jego Użytkowników

Bardziej szczegółowo

Chemiczne składniki komórek

Chemiczne składniki komórek Chemiczne składniki komórek Pierwiastki chemiczne w komórkach: - makroelementy (pierwiastki biogenne) H, O, C, N, S, P Ca, Mg, K, Na, Cl >1% suchej masy - mikroelementy Fe, Cu, Mn, Mo, B, Zn, Co, J, F

Bardziej szczegółowo

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg

Bardziej szczegółowo

etyloamina Aminy mają właściwości zasadowe i w roztworach kwaśnych tworzą jon alkinowy

etyloamina Aminy mają właściwości zasadowe i w roztworach kwaśnych tworzą jon alkinowy Temat: Białka Aminy Pochodne węglowodorów zawierające grupę NH 2 Wzór ogólny amin: R NH 2 Przykład: CH 3 -CH 2 -NH 2 etyloamina Aminy mają właściwości zasadowe i w roztworach kwaśnych tworzą jon alkinowy

Bardziej szczegółowo

,,CHEMIA W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA REAKCJE CHEMICZNE W UKŁADZIE TRAWIENNYM. Autor pracy i zdjęć 100% : -Anna Michalska

,,CHEMIA W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA REAKCJE CHEMICZNE W UKŁADZIE TRAWIENNYM. Autor pracy i zdjęć 100% : -Anna Michalska ,,CHEMIA W ORGANIZMIE CZŁOWIEKA REAKCJE CHEMICZNE W UKŁADZIE TRAWIENNYM. Autor pracy i zdjęć 100% : -Anna Michalska JESTEŚMY TYM CO JEMY W obecnych czasach mało kto zwraca uwagę na to co je. Pośpiech,

Bardziej szczegółowo

Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW. Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki

Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW. Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki Metabolizm całokształt przemian biochemicznych i towarzyszących

Bardziej szczegółowo

Żywność. zapewnia prawidłowe funkcjonowanie. poprawia samopoczucie

Żywność. zapewnia prawidłowe funkcjonowanie. poprawia samopoczucie Warsztaty żywieniowe Żywność buduje i regeneruje dostarcza energii zapewnia prawidłowe funkcjonowanie poprawia samopoczucie Żaden pojedynczy produkt nie dostarczy Ci wszystkiego, czego potrzebujesz dlatego

Bardziej szczegółowo

6. Z pięciowęglowego cukru prostego, zasady azotowej i reszty kwasu fosforowego, jest zbudowany A. nukleotyd. B. aminokwas. C. enzym. D. wielocukier.

6. Z pięciowęglowego cukru prostego, zasady azotowej i reszty kwasu fosforowego, jest zbudowany A. nukleotyd. B. aminokwas. C. enzym. D. wielocukier. ID Testu: F5679R8 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Na indywidualne cechy danego osobnika ma (maja) wpływ A. wyłacznie czynniki środowiskowe. B. czynniki środowiskowe i materiał genetyczny. C. wyłacznie

Bardziej szczegółowo

Scenariusz lekcji przyrody/biologii (2 jednostki lekcyjne)

Scenariusz lekcji przyrody/biologii (2 jednostki lekcyjne) Joanna Wieczorek Scenariusz lekcji przyrody/biologii (2 jednostki lekcyjne) Strona 1 Temat: Budowa i funkcje kwasów nukleinowych Cel ogólny lekcji: Poznanie budowy i funkcji: DNA i RNA Cele szczegółowe:

Bardziej szczegółowo

Związki chemiczne budujące organizm

Związki chemiczne budujące organizm Związki chemiczne budujące organizm Związki chemiczne budujące organizm Wstęp Źródło: Eduexpert Sp. z o.o. / Evaco Sp. z o.o., licencja: CC BY Ogromna różnorodność organizmów na naszej planecie stanowi

Bardziej szczegółowo

Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości.

Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości. SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII DLA KLASY I GIMNAZJUM Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości. Cele: Utrwalenie pojęć związanych z budową komórki;

Bardziej szczegółowo

WSPÓŁCZESNE TECHNIKI ZAMRAŻANIA

WSPÓŁCZESNE TECHNIKI ZAMRAŻANIA WSPÓŁCZESNE TECHNIKI ZAMRAŻANIA Temat: Denaturacja białek oraz przemiany tłuszczów i węglowodorów, jako typowe przemiany chemiczne i biochemiczne zachodzące w żywności mrożonej. Łukasz Tryc SUChiKL Sem.

Bardziej szczegółowo

3b 2. przedstawione na poniższych schematach. Uzupełnij obserwacje i wnioski z nich wynikające oraz równanie zachodzącej reakcji.

3b 2. przedstawione na poniższych schematach. Uzupełnij obserwacje i wnioski z nich wynikające oraz równanie zachodzącej reakcji. 3b 2 PAWEŁ ZYCH IMIĘ I NAZWISKO: KLASA: GRUPA A 1. W celu zbadania właściwości sacharozy wykonano dwa doświadczenia, które zostały przedstawione na poniższych schematach. Uzupełnij obserwacje i wnioski

Bardziej szczegółowo

3b Do dwóch probówek, w których znajdowały się olej słonecznikowy i stopione masło, dodano. 2. Zaznacz poprawną odpowiedź.

