Powietrzno-wodna instalacja zraszająca do kombajnów górniczych rozwiązanie ciągle doskonalone

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Powietrzno-wodna instalacja zraszająca do kombajnów górniczych rozwiązanie ciągle doskonalone"

Transkrypt

1 Dr inŝ. Driusz PROSTAŃSKI Mgr inŝ. Dominik BAŁAGA Mgr inŝ. Pior ROJEK Insyu Tecniki Górniczej KOMAG Mgr inŝ. Jnusz SEDLACZEK Powierzno-wodn inslcj zrszjąc do kombjnów górniczyc rozwiąznie ciągle doskonlone S r e s z c z e n i e W rykule omówiono oprcowne w ITG KOMAG rozwiązni zrszni powierzno-wodnego z wykorzysniem spręŝonego powierz, przeznczone dl kombjnów górniczyc ścinowyc i codnikowyc. Podno przebieg i wyniki bdń snowiskowyc yc rozwiązń. Przedswiono kŝe kulny sn ic wdroŝeni orz ewolucję yc rozwiązń, będącą wynikiem zdobywnyc doświdczeń podczs eksplocji w polskic koplnic, mszyn wyposŝonyc w e inslcje. S u m m r y Soluions of ir-nd-wer sprying wi e use of compressed ir, designed for longwll serers nd rodeders, wic were developed e KOMAG Insiue of Mining Tecnology, were discussed in e pper. Relizion nd resuls of snd ess of is soluions were presened. Presen condiion of implemenion of ese soluions nd eir evoluion, wic is resul of gined eperience during mining in Polis collieries, were lso presened. 1. Wsęp Zley zrszni powierzno-wodnego, zwłszcz z wykorzysniem spręŝonego powierz, snowiły inspircję do podjęci prc nd jego wdroŝeniem do inslcji zwlczjącyc zgroŝeni pyłowe i menowe, w górniczyc kombjnc ścinowyc i codnikowyc. Wykorzysnie w inslcji zrszjącej wody pod niewielkim ciśnieniem orz spręŝonego powierz, zpewni brdzo dobre i równomierne rozdrobnienie kropel wody w srumienic powierzno-wodnyc wyrzucnyc przez dysze, co m niezwykle isone znczenie dl skueczności jej dziłni. Prowdzi o kŝe do zmniejszeni ilości wody w urobku orz poprwy komforu prcy przez obniŝenie poziomu wilgoności orz poprwę wenylcji w wyrobisku. W powierzno-wodnyc inslcjc zrszjącyc wykorzysywne są zrówno dysze sndrdowe, zsilne wcześniej wyworzoną w odpowiednic mieszlnikc mieszniną powierzno-wodną, jk i specjlnie oprcowne dysze dwuczynnikowe, w kóryc miesznie czynników wody i spręŝonego powierz, nsępuje dopiero wewnąrz dysz. Bdni i obserwcje wskzują jednozncznie, Ŝe zdecydownie korzysniejsze prmery srumieni powierzno-wodnego osiągne są przy zsosowniu dysz dwuczynnikowyc. W ITG KOMAG od kilu l relizowne są prce nukowo-bdwcze i wdroŝeniowe zmierzjące do zsosowni inslcji powierzno-wodnej do kombjnów ścinowyc i codnikowyc, jko środk zpobiegjącego zgroŝeniom pyłowym i menowym powsją- cym w procesie urbini ymi mszynmi. W wyniku yc prc powsły nowe koncepcje rozwiązń inslcji zrszjącyc, kóre po poprzedzjącyc ic wdroŝenie wszecsronnyc bdnic, w corz szerszym zkresie znjdują zsosownie w polskim górnicwie w produkownyc w krju kombjnc ścinowyc, osnio kŝe codnikowyc.. Koncepcje inslcji powierzno-wodnego zrszni przeznczone do kombjnów ścinowyc i codnikowyc Iso rozwiązni oprcownej w ITG KOMAG powierzno-wodnej inslcji [] do kombjnów ścinowyc poleg n zsosowniu dwóc ukłdów zrszni: MASZYY GÓRICZE 1/009 3 zewnęrznego, zbudownego n rmionc, wywrzjącego izolującą od ooczeni kurynę wodną wokół kŝdego z orgnów urbijącyc kombjnu, wewnęrznego, zrszjącego wodnymi lub powierzno-wodnymi srumienimi, wyryskującymi z dysz osdzonyc w specjlnyc obsdc (lub ucwyc noŝowyc) rozmieszczonyc n płc i rczy ociosowej w orgnc; kie ułoŝenie dysz relizuje meodę zrszni znoŝowego (srumień zrszjący podwny jes n ylną ścinkę osrz noŝ i n bruzdę jego skrwni). Obydw ukłdy zrszni, zrówno dl lewego rmieni i orgnu orz prwego rmieni i orgnu zsilne są wodą doprowdzną z rurociągu p.poŝ. (poprzez zesw filrcyjny) z pomocą pompy podnoszącej ciś-

2 nienie. Z pompy wod płynie do mszyny mgisrlą złoŝoną njpierw z przewodów 50 mm, nsępnie w zswkc przewodmi 3 mm. Powierze zś doprowdzne jes do poszczególnyc ukłdów zrszni bezpośrednio z mgisrli, njpierw o średnicy 50 mm, w zswkc o średnicy 3 mm, zsilnej spręŝrką umieszczoną w codniku przyścinowym. W ścinie, przed doprowdzeniem do mszyny, obydwie mgisrle złoŝone z przewodów o średnicy 3 mm, ułoŝone są w ukłdku przewodów przemieszczjącym się w zswkc przenośnik ścinowego. mszynie znjduje się inslcj rozprowdzjąc poszczególne czynniki do dysz zrszjącyc orz do sysemu cłodzeni kombjnu. W inslcji zbudowne są mieszlniki czynników zrszni, odpowiednie zwory, czujniki przepływu i ciśnieni orz wskźniki ic wielkości. Oprcowne rozwiąznie dl kombjnu codnikowego o sprzęŝony z podesem zesw osłonięyc berii zrszjącyc [6], kóry skłd się z ośmiu berii rozmieszczonyc po czery względem kombjnowego wysięgnik w ukłdzie zbliŝonym do zwróconyc do siebie lier C. W sumie zesw skłd się z dwóc berii do zrszni górnej powierzcni orgnu, dwóc berii do zrszni dolnej powierzcni urbijącego orgnu orz z dwóc berii usyuownyc z kŝdej ze sron wysięgnik do zrszni czołowyc powierzcni orgnu. Dodkowo między górnymi berimi zsosowno 3 dysze (beri cenrln) osdzone n górnej powierzcni wysięgnik. Tkie rozmieszczenie berii powoduje, Ŝe zbudowne w nic dwuczynnikowe zrszjące dysze swoimi srumienimi obejmują cły obwód urbijącego orgnu, swrzjąc swoim dziłniem szczelną powierzno-wodną kurynę, obejmującą i izolującą obszr prcy urbijącego orgnu. W kŝdej z berii wod i spręŝone powierze przepływją niezleŝnymi knłmi Ŝ do dysz, gdzie nsępuje wymiesznie czynników, nsępnie wyrzucenie ic w formie rozpylonego erozolu w kierunku orgnu urbijącego. Powierzno-wodn kuryn kombjnu codnikowego jes zsiln wodą wykorzysywną wcześniej w ukłdzie cłodzeni, dzięki czemu w znczący sposób zmniejszon zosje ilość zuŝywnej wody przez mszynę. Wod do kombjnu dosrczn jes z rurociągu p.poŝ. lub pompy znjdującej się w urbinym codniku. Powierze spręŝone do kuryny dosrczne jes przewodmi łączącymi ją ze spręŝrką ulokowną w drąŝonym codniku. Podobnie jk dl kombjnu ścinowego n mszynie ulokown jes inslcj rozprowdzjąc i konrolując poszczególne czynniki zrszni, złoŝon z odpowiednic zworów (redukcyjnyc, zwronyc i bezpieczeńsw), progowyc czujników ciśnieni, regulorów przepływu i czujników przepływu wody. 3. Zkres przeprowdzonyc prób i bdń, poprzedzjącyc wdroŝenie inslcji powierzno-wodnyc w wrunkc eksplocyjnyc Wykonnie i wdroŝenie nowej powierzno-wodnej inslcji poprzedzone było brdzo szerokimi i wszecsronnymi esmi orz bdnimi snowiskowymi, kóre między innymi obejmowły: symulcje kompuerowe przewidywnyc rozwiązń, bdni snowiskowe dwuczynnikowyc dysz zrszjącyc [4], próby snowiskowe w ITG KOMAG doświdczlnego ukłdu zrszni z rmieni RW-50MZ kombjnu ścinowego i z jego orgnu orz próby snowiskowe kombjnu codnikowego wyposŝonego w kurynę powierzno-wodną w REMAG-u, noworskie bdni snowiskowe skueczności dziłni nowej koncepcji zrszni, w spekcie gszeni i zpobiegniu zpłonom gzu zrówno w zsosowniu do kombjnu ścinowego, jk i kombjnu codnikowego. Symulcje kompuerowe przeprowdzone w ITG KOMAG miły n celu przede wszyskim określenie njkorzysniejszego rozmieszczeni dysz dwuczynnikowyc n rmieniu kombjnu ścinowego lub berii zrszjącyc sprzęŝonyc z pomosem w kombjnie codnikowym, w spekcie uworzeni kuryny izolującej orgn urbijący. Próby i bdni oryginlnego rmieni kombjnu ścinowego wrz z orgnem urbijącym, bądź eŝ kombjnu codnikowego, wyposŝonyc w powierzno-wodny ukłd zrszjący miły n celu pierwsze sprwdzenie dziłni nowej koncepcji. Kolejne bdni przeprowdzone zosły n specjlnie zbudownym snowisku bdwczym w kredyownym lbororium KD Brbr [1], gdzie zbudowno rmię ścinowego kombjnu ypu KSW-460E wrz z orgnem urbijącym wyposŝone w powierzno-wodną inslcję. Zespoły e były częścią kombjnu przewidzinego do prcy w KWK Pniówek. Bdni e, noworskie w polskim górnicwie, miły n celu ocenę skueczności dziłni ej inslcji pod kąem skueczności gszeni płomieni plącego się gzu orz zpobiegni powswniu zpłonów gzu. Wielokronie przeprowdzone esy pokzły, Ŝe zsosown inslcj jes zdoln nycmis zgsić płomienie zplonego gzu, jk równieŝ nie dopuszcz do powsni zpłonu gzu podczs inicjownyc z pomocą główek zplczyc iskier w mosferze wprowdzonego gzu. Podobne bdni zosły przeprowdzone n ym smym snowisku, gdzie zbudowno wysięgnik kombjnu codnikowego R-00 wyposŝonego w kurynę 4 MASZYY GÓRICZE 1/009

3 powierzno-wodną wrz z poprzecznym orgnem urbijącym (bez zrszni sekorowego) [5]. Wielokronie przeprowdzone esy pokzły, Ŝe zsosown kuryn jes zdoln nieml nycmis (do 5 s) zgsić płomienie zplonego gzu, jk równieŝ nie pozwl n powsnie zpłonu gzu podczs inicjowni iskier z pomocą główek zplczyc w mosferze gzu wprowdzonego w obszr orgnu urbijącego. wn. W efekcie inslcj ulokown n mszynie uległ znczącemu uproszczeniu, poprzez zmniejszenie ilości czujników i zworów redukcyjnyc orz dzięki innemu ic usyuowniu w inslcji. Oseczną wersję scemu ydrulicznego inslcji zsosownej w kombjnie KSW-460E eksploownym w KWK Pniówek pokzno n rysunku 3. Pozyywne wyniki podnyc powyŝej przeprowdzonyc esów i bdń powierzcniowyc, osecznie zdecydowły o podjęciu decyzji o wdroŝeniu do eksplocji yc rozwiązń. 4. WdroŜenie i doskonlenie inslcji powierzno-wodnyc Rozwiązni inslcji powierzno-wodnyc w wyniku przeprowdzonyc esów i bdń powierzcniowyc orz zdobywnyc doświdczeń eksplocyjnyc, były ciągle doskonlone i n bieŝąco wprowdzne do produkownyc kombjnów. Doyczy o zwłszcz ukłdu ydrulicznego inslcji, kóry odgryw isoną rolę w yc rozwiąznic, jego elemeny zpewniją prwidłowy przepływ i rozdził czynników zrszni orz konrolę ic prmerów Ewolucj rozwiązni w kombjnc ścinowyc Jko miejsce prób i bdń eksplocyjnyc prooypowej powierzno-wodnej inslcji zrszjącej (rys. 1.) wyypowno ścinę nr W-9 w pokłdzie nr 357/1 w KWK Pniówek [3], gdzie 14 sierpni 006 r. nsąpiło urucomienie kombjnu ypu KSW-460E produkcji Zbrzńskic Zkłdów Mecnicznyc S.A. Zbudown n kombjnie inslcj umoŝliwił dwuwrinową jej prcę, jko zrszjącą w ukłdzie powierzno-wodnym lub jko sndrdowej ypowo wodnej (rys. ). Wybór sposobu zrszni relizowny był poprzez przeserownie odpowiednic zworów n mszynie, n dopływie powierz orz wody. Brk włściwego ciśnieni lub włściwego nęŝeni przepływu kóregokolwiek z czynników w inslcji powierznowodnej (wodnej) jes zsygnlizowny przez odpowiedni czujnik i powoduje zrzymnie prcy kombjnu. Po wybrniu ściny W-9 kombjn wdroŝono do prcy kolejno ścinc W-10 i W-8 zloklizownyc w ym smym pokłdzie. KŜdorzow zmin loklizcji kombjnu poprzedzn był przeprowdzeniem przeglądu ecnicznego mszyny n powierzcni, w czsie kórego modernizowno inslcję zrszjącą pod kąem jej uproszczeni i poprwieni skueczności dziłni, opierjąc się n sposrzeŝenic i doświdczenic uzysknyc w czsie wcześniejszej eksplocji. W sumie inslcj był rzykronie modernizo- Rys.1. Dziłjąc inslcj powierzno-wodn kombjnu ścinowego ypu KSW-460E W mrcu 008 roku w KWK Budryk wdroŝono kolejny kombjn ypu KSW-460E wyposŝony w inslcję powierzno-wodną z wykorzysniem spręŝonego powierz (rys. 4). Zsosown w nim inslcj uległ dlszej modernizcji (w porównniu do zsosownej w KWK Pniówek ) pod względem korzysniejszego rozprowdzeni czynników n mszynie orz w zkresie ulokowni elemenów inslcji pod kąem lepszego ic zbezpieczeni przed uszkodzenimi. Dobre wyniki prcy powierzno-wodnej inslcji w kombjnc ypu KSW-460E orz wysok skueczność w zwlczniu płomieni i zpłonu gzu uzyskn podczs esów snowiskowyc, spowodowły wzros zineresowni ym rozwiązniem ze srony koplń. Efekem ego był decyzj o wprowdzeniu ego rozwiązni kŝe do innyc ypów kombjnów ścinowyc produkownyc w Zbrzńskic Zkłdc Mecnicznyc S.A. Producen zwrócił się do ITG KOMAG o oprcownie kiego rozwiązni do nowyc ypów kombjnów o symbolc KSW-880EU i KSW-1140EZ. W wyniku podjęyc prc n począku drugiej połowy 008 roku oprcowno kolejną udoskonloną wersję inslcji powierzno-wodnej (rys. 5) dososowną do kombjnu KSW-880EU z rmionmi ypu R-300. Dzięki noworskiemu rozwiązniu wprowdzonemu do ej inslcji, jej ukłd ydruliczny porfi się w sposób smoczynny przysosowć do prcy, jko wodn inslcj zrszjąc, zcowując odpowiednią niezbędną skueczność dziłni. Syucj k powsje z cwilą nieprzewidywlnej przerwy w zsilniu spręŝonego powierz lub w przypdku zisnieni po- MASZYY GÓRICZE 1/009 5