3b Do dwóch probówek, w których znajdowały się olej słonecznikowy i stopione masło, dodano. 2. Zaznacz poprawną odpowiedź. 3b 1 PAWEŁ ZYCH IMIĘ I NAZWISKO: KLASA: GRUPA A 1. Do dwóch probówek, w których znajdowały się olej słonecznikowy i stopione masło, dodano roztworu manganianu(vii) potasu. Napisz, jakich obserwacji można

Bardziej szczegółowo

Program zajęć z biochemii dla studentów kierunku weterynaria I roku studiów na Wydziale Lekarskim UJ CM w roku akademickim 2013/2014

Program zajęć z biochemii dla studentów kierunku weterynaria I roku studiów na Wydziale Lekarskim UJ CM w roku akademickim 2013/2014 Program zajęć z biochemii dla studentów kierunku weterynaria I roku studiów na Wydziale Lekarskim UJ CM w roku akademickim 2013/2014 S E M E S T R II Tydzień 1 24.02-28.02 2 03.03-07.03 3 10.03-14.03 Wykłady

Bardziej szczegółowo

Formuła 2 Zestaw witamin i minerałów dla kobiet

Formuła 2 Zestaw witamin i minerałów dla kobiet KARTA OŚWIADCZEŃ PRODUKTOWYCH Formuła 2 Zestaw witamin i minerałów dla kobiet GŁÓWNE OŚWIADCZENIA Równowaga hormonalna: Zawiera witaminę B6 przyczyniającą się do regulacji aktywności hormonalnej. Metabolizm

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia do egzaminu z biochemii (studia niestacjonarne)

Zagadnienia do egzaminu z biochemii (studia niestacjonarne) Zagadnienia do egzaminu z biochemii (studia niestacjonarne) Aminokwasy, białka, cukry i ich metabolizm 1. Aminokwasy, wzór ogólny i charakterystyczne grupy. 2. Wiązanie peptydowe. 3. Białka, ich struktura.

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Fotosynteza. 1 Fotosynteza 1.1 WĘGLOWODANY 2 Cykl Krebsa 2.1 Acetylokoenzym A

Spis treści. Fotosynteza. 1 Fotosynteza 1.1 WĘGLOWODANY 2 Cykl Krebsa 2.1 Acetylokoenzym A Spis treści 1 Fotosynteza 1.1 WĘGLOWODANY 2 Cykl Krebsa 2.1 Acetylokoenzym A Fotosynteza Jest to złożony, wieloetapowy proces redukcji dwutlenku węgla do substancji zawierających atomy węgla na niższych

Bardziej szczegółowo

FESTIWAL NAUKI PYTANIA Z CHEMII ORGANICZNEJ

FESTIWAL NAUKI PYTANIA Z CHEMII ORGANICZNEJ FESTIWAL NAUKI PYTANIA Z CHEMII ORGANICZNEJ Agata Ołownia-Sarna 1. Chemia organiczna to chemia związków: a) Węgla, b) Tlenu, c) Azotu. 2. Do związków organicznych zaliczamy: a) Metan, b) Kwas węglowy,

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY BIOLOGII - semestr I

PODSTAWY BIOLOGII - semestr I PODSTAWY BIOLOGII - semestr I 1. Wprowadzenie. Właściwości i środowisko życia. Budowa chemiczna organizmów. 2. Budowa komórkowa organizmów. Składniki plazmatyczne i nieplazmatyczne komórki - budowa i funkcje.

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI OD AUTORÓW... 5

SPIS TREŚCI OD AUTORÓW... 5 SPIS TREŚCI OD AUTORÓW... 5 BIAŁKA 1. Wprowadzenie... 7 2. Aminokwasy jednostki strukturalne białek... 7 2.1. Klasyfikacja aminokwasów... 9 2.1.1. Aminokwasy białkowe i niebiałkowe... 9 2.1.2. Zdolność

Bardziej szczegółowo

Spis treści. 1. Wiadomości wstępne Skład chemiczny i funkcje komórki Przedmowa do wydania czternastego... 13

Spis treści. 1. Wiadomości wstępne Skład chemiczny i funkcje komórki Przedmowa do wydania czternastego... 13 Przedmowa do wydania czternastego... 13 Częściej stosowane skróty... 15 1. Wiadomości wstępne... 19 1.1. Rys historyczny i pojęcia podstawowe... 19 1.2. Znaczenie biochemii w naukach rolniczych... 22 2.

Bardziej szczegółowo

Aminokwasy, peptydy i białka. Związki wielofunkcyjne

Aminokwasy, peptydy i białka. Związki wielofunkcyjne Aminokwasy, peptydy i białka Związki wielofunkcyjne Aminokwasy, peptydy i białka Aminokwasy, peptydy i białka: - wiadomości ogólne Aminokwasy: - ogólna charakterystyka - budowa i nazewnictwo - właściwości

Bardziej szczegółowo

VITA-MIN Plus połączenie witamin i minerałów, stworzone z myślą o osobach aktywnie uprawiających sport.

VITA-MIN Plus połączenie witamin i minerałów, stworzone z myślą o osobach aktywnie uprawiających sport. Witaminy i minerały > Model : Producent : Olimp VITAMIN Plus połączenie witamin i minerałów, stworzone z myślą o osobach aktywnie uprawiających sport. DZIAŁA PROZDROWOTNIE WZMACNIA SYSTEM ODPORNOŚCIOWY

Bardziej szczegółowo

Węglowodany (Cukry) Część 3. Związki wielofunkcyjne

Węglowodany (Cukry) Część 3. Związki wielofunkcyjne Węglowodany (Cukry) Część 3 Związki wielofunkcyjne Glikozydy Monosacharydy Ryboza, Deoksyryboza: - wzory - funkcje biologiczne, pochodne Disacharydy Sacharoza, Celobioza, Maltoza,Laktoza - wzór - właściwości

Bardziej szczegółowo

Scenariusz lekcji chemii w klasie III gimnazjum. Temat lekcji: Białka skład pierwiastkowy, budowa, właściwości i reakcje charakterystyczne

Scenariusz lekcji chemii w klasie III gimnazjum. Temat lekcji: Białka skład pierwiastkowy, budowa, właściwości i reakcje charakterystyczne Scenariusz lekcji chemii w klasie III gimnazjum Temat lekcji: Białka skład pierwiastkowy, budowa, właściwości i reakcje charakterystyczne Czas trwania lekcji: 2x 45 minut Cele lekcji: 1. Ogólny zapoznanie

Bardziej szczegółowo

Informacje. W sprawach organizacyjnych Slajdy z wykładów

Informacje. W sprawach organizacyjnych Slajdy z wykładów Biochemia Informacje W sprawach organizacyjnych malgorzata.dutkiewicz@wum.edu.pl Slajdy z wykładów www.takao.pl W sprawach merytorycznych Takao Ishikawa (takao@biol.uw.edu.pl) Kiedy? Co? Kto? 24 lutego

Bardziej szczegółowo

protos (gr.) pierwszy protein/proteins (ang.)

protos (gr.) pierwszy protein/proteins (ang.) Białka 1 protos (gr.) pierwszy protein/proteins (ang.) cząsteczki życia materiał budulcowy materii ożywionej oraz wirusów wielkocząsteczkowe biopolimery o masie od kilku tysięcy do kilku milionów jednostek

Bardziej szczegółowo

Lipidy (tłuszczowce)

Lipidy (tłuszczowce) Lipidy (tłuszczowce) Miejsce lipidów wśród innych składników chemicznych Lipidy To niejednorodna grupa związków, tak pod względem składu chemicznego, jak i roli, jaką odrywają w organizmach. W ich skład

Bardziej szczegółowo

Reakcje zachodzące w komórkach

Reakcje zachodzące w komórkach Reakcje zachodzące w komórkach W każdej sekundzie we wszystkich organizmach żywych zachodzi niezliczona ilość reakcji metabolicznych. Metabolizm (gr. metabole - przemiana) to przemiany materii i energii

Bardziej szczegółowo

Wykład 1. Od atomów do komórek

Wykład 1. Od atomów do komórek Wykład 1. Od atomów do komórek Skład chemiczny komórek roślinnych Składniki mineralne (nieorganiczne) - popiół Substancje organiczne (sucha masa) - węglowodany - lipidy - kwasy nukleinowe - białka Woda

Bardziej szczegółowo

Przegląd budowy i funkcji białek

Przegląd budowy i funkcji białek Przegląd budowy i funkcji białek Co piszą o białkach? Wyraz wprowadzony przez Jönsa J. Berzeliusa w 1883 r. w celu podkreślenia znaczenia tej grupy związków. Termin pochodzi od greckiego słowa proteios,

Bardziej szczegółowo

Wykład 14 Biosynteza białek

Wykład 14 Biosynteza białek BIOCHEMIA Kierunek: Technologia Żywności i Żywienie Człowieka semestr III Wykład 14 Biosynteza białek WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA CENTRUM BIOIMMOBILIZACJI I INNOWACYJNYCH MATERIAŁÓW OPAKOWANIOWYCH

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE w klasie III

WYMAGANIA EDUKACYJNE w klasie III WYMAGANIA EDUKACYJNE w klasie III Nr lekcji Temat lekcji Treści nauczania (pismem pogrubionym zostały zaznaczone treści Podstawy Programowej) Węgiel i jego związki z wodorem Wymagania i kryteria ocen Uczeń:

Bardziej szczegółowo

Bliskie spotkania z biologią. METABOLIZM część II. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW

Bliskie spotkania z biologią. METABOLIZM część II. dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW Bliskie spotkania z biologią METABOLIZM część II dr hab. Joanna Moraczewska, prof. UKW Instytut Biologii Eksperymetalnej, Zakład Biochemii i Biologii Komórki METABOLIZM KATABOLIZM - rozkład związków chemicznych

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne oraz sposoby sprawdzania wiadomości i umiejętności z biologii. w klasach pierwszych realizujących poziom rozszerzony.