4 6 MASZYY GÓRICZE 1/009 Rys.. Scem ydruliczny prooypowej powierzno-wodnej inslcji zrszjącej do kombjnu ścinowego ypu KSW-460E urbijącego w KWK Pniówek

5 MASZYY GÓRICZE 1/009 7 Rys.3. Oseczn wersj scemu powierzno-wodnej inslcji zrszjącej do kombjnu ypu KSW-460E w KWK Pniówek

6 8 MASZYY GÓRICZE 1/009 Rys.4. Scem ydruliczny powierzno-wodnej inslcji zrszjącej zsosownej w kombjnie ypu KSW-460E eksploownym w KWK Budryk

7 MASZYY GÓRICZE 1/009 9 Rys.5. Ukłd ydruliczny powierzno-wodnej inslcji zrszjącej przeznczonej do kombjnu ścinowego ypu KSW-880EU

8 rzeby zsosowni lernywnego zrszni ylko wodnego. W momencie przypdkowego lub celowego odcięci zsilni inslcji spręŝonym powierzem, nsępuje smoczynne przeserownie się ukłdu ydrulicznego inslcji n zrsznie wodne, dziłjące głównie w formie inslcji wewnęrznej z orgnów urbijącyc. Tkie dziłnie inslcji uzyskno dzięki zsosowniu bliźniczyc zworów zwronyc o dziłniu przemiennym serownyc spręŝonym powierzem. Pondo w ukłdzie zsilni dysz dwuczynnikowyc, zloklizownyc n kombjnowyc rmionc zsosowno regulory przepływu mjące z zdnie ogrniczyć ilość doprowdznej wody do części yc dysz (rys. 4). Zpewni o w przypdku zrszni ylko wodnego, dynmiczny wypływ wody z pierwszyc dwóc dysz n kŝdym rmieniu, jednocześnie nie pozwl n zknie dysz pozosłyc. Akulnie oprcowywn jes w ITG KOMAG k sm wersj inslcji powierzno-wodnej, jk dl kombjnu KSW-880EU, z przeznczeniem dl kombjnu duŝej mocy ypu KSW-1140EZ. 4.. WdroŜenie w kombjnc codnikowyc Korzysne wyniki bdń i pozyywne efeky prcy powierzno-wodnej inslcji w zsosowniu do kombjnu ścinowego, wzbudziły zineresownie ego rodzju rozwiązniem, u producen kombjnów codnikowyc w firmie REMAG S.A. Zowocowło o nwiązniem współprcy z ITG KOMAG, w wyniku czego od mrc 007 r. przysąpiono do oprcowni zrszni powierzno-wodnego dl kombjnów codnikowyc ypu R-00. W wyniku yc prc powsł dokumencj konsrukcyjn powierzno-wodnej kuryny zrszjącej, w oprciu o kórą w miesiącc lipcu i sierpniu 007 r. wykonno jej prooyp, nsępnie zbudowno ją n kombjnie codnikowym ypu R-00 (rys. 6). Rys.6. Widok n dziłjącą kurynę powierzno-wodną, zbudowną n kombjnie codnikowym ypu R-00 Kombjn R-00 wyposŝony w nową inslcję zrszjącą złoŝoną z powierzno-wodnyc berii zrszjącyc, wyposŝonyc w oprcowne w ITG KOMAG dwuczynnikowe dysze ypu STK-R [4], zosł pokzny n ekspozycji firmy REMAG S.A. podczs Międzynrodowyc Trgów Górnicw, Przemysłu Energeycznego i Huniczego KATOWICE 007. rysunku 7 przedswiono scem ydruliczny kuryny powierzno-wodnej w zsosowniu do kombjnu codnikowego ypu R-00. Inslcję kuryny włączono w obieg wodny kombjnu, wprowdzjąc do inslcji rozdzielcz serowny ręcznie, kóry umoŝliwi odcięcie wody zsiljącej kurynę powierzno-wodną, gdy zcodzi k porzeb (w czsie posoju kombjnu). Wówczs obieg wodnej inslcji cłodzącej dził ndl, cłodząc silnik główny npędowy orz zsiljąc wymienniki ciepł, nsępnie wod cłodząc wypływ n spąg przez ylne berie zrszjące skierowne n przesyp przenośnik kombjnu [6]. Po przeprowdzeniu wspomninyc wcześniej, z wynikiem pozyywnym esc, w zkresie zwlczni zgroŝeń gzowyc, kombjn en zosł wdroŝony w grudniu 008 r. do prcy w wyrobisku codnikowym drąŝonym w koplni Murcki. Przed przekzniem kombjnu koplni, przeprowdzono we wrześniu oseczne próby snowiskowe inslcji n erenie firmy REMAG S.A., mjące n celu uslenie prmerów czynników zrszni n mszynie orz określenie wrości progowyc yc prmerów pod kąem zdziłni czujników wyłączjącyc kombjn. Dlsze plny rozszerzeni zkresu sosowni ego rozwiązni przewidują wdroŝenie kuryny powierznowodnej w kombjnie codnikowym ypu KR-150 produkcji REMAG S.A. 5. Podsumownie Anlizując przedswiony powyŝej doycczsowy zkres, przebieg wdroŝeni orz wyniki bdń i prcy powierzno-wodnyc rozwiązń sysemów zrszni w polskic kombjnc górniczyc, moŝn swierdzić, Ŝe jes o rozwiąznie wciąŝ rozwojowe, mogące zncząco poprwić bezpieczeńswo i komfor prcy górników w wyrobiskc urbinyc kombjnmi w polskic koplnic węgl kmiennego. Isonymi zlemi ego rozwiązni są: wysok skueczność w zwlczniu zgroŝeń wynikjącyc z wypływu lub zpłonu gzu w rkcie urbini orz wzros skueczności zwlczni zpyleni powsjącego w wyniku procesu urbini, przy jednoczesnyc korzyścic wynikjącyc ze znczącego zmniejszeni ilości zuŝywnej wody, w porównniu do meod doycczs sosownyc. 10 MASZYY GÓRICZE 1/009

9 MASZYY GÓRICZE 1/ Rys.7. Scem ydruliczny inslcji kuryny powierzno-wodnej zsosownej w kombjnie codnikowym ypu R-00

10 Doycczsowe doświdczeni, zwłszcz eksplocyjne, nowo oprcownyc rozwiązń zrszni powierzno-wodnego z wykorzysniem spręŝonego powierz pokzły równieŝ, Ŝe wciąŝ moŝn doskonlić e rozwiązni, szczególnie w obszrze ic ukłdów ydrulicznyc zbudownyc n mszynie. Lierur 1. Lebecki K., Prosński D., Sedlczek J., Zellner E.: Wyniki piloŝowyc bdń nowej inslcji powierzno-wodnego zrszni n kombjnc ścinowyc, w spekcie gszeni i zpobiegni zpłonom gzu. Przegląd Górniczy nr 7-8/006. Lipiec-sierpień Pieczor E., Prosński D., Rojek P., Sedlczek J.: ow koncepcj zrszni powierzno-wodnego do zwlczni zpyleni i zgroŝeni menowego. Bezpieczeńswo Prcy i Ocron Środowisk w Górnicwie miesięcznik WUG nr 3. Mrzec Prosński D., Rojek P., Błg D., Wiśnirz D., Menlik K.: Bdni i ocen wdroŝeni powierznowodnej inslcji zrszjącej kombjnu KSW- 460E. Refer n konferencję CMG KOMAG p. Innowcyjne i bezpieczne mszyny i urządzeni dl górnicw węgl kmiennego, Szczyrk, lisopd Prosński D., Rojek P., Sedlczek J.: owe rozwiązni dysz zrszjącyc dl górnicw oprcowne w CMG KOMAG. Refer n konferencję CMG KOMAG p. Innowcyjne i bezpieczne mszyny i urządzeni dl górnicw węgl kmiennego, Szczyrk, lisopd Prosński D., Błg D., Rojek P., Sedlczek J.: Wyniki bdń snowiskowyc kuryny powierznowodnej do kombjnu R-00. Bezpieczeńswo Prcy i Ocron Środowisk w Górnicwie miesięcznik WUG nr 8, sierpień Sniczek F., Trzęsimiec K., Pucł B., Prosński D., Rojek P., Błg D.: Kuryn powierzno-wodn kombjnu codnikowego R-00. Refer n konferencję CMG KOMAG p. Innowcyjne i bezpieczne mszyny i urządzeni dl górnicw węgl kmiennego. Szczyrk, lisopd 007. Arykuł wpłynął do redkcji w mrcu 009 r. Recenzen: prof.dr b.inŝ. Adm Klic 1 MASZYY GÓRICZE 1/009

11 Dr inŝ. Andrzej DRWIĘGA Mgr inŝ. Sebsin JAAS Mgr inŝ. Huber SUFFER Insyu Tecniki Górniczej KOMAG Zgdnieni bezpieczeńsw rnsporu kolejkmi spągowymi i podwieszonymi w wyrobiskc ncylonyc S r e s z c z e n i e Bezpieczeńswo rnsporu w wyrobiskc ncylonyc o kluczowe zgdnienie, mjące swoje odzwierciedlenie w przepisc i zsosownyc rozwiąznic prkycznyc. W niniejszym rykule omówiono problemykę bezpieczeńsw rnsporu związną z mulcmi i wózkmi mulcowymi sosownymi w rnsporcie kolejkmi górniczymi w wyrobiskc ncylonyc, orz perspekywę zsosowni kmery do obserwcji rsy podczs jzdy w rybie mnewrowego pcni, gdy łdunek lub plform przesłni pole widzeni. Poruszono problemykę przepisów w powyŝszej emyce i wskzno n zisniłe luki w związku z ciągłym rozwojem urządzeń. W 009 r. plnown jes przez ITG KOMAG nowelizcj normy P-G-46860, dlego nświelenie w rykule sygnlizownyc zgdnień moŝe być wsępem do szerszej dyskusji n en em. S u m m r y Sfey of rnsporion in inclined workings is key problem wic is refleced in regulions nd used prcicl soluions. Problems of rnsporion sfey s regrds brkes nd brking crs, wic re used in rnsporion wi e use of mining rilwys in inclined workings, nd inenion of using e cmer for observion of rck during mnoeuvring pusing mode, wen lod or plform blocks e field of vision, were discussed in e pper. Problems of regulions ssocied wi bove menioned subjec mer nd gps rising from coninuous developmen of equipmen were ken up. Amendmen of P-G Sndrd is plnned by e KOMAG Insiue of Mining Tecnology in 009. T is wy presenion of bove menioned problems in e pper cn be n inroducion o discussion s regrds is subjec mer. 1. Uwrunkowni przepisów i norm ie rzeb nikogo przekonywć, Ŝe duŝe msy rnsporowne n ncyleniu swrzją poencjlnie ogromne zgroŝenie dl operorów ciągników i prcowników przebywjącyc w rejonie prcy kolejek. Konsrukorzy muszą spełnić dl mulców yc urządzeń szereg kryeriów określonyc w przepisc bezpieczeńsw i igieny prcy [1]. W 561 pk 4 snowi, Ŝe zesw środków rnsporowyc kolejki podwiesznej lub spągowej, poruszjący się po orc o ncylenic jednokierunkowyc, powinien posidć wózek mulcowy lub inne urządzenie mowni wryjnego, umieszczone n końcu ego zeswu od srony updu. Punk 5 egoŝ prgrfu mówi, Ŝe gdy ncylenie drogi rnsporu jes dwukierunkowe, o wózki mulcowe i inne urządzeni mowni wryjnego umieszcz się n począku i n końcu zeswu środków rnsporowyc. Z kolei wprowdzony nowelizcją, w 006 r. pk 6 odnosi się do kolejek spągowyc, w kóryc sosowne są zczepy smozciskowe liny, poszczególne elemeny zeswu połączone są między sobą sprzęgmi konsrukcji specjlnej orz dwiem linmi bezpieczeńsw. W przypdku kic włśnie kolejek, moŝn sosowć jeden wózek mulcowy usyuowny w dowolnym miejscu zeswu rnsporowego, przepisów według pk 4 i 5 nie sosuje się. W złączniku nr 4 do Przepisów bezpieczeńsw i igieny prcy w pk określ się współczynnik pewności mowni wynikjący z nominlnej mocy i nominlnyc obroów, jko nie mniejszy niŝ 1,3 orz, Ŝe przyspieszenie mowni nie moŝe być większe niŝ 10 m/s. W pk mówi się o wyposŝeniu zeswu rnsporowego do jzdy ludzi kolejką podwieszoną w dw wózki mulcowe. Z kolei zpis w pk doyczący sosowni wózków mulcowyc w kolejce podwieszonej podczs jzdy ludzi snowi, Ŝe wózki mulcowe mją dziłć smoczynnie po przekroczeniu prędkości 3 m/s ±0, m/s, współczynnik pewności mowni sycznego winien wynosić 1,5. ZuwŜmy, Ŝe zpis en nie odnosi się do mksymlnej prędkości rnsporu, kór jes określon w 555 pk 1 i wynosi m/s, przy duŝyc ncylenic i rnsporownyc msc prędkość k jes nieosiągln. Przykłdowo dl ncyleni 0º i rnsporownej msy bruo 5 on, dl osiągnięci prędkości zledwie 1 m/s zinslowny silnik musiłby mieć moc około 130 kw. MASZYY GÓRICZE 1/009 13