Wymagania edukacyjne oraz sposoby sprawdzania wiadomości i umiejętności z biologii. w klasach pierwszych realizujących poziom rozszerzony. Wymagania edukacyjne oraz sposoby sprawdzania wiadomości i umiejętności z biologii w klasach pierwszych realizujących poziom rozszerzony. Cele kształcenia wymagania ogólne I. Poznanie świata organizmów

Bardziej szczegółowo

I. Węgiel i jego związki z wodorem

I. Węgiel i jego związki z wodorem NaCoBeZU z chemii dla klasy 3 I. Węgiel i jego związki z wodorem 1. Poznajemy naturalne źródła węglowodorów wymieniam kryteria podziału chemii na organiczną i nieorganiczną wyjaśniam, czym zajmuje się

Bardziej szczegółowo

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach Instytut Ochrony Zdrowia

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach Instytut Ochrony Zdrowia Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach Instytut Ochrony Zdrowia Nazwa programu kształcenia (kierunku) Pielęgniarstwo Poziom i forma studiów studia I stopnia stacjonarne Specjalność: Ścieżka dyplomowania:

Bardziej szczegółowo

Plan pracy dydaktycznej na chemii w klasach trzecich w roku szkolnym 2015/2016

Plan pracy dydaktycznej na chemii w klasach trzecich w roku szkolnym 2015/2016 1 Agnieszka Wróbel nauczyciel biologii i chemii Wrocław,01.09.2015r. Plan pracy dydaktycznej na chemii w klasach trzecich w roku szkolnym 2015/2016 Poziom wymagań Ocena Opis wymagań podstawowe niedostateczna

Bardziej szczegółowo

Podstawowe składniki odżywcze i ich rola dla organizmu człowieka ZAPRASZAMY

Podstawowe składniki odżywcze i ich rola dla organizmu człowieka ZAPRASZAMY Podstawowe składniki odżywcze i ich rola dla organizmu człowieka ZAPRASZAMY Czym są składniki odżywcze Składniki odżywcze substancje chemiczne dostarczane do organizmu przez pokarm, który dostaje się do

Bardziej szczegółowo

WĘGLOWODORY. Uczeń: Przykłady wymagań nadobowiązkowych Uczeń:

WĘGLOWODORY. Uczeń: Przykłady wymagań nadobowiązkowych Uczeń: WĘGLOWODORY Wymagania na ocenę dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą pisze wzory sumaryczne, zna nazwy czterech początkowych węglowodorów nasyconych; zna pojęcie: szereg homologiczny; zna ogólny

Bardziej szczegółowo

prof. dr hab. Maciej Ugorski Efekty kształcenia 2 Posiada podstawowe wiadomości z zakresu enzymologii BC_1A_W04

prof. dr hab. Maciej Ugorski Efekty kształcenia 2 Posiada podstawowe wiadomości z zakresu enzymologii BC_1A_W04 BIOCHEMIA (BC) Kod przedmiotu Nazwa przedmiotu Kierunek Poziom studiów Profil Rodzaj przedmiotu Semestr studiów 2 ECTS 5 Formy zajęć Osoba odpowiedzialna za przedmiot Język Wymagania wstępne Skrócony opis

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z chemii dla klasy 3b. Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Żarnowcu. na rok szkolny 2015/2016

Wymagania edukacyjne z chemii dla klasy 3b. Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Żarnowcu. na rok szkolny 2015/2016 Wymagania edukacyjne z chemii dla klasy 3b Gimnazjum Publicznego im. Jana Pawła II w Żarnowcu na rok szkolny 2015/2016 Nauczyciel: mgr Joanna Szasta Węgiel i jego związki z wodorem definiuje pojęcia: chemia

Bardziej szczegółowo

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II 10 października 2013: Elementarz biologii molekularnej www.bioalgorithms.info Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II Komórka: strukturalna i funkcjonalne jednostka organizmu żywego Jądro komórkowe: chroniona

Bardziej szczegółowo

SACHARYDY MONOSACHARYDY POLISACHARYDY OLIGOSACHARYDY

SACHARYDY MONOSACHARYDY POLISACHARYDY OLIGOSACHARYDY SACHARYDY MONOSACHARYDY POLISACHARYDY OLIGOSACHARYDY C x H 2y O y y = 2-10 Oligosacharydy oligomery węglowodanowe, które zawierają od 2 do 10 monomerów, którymi są cukry proste (monosacharydy), np. glukoza,

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z chemii oraz sposoby sprawdzania wiedzy i umiejętności

Wymagania edukacyjne z chemii oraz sposoby sprawdzania wiedzy i umiejętności Wymagania edukacyjne z chemii oraz sposoby sprawdzania wiedzy i umiejętności Kwasy Wymagania edukacyjne z podstawy programowej - klasa VIII Uczeń: definiuje pojęcie kwasy zgodnie z teorią Arrheniusa opisuje

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Pierwiastki i ich znaczenie biologiczne

Spis treści. Pierwiastki i ich znaczenie biologiczne Spis treści 1 Pierwiastki i ich znaczenie biologiczne 2 Woda 3 Cukrowce 4 Białka 5 Tłuszczowce 6 Kwasy nukleinowe Pierwiastki i ich znaczenie biologiczne Pierwiastki, których masa u człowieka nie przekracza

Bardziej szczegółowo

Trawienie i wchłanianie substancji odżywczych

Trawienie i wchłanianie substancji odżywczych Trawienie i wchłanianie substancji odżywczych Człowiek, aby mógł się rozwijać, wzrastać i wykonywać podstawowe funkcje życiowe musi się odżywiać. Poprzez ten proces każda komórka organizmu otrzymuje niezbędne

Bardziej szczegółowo

Zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze, mineralne, witaminy i wodę.

Zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze, mineralne, witaminy i wodę. Zapotrzebowanie organizmu na składniki odżywcze, mineralne, witaminy i wodę. Podział składników chemicznych organizmów Nasz pokarm jest mieszaniną różnych substancji chemicznych, które możemy podzielić

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia seminaryjne w semestrze letnim I Błony biologiczne

Zagadnienia seminaryjne w semestrze letnim I Błony biologiczne Zagadnienia seminaryjne w semestrze letnim 2019 I Błony biologiczne 1. Budowa i składniki błon biologicznych - fosfolipidy - steroidy - białka - glikoproteiny i glikolipidy 2. Funkcje błony komórkowej

Bardziej szczegółowo

Żywienie dziecka. Żywienie dziecka. Budowa nowych tkanek (rozrost) Odnowa zużytych tkanek. Wytwarzanie energii. Utrzymywanie temperatury ciała

Żywienie dziecka. Żywienie dziecka. Budowa nowych tkanek (rozrost) Odnowa zużytych tkanek. Wytwarzanie energii. Utrzymywanie temperatury ciała Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć

Bardziej szczegółowo

Program nauczania CHEMIA KLASA 8

Program nauczania CHEMIA KLASA 8 Program nauczania CHEMIA KLASA 8 DZIAŁ VII. Kwasy (12 godzin lekcyjnych) Wzory i nazwy kwasów Kwasy beztlenowe Kwas siarkowy(vi), kwas siarkowy(iv) tlenowe kwasy siarki Przykłady innych kwasów tlenowych

Bardziej szczegółowo

Makrocząsteczki. Przykłady makrocząsteczek naturalnych: -Polisacharydy skrobia, celuloza -Białka -Kwasy nukleinowe

Makrocząsteczki. Przykłady makrocząsteczek naturalnych: -Polisacharydy skrobia, celuloza -Białka -Kwasy nukleinowe Makrocząsteczki Przykłady makrocząsteczek naturalnych: -Polisacharydy skrobia, celuloza -Białka -Kwasy nukleinowe Syntetyczne: -Elastomery bardzo duża elastyczność charakterystyczna dla gumy -Włókna długie,

Bardziej szczegółowo

Umiejętności ponadpodstawowe Ocena bardzo dobra. Temat. Ocena celująca. Ocena dobra. Ocena dopuszczająca. Ocena dostateczna KWASY

Umiejętności ponadpodstawowe Ocena bardzo dobra. Temat. Ocena celująca. Ocena dobra. Ocena dopuszczająca. Ocena dostateczna KWASY Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z chemii dla klasy VIII, opracowane na podstawie programu nauczania chemii w szkole podstawowej

Bardziej szczegółowo

2. Produkty żywnościowe zawierające białka Mięso, nabiał (mleko, twarogi, sery), jaja, fasola, bób (rośliny strączkowe)

2. Produkty żywnościowe zawierające białka Mięso, nabiał (mleko, twarogi, sery), jaja, fasola, bób (rośliny strączkowe) BIAŁKA 1. Funkcja białek w organizmie Budulcowa mięśnie (miozyna), krew (hemoglobina, fibrynogen), włosy (keratyna), skóra, chrząstki, ścięgna (kolagen), białka współtworzą wszystkie organelle komórkowe

Bardziej szczegółowo

CHEMIA klasa 3 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery.

CHEMIA klasa 3 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery. CHEMIA klasa 3 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery. Dział - Węgiel i jego związki. określa, czym zajmuje się chemia organiczna definiuje

Bardziej szczegółowo

Wydział Rehabilitacji Katedra Nauk Przyrodniczych Kierownik: Prof. dr hab. Andrzej Wit BIOCHEMIA. Obowiązkowy

Wydział Rehabilitacji Katedra Nauk Przyrodniczych Kierownik: Prof. dr hab. Andrzej Wit BIOCHEMIA. Obowiązkowy Przedmiot: BIOCHEMIA I. Informacje ogólne Jednostka organizacyjna Nazwa przedmiotu Wydział Rehabilitacji Katedra Nauk Przyrodniczych Kierownik: Prof. dr hab. Andrzej Wit BIOCHEMIA Kod przedmiotu FI-07

Bardziej szczegółowo

Piramida przedstawia zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które

Piramida przedstawia zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które DROGI RODZICU Piramida przedstawia zasady prawidłowego odżywiania. Informuje o tym, ile porcji różnych grup produktów powinno znaleźć się w posiłkach, które zjadamy w ciągu dnia. Przy czym obowiązuje zasada,

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE z chemii dla klasy trzeciej

WYMAGANIA EDUKACYJNE z chemii dla klasy trzeciej Lucyna Krupa Rok szkolny 2016/2017 Anna Mikrut WYMAGANIA EDUKACYJNE z chemii dla klasy trzeciej Wyróżnia się wymagania na: ocenę dopuszczającą ocenę dostateczną (obejmują wymagania na ocenę dopuszczającą)

Bardziej szczegółowo

Plan wynikowy z chemii do klasy III gimnazjum w roku szkolnym 2017/2018. Liczba godzin tygodniowo: 1.