12 Podobne zgdnieni zwre zosły w Rozporządzeniu Rdy Minisrów w sprwie dopuszczni wyrobów do sosowni w zkłdc górniczyc [], gdzie w pk znjduje się zpis o wózkc mulcowyc, doyczący kolejek spągowyc i podwiesznyc. Zpis en snowi, Ŝe mulce wózków mulcowyc powinny dziłć smoczynnie po przekroczeniu prędkości dopuszczlnej, o co njwyŝej 1 m/s, jednk nie wyŝszej niŝ 3 m/s ±0, m/s i posidć współczynnik sycznej pewności mowni co njmniej 1,5 w sosunku do mksymlnej siły sczjącej zesw. Jes o zpis brdziej precyzyjny i w prkyce włśnie n jego podswie oceniny jes wyrób w posci kolejki podwieszonej czy spągowej. Wobec brku spójności przyoczonyc przepisów, w prkyce konsrukorzy srją się zpewnić mownie wryjne w oprciu o osni przyoczony zpis w Rozporządzeniu Rdy Minisrów orz w oprciu o normę P-G Koplnine koleje szynowe Wózki mulcowe Wymgni [4]. orm w pk..6 precyzuje czs osiągnięci pełnej siły mowni od cwili wyzwoleni ukłdu n 0,3 s. Z kolei w pk..8 znjduje się zpis o przyśpieszeniu mowni przy minimlnej msie, nie większym niŝ 9,81 m/s i nie mniejszym niŝ 1 m/s przy mksymlnej dopuszczlnej msie. Jes równieŝ zgodne nwiąznie (w odniesieniu do Rozporządzeni RM) do sycznej siły mowni, kór powinn zpewnić, co njmniej 1,5-krony współczynnik bezpieczeńsw w sosunku do mksymlnej siły sczjącej zesw. Pondo mówi się, Ŝe sił mowni powinn zrzymć mksymlnie obciąŝony zesw n odcinku nie dłuŝszym niŝ 13 m ± m. orm zwier kŝe wymgni odnośnie siły szczęk mulcowyc, kór nie powinn róŝnić się o mniej niŝ 10% i więcej niŝ o 0% od nominlnej określonej w DTR urządzeni. omis mulce wryjne muszą dziłć po zniku zsilni mszyny, n przykłd wskuek wrii, dlego sił mowni powinn pocodzić od spręŝyn. prcującyc powierzcni. Trs moŝe być mokr, znieczyszczon, ze zmienną grubością elemenów, z kórymi współprcują klocki mulcowe, co będzie miło wpływ n skueczność mowni. Pondo klocek cierny, mjąc ogrniczoną objęość i powierzcnię konkową jes podny n szybkie ngrzewnie się, co moŝe snowić źródło zpłonu menu. Przyoczone w punkcie 1 rykułu przepisy pozwlją wysnuć wniosek, Ŝe wózki npędowo-mulcowe kolejki podwieszonej nie są rkowne jko wózki mulcowe. Wózki mulcowe o dodkowe niezleŝne urządzeni sosowne w pewnyc okolicznościc. Te okoliczności o głównie rnspor ludzi kolejką podwieszoną. Przykłdy wykonń wózków mulcowyc firm Remsz i Ferri pokzno n rysunku 1. ) b). Hmulce kolejek spągowyc i podwieszonyc, wózki mulcowe W kolejkc podwieszonyc i spągowyc, zrówno z npędem włsnym, jk i z npędem linowym sosuje się mulce, kóryc klocki podczs mowni są bezpośrednio dociskne do elemenów rsy jezdnej. Sił docisku n ogół pocodzi od dźwigniowego ukłdu spręŝynowego. Podczs jzdy szczęki mulcowe, bądź klocki są odwodzone i urzymywne w ej pozycji z pomocą siłownik ydrulicznego. Ukłdy ego ypu są dość niezwodne, le i nie pozbwione wd, z kóryc główną jes nieprzewidywlność współczynnik rci, zleŝnego od snu współ- Rys.1. Wózek mulcowy WHR1 ) firmy Remsz, b) BTs firmy Ferri Przepisy nie odnoszą się do konfigurcji wozu osobowego w zeswie rnsporowym. Tymczsem w zleŝności od połoŝeni wozu osobowego względem wózków npędowo-mulcowyc ciągnik zcodzi olbrzymi róŝnic w spekcie bezpieczeńsw podczs mowni. Przykłd wykonni wózk npędowomulcowego w kolejce podwiesznej PIOMA CS-80 pokzno n rysunku. 14 MASZYY GÓRICZE 1/009

13 JeŜeli kbin osobow jes z obu sron zbezpieczon ukłdmi pociągowo mulcowymi ciągnik podwiesznego, o nwe w przypdku zerwni się jednego z cięgien połączeniowyc zcodzi pewność zmowni wryjnego kbiny osobowej. Zem sosownie dodkowyc wózków mulcowyc moŝn uznć w ej syucji z zbędne. ie bez znczeni jes równieŝ spek poprwnego mowni z uwgi n ogrniczoną szywność rsy podwieszonej. JeŜeli plform osobow będzie zbudown pomiędzy zespołmi npędowo-mulcowymi, ilość zespołów po obu sronc będzie k sm, zpewniony będzie opymlny proces mowni bez endencji do krzywieni rsy wskuek npierni mownej msy wozu osobowego. PowyŜsze rozwŝni prowdzą do wniosku, Ŝe nie moŝn rozprywć udziłu wózków mulcowyc jko niezleŝnyc urządzeń mującyc w bezpieczeńswie ukłdów rnsporowyc kolejek podwiesznyc i spągowyc bez uwzględnieni urządzeń mulcowyc związnyc z ciągnikiem i konfigurcji łdunku. Przypomnijmy, Ŝe kŝdy ciągnik powinien być wyposŝony w mulce mnewrowe, wryjne i posojowe. Hmulce e powinny być wysrczjące dl zbezpieczeni cłego skłdu rnsporowego. Zcodzi, zem pynie, w jkic okolicznościc powinny być wymgne wózki mulcowe. Będą o nsępujące okoliczności: W syucji, gdy w konsrukcji dnego ciągnik przewidzino wózki mulcowe w funkcji mulców wryjnyc. W przypdku wózków mulcowyc spągowyc mogą one pełnić równocześnie funkcję plformy nośnej, n kórej posdowion jes kbin operor lub inne podzespoły ciągnik. W przypdku rnsporu ludzi kolejką podwieszoną - o czym snowi odpowiedni przepis. Ale i w ym przypdku nleŝłoby uwzględnić pewne uwrunkowni, o kóryc wspomnino wyŝej. Do sbilizowni łdunków usyuownyc z mszyną ciągnącą, w syucji jzdy po duŝym updzie w dół. Trzeci z wymienionyc speków nie znjduje odzwierciedleni w przepisc i normc. Jednk zsosownie wózk mulcowego, zwłszcz dl kolejek podwiesznyc podczs rnsporu n duŝym ncyleniu, n końcu skłdu rnsporowego jes jk njbrdziej uzsdnione. Podczs jzdy w dół, w przypdku wryjnego mowni łdunek będzie sbilizowny wózkiem mulcowym, co jes niezwykle isone n łukowyc odcinkc rsy podwieszonej. Trs podwieszon m, bowiem zncznie mniejszą szywność i npiernie łdunku n mowny ciągnik moŝe powodowć uszkodzeni zwiesi rsy i jej wyboczenie. Podobnie w przypdku rnsporu kolejką spągową zsosownie wózk mulcowego n duŝyc ncylenic n końcu skłdu moŝe być wskzne, cociŝ rs spągow jes zncznie brdziej sbiln niŝ podwieszn. W przypdku zębyc kolejek podwieszonyc lub spągowyc moŝn wykorzysywć okoliczność sprzę- Ŝeni zębego do zsosowni ukłdów mulcowyc wyposŝonyc w mulce wielopłykowe. Zsosownie ukłdów skojrzonyc z zębką i wykorzysującyc mulce wielopłykowe jes brdzo korzysne. Proces mowni jes przeniesiony do wnęrz mulc, wydzielne ciepło jes skuecznie i brdzo równomiernie rozprszne w sporej objęości płyek ciernyc mulc. Współczynnik rci, zem i momen mowni jes brdzo sbilny. Sn rsy jezdnej nie m Ŝdnego znczeni dl skueczności mowni. Sił mowni jes przekzywn n zębkę z pośrednicwem koł zębego lub plcowego. jkorzysniejszym rozwiązniem ukłdu mowni jes przypdek, gdy mulec jes osdzony bezpośrednio n wle koł zębego lub plcowego współprcującego z zębką. MoŜn w ym celu wykorzysywć koło npędowe lub dodkowe koło plcowe ylko dl funkcji mowni. Łńcuc kinemyczny drogi przekzni momenu obciąŝeni mulc wynikjącego z siły mowni moŝe być wydłuŝony z przyczyn konsrukcyjnyc, kic jk umiejscowienie mulc w sosunku do koł npędowego, konieczność muliplikcji lub redukcji momenu mowni. SprzęŜenie zębe musi być zbezpieczone przed moŝliwością wysprzęgleni współprcującyc elemenów koł zębego lub plcowego i liswy zębkowej w rsie. Łńcuc kinemyczny powinien być k zbudowny, by niemoŝliwe było rozsprzęglenie się współprcującyc elemenów, pondo posidć odpowiedni współczynnik bezpieczeńsw. Przykłd zespołu mulcowego z łńcucem kinemycznym w formie jednosopniowej przekłdni zębej pokzno n przykłdzie mulc kolejki SKZ-81 (rys. 3) [5]. W ym przypdku zsosownie przekłdni zębej jednosopniowej n drodze od koł plcowego do dwu mulców wielopłykowyc miło n celu odsunięcie mulców poz siedzisko operor orz muliplikcję momenu mowni. Jko zbezpieczenie przed rozsprzęgleniem się mulcowego koł plcowego zsosowno podcwyy oczne zbudowne n zeswc kołowyc (widoczne n rysunku 3), kóre współprcują z bocznymi liswmi przyspwnymi do zębki. Rozwiązni z mulcmi wielopłykowymi w funkcji mulców wryjnyc juŝ n rynku zisniły, ymczsem przepisy nie uwzględniją ego snu rzeczy. MASZYY GÓRICZE 1/009 15

14 Rys.. Przykłd ukłdu mulcowego kolejki podwiesznej PIOMA CS-10 Rys.3. Ukłd mulcowy ciągnik SKZ-81 i jego zbudow w kbinie operor [5] Rys.4. Widok monior w kbinie (w jej lewym górnym nroŝu) do obserwcji rsy 16 MASZYY GÓRICZE 1/009

15 Isone dl mulców wryjnyc jes o, by ic dziłnie było dziłniem niezleŝnym od dziłni mulc mnewrowego. Akywownie mulc wryjnego powinno być zrelizowne w sposób uniemoŝliwijący uŝywnie ego mulc jko mnewrowego. 3. Widoczność rsy podczs rnsporu Podczs relizowni prc rnsporowyc częso zcodzą okoliczności uniemoŝliwijące ciągnięcie łdunku z mszyną, wedy jedyną moŝliwością jes pcnie łdunku przed mszyną. Plnując rnspor w wyrobiskc oddziłowyc zzwyczj przyjmuje się kierunek prioryeowy, o znczy kierunek doswy zsdniczej orz kierunek powrony. Przykłdem jes dosrcznie sekcji obudów w rejon ściny. W kierunku zsdniczym mszyn porusz się przodem, łdunek jes zpięy z mszyną ciągnącą, drog rnsporu jes w pełni widoczn. W kierunku powronym, gdy nie zrelizowno obróceni skłdu rnsporowego plform, n kórej rnsporowno obudowę jes pus i w zsdzie nie powinn przesłnić drogi rnsporu dl operor. Jednk w przypdku wprowdzeni do zeswu rnsporowego n przykłd wozu osobowego, jego konsrukcj będzie przesłnić drogę, w dodku będzie uniemoŝliwić jej oświelnie. W zleŝności od połoŝeni reflekor, snop świł moŝe być cłkowicie lub częściowo przesłonięy przez wóz lub łdunek. JeŜeli łdunek przysłni pole widzeni operor i nie m moŝliwości zminy jego konfigurcji względem mszyny, rnspor musi być wykonywny z konwojenem przy ogrniczonej prędkości. PoniewŜ przepisy i normy nie odnoszą się do kwesii widoczności podczs rnsporu kolejkmi spągowymi i podwiesznymi, logicznym jes wykorzysnie w ym zkresie nlogii w odniesieniu do rnsporu lokomoywmi. Przepis podny w złączniku 4 do Przepisów bezpieczeńsw i igieny prcy w pk odnosi się do lokomoyw i snowi, Ŝe w przypdku pojedynczej kbiny n jednym końcu mszyny, gdy znjdzie się on po przeciwnej sronie w odniesieniu do kierunku jzdy, powinn być zpewnion widoczność od czoł lokomoywy n długości 15 m, w przeciwnym przypdku jzdę nleŝy wówczs prowdzić z kbiną zwróconą do przodu. Z kolei norm P-E Mszyny dl górnicw podziemnego Podziemne mszyny smobieŝne Bezpieczeńswo Część : Lokomoywy szynowe [3] w pk określ pole widzeni operor. W pozycji siedzącej operor powinien być w snie widzieć ory, ociosy i srop wyrobisk w odległości, co njmniej 1 m od czo- ł lokomoywy do odległości ogrniczonej zkresem świł przedniego. W przypdku kbin z jednej srony, minimln odległość widzeni orów powinn być nie mniejsz niŝ 5 m od czoł lokomoywy. W ym smym punkcie normy zwro równieŝ uwgę o ewenulności poprwy widoczności z pomocą kmer video orz moniorów. W przypdku kolejek spągowyc i podwiesznyc wszyscy producenci sosują po dwie kbiny operor, zem gdy łdunek jes ciągniony, problem brku widoczności nie isnieje, jednk jk wspomnino częso zcodzi konieczność pcni łdunków. Wprowdzon osnio n rynek kmer video orz ciekłokrysliczne wyświelcze, kóre spełniją wymgni dyrekywy 94/9/WE (ATEX), umoŝliwiją ic plikcję do prc rnsporowyc. W rozwiąznic nowoprojekownyc urządzeń rnsporowyc ITG KOMAG przewidzino juŝ sosownie kmery w przypdku, gdy łdunek jes pcny. Kmer zinegrown z reflekorem będzie snowić przenośny podzespół monowny n począku skłdu rnsporowego, gdy łdunek przesłoni pole widzeni operor. Monior będzie sosowny jko urządzenie przenośne, monowne w jednej z kbin. Syucję ką dl jednej z nowo projekownyc mszyn rnsporowyc przedswi rysunek 4. Monior będzie inslowny zwsze w kbinie zwróconej w kierunku jzdy, częściowo w srefie oworu okiennego, k by obrz z monior, zsępujący obrz widziny przez okno wywoływł włściwe i uomyczne rekcje operor. Prędkość rnsporu w kic przypdkc powinn być jednk ogrniczon zwłszcz wówczs, gdy moŝliw jes do osiągnięci mksymln dopuszczln w podziemic koplń prędkość. 4. Podsumownie Rozwój urządzeń rnsporowyc powoduje konieczność ciągłej nowelizcji przepisów i norm. Wykzno, Ŝe w zkresie normy P-G doyczącej wózków mulcowyc isnieje wiele niekonsekwencji i brk ścisłego nwiązni do konkrenyc przykłdów rnsporowyc, w związku, z czym proponuje się jej głęboko idącą nowelizcję zmierzjącą do usysemyzowni zgdnieni i ścisłego powiązni z sysemmi i syucjmi rnsporowymi. Prwdopodobnie będzie o implikowć w przyszłości dekwne zminy w przepisc odnoszącyc się do bezpieczeńsw rnsporu. Sosownie przenośnej kmery z reflekorem i monior w kbinie umoŝliwi w pewnyc okolicznościc prowdzenie rnsporu w wyrobiskc ncylonyc MASZYY GÓRICZE 1/009 17