Plan wynikowy z chemii do klasy III gimnazjum w roku szkolnym 2017/2018. Liczba godzin tygodniowo: 1. 1 Plan wynikowy z chemii do klasy III gimnazjum w roku szkolnym 2017/2018. Liczba godzin tygodniowo: 1. Tytuł rozdziału w podręczniku Temat lekcji podstawowe Węgiel i jego związki z wodorem 1.Omówienie

Bardziej szczegółowo

Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2

Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 Tematyka zajęć z podstaw żywienia człowieka klasa: 1 TK -1, 1TK - 2 1. Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i strukturą egzaminu zewnętrznego. 2. Problematyka żywienia w Polsce i na świecie. -wymienia

Bardziej szczegółowo

Biomolekuły (3) Bogdan Walkowiak. Zakład Biofizyki Instytut Inżynierii Materiałowej Politechnika Łódzka. piątek, 7 listopada 2014 Biofizyka

Biomolekuły (3) Bogdan Walkowiak. Zakład Biofizyki Instytut Inżynierii Materiałowej Politechnika Łódzka. piątek, 7 listopada 2014 Biofizyka Wykład 3 Biomolekuły (3) Bogdan Walkowiak Zakład Biofizyki Instytut Inżynierii Materiałowej Politechnika Łódzka 1 Monomery i Polimery (1) Biomolekuły dzielimy na 4 klasy: białka kwasy nukleinowe wielocukry

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z chemii dla klasy VIII

Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z chemii dla klasy VIII Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z chemii dla klasy VIII Temat 1.Wzory i nazwy kwasów. dopuszczająca - zna zasady bezpiecznego posługiwania

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych CHEMIA klasa III Oceny śródroczne:

Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych CHEMIA klasa III Oceny śródroczne: Wymagania edukacyjne niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych CHEMIA klasa III Oceny śródroczne: Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: -określa, co to są

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE

WYMAGANIA EDUKACYJNE SZKOŁA PODSTAWOWA W RYCZOWIE WYMAGANIA EDUKACYJNE niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z CHEMII w klasie 8 Szkoły Podstawowej Wymagania edukacyjne niezbędne

Bardziej szczegółowo

BIOLOGIA klasa 1 LO Wymagania edukacyjne w zakresie podstawowym od 2019 roku

BIOLOGIA klasa 1 LO Wymagania edukacyjne w zakresie podstawowym od 2019 roku BIOLOGIA klasa 1 LO Wymagania edukacyjne w zakresie podstawowym od 2019 roku Temat Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca 1. Znaczenie nauk 1.

Bardziej szczegółowo

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2016/2017

Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2016/2017 Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu WydziałLekarski i Nauk o Zdrowiu obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 016/017 Kierunek studiów: Dietetyka

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania dla uczniów z obowiązkiem dostosowania wymagań z chemii kl. III

Przedmiotowy system oceniania dla uczniów z obowiązkiem dostosowania wymagań z chemii kl. III Chemia klasa III - wymagania programowe opracowane na podstawie przewodnika dla nauczycieli opublikowanego przez wydawnictwo OPERON I. Węgiel I jego związki z wodorem Wymagania na ocenę dopuszczającą -

Bardziej szczegółowo

SEMINARIUM 8:

SEMINARIUM 8: SEMINARIUM 8: 24.11. 2016 Mikroelementy i pierwiastki śladowe, definicje, udział w metabolizmie ustroju reakcje biochemiczne zależne od aktywacji/inhibicji przy udziale mikroelementów i pierwiastków śladowych,

Bardziej szczegółowo

Temat: Pokarm budulec i źródło energii.

Temat: Pokarm budulec i źródło energii. Temat: Pokarm budulec i źródło energii. 1. Dlaczego musimy się odżywiać? Pokarm dostarcza nam energii niezbędnej do wykonywania czynności życiowych. Pokarm dostarcza substancji budulcowych potrzebnych

Bardziej szczegółowo

Wymagania programowe na poszczególne oceny chemia kl. III 2014/2015

Wymagania programowe na poszczególne oceny chemia kl. III 2014/2015 Wymagania programowe na poszczególne oceny chemia kl. III 2014/2015 VI. Sole opisuje budowę soli wskazuje metal i resztę kwasową we wzorze soli zapisuje wzory sumaryczne soli (chlorków, arczków) tworzy

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE z chemii dla klasy trzeciej gimnazjum

WYMAGANIA EDUKACYJNE z chemii dla klasy trzeciej gimnazjum Lucyna Krupa Rok szkolny 2018/2019 Anna Mikrut WYMAGANIA EDUKACYJNE z chemii dla klasy trzeciej gimnazjum Wyróżnia się wymagania na: ocenę dopuszczającą ocenę dostateczną (obejmują wymagania na ocenę dopuszczającą)

Bardziej szczegółowo

Uczeń: omawia cechy organizmów wyjaśnia cele, przedmiot i metody badań naukowych w biologii omawia istotę kilku współczesnych odkryć.

Uczeń: omawia cechy organizmów wyjaśnia cele, przedmiot i metody badań naukowych w biologii omawia istotę kilku współczesnych odkryć. Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy pierwszej szkoły ponadpodstawowej w zakresie podstawowym od 2019 roku Poziom wymagań Temat ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra

Bardziej szczegółowo

Tematy- Biologia zakres rozszerzony, klasa 2TA,2TŻ-1, 2TŻ-2

Tematy- Biologia zakres rozszerzony, klasa 2TA,2TŻ-1, 2TŻ-2 Tematy- Biologia zakres rozszerzony, klasa 2TA,2TŻ-1, 2TŻ-2 Nr lekcji Temat Zakres treści 1 Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i podstawą programową PSO, wymagania edukacyjne i podstawa programowa

Bardziej szczegółowo

Budowa i klasyfikacja lipidów

Budowa i klasyfikacja lipidów Budowa i klasyfikacja lipidów Klasyfikacja lipidów Lipidy Kwasy tłuszczowe Tłuszcze obojętne Woski Fosfolipidy Sfingolipidy Glikolipidy Steroidy Zawierające: - glicerol - grupę fosforanową - kwasy tłuszczowe

Bardziej szczegółowo

Żywienie dziecka. dr n.med. Jolanta Meller

Żywienie dziecka. dr n.med. Jolanta Meller Żywienie dziecka dr n.med. Jolanta Meller Na wiele potrzebnych nam rzeczy możemy poczekać. Dziecko nie może. Właśnie teraz formują się jego kości, tworzy się krew, rozwija umysł. Nie możemy mu powiedzieć

Bardziej szczegółowo

Cz. XXVIII - c Węglowodany - cukry - sacharydy: disacharydy i polisacharydy

Cz. XXVIII - c Węglowodany - cukry - sacharydy: disacharydy i polisacharydy Cz. XXVIII - c Węglowodany - cukry - sacharydy: disacharydy i polisacharydy I. Budowa i właściwości disacharydów Wiązanie między monosacharydami powstaje z udziałem dwóch grup hydroksylowych pochodzących

Bardziej szczegółowo

Źródła energii dla mięśni. mgr. Joanna Misiorowska

Źródła energii dla mięśni. mgr. Joanna Misiorowska Źródła energii dla mięśni mgr. Joanna Misiorowska Skąd ta energia? Skurcz włókna mięśniowego wymaga nakładu energii w postaci ATP W zależności od czasu pracy mięśni, ATP może być uzyskiwany z różnych źródeł

Bardziej szczegółowo

Generator testów 1.3.1 Biochemia wer. 1.0.5 / 14883078 Strona: 1

Generator testów 1.3.1 Biochemia wer. 1.0.5 / 14883078 Strona: 1 Przedmiot: Biochemia Nazwa testu: Biochemia wer. 1.0.5 Nr testu 14883078 Klasa: zaoczni_2007 IBOS Odpowiedzi zaznaczamy TYLKO w tabeli! 1. Do aminokwasów aromatycznych zalicza się A) G, P oraz S B) L,

Bardziej szczegółowo

ZWIĄZKI WĘGLA Z WODOREM 1) Uzupełnij i uzgodnij równania reakcji spalania całkowitego alkanów, alkenów i alkinów.

ZWIĄZKI WĘGLA Z WODOREM 1) Uzupełnij i uzgodnij równania reakcji spalania całkowitego alkanów, alkenów i alkinów. Nauczanie domowe WIEM, CO TRZEBA Klasa VIII Chemia od listopada do czerwca aktualizacja 05.10.2018 ZWIĄZKI WĘGLA Z WODOREM 1) Uzupełnij i uzgodnij równania reakcji spalania całkowitego alkanów, alkenów

Bardziej szczegółowo

Substancje o znaczeniu biologicznym - powtórzenie. Składniki żywności (składniki odżywcze) to składniki, które człowiek przyjmuje głównie z pokarmem.

Substancje o znaczeniu biologicznym - powtórzenie. Składniki żywności (składniki odżywcze) to składniki, które człowiek przyjmuje głównie z pokarmem. Substancje o znaczeniu biologicznym - powtórzenie Składniki żywności (składniki odżywcze) to składniki, które człowiek przyjmuje głównie z pokarmem. Produkty spożywcze bogate w: białka mięso czerwone,

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania z chemii kl. III

Przedmiotowy system oceniania z chemii kl. III Chemia klasa III - wymagania programowe opracowane na podstawie przewodnika dla nauczycieli opublikowanego przez wydawnictwo OPERON I. Węgiel I jego związki z wodorem Wymagania na ocenę dopuszczającą -

Bardziej szczegółowo

KWASY. Dopuszczający:

KWASY. Dopuszczający: KWASY Dopuszczający: wymienia zasady bhp dotyczące obchodzenia się z kwasami, zalicza kwasy do elektrolitów, opisuje budowę kwasów, opisuje różnice w budowie kwasów beztlenowych i kwasów tlenowych, zapisuje

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Od Autora 9. Wprowadzenie 11 CZĘŚĆ A. MOLEKULARNE MENU 13

Spis treści. Od Autora 9. Wprowadzenie 11 CZĘŚĆ A. MOLEKULARNE MENU 13 Spis treści Od Autora 9 Wprowadzenie 11 CZĘŚĆ A. MOLEKULARNE MENU 13 1. Białka 13 1.1. Budowa białek 13 1.1.1. Peptydy 15 1.1.2. Struktury przestrzenne łańcuchów polipeptydowych 16 1.1.2.1. Bioróżnorodność

Bardziej szczegółowo

Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko. Syllabus przedmiotowy 2016/ /2019

Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko. Syllabus przedmiotowy 2016/ /2019 Podkowiańska Wyższa Szkoła Medyczna im. Z. i J. Łyko Syllabus przedmiotowy 2016/2017-2018/2019 Wydział Fizjoterapii Kierunek studiów Fizjoterapia Specjalność ----------- Forma studiów Stacjonarne / Niestacjonarne

Bardziej szczegółowo

Kwasy nukleinowe i białka

Kwasy nukleinowe i białka Metody bioinformatyki Kwasy nukleinowe i białka prof. dr hab. Jan Mulawka Kwasy nukleinowe DNA Kwas dezoksyrybonukleinowy jest to należący do kwasów nukleinowych wielkocząsteczkowy organiczny związek chemiczny,