16 w rybie pcni przed mszyną bez konieczności ngŝowni konwojen. Powinno się o przełoŝyć n wzros poziomu bezpieczeńsw rnsporu i jego efekywności. Lierur 1. Rozporządzenie Minisr Gospodrki w sprwie bezpieczeńsw i igieny prcy, prowdzeni rucu orz specjlisycznego zbezpieczeni przeciwpoŝrowego w podziemnyc zkłdc górniczyc z dni 8 czerwc 00 r. znowelizowne w 006 r.. Rozporządzenie Rdy Minisrów z dni r. w sprwie dopuszczni wyrobów do so- sowni w zkłdc górniczyc (Dz.U. r 99, poz. 1003). 3. P-E Część : Mszyny dl górnicw podziemnego Podziemne mszyny smobieŝne Bezpieczeńswo Część : Lokomoywy szynowe. 4. P-G Koplnine koleje szynowe Wózki mulcowe Wymgni. 5. Dokumencj ecniczno rucow W DTR Splinow kolej zęb-zespół ciągnikowy z podwójnym sysemem npędowym z kwieni 004 r. Arykuł wpłynął do redkcji w mrcu 009 r. Recenzen: prof.dr inŝ. Włodzimierz Sikor 18 MASZYY GÓRICZE 1/009

17 Prof.dr b.inŝ. Snisłw WOLY Akdemi Górniczo-Hunicz ObciąŜeni zwieszeń nczyń podczs rozrucu górniczego urządzeni wyciągowego n le przeprowdzonego eksperymenu S r e s z c z e n i e Oprcownie kryeriów projekowni elemenów górniczego urządzeni wyciągowego z uwzględnieniem rwłości zmęczeniowej, wymg wyznczeni rzeczywisyc (dynmicznyc) wrości obciąŝeń. Obcią- Ŝenie np. zwieszeni nczyni wyznczono po przeprowdzeniu nlizy dynmicznej prcy ukłdu, zweryfikownej pomirmi obciąŝeń w yc elemenc, w czsie normlnej eksplocji. Uzyskne rezuly wrości obciąŝeń w zwieszenic nczyń zosły podne z pomocą wzorów w formie ogólnej, co pozwoli orzymne wyniki rozszerzyć n cłą gmę urządzeń z mszyną wyciągową n wieŝy szybowej. Wrości uzysknyc obciąŝeń mogą być podswą do przeprowdzeni nlizy wyrzymłościowej wyŝej wymienionyc elemenów. S u m m r y Developmen of crieri for designing e componens of mining oising mcine, including figue life, requires deerminion of rel (dynmic) vlues of lods. Lod of e.g. conveynce suspension ws deermined fer dynmic nlysis of e sysem, wic ws verified by mesuremens of lods in e componens during norml eploiion. Obined resuls vlues of lods in suspensions of conveynces were given wi e use of formuls in generl form, w will enble o eend obined resuls o e wole rnge of equipmen wi oising mcine e ois ower. Vlues of obined lods cn be e bsis for conducing sreng nlysis of bove menioned componens. 1. Wsęp czynie wydobywcze (klk, skip) górniczego urządzeni wyciągowego jes przesrzenną konsrukcją skłdjącą się z elemenów belkowyc, rczowyc i płyowyc, kóre mją złoŝoną konfigurcję brzegu zewnęrznego, pondo posidją róŝnego rodzju wykroje, przewŝnie kołowe (rzon główny, głowic, rm doln), słuŝące do zmocowni między innymi zwieszeń orz elemenów prowdzeni. Rozwiąznie problemu polegjące n usleniu rozkłdu npręŝeń orz współczynników koncenrcji w yc elemenc, snowi skomplikowne zdnie eorii spręŝysości, gdy ymczsem zgodnie z obowiązującymi przepismi górniczymi [1] wymirownie elemenów nczyni przeprowdz się meodą npręŝeń dopuszczlnyc z uwzględnieniem mksymlnego rucowego obciąŝeni sycznego. Porzebę nowelizcji meod obliczeń wyrzymłościowyc elemenów urządzeni wyciągowego swierdzono juŝ przed kilkunsu ly, czemu owrzyszyło podjęcie szeregu prc eoreycznyc i bdwczyc między innymi [4, 5, 8, 9, 10] w zkresie idenyfikcji ic obciąŝeni. Wykzno isoną rozbieŝność wrości obciąŝeń rzeczywisyc do przyjmownyc n podswie obowiązującyc wyycznyc (kulnie [1]), zwłszcz przy wzroście udźwigu, prędkości orz głębokości ciągnieni. W ym snie rzeczy, przy ogrniczonej znjomości snu npręŝeni w elemenc urządzeni wyciągo- wego w sdium projekowni, jk i eksplocji, prognozownie czsu ic bezpiecznej prcy, wydje się brdzo problemyczne, w niekóryc przypdkc nwe niemoŝliwe. Aby sło się moŝliwe sosownie meod elemenów skończonyc i snów grnicznyc do wymirowni i oceny bezpieczeńsw yc konsrukcji, meod wyrzymłości zmęczeniowej do określeni czsu ic bezpiecznej eksplocji, niezbędne jes między innymi wyznczenie rzeczywisyc obciąŝeń elemenów górniczyc urządzeni wyciągowego dl wszyskic moŝliwyc fz prcy ukłdu. Rzeczywise wrości obciąŝeń elemenów górniczego urządzeni wyciągowego uzyskno po przeprowdzeniu nlizy dynmicznej prcy ukłdu w czsie jego normlnej eksplocji.. ObciąŜeni dynmiczne elemenów górniczego urządzeni wyciągowego w czsie jego normlnej eksplocji.1. Model dynmiczny urządzeni wyciągowego PoniewŜ, rozwŝni zwre w prcy ogrniczono do urządzeni wyciągowego wielolinowego z kołem pędnym w ukłdzie wieŝowym z dwom nczynimi skipowymi i liną wyrównwczą [8, 9], o w czsie złdunku jednego ze skipów drugi jes rozłdowywny i odwronie, pondo prmery kinemyczne jzdy w czsie podnoszeni nczyni złdownego są idenyczne jk przy opuszczniu nczyni pusego. MASZYY GÓRICZE 1/009 19

18 ej podswie przy określniu obciąŝeń elemenów górniczego urządzeni wyciągowego uwzględniono: prędkość i czs jzdy nczyni opuszczonego jko równą prędkości i czsowi jzdy nczyni podnoszonego i równą odpowiednio V 0 i 0, przyśpieszenie i czs rozrucu złdownego nczyni podnoszonego są równe przyspieszeniu i czsowi rozrucu opuszcznego pusego nczyni i równe odpowiednio 1 i 1, opóźnienie i czs mowni złdownego nczyni podnoszonego przy dojeździe do ndszybi są równe opóźnieniu i czsowi mowni opuszczonego nczyni pusego przy dojeździe do podszybi i odpowiednio równe i. Anlizę dynmiczną, jk o juŝ wcześniej zznczono, ogrniczono do urządzeni wyciągowego wielolinowego z kołem pędnym w ukłdzie wieŝowym z dwom nczynimi skipowymi i liną wyrównwczą, kórego scem przedswiono n rysunku 1. Wirniki silników połączone krókimi szywnymi włmi z kołem pędnym poruszją się rucem obroowym. Rucem obroowym poruszją się pondo odcinki lin nośnyc, przylegjące w dnej cwili do koł pędnego n łuku równym połowie obwodu koł. czyni skipowe orz głęzie lin nośnyc i wyrównwczyc poruszją się rucem posępowym. Ogrniczjąc się do njbrdziej ineresującego dl prkyki rucowej przypdku połoŝeni nczyń skipowyc, jk n rysunku 1, gdy jedno z nic znjduje się w okolicy ndszybi, drugie w okolicy podszybi (rozruc z podszybi, mownie przy dojeździe do ndszybi) wyciąg będzie moŝn zsąpić modelem jk n rysunku. Rys.1. Scem urządzeni wyciągowego W ukłdzie fizycznym przedswionego wyciągu wysępują: 1 - wolnoobroowe silniki prądu słego, kóryc momen bezwłdności worników wynosi I s, - wielolinowe koło pędne o średnicy D i momencie bezwłdności I, 3 - zespół kół odcyljącyc o momencie bezwłdności I L, 4 - nczyni skipowe o msie q i łdowności Q, z kóryc górne jes złdowne, 5 - głęzie równolegle ułoŝonyc lin nośnyc o gęsości liniowej γ i szywności n rozciągnie A E, 6 - głęzie równolegle ułoŝonyc lin wyrównwczyc o gęsości liniowej γ W i szywności n rozciągnie A W E W. gdzie: Rys.. Model urządzeni wyciągowego W przyjęym modelu: G0 1 M0 =,Mi = (Gi qi li )(i = 1, ) g g G 1,G,G 0 cięŝry nczyń i cięŝr zredukowny części wirującyc wyciągu, łącznie z kołmi kierującymi. Msy krókic odcinków lin 1 1 (między nczyniem górnym kołem pędnym) i 1 (pod nczyniem dolnym do nwrou w rząpiu) wliczono w cłości do nczyń. W modelu według rysunku poczyniono nsępujące uproszczeni: koło pędne, koł linowe i worniki silników elekrycznyc porkowno jko jedną msę szywną o momencie bezwłdności I 0 = I L I I S, ze względu n duŝą szywność n skręcnie i młą długość włu npędowego n podswie rozwŝń zwryc w [5, 6]. ob nczyni porkowno jko szywne, 0 MASZYY GÓRICZE 1/009

19 pominięo łumienie wewnęrzne w linc z uwgi n króki czs rwni rozpoczęego procesu (rozruc lub mownie), przez pęle liny wyrównwczej n nwrocie nie są przenoszone drgni z jednej srony n drugą, co pozwl n rozdzielenie zmknięego ukłdu ms modelu (rys. ) w ym miejscu... ObciąŜeni lin nośnyc górniczego urządzeni wyciągowego dl przypdku rozrucu ukłdu Zgdnienie w punkcie.1 uleg zncznemu uproszczeniu, jeŝeli zosnie złoŝon funkcj prędkości jednego końc liny, w ym przypdku msy M 0 (rys. ). Ukłd z rysunku rozpd się wedy n dw niezleŝne, jk n rysunku 3. Isnieją powody do przyjęci kiego uproszczeni opre n doświdczeniu [5, 6]. owoczesne urządzeni wyciągowe posidją z reguły npędy o duŝej mocy i szywnyc crkerysykc i są w snie podrzymć prędkości według z góry zło- Ŝonego wykresu jzdy. Wyznczenie przemieszczeń i odkszłceń przekrojów poprzecznyc lin nośnyc i wyrównwczyc od momenu rozpoczęci procesu podnoszeni pełnego nczyni z podszybi sprowdz się do rozwiązni równń [, 3]: u(, ) v( y, ) W u(, ) v( y, ) y = 0 = 0 przy nsępującyc wrunkc brzegowyc: (1) () u u v = 0; M = AE AW E W (3) y = l ; u(, ) = q( ) (3b) y = 0; u( = 0, ) = v( y = 0, ) (3c) v( y, ) y = lwr ; = 0 (3d) y Rys.3. Rozdził modelu wyciągu n dw niezleŝne ukłdy w przypdku zdnej prędkości koł pędnego Dl przypdku podnoszeni msy M (pełne nczynie) z dolnego skrjnego połoŝeni, rozprzymy więc model ukłdu jk n rysunku 4. Funkcję opisującą przemieszczenie górnego końc liny nośnej (przemieszczenie obwodowe koł pędnego) oznczymy przez q (). Rys.4. Model wyciągu z zdną funkcją prędkości górnego końc liny orz zerowyc wrunkc począkowyc, gdzie: u(,), v(y,) przemieszczeni dowolnyc przekrojów poprzecznyc lin (nośnyc i wyrównwczyc) oddlonyc (dl = 0) o i y od nierucomyc ukłdów współrzędnyc związnyc z msą M ; przemieszczeni e są liczone w nierucomyc ukłdc współrzędnyc, kóryc począki w cwili = 0 pokrywją się z msą M, MASZYY GÓRICZE 1/009 1 l l Wr długość lin nośnyc, długość lin wyrównwczyc podwieszonyc do nczyni w jego skrjnym dolnym połoŝeniu, A E, A W E W szywność n rozciągnie odpowiednio lin nośnyc i wyrównwczyc,, W q () prędkość rozprzesrzenini się fli sprę- Ŝysego odkszłceni odpowiednio w linc nośnyc i wyrównwczyc, jes znną funkcją czsu. Rozwiązni równń (1) i () poszukujemy w posci [, 3, 10]: u(, ) v( y, ) = ϕ( ) ψ( ) (4) y y = f ( ) g( ) (4b) W Po uwzględnieniu (4) i (4b) w związkc (3) wyznczono poscie funkcji φ, ψ, f i g w róŝnyc przedziłc zmienności, orz y,, kóre pozwoliły n podnie ogólnyc wzorów nliycznyc n przemieszczeni i npręŝeni odpowiednio dl liny nośnej i wyrównwczej. W oprcowniu ogrniczono się do pod- W