Bardziej szczegółowo

Notatki maturalne z biologii cz. 1

Notatki maturalne z biologii cz. 1 Maciej Dombrowski Notatki maturalne z biologii cz. 1 darmowa wersja próbna Projekt okładki: Maciej Dombrowski Copyright by Maciej Dombrowski, wszelkie prawa zastrzeżone ISBN: 978-83-7859-721-6 Przedmowa

Bardziej szczegółowo

Regulamin Przedmiotowy. XII Wojewódzkiego Konkursu Chemicznego. dla uczniów szkół gimnazjalnych województwa świętokrzyskiego

Regulamin Przedmiotowy. XII Wojewódzkiego Konkursu Chemicznego. dla uczniów szkół gimnazjalnych województwa świętokrzyskiego Regulamin Przedmiotowy XII Wojewódzkiego Konkursu Chemicznego dla uczniów szkół gimnazjalnych województwa świętokrzyskiego w roku szkolnym 2014/ 2015 I. Informacje ogólne 1. Niniejszy Regulamin określa

Bardziej szczegółowo

Skala słodkości cukrów Laktoza < maltoza < glukoza < sacharoza < fruktoza najsłodsza

Skala słodkości cukrów Laktoza < maltoza < glukoza < sacharoza < fruktoza najsłodsza Źródła cukrów (węglowodanów) w produktach spożywczych: Warzywa i owoce (winogrona cukier gronowy glukoza) Produkty zbożowe: pieczywo, kasze, płatki śniadaniowe Funkcja węglowodanów w organizmie: Energetyczna:

Bardziej szczegółowo

Mechanizmy działania i regulacji enzymów

Mechanizmy działania i regulacji enzymów Mechanizmy działania i regulacji enzymów Enzymy: są katalizatorami, które zmieniają szybkość reakcji, same nie ulegając zmianie są wysoce specyficzne ich aktywność może być regulowana m.in. przez modyfikacje

Bardziej szczegółowo

CHEMIA. Treści nauczania- wymagania szczegółowe. Substancje i ich właściwości. Uczeń: Wewnętrzna budowa materii. Uczeń:

CHEMIA. Treści nauczania- wymagania szczegółowe. Substancje i ich właściwości. Uczeń: Wewnętrzna budowa materii. Uczeń: CHEMIA Treści nauczania- wymagania szczegółowe Substancje i ich właściwości. Uczeń: Podaje przykłady zastosować chemii w życiu codziennym Nazywa wybrane szkło i sprzęt laboratoryjny oraz określa jego przeznaczenie

Bardziej szczegółowo

Sole Mineralne. Ciećwierski Szczepan Popławki Bartłomiej 1 TI

Sole Mineralne. Ciećwierski Szczepan Popławki Bartłomiej 1 TI Sole Mineralne Ciećwierski Szczepan Popławki Bartłomiej 1 TI Spis Treści 1. Co to są Sole Mineralne? 2. Rola Soli Mineralnych w Organizmie? 3. Co to są Mikro i Makroelementy? 4. Przyczyny niedoboru Soli

Bardziej szczegółowo

KLASA TRZECIA. Węgiel i jego związki z wodorem 1. Poznajemy naturalne źródła węglowodorów. Wymagania edukacyjne. Tytuł rozdziału w podręczniku

KLASA TRZECIA. Węgiel i jego związki z wodorem 1. Poznajemy naturalne źródła węglowodorów. Wymagania edukacyjne. Tytuł rozdziału w podręczniku 1 KLASA TRZECIA Tytuł rozdziału w podręczniku Temat lekcji Treści nauczania Wymagania edukacyjne podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP) Węgiel i jego związki z wodorem 1. Poznajemy naturalne źródła 2.1. Szereg

Bardziej szczegółowo

Informacje dotyczące pracy kontrolnej

Informacje dotyczące pracy kontrolnej Informacje dotyczące pracy kontrolnej Słuchacze, którzy z przyczyn usprawiedliwionych nie przystąpili do pracy kontrolnej lub otrzymali z niej ocenę negatywną zobowiązani są do dnia 06 grudnia 2015 r.

Bardziej szczegółowo

Best Body. W skład FitMax Easy GainMass wchodzą:

Best Body. W skład FitMax Easy GainMass wchodzą: Gainery > Model : - Producent : Fitmax Easy GainMass - to produkt przeznaczony jest szczególnie dla sportowców trenujących dyscypliny siłowe, szybkościowo-siłowe oraz wytrzymałościowe. Doskonale dopracowany

Bardziej szczegółowo

Sylabus: Biochemia. 1. Metryczka II WYDZIAŁ LEKARSKI Z ODDZIAŁEM NAUCZANIA W JĘZYKU ANGIELSKIM ORAZ ODDZIAŁEM FIZJOTERAPII.

Sylabus: Biochemia. 1. Metryczka II WYDZIAŁ LEKARSKI Z ODDZIAŁEM NAUCZANIA W JĘZYKU ANGIELSKIM ORAZ ODDZIAŁEM FIZJOTERAPII. Sylabus: Biochemia 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia II WYDZIAŁ LEKARSKI Z ODDZIAŁEM NAUCZANIA W JĘZYKU ANGIELSKIM ORAZ ODDZIAŁEM FIZJOTERAPII FIZJOTERAPIA, STUDIA I STOPNIA, PROFIL PRAKTYCZNY,

Bardziej szczegółowo