20 MASZYY GÓRICZE 1/009 ni zleŝności n przemieszczenie przekroju poprzecz- nego liny nośnej:.., 5l e 5l 4 e 8 8 5l 4 5l 1 3l e 3l 3l 1 3l e 3l 4 e 8 8 3l 4 3l 1 l ] e ) l ( ) l ( 1 [ ) l ( 1 ) u(, 0 5l 5l 1 0 3l 1 0 3l 3l 1 0 l 1 1 σ σ σ σ = (5) gdzie: ; M E A = A E szywność n rozciągnie lin nośnyc, M ms nczyni i urobku, prędkość rozprzesrzenini się fli spręŝyse- go odkszłceni w linc nośnyc. W wrunkc brzegowyc uwzględniono rpezo- wy wykres jzdy urządzeni, przyjmując dl epu rozrucu: ( ) d dq 1 = (6) gdzie : 1 przyśpieszenie rozrucu urządzeni wycią- gowego. Przemieszczenie złdownego nczyni z dolne- go połoŝeni (podszybi) podczs rozrucu urządzeni wyznczyć moŝn z zleŝności (5) podswijąc z =0. omis przemieszczeni górnego końc liny jes równe: ( ), 1, l u 1 = = (7) co łwo sprwdzić, podswijąc w zleŝności (5) z = I. Zmin npręŝeni w dowolnym przekroju poprzecznym lin nośnyc, podczs fzy rozrucu pełnego n- czyni z dolnego poziomu złdowczego (podszybi) określon jes zleŝnością: ( ) ( )... 5l e 5l 4 e 4 4 5l E 3l e 3l E 3l e 3l 4 e 4 4 3l E l e l E l E E, u, 0 5 l 5 l 1 0 3l 1 0 3l 3 l 1 0 l 1 1 l = = σ σ σ σ σ (8) 3. Pomiry sił w zwieszenic nczyni, n obiekcie rzeczywisym w wrunkc normlnej eksplocji Uzyskne rezuly przeprowdzonej nlizy eore- ycznej zweryfikowno doświdczlnie, przeprowdz- jąc pomiry sił w wybrnyc elemenc górniczego urządzeni wyciągowego, w wrunkc normlnej eks- plocji, n obiekcie rzeczywisym w jednym z szybów polskiej koplni Główne dne ecniczne górniczego urządze- ni wyciągowego n kórym przeprowdzono eksperymen Główne dne ecniczne górniczego urządzeni wyciągowego, kórego scem przedswiono n ry- sunku 5 (przedził skipowy): Typ mszyny 4L-4000/900 pęd, silnik prądu słego 900 kw Obroy znmionowe silnik 77 obr/min Prędkość mksymln skipu v = 16 m/s Ms komplenego, pusego nczyni z zwieszeniem m ku = kg Ms uŝyeczn m u = kg Momeny bezwłdności elemenów obroowyc (GD ) ) momen zmcowy bębn GD B = 1868,8 km b) momen zmcowy wirnik silnik GD S = 175,3 km c) momen zmcowy kół kierującyc, GD K = 474 km

21 Rys.5. Scem górniczego urządzeni wyciągowego, n kórym przeprowdzono eksperymen 1 nczyni wyciągowe skipy A i B, rurociąg spręŝonego powierz, 3 kble energeyczne 6 szuk 318,5, 4 kble sygnlizcyjne 1 szuk 441,5, 5 klk rzypięrow, 6 przeciwcięŝr 3.. Snowisko pomirowe do rejesrcji sił w zwieszenic nczyni górniczego urządzeni wyciągowego Scem snowisk pomirowego do rejesrcji sił w zwieszenic nczyni przedswiono n rysunku 6 [7]. Pomiry przeprowdzono przy uŝyciu ensomerycznyc czujników siły WSP o nsępującyc dnyc ecnicznyc: zkres pomirowy k, npięcie wyjściowe - 5 V, kls dokłdności - 0,6, zsilnie mosk - 5 V. Do rejesrcji sygnłów zsosowno zesw ZPR-1 zsilny z kumulor ypu HP,6-1 V. Sygnły pomirowe z ośmiu czujników (po dw n jedno cięgno) próbkowno z częsoliwością 40 khz. Zrejesrowne z poszczególnyc knłów sygnły zosły konwerowne do plików eksowyc, zsumowne i poddne dlszej obróbce z pomocą progrmu Mlb 5.. W rkcie wszyskic pomirów rejesrowno prędkość obwodową n kole pędnym. Rys.6. Scem oru pomirowego i rozmieszczeni czujników siły 1 głowic skipu, lin nośn, 3 cięgno zwieszeni, 4 wkłdk regulcyjn, 5 rejesror ZPR1, 6 czujnik WSP, 7 skrzynk rozgłęźn SRI, 8 kble ekrnowne 3.3. Rezuly przeprowdzonyc pomirów sił w zwieszenic nczyni w wrunkc normlnej prcy górniczego urządzeni wyciągowego W oprcowniu ogrniczono się do przedswieni rezulów pomirów sił w zwieszenic górniczego MASZYY GÓRICZE 1/009 3

22 urządzeni wyciągowego dl przypdku rozrucu pełnego nczyni z podszybi z przyśpieszeniem 1. rysunku 7 linimi kolorowymi przedswiono rzeczywisą zminę obciąŝeni zwieszeń nczyni czeroliniowego podczs rozrucu pełnego nczyni z podszybi z przyspieszeniem 1. omis linią przerywną przedswiono zminę obciąŝeni zwieszeni nczyni przypdjącego n jedną linę nośną, uzysknego n drodze rozwŝń eoreycznyc według zleŝności: S R Z gdzie: σ l ( = l, ) ( = l, ) = A σ (9) według zleŝności (8). l. Guowski R.: Dynmik i drgni ukłdów mecnicznyc. PW, Wrszw Kliski S. i in.: Drgni i fle. PW, Wrszw Klic A., Wolny S.: MoŜliwość ogrniczeni sił wzjemnego oddziływni nczyni i zbrojeni. Projeky Problemy Budownicwo Górnicze r 1, Kowice Knop H.: Wybrne zgdnieni z dynmiki urządzeń wyciągowyc. Z AGH. Elekryfikcj i Mecnizcj Górnicw i Hunicw. Z. 67, Krków iesierrow A.P.: O priwiedlenii rspriedielonnyc mss know monogoknnoj podjomnoj usnowki. Woprowy Rudniczego Trnspor. Wyp. 10 iedr, Moskw Podsumownie Wyniki przeprowdzonyc pomirów ogrniczone w prcy do pomirów sił w zwieszenic nczyń korespondują z wynikmi przeprowdzonyc symulcji w nlizownyc fzc prcy urządzeni wyciągowego opryc n rezulc przeprowdzonej nlizy dynmicznej. RóŜnic w przebiegc czsowyc mierzonyc i wyznczonyc n drodze eoreycznej wrości wielkości crkeryzującej proces rozrucu i mowni nczyni sił w zwieszenic w skrjnyc przypdkc nie przekrcz kilku procen (rys. 7). Lierur Rys.7. Wykres zminy obciąŝeni zwieszeni nczyni (pełnego) podczs jego podnoszeni z dolnego poziomu złdowczego z przyśpieszeniem 1: - obciąŝeni uzyskne n drodze eoreycznej przypdjące n jedną linę zwieszeni czeroliniowego (lini przerywn), - obciąŝenie rzeczywise zwieszeni nczyni (w poszczególnyc linc) uzyskne drogą pomirów (lini ciągł) 1. Dziennik Usw nr 99, poz Rozporządzenie Rdy Minisrów z dni 30 kwieni 004 r. W sprwie dopuszczeni wyrobów do sosowni w zkłdc górniczyc. 7. Płcno M., Rj W. i in.: WydłuŜenie czsu eksplocji lin nośnyc urządzeń wyciągowyc szybów R-I, R-II, R-III poprzez udoskonlenie sysemu pomirów, oceny i regulcji obciąŝeń lin. Prc nukowo-bdwcz. KTL-AGH. Krków 1999 (nie publikown). 8. Wolny S.: Teoreicl nd eperimenl nlysis of Lods in mining ub suspensions in e condiion of operionl brking of mine ois fciliy. Arcives Mining Sciences, vol. 46 nd, Krków 001, pp Wolny S.: Dynmic Loding of mining ois elemens in e view of e eperimen performer during regulr operion of e Rel objek. Arcives Mining Sciences, vol. 46 nd, Krków 001, pp Wolny S.: Dynmic Loding of mining ois elemens in e condiion of emergency brking. Te Arcive of Mecnicl Enginering. Vol. XLIX Arykuł wpłynął do redkcji w mrcu 009 r. Recenzen: prof.dr b.inŝ. Adm Klic 4 MASZYY GÓRICZE 1/009

23 MASZYY GÓRICZE 1/009 1

24 Prof. dr inŝ. Włodzimierz SIKORA Poliecnik Śląsk Wyzwni i endencje rozwojowe w mecnizcji górnicw węgl kmiennego S r e s z c z e n i e W rykule przedswione zosły wyzwni i kierunki, jkie soją przed ecniką górniczą, Ŝeby sprosć kryeriom poswionym przez progrm Unii Europejskiej Czyse ecnologie węglowe. Omówiono wpływ rozwoju ecnologii ścinowej n wielkość wydobyci orz scrkeryzowno bzę zsobów w Polsce. Omówiono isniejący poziom ecniczny w zkresie sosowni i wykorzysni mszyn ścinowyc orz zprezenowno endencje rozwojowe w kombjnowej ecnologii ścinowej orz wyzwni i endencje rozwojowe w mecnizcji górnicw węgl kmiennego. S u m m r y Cllenges nd rends, wic mining ecnology s o fce o mee e crieri of e Europen Union progrmme Clen col ecnologies, were presened in e pper. Impc of developmen of longwll ecnology on size of oupu ws discussed nd bse of resources in Polnd ws crcerized. Eising ecnologicl level s regrds e use of longwll mcines ws discussed nd developmen endencies s regrds longwll serer ecnology s well s cllenges nd developmen endencies s regrds mecnizion of rd col mining indusry were presened. 1. Wprowdzenie Syucj energeyczn w świecie, kŝe w Europie i w Polsce skłni do nowego spojrzeni n udził węgl w zspokjniu porzeb energeycznyc. Porzeby udziłu węgl w produkcji energii pociągją z sobą konieczność nowego spojrzeni n sposoby wykorzysni węgl, brdziej przyjznego środowisk, przy zdecydownie większej sprwności wykorzysni orz przy kiej jego przeminie, kór uczyni go łwiejszym i wygodniejszym w uŝykowniu. Przykłdem kiego nowego podejści jes progrm UE p. Czyse ecnologie węglowe rozwój ecnologii czysej konwersji energeycznej węgl i innyc pliw koplnyc. JednkŜe Ŝeby relizowć wszelkie progrmy innowcyjnego wykorzysni węgl rzeb go njpierw wydobyć n powierzcnię. Kryerium efekywności wydobyci jes jednym z podswowyc wrunków konkurencyjności nośników energii. Tecnik górnicz musi ndąŝć z porzebmi w zkresie dosrczni węgl po cenc, gwrnującyc konkurencyjność finlnego produku kiego jk np. energi elekryczn czy gz.. Wpływ rozwoju ecnologii ścinowej n wielkość wydobyci W dlszej części rykułu przedswione zosną wyzwni i kierunki, jkie soją przed ecniką górniczą, Ŝeby sprosć poswionym kryeriom. ie srujemy oczywiście od zer. Przemysł nsz m juŝ wyprcowne doświdczeni n bzie kóryc progno- zuje się dlszy rozwój ecniki, głównie poprzez rozwój mecnizcji procesów produkcyjnyc, podporządkownyc zsdniczej filozofii nowoczesnego górnicw, j. koncenrcji wydobyci we wszyskic ogniwc procesu produkcji węgl. Podswowym miernikiem koncenrcji jes wielkość wydobyci z przodk ścinowego. sz przemysł, podobnie jk o obserwujemy z grnicą, od kilku dziesięcioleci zmierz do ego celu. Wydobycie z przodk ścinowego sle rośnie, jkkolwiek z duŝym zróŝnicowniem sopni jego nęŝeni, zleŝnego w zncznym sopniu od nsycni procesu produkcyjnego ecniką. Jk pokzuje prkyk jes o zdnie długorwłe. Ilusruje o njlepiej rysunek 1. Rys.1.Epy rozwoju koncenrcji wydobyci Anliz dnyc wskzuje n zrysowujące się w poszczególnyc okresc czsu endencje rozwojowe, zś miernikiem ic skueczności jes wielkość wydobyci ze ściny: Tendencje wzrosowe moŝn przyporządkowć wprowdzniu nowej ecniki w dnym okresie. Okres wprowdzni kombjnów o l sąpiło wówczs pierwsze podwojenie wydobyci ze ściny z /d do 484 /d. W okresie wprowdzni obudowy zmecnizownej, (l MASZYY GÓRICZE 1/009 5

25 1980), nsąpiło kolejne podwojenie wydobyci ze ściny z 484 /d do 961 /d. Okres modernizcji i rozwoju mszyn i urządzeń ścinowyc rw ndl. W jego wyniku nsąpił pond rzykrony wzros wydobyci z 848 /d w roku 1990 do około 833 /d obecnie. jbrdziej ineresujący jes okres po roku 1990, gdyŝ jes o okres burzliwego rozwoju koncenrcji wydobyci ( rys. ). Rys.. Wzros wydobyci ze ściny Z rysunku 1 i moŝn odczyć fzy rozwoju koncenrcji wydobyci. W roku 1990 średnie wydobycie ze ściny wynosiło 848 /d, w roku 1995 wynosiło 1470, w roku 000 wynosiło 473 /d, w roku 006 osiągnęło 3066 /d. przesrzeni l wydobycie o wzrosło o blisko 70%, w okresie wzrosło juŝ ylko o 3%, zś w osnic 4 lc wzros en spdł do około 6% mimo, Ŝe w roku 1995 ylko 1% kombjnów miło moc powyŝej 500 kw, w roku 006 udził en przekroczył 50%. Dne e pokzują, Ŝe wyczerpł się doycczsow formuł mecnizcyjn poprwy wyników produkcyjnyc. sąpił czs n nowe wyzwni. 3. Wyzwni dl ścinowej ecniki górniczej Wyzwni dl rozwoju mecnizcji dykowne są przez: bzę zsobową, jej sn i crkerysykę, rozwiązni ecniczne, umoŝliwijące uzysknie wydobyci n poziomie gwrnującym efekywność produkcji, bezpieczeńswo prcy. Koncenrcj produkcji węgl, jko uznne nrzędzie poprwy efekywności produkcji wymg rozwiązń mecnizcyjnyc n poziomie: robó eksplocyjnyc, robó udosępnijącyc, rnsporu urobku, rnsporu sprzęu i meriłów, rnsporu ludzi. Rozwiązni w yc obszrc wpływją decydująco n moŝliwości uzyskni wysokiej koncenrcji wydobyci z przodk ścinowego. Poziom mecnizcji zrówno w świecie, jk i w Polsce pozwl dzisij n eksplocję prkycznie kŝdego złoŝ węgl, obejmującego pokłdy o zróŝnicownej geomerii. Względy społeczne, gospodrcze i ekonomiczne przed rozpoczęciem eksplocji nkzują jednk poswić pynie: Jkim koszem moŝn o uzyskć? Z k poswionym pyniem, przy konieczności zpewnieni bezpieczeńsw energeycznego krju, sformułowć moŝn nsępujące cele relizcyjne: wydobycie średnie z jednej ściny 1 mln on/ rok, wydobycie średnie z przodk ścinowego 4000 on/dobę, wydjność n prcownik w roku 1000 on. Cele e sformułowno juŝ przed kilku ly, n podswie obserwcji rozwoju koncenrcji w lc , uznjąc, Ŝe endencj rozwoju ówczesnej ecniki umoŝliwi osiągnięcie złoŝonyc celów. Tymczsem zisniłe wrunki eksplocji złóŝ snęły n przeszkodzie osiągnięci ego celu. Sąd uznjąc, Ŝe osiągnięcie ic snowi ndl o efekywności ekonomicznej i społecznej produkcji węgl wymgne są nowe meody i środki dl ic relizcji Crkerysyk bzy zsobowej w Polsce Osiągnięciu k wysokic celów soją n przeszkodzie wrunki nurlne, do kóryc zliczyć nleŝy pokłdy: o młej miąŝszości, o wysokiej menowości, z duŝą zmiennością grubości, ze zncznym pofłdowniem, skłonne do ąpń lub wyrzuów skł, wysokiej emperurze góroworu. Ilościowo przedswi się en sn nsępująco [3]: 16,5% zsobów zleg w pokłdc o grubości do 1,5 m, 5% zsobów zleg w róŝnego rodzju filrc ocronnyc, 16% zsobów zleg w pokłdc o II i III sopniu zgroŝeni ąpnimi, 5% zsobów zleg w pokłdc o III i IV kegorii zgroŝeni menowego, 9% zsobów zleg w podkłdc o emperurze góroworu powyŝej 8 o. Poz ym isnieją rudności z uzyskniem regulrnej geomerii pol ścinowego. Zsoby e w przełoŝeniu n wrunki wydobyci w ścinc przedswiją się nsępująco. Akulnie w 31 czynnyc w Polsce koplnic węgl kmiennego prowdzi się 118 ścin, w kóryc []: w koplnic wysępują zgroŝeni ąpnimi, z czego w 14 koplnic prowdzonyc jes 7 ścin w pokłdc zgroŝonyc III sopniem; co snowi 3% ogólnej liczby ścin, w 7 koplnic wysępuje zgroŝenie menowe, z ego w 15 koplnic w 47 ścinc zgroŝenie IV kegorii; co snowi 40% ogólnej liczby ścin, 6 MASZYY GÓRICZE 1/009

26 poz wymienionymi wysępują zgroŝeni: wybucem pyłu węglowego, wodne, ermiczne, poŝrowe i inne, pondo prowdzi się 71 ścin podpoziomowo, co snowi 60% ogólnej liczby ścin czynnyc. Anlizując crkerysykę sojącyc dzisij do dyspozycji udosępnionyc zsobów przemysłowyc, kóryc wielkość określ się n nieco pond 4 mld on, moŝn wyodrębnić znczne zsoby, w kóryc sosown kulnie mecnizcj nie gwrnuje skuecznej, bezpiecznej i efekywnej eksplocji. Wrunki e rzuują n wielkość wydobyci ze ściny. rysunku 3 przedswiono wyniki produkcyjne ścin prcującyc w określonyc wrunkc nurlnyc. Ilusruje on wielkość wydobyci ze ścin: bez zgroŝeń, z zgroŝeniem menowym prowdzonyc w filrc ocronnyc, zgroŝonyc ąpnimi, prowdzonyc w pokłdc cienkic [4]: yc niekorzysnyc dysproporcji. Te wrunki wymgją szczególnyc rozwiązń i o nie ylko mszynowyc. W roku 1995 w nszym przemyśle ylko 1% kombjnów miło moc powyŝej 500 kw, w roku 006 udził en przekroczył 50%. Średni moc kombjnu wynosi 564 kw. Prcują juŝ u ns kombjny o mocy około 1100 kw. Ten przyros zinslownej w kombjnc mocy, w okresie 10 l zowocowł przyrosem wydobyci ze ściny o 100%. Jednk od 5 l nsąpił sgncj wydobyci z przodk ścinowego (rys. ). Akulny poziom mocy kombjnów przedswiono n rysunku 4. Rys.3. Wielkość wydobyci w funkcji wrunków nurlnyc Jk widć z wykresu isnieją duŝe dysproporcje wydobyci ze ścin prowdzonyc w róŝnyc wrunkc nurlnyc, co świdczy o wyczerpniu się sosownyc rozwiązń ecnicznyc i ecnologicznyc dososownyc do kulnyc porzeb. Wymgć o będzie zróŝnicownego podejści do rozwiązywni problemów, co z ym idzie wprowdzni nowyc rozwiązń. 3.. Isniejący poziom ecniczny w zkresie sosowni i wykorzysni mszyn ścinowyc Z ecnicznego punku widzeni przodki ścinowe prowdzone w przedzile wysokości 1,5-4,5 m w normlnyc wrunkc złoŝowyc mogą dwć wydobycie nwe n brdzo wysokim poziomie. JednkŜe bez lepszego wykorzysni sosownyc dzisij mszyn, bez rozwiązni skuecznej ecnologii w przodkc z zgroŝenimi nurlnymi orz innymi urudnienimi, dlszy posęp w relizcji koncenrcji produkcji będzie niemoŝliwy. Z przedswionyc dnyc widć wyrźnie znczną dysproporcję w uzyskiwnyc wynikc produkcyjnyc. W porównywnyc wrunkc nurlnyc orz ecnicznyc wyniki produkcyjne róŝnią się niekorzysnie między sobą, co świdczy o wyzwnic, jkie swi przed nmi mecnizcj w kierunku zniwelowni Rys.4. Rozkłd zinslownej mocy w kombjnc W wrunkc normlnego zlegni pokłdów poziom rozwiązń mecnizcyjnyc pozwl n uzyskiwnie wysokiej koncenrcji wydobyci. ie wszędzie jednk wielkość wydobyci idzie w prze z mocą zinslowną w kombjnie (rys. 5). Rys.5. Wielkość wydobyci ze ściny w funkcji zinslownej mocy Ściny uszeregowno w kolejności odpowidjącej rosnącej mocy kombjnu, przy czym słupki n ym wykresie pokzują wielkość wydobyci przyporządkowną nominlnej mocy. Z wykresu widć wyrźnie, Ŝe uzyskne wydobycie nie koreluje z zinslowną w kombjnie mocą. Świdczy o o niewykorzysywniu wydjności kombjnu. Ten sn wynik njczęściej z błędnej loklizcji kombjnu względnie niewłściwej jego eksplocji. UniezleŜnienie prcy kombjnu od subiekywnyc ocen operorów jes wŝną wskzówką dl konsrukorów nowyc mszyn. Podobne wskzówki odnoszą się do wykorzysni pozosłyc mszyn. W dlszej części rykułu przedswiono wyzwni, jkie soją przed konsrukormi i producenmi mszyn górniczyc. MASZYY GÓRICZE 1/009 7

27 3.3. Tendencje rozwojowe w kombjnowej ecnologii ścinowej Kombjnow ecnologi ścinow obejmuje zespół mszyn, skłdjący się z kombjnu ścinowego, sekcji obudowy zmecnizownej orz przenośnik zgrzebłowego. W obecnym epie rozwoju mecnizcji w górnicwie świowym pojwiły się mszyny o brdzo wysokiej wydjności, uzyskiwnej poprzez znczący wzros zinslownej mocy: kombjny o prędkości roboczej 35 m/min, projekowne są juŝ o prędkości do 45 m/min i sumrycznej mocy silników około 000 kw, nwe 3000 kw, zś cięŝry docodzą do 1400 k; ścinowe przenośniki zgrzebłowe o mksymlnej wydjności 5000 / orz mocy 400 kw, nwe 3600 kw, łńcucy o wymirc 4 lub 48 mm o sile zrywni wyrzymują odpowiednio 740 k lub 3500 k; sekcje obudowy zmecnizownej o podporności przekrczjącej 10 M, o wysokości do 6 m, i o podziłce do m, msie sekcji przekrczjącej zzwyczj 0 on, dl brdzo wysokic ścin docodzącej do 60 on. Anliz doycczsowego rozwoju mecnizcji przodków ścinowyc wykzuje, Ŝe dąŝenie do powiększni wydobyci głównie poprzez: powiększnie mocy, mszyn, bez ic pełnej inegrcji nie powinno być jedynym kierunkiem perspekywicznym rozwoju. Wcodzimy w okres rkowni eksploownyc mszyn jko zinegrownego sysemu, wymgjącego dl efekywnego dziłni, zsosowni njnowszyc osiągnięć z zkresu dignosyki, monioringu, serowni, uomyzcji, co nie wyklucz dlszego niezbędnego dziłni w obszrze unowocześnini smyc konsrukcji dl nieypowyc wrunków i specjlnyc celów. Mjąc powyŝsze n uwdze moŝn sformułowć nsępujące ezę: Wydjność mszyn nleŝy zwiększć nie ylko poprzez zwiększnie ic mocy, prowdzące kŝe do zwiększni gbryów i msy, kŝe poprzez wprowdznie elekronicznyc sysemów dl opymlizcji ic wydjności orz poprwy dyspozycyjności. Tkie endencje w ym zkresie obserwuje się corz częściej w świowej ecnice ścinowej. 4. Wyzwni i endencje rozwojowe w mecnizcji górnicw węgl kmiennego JuŜ w rkcie uŝykowni mszyn o zncznie niŝszej zinslownej mocy niŝ obecnie swierdzono, Ŝe gdy ic dziłnie zleŝne jes od subiekywnej oceny operorów, ulegją one częsym wriom, co powo- duje nie zwsze uzsdnione posoje, pociągjące z sobą obniŝenie wydjności( rys. 5). Aby emu zpobiec zisnił konieczność obiekywizcji oceny snu mszyny orz obiekywizcji poziomu jej wykorzysni. Obiekywizcję oceny snu mszyn orz poziomu ic wykorzysni uzyskuje się poprzez corz brdziej rozbudowywne sysemy konrolne, powiązne z sysemmi serującymi, co prowdzi do lepszego ic wykorzysni. Sysemy konrolne obejmują: dignosykę mszyn i urządzeń, moniorownie mszyn i urządzeń, moniorownie przodk ścinowego, wizulizcję, rciwizcję, przewrznie dnyc w celu ic bieŝącego wykorzysni do opymlizcji procesu ecnologicznego. W dlszej części rykułu pokzne zosnie, jk o rozumownie przekłd się n sosowne obecnie orz przyszłościowe mszyny ścinowe i jkie w związku z ym czekją ns wyzwni w odniesieniu do poszczególnyc mszyn orz cłego sysemu mecnizcyjnego, przy wykorzysniu przede wszyskim ecnik opryc n corz szerzej sosownyc meodc wykorzysującyc urządzeni elekroniczne i mecroniczne. Kierunki rozwoju w ym zkresie moŝn sformułowć nsępująco: Kombjny ścinowe Kombjn ścinowy, snowiąc podswowy elemen produkcyjny w ścinowym sysemie mecnizcyjnym, wymg pewnego i niezwodnego dziłni. Pewność rucu, ym smym wydjność moŝe być zwiększon poprzez: 8 MASZYY GÓRICZE 1/009 rozbudownie sysemu bieŝącej dignosyki orz monioringu snu poszczególnyc npędów orz węzłów mecnicznyc, wysyłnie komuników o snc zgroŝeni lub błędc, wprowdzenie zwnsownego sysemu uomycznego serowni kombjnem, umoŝliwijącego odworzenie skrwu wzorcowego orz pozwljącego n bieŝącą korekę połoŝeni orgnów urbijącyc dososowną do zmienności zlegni pokłdu, gromdzenie orz przewrznie dnyc, w celu wykorzysni ic do serowni sysemem mecnizcyjnym, roboyzcję kombjnów wymgjącą zprogrmowni i bieŝącej konroli relizcji wszyskic funkcji związnyc z przebiegiem cyklu produkcyjnego w ścinie dl przyjęej ecnologii urbini, włączenie kombjnu do sysemu uomycznego serowni procesem wydobyci węgl oprego n szucznej ineligencji. Przykłdem kiego rozwiązni jes wyposŝenie kombjnu KSW-000E produkcji polskiej.

28 Mszyn posid zwnsowny sysem serowni i dignosyki prcy opry o superszybki sysem rnsmisji CA. Jes on przysosowny do uomycznego cyklu prcy, powrz cykl eksplocji wprowdzony przez obsługę. Jes wyposŝony w nowoczesną dwukierunkową rnsmisję dnyc prcującą w sndrdzie ETHERET, kór umoŝliwi rnsmisję prmerów eksplocyjnyc do snowisk konroli w rejonie codnik podścinowego orz n powierzcnię. Zinslowne zosły kry pmięci, kóre n bie- Ŝąco zpisują prmery prcy mszyny. Trnsmisj dnyc umoŝliwi inegrcję prcy kombjnu z sysemem serowni obudowy zmecnizownej i przenośnik. Sekcje obudowy zmecnizownej Sekcje obudowy zmecnizownej, jko podswowy szkiele ścinowego sysemu mecnizcyjnego, swrzją wrunki bezpiecznej prcy w przodku ścinowym orz snowią podswowy elemen sysemu mecnizcyjnego, wiąŝącego i koordynującego ruc poszczególnyc mszyn. Wymg o odpowiedniego oprzyrządowni konrolno-serującego, między innymi: wprowdzenie serowni elekroydrulicznego, wprowdzenie progrmownego serowni sekcji obudowy zmecnizownej, pozwljącego n serownie grupowe, zdlne lub uomyczne, moniorownie ciśnieni w ukłdzie ydrulicznym obudowy, ciśnieni w ukłdzie mgisrlnym, wysuwu przesuwnik, snu blokdy sekcji, uzysknie jednkowej, zprogrmownej podporności wsępnej i wzdłuŝ cłej ściny przy zsosowniu n przykłd zworów powórnego dołdowni, zsosownie zwnsownego sysemu zbezpieczeni sekcji przed dynmicznym oddziływniem góroworu, wprowdzenie zinegrownego ukłdu serowni mszyn i urządzeń ścinowego sysemu mecnizcyjnego, z wykorzysniem funkcji rucu obudowy. Przenośniki ścinowe Przenośnik zgrzebłowy jes njmniej oprzyrządowną mszyną ścinową, pomimo Ŝe jes o sosunkowo njbrdziej wryjny elemen wyposŝeni ściny. Konieczne jes, zem: wprowdzenie dignozowni npędów przenośnik orz monioringu obciąŝeni poszczególnyc npędów, dignozownie npędów odbyw się według ogólnie przyjęyc dl yc mszyn zsd, moniorownie snu obciąŝeni łńcuc przenośnik poprzez pomir siły orz przyspieszeni łńcuc, informcje e są rejesrowne n bieŝąco, MASZYY GÓRICZE 1/009 9 wyposŝeni ukłdu npędowego w ndąŝny ukłd uomycznej regulcji npięci wsępnego łńcuc zgrzebłowego, uzleŝnienie prędkości posuwu kombjnu od obciąŝeni przenośnik urobkiem. W opisnyc wyŝej mszync prce nd rozwojem ic nowoczesnego oprzyrządowni są w niekóryc rozwiąznic zrelizowne niekóre są w fzie oprcowni. JednkŜe juŝ n podswie obecnego snu orz zwnsowni prc nd nowymi rozwiąznimi moŝn określić moŝliwości i porzeby w zkresie zinegrownego sysemu mecnizcyjnego. 5. Wyzwni i endencje rozwojowe ścinowyc sysemów mecnizcyjnyc ZngŜownie środków inwesycyjnyc n wyposŝenie przodk ścinowego jes dzisij gignyczne. Dl efekywnego ic wykorzysni konieczne jes uzysknie mksymlnej wydjności uŝykownyc w sysemie mszyn, o wymg innego niŝ doycczs spojrzeni n sosowne ukłdy mecnizcyjne w ścinie. Rozwój konsrukcji orz oprzyrządowni poszczególnyc mszyn swrz niezbędne wrunki dl budowni zinegrownyc sysemów ścinowyc. Przedswion poprzednio crkerysyk mszyn ścinowyc pozwl n zrysownie rozwoju sysemów mecnizcyjnyc obejmującyc wykorzysnie rozwiązń elekronicznyc do efekywnego wykorzysni sosownyc mszyn. Zdni sojące przed ecniką górniczą moŝn sformułowć nsępująco: zpewnienie mksymlnego wykorzysni poencjłu ecnicznego poszczególnyc mszyn sysemu ecnologicznego, głównie poprzez elekroniczne meody ic konroli i serowni, uzyskne informcje po przeworzeniu n odpowiednie sygnły przekzywne są do konrolownyc obieków w posci sygnłów serującyc orz korygującyc, końcowym efekem yc dziłń jes pełn uomyzcj zinegrownego sysemu mszynowego oprego o ukłdy szucznej ineligencji, Po przeprowdzonej nlizie prcy poszczególnyc mszyn orz wykonywnyc przez nie opercji produkcyjnyc moŝn opisć juŝ sysem skłdjący się z yc mszyn, podlegjący w cłości kim smym ogrniczeniom czsowym i wydjnościowym jk pojedyncze mszyny. Informcje pocodzące z dignosyki i monioringu prcy poszczególnyc mszyn kierowne są do cenrlnego serownik n powierzcni, gdzie są przewrzne, zś poleceni serujące przejmowne są przez

29 serownik podścinowy, kóry przekzuje je do urządzeń serującyc mszynmi w ścinie. Tworzy o sysem zinegrowny, w kórym decydując rol w zespole współprcującyc ze sobą mszyn ścinowyc przypd sekcjom obudowy zmecnizownej, do kórej odniesione jes połoŝenie pozosłyc mszyn. Funkcje wiodące wypełnine przez obudowę ujęe są w sysem, pozwljący obserwowć cły ukłd ecnologiczny w przodku, moniorowć jego elemeny orz serowć w poŝądnym zkresie. W swej njbrdziej zwnsownej formie jes podswą uomyzcji zinegrownego zespołu mszyn ścinowyc. Auomyk związn z sygnlizownymi sysemmi serowni umoŝliwi: przemieszcznie sekcji n określony dysns, srefowe przesuwnie przenośnik ścinowego n zdną odległość, srefowe zrsznie, przesuwnie scji npędowyc przenośnik. Sysem umoŝliwi kŝe: wizulizcję pozycji kombjnu, połoŝeni sekcji obudowy, połoŝeni przenośnik, wizulizcję powierzcni odkryego sropu, posępu ściny, połoŝeni fronu ściny, prmeryzcję prcy kombjnu, uomyki ścinowej, uomyki zrszni, korekcję połoŝeni fronu ściny. Jk widć z ego zeswieni isnieje ścisłe sprzę- Ŝenie rucu ecnologicznego poszczególnyc mszyn, o jes: sekcji obudowy, kombjnu, przenośnik ścinowego. Połączenie i koordyncj współdziłni yc mszyn pozwl n uworzenie sysemu zinegrownego [1]. W dlszym plnie wprowdz się sysem wiąŝący ruc kombjnu po przenośniku z przesuwniem sekcji obudowy. Przemieszczjący się wzdłuŝ fronu ścinowego kombjn podje sygnł do sekcji obudowy, kóry urucmi jej przesuwnie w śld z kombjnem. Jes o kolejny ep zmierzjący do pełnej uomyzcji zinegrownego sysemu ścinowego. Dodjąc do ego pmięciowy zpis wykonnego skrwu wzorcowego orz regulowną jego głębokość moŝn swierdzić, Ŝe ścinowy sysem mecnizcyjny moŝe juŝ być w pełni moniorowny i w znczącym sopniu zuomyzowny. Końcowym efekem yc dziłń jes pełn uomyzcj zinegrownego ścinowego sysemu mszynowego, oprego o ukłdy szucznej ineligencji. 6. Podsumownie Akulnie w USA i w Ausrlii wszyskie sekcje obudowy zmecnizownej wyposŝone są w ukłdy elekroydrulicznego serowni, umoŝliwijąc ym smym uomyzcję zinegrownego sysemu mecnizcyjnego. Anlizując wyniki produkcyjne w obu krjc moŝn swierdzić, Ŝe świdczą one jednozncznie o wpływie wprowdzonyc sysemów monioringu i serowni n zdecydowny wzros wydobyci z jednego przodk ścinowego, przy czym wyniki produkcyjne uzyskuje się ze ścin o brdzo zróŝnicownyc grubościc pokłdów, co świdczy o ogromnyc moŝliwościc kwiącyc w yc nowoczesnyc sysemc serowni procesem produkcyjnym. Wro uj ndmienić, Ŝe średnie wydobycie ze ścin w yc krjc przekrcz kilkkronie średnie wydobycie w polskic koplnic. W nszym przemyśle węglowym jeseśmy w ym zkresie n począku drogi. Decyzj o zsosowniu nowoczesnego oprzyrządowni sysemu mecnizcyjnego poprzedzon musi być szczegółową nlizą ekonomiczną. Kryerimi wprowdzeni powinny być: wyrźny wzros wydobyci w sosunku do kulnej średniej, podwyŝszenie poziomu bezpieczeńsw prcy w wrunkc zgroŝeń i wybrnyc urudnień. Zcodzi pynie, gdzie wprowdzć nowe rozwiązni, do kórego musi usosunkowć się nsz przemysł. W pokłdc o normlnyc wrunkc zlegni nleŝy wprowdzć opisne wyŝej rozwiązni, cociŝ ze względu n sosunkowo wysoki kosz, ic wprowdzenie powinno być uzleŝnione od moŝliwości uzyskni skokowego wzrosu wydobyci. W pełni zuomyzowne sysemy mszynowe muszą zpewnić wydobycie n poziomie co njmniej 10 ys./d. Rozkłd zsobów, mjący wpływ n wyniki produkcyjne ścin, jes niekorzysny. Akulnie w znczącej liczbie eksploownyc pokłdów wysępują, lbo zgroŝeni nurlne, lbo wrunki krępujące rozwój koncenrcji wydobyci. W ym obszrze przysosownie ukłdów elekronicznyc moŝe w zncznym sopniu zwiększyć wydobycie ze ściny poprzez inensyfikcję wykorzysni mszyn orz usunięcie ludzi z zgroŝonyc sref. JednkŜe i uj musi obowiązywć kryerium znczącego wzrosu wydobyci ze ściny. Z nszej prkyki powinny zniknąć przodki o wydobyciu poniŝej 3 ys. /d. Osobny rozdził snowi wybiernie cienkic pokłdów, kórego rozwiąznie m duŝe znczenie gospodrcze. ie jes o jednk sprw łw, ze względu n fk, Ŝe cienkie pokłdy zlegją n większyc głębokościc, co wiązć się będzie, poz rudnościmi wenylcyjnymi, ze wzmoŝonymi zgroŝenimi. 30 MASZYY GÓRICZE 1/009

30 Te włśnie pokłdy wymgją, ze względu n bezpieczeńswo orz niezwykle uciąŝliwe wrunki prcy, nkierowni rozwiązń n pełną uomyzcję, kórego efekem będzie ogrnicznie ludzi w przodku. RównieŜ w ym przypdku wydobycie nie powinno być niŝsze od 3 ys. /d. Ogólnie moŝn swierdzić, Ŝe w obszrze mszyn do wybierni ścinowego nie nrfimy n rudności ic doboru i eksplocji. JednkŜe dl niezbędnej inensyfikcji ic produkywności będą porzebne urządzeni w zkresie konrolno-pomirowym, serującym, moniorującym, wreszcie uomyzującym, umoŝliwijące lepsze wykorzysnie mszyn. Lierur 1. Jszczuk M. (redkcj nukow): Sysem zinegrownego serowni ukłdem ecnologicznym ści- n wydobywcz punk złdowczy. Monogrfi nr. Seri: Innowcyjne ecniki i ecnologie mecnizcyjne, KOMAG, Gliwice Kozieł A., Mzurkiewicz T.: Rozwój ecnologiczny przemysłu wydobywczego węgl kmiennego w ocenie eksperów. Gospodrk Surowcmi Minerlnymi. Tom 4 Zeszy 1/, Wydwnicwo IGSMiE PA, Krków Rpor roczny o snie podswowyc zgroŝeń nurlnyc i ecnicznyc w górnicwie węgl kmiennego rok 007. Wydwnicwo GIG. 4. Sikor W.: Scenriusz rozwoju ecnologii wydobyci węgl w wrunkc urudnień górniczyc. Komec 007, Szczyrk. Meriły konferencyjne. Arykuł wpłynął do redkcji w mrcu 009 r. Recenzen: prof.dr b.inŝ. Mrek Jszczuk MASZYY GÓRICZE 1/009 31

31 Dr inŝ. Grzegorz SMOLIK Insyu Tecniki Górniczej KOMAG Z mrginesu n szczy rozwój ścinowego sysemu eksplocji pokłdów węgl w USA w ciągu rzec dziesięcioleci S r e s z c z e n i e W rykule przedswiono rozwój ścinowego sysemu eksplocji pokłdów węgl z zwłem skł sropowyc w Snc Zjednoczonyc A.P. Przyoczono, podne głównie przez prof. Syd Peng (006), dne o liczbie ścin od 1976 roku i ic wysokiej wydjności. Scrkeryzowno ścinowe przodki eksplocyjne (długości, wybiegi i wysokości ścin, sysemy i obudowę codników przyścinowyc), kŝe roboy zbrojeniowo-likwidcyjne. Opisno ewolucję ścinowyc obudów zmecnizownyc i cecy crkerysyczne njnowszyc konsrukcji. Podno kŝe zminy podswowyc prmerów urządzeń urbijącyc i odswy urobku. S u m m r y Progress of e longwll mining wi roof cving in e USA ws presened. umber of longwlls nd eir ig produciviy since 1976, bsed minly on Prof. Syd S. Peng book (006), were given. Mining eigs, longwll lengs nd wids, muliple enries nd e suppor of e enries s well s fce move were described. Evoluion of developmen of sields (ydrulic powered suppors), cuing mcines (minly serers), AFC (rmoured fce conveyors) nd col rnsporion sysems were sorly porryed. 1. Wprowdzenie Sosownie ścinowego sysemu wybierni pokłdów węgl w Snc Zjednoczonyc rozpoczęo pod koniec XIX i n począku XX wieku [3]. owoczesne, w pełni zmecnizowne kompleksy ścinowe zosły jednk zimporowne z iemiec Zcodnic we wczesnyc lc pięćdziesiąyc ubiegłego wieku i wykorzysywne w koplnic w południowej części Zcodniej Wirginii. Były o zeswy w skłd, kóryc wcodził obudow rmow i srug. iewielk wydjność yc sysemów spowodowł, Ŝe w lc pięćdziesiąyc i sześćdziesiąyc jedynie kilk koplń sosowło ę ecnologię, wydobycie uzyskiwne ą drogą było nieporównywlne z innymi ecnologimi eksplocji sysem ścinowy w USA był więc prwdziwie n mrginesie. W połowie l siedemdziesiąyc sprowdzenie, znów z iemiec Zcodnic, obudów osłonowyc do koplni w północnej Wirginii Zcodniej zowocowło wzrosem produkywności i zmniejszeniem wypdkowości, co powodowło corz powszecniejsze uznnie i docenienie ecnologii ścinowej n rynku merykńskim [7]. Od mej pory liczb ścin wzrsł, by osiągnąć swoje mksimum 118 ścin w 198 i 1984 roku, po czym liczb ścinowyc przodków wybierkowyc mlł podczs drugiej połowy l osiemdziesiąyc i w lc dziewięćdziesiąyc, by usbilizowć się n poziomie około 50 ścin w pierwszej dekdzie dwudziesego pierwszego wieku (rys. 1). Coć liczb ścin mlł, wydjność dzięki zwiększniu mocy, gbryów i jkości wyposŝeni ecnicznego przodków, kŝe lepszemu plnowniu robó, umiejęnościom złogi i kdry zrządzjącej nieusnnie rosł. Wzros en w ciągu osnic rzec dziesięcioleci jes prwdziwie imponujący. W 1975 r. eksplocję prowdzono w 76 ścinc, le wydobycie z nic uzyskiwne snowiło zledwie około 4% cłości węgl pozyskiwnego w koplnic podziemnyc. W 005 roku węgiel eksploowno juŝ ylko w 53 ścinc, le sumryczne wydobycie wyniosło juŝ pond połowę (5%) cłkowiej ilości węgl eksploownego sposobem podziemnym w Snc Zjednoczonyc [7]. Tk więc sysem ścinowy przejął plmę pierwszeńsw dysnsując inne ecnologie eksplocji podziemnej m.in. sysem filrowo-komorowy. Eksplocj węgl sposobem podziemnym w Snc Zjednoczonyc umoŝliwi wydobycie około jednej rzeciej z pond 1 milird on uzyskiwnyc ogółem w ciągu roku, co ozncz, Ŝe merykńscy górnicy prcujący w około 50 ścinc wydobywją pond dw rzy więcej węgl rocznie niŝ wszyskie śląskie koplnie rzem wzięe, mimo Ŝe eksplocj w GZW odbyw się w pond 10 ścinc [11, 13]. Wro dodć, Ŝe eksplocj w merykńskic koplnic jes, generlnie, kŝe bezpieczn, dl przykłdu w 005 roku liczb wypdków śmierelnyc we wszyskic koplnic podziemnyc sięgnęł 19 (bel 1). 3 MASZYY GÓRICZE 1/009

32 liczb ścin Rys.1. Liczb ścinowyc przodków wybierkowyc (zwłowyc) w Snc Zjednoczonyc [7] Przyczyny wypdków śmierelnyc i liczb ofir w górnicwie węglowym Snów Zjednoczonyc w 005 r. 1 [1] Tbel 1 Przyczyny wypdków śmierelnyc Liczb ofir Zplenie/wybuc gzu lub pyłu węglowego 1 Obwł ociosu węglowego w ścinie, ociosów w codnikc Zwł sropu PoŜr 3 Trnspor Sum 1 Zdrzją się jednk, niesey, kŝe ksrofy górnicze, jk n przykłd wybuc menu w koplni Sgo syczni 006 roku, kóry pociągnął ze sobą 1 ofir śmierelnyc. Przez rzy osnie dekdy podswowe elemeny skłdowe sysemu ścinowego i sposoby eksplocji pokłdów węgl w ścinc pozosły nieml niezmienione, poz ym, Ŝe sprzę sł się większy, cięŝszy, o większej mocy, brdziej pewny, ukłdy serowni nim sły się brdziej wyszukne i niezwodne. Amerykńskie przodki ścinowe cecują się wysoką wydjnością i od 1990 roku usnwiły i usnwiją świowe rekordy wydobyci. Dl przykłdu, z jednej 1 W beli zebrno przyczyny wypdków i liczbę ofir zrówno dl koplń podziemnyc, jk i odkrywkowyc. W koplnic podziemnyc eksploującyc węgiel kmienny Ŝycie srciło 19 górników, w odkrywkowyc. Koplni Sgo połoŝon niedleko Bucknnon w Upsur Couny w Zcodniej Wirginii eksplocję prowdził sysemem filrowo-komorowym, wybuc menu nsąpił w zrobc, w omownej przesrzeni. iesey my przeciwwybucowe okzły się nieodpowiednie (zob. np. gov/sgomine/sgomine.sp; ściny, uzyskno bruo: pond 9 milionów on węgl rocznie, pond 1,45 milion on węgl miesięcznie, pond 51 ys. on dziennie i pond 7 ys. on z jednej zminy produkcyjnej [7]. Wydjność uwzględnijąc wielkość zrudnieni złogi kŝe sle wzrsł Ŝ do roku 000, po czym usbilizowł się n poziomie około 5, ony n godzinę prcy zrudnionego prcownik i jes o około 50% wyŝsz niŝ średni wydjność uzyskiwn w przodkc z kompleksem Coninuous Miner [15]. Rozwój merykńskiej ecnologii wydobyci ścinowego jes ym brdziej godny uwgi, Ŝe mił miejsce w czsie duŝej dekoniunkury n rynku. Oczywise jes, więc, Ŝe ecnologi ścinowej eksplocji pokłdów węgl z zwłem skł sropowyc zosł uznn jko njwydjniejszy sposób podziemnego pozyskiwni surowc i bez dyskusji jes preferown i znjduje zsosownie wszędzie m, gdzie wrunki geologiczne zlegni złoŝ i jego wielkość są odpowiednie [7]. Amerykńskie przodki ścinowe ewoluowły przez osnie rzydzieści l. począku ecnologi i sprzę prwie w cłości były imporowne, głównie z Europy, zwłszcz iemiec, lecz sły się w osnic lc njwydjniejszymi n świecie; co więcej njwŝniejszymi producenmi wyposŝeni ecnicznego wykorzysywnego w ecnologii ścinowej są firmy merykńskie. Poszukiwnie efekywności wydobyci węgl kmiennego w polskim górnicwie ng- Ŝuje, oprócz ogromnego wysiłku złóg górniczyc, kŝe eksperów słuŝącyc rdą i kreślącyc scenriusze rozwoju ecnologii i wykorzysywnego sprzęu w konkrenyc wrunkc polskic koplń [5, 14]. Doświdczeni merykńskie nie mogą być bezpośrednio przeniesione n polski grun (czy eŝ rczej do góroworu ), ym nie mniej przyjrzenie się im wydje MASZYY GÓRICZE 1/ rok

33 się być ineresujące i moŝe sć się inspircją do innowcji i zmin zwiększjącyc wydjność i polskic koplń.. Podswowe dne crkeryzujące ścinowe przodki eksplocyjne w USA Większość koplń w USA eksplouje ylko jeden wysoko wydjny przodek ścinowy w dnej cwili produkując 3-7 milionów on węgl rocznie; w czerecpięciu koplnic, w osnic lc, prcują dwie ściny w ym smym czsie; w dwóc-rzec wydobycie prowdzone jes w rzec przodkc ścinowyc [7]. Głębokość eksplocji pokłdów węgl w Snc Zjednoczonyc jes brdzo zróŝnicown, mksymln w połowie l dziewięćdziesiąyc sięgł nwe pond 1150 m, obecnie zwier się w przedzile od około 60 m do około 80 m. Średni głębokość eksplocji wynosi niewiele pond 450 m [8]. Wysokość ścin kombjnowyc wynosi od 1,5 m do 3,96 m, przy czym njczęściej wysępują ściny o wysokości 1,5-,44 m. Średni wysokość ściny wynosi,13 m [7, 1]. Jedyn dziłjąc ścin srugow w 005 roku mił wysokość 1, m. jczęściej wysokość ściny jes równ grubości eksploownego pokłdu, częso jednk sosown jes dl zpewnieni miejsc dl wyposŝeni ecnicznego i złogi kŝe przybierk sropu, n co słusznie zwrc uwgę Sikor [13]. Wielkości pól ścinowyc swrzjącyc sznsę wysoko wydjnej i przez o, co oczywise, zyskownej eksplocji są przyjmowne w USA n minimum milionów on. Długości ścin wynoszą m, przy czym njczęściej zwierją się w przedzile m (rys. ). Rys.. Rozkłd długości ścin w USA w 005 roku (n podswie [7]) W osnic lc długości ścin zwykle przekrczją 13 m, jeśli ylko nie isnieją ogrniczeni nury, n przykłd geologicznej czy eŝ włsnościowej. Wybiegi ścin mieszczą się w przedzile m, przy czym njczęściej spoykne są długości,5-4 km (rys. 3). Generlnie wysępuje endencj wydłuŝni wybiegów i długości ścin k, by w jednym roku fisklnym konieczne było ylko jedno przezbrojenie ściny. Rys.3. Rozkłd wybiegów ścin w USA w 005 roku (n podswie [7]) Typową cecą merykńskic ścin jes wysępownie podwójnyc, porójnyc i poczwórnyc codników przyścinowyc. jpopulrniejsze jes udosępninie złoŝ sysemem codników porójnyc (około 76,5% ścin), zncznie mniej sysemem codników poczwórnyc (około 17,6% ścin). Jedynie w koplnic w snc Wyoming, Colordo i zwłszcz U, gdzie eksplocj odbyw się n głębokości około 800 m, ze względu n zwiększone ciśnienie góroworu sosuje się codniki podwójne [8, 9]. Mine Sfey nd Hel Adminisrion z reguły udziel zezwoleni koplniom n sosownie codników podwójnyc, przy głębokości eksplocji większej od 335 m. Zsdą jes sosownie obudowy kowowej inslownej nycmis po odsłonięciu sropu orz później dodkowej obudowy w miejscc ego wymgjącyc. Dodkową obudowę snowią np. kowie/ cięgn o większej długości, czy eŝ obudow podporow np. kszy drewnine, kolumny beonowe, profile slowe ip. Konieczność sosowni dodkowej obudowy w codnikc silnie zleŝy od wrunków loklnyc; prkycznie regułą jes z o wzmcninie obudowy w codnikc ndścinowyc []. Przezbrojenie ścin odbyw się w USA niezwykle szybko, rw od sześciu-siedmiu dni do dwóc-rzec ygodni, le jeśli przenośnik zgrzebłowy i kombjn są zinslowne w nowej ścinie wcześniej co ozncz, Ŝe przemieszczn jes ylko obudow proces en rw zledwie czery-siedem dni. Szcuje się, Ŝe w zleŝności od wielkości wydobyci i kpiłu zinwesownego, koszy zrzymni ściny wynoszą dolrów n minuę [7]. W celu minimlizcji prcocłonności i czsocłonności procesu zbudowy dodkowej obudowy sikowo-linowej, rdycyjnie sosownej w miejscc zrzymni biegu ściny, od późnyc l osiemdziesiąyc w górnicwie merykńskim brdzo populrne jes drąŝenie wyrobisk codni- 34 MASZYY GÓRICZE 1/009

34 kowyc o przekroju prosokąnym dl przeprowdzeni procesu wyzbrjni ściny. Wyrobisk e (zw. predriven recovery rooms) są brdzo pomocne dl zwiększni prędkości robó wyzbrojeniowyc pod wrunkiem włściwego doboru obudowy w wrunkc dziłni ciśnieni eksplocyjnego [18]. 3. Wybrne dne ecniczne wyposŝeni ścinowego i sysemów odswy 3.1. Obudow zmecnizown jdroŝszy elemen ecnicznego wyposŝeni przodk ścinowego, jkim jes obudow zmecnizown (szcunkowo 60-80% koszu inwesycyjnego, zleŝnie od długości ściny), przeszedł znczne przeobrŝeni w ciągu rzydziesu l sosowni w merykńskic koplnic. Obudow rmow ze względu n młą sbilność i moŝliwość opdu bloków sklnyc pomiędzy dwudzielną sropnicą szybko rcił n populrności i jej uŝycie zosło cłkowicie zniecne w 1985 roku. Obudow kszow był njbrdziej populrn w drugiej połowie l osiemdziesiąyc, później częsość jej zsosowń był juŝ zncznie mniejsz; osni zesw sekcji obudowy kszowej wykorzysywno w 1993 roku (rys. 4). Obudow osłonow, po sprowdzeniu do koplni w północnej Zcodniej Wirginii w 1975 roku, zyskł kcepcję w przemyśle i jej zsosownie sle rosło (obudowy lemniskowej). Doświdczeni prkyczne i zwnsowne prce bdwcze wykzły wyŝszość obudowy dwusojkowej nd czerosojkową [1, 6]. Proso ukłdu ydrulicznego sekcji, duŝ podporność (nwe 1000 k), doskonlsz crkerysyk wykorzysni podporności sekcji, przede wszyskim zncznie lepsze urzymnie sropu nd ścieŝką kombjnową (dzięki czynnym i biernym siłom dziłjącym poziomo) spowodowły, Ŝe wszyskie nowowprowdzne obudowy począwszy od 1990 roku są wyłącznie obudowmi osłonowymi dwusojkowymi. Osni obudow osłonow czerosojkow zosł wycofn w 001 roku. Trend spdkowy w liczbie sosownyc kompleów obudowy osłonowej dwusojkowej widoczny n rysunku 4 po 199 roku, związny jes ylko z mlejącą liczbą ścin, nie rezygncją z ego ypu obudowy. We wszyskic zeswc obudowy, by skrócić czs przemieszczni sekcji, sosowne jes serownie elekroydruliczne, zuomyzowne przesuwnie sekcji (związne z pozycją kombjnu lub srug w ścinie) orz konrol osiągnięci przez wszyskie sekcje określonej podporności wsępnej. Cykl przesuwni sekcji wynosi sześć do ośmiu sekund umoŝliwijąc duŝą prędkość urbini kombjnu w ścinie. Średni podporność robocz wzrosł prwie dwukronie z 4440 k w 1976 roku do 8840 k w 005 roku. Podziłk prwie wszyskic sekcji wynosi 1,75 m, z wyjąkiem dwóc ścin, w kóryc szerokość sekcji wynosi m i kilku ze srą obudową półormerową [7]. Obudow (sojki ydruliczne sekcji) są zbezpieczne przed przeciąŝeniem przy obciąŝeniu dynmicznym przez zsosownie zworów upusowyc o szybkości wypływu około 5 m 3 /min emulsji. Do ogrniczeni ciśnieni w sojkc ydrulicznyc sosowne są kŝe kumulory gzowe (zoowe). jczęściej moŝliwe jes moniorownie, i o zrówno w codniku podścinowym, jk i n powierzcni, n liczb ścin osłonow dwu sojkow osłonow czero sojkow kszow rmow rok Rys.4. Typy obudowy ścinowej zmecnizownej w USA (n podswie [7]) MASZYY GÓRICZE 1/009 35

35 bieŝąco m.in. ciśnieni medium roboczego w siłownikc ydrulicznyc, snu ukłdu przesuwu sekcjprzenośnik, czsu rwni cyklu przemieszczni sekcji i połoŝeni obniŝonyc sekcji i yc w snc wryjnyc ip. [7]. 3.. Kombjny i srugi W pierwszyc sysemc ścinowyc, wprowdznyc do merykńskic koplń w lc siedemdziesiąyc, mszynmi urbijącymi były srugi [10]. W osnic lc zncznie populrniejsze jes wykorzysnie kombjnów (rys. 5). W opinii niekóryc eksperów, jk np. Prof. Syd Peng z Wes Wirgini Universiy, wykorzysnie srugów w njbliŝszyc lc moŝe się zwiększyć, głównie z powodu duŝej liczby pokłdów o mniejszej grubości n wscodzie Snów Zjednoczonyc orz posępów w ecnice srugowej. Sosowne są wyłącznie dwuorgnowe bębnowe kombjny frezujące. Średni cłkowi moc zinslown kombjnów wzrosł z 61 kw w 1976 roku do 1 37 kw w 005 roku; mksymln moc cłkowi w 005 roku wynosił 85 kw, dl większości kombjnów moc przekrcz kw, więc jes zncznie większ niŝ kombjnów w polskic przodkc ścinowyc [4, 7]. Prędkość rucu kombjnu podczs fzy prcy przekrcz czsmi 45 m/min. Głębokość skrwu kombjnów zwier się w przedzile 0,76 1,07 m; znkomi większość sosownyc zbiorów jes większ bądź równ 0,91 m (rys. 6) srug kombjn 80 liczb szuk rok Rys.5. Liczb i rodzj mszyn urbijącyc sosownyc po 1976 roku w Snc Zjednoczonyc [7] liczb ścin głębokość skrwu kombjnu i srug, mm Rys.6. Głębokości skrwów kombjnów i srug zinslownyc w ścinc w koplnic węgl w USA w 005 roku (n podswie [7]) 36 MASZYY GÓRICZE 1/009

36 Cłkowi moc srug wzrosł do 500 kw, głębokość skrwu wynosi mm, przy prędkości skrwni do 16 m/min. Jedyn dziłjąc ścin srugow jes w pełni zuomyzown i wymg obsługi przez złogę złoŝoną z zledwie dwóc ludzi [7]. pięcie zsilni kompleksów ścinowyc w 005 roku wynosiło 350 V ( ściny) lub 4160 V (31 ścin) Odsw urobku Szerokość rynien przenośnik zgrzebłowego ścinowego wzrosł, zwłszcz po 1986 roku, i w 005 r. wynosił mm; njczęściej sosown szerokość rynien o 1000 mm. Prędkość rucu łńcuc kŝe wzrosł, w 1976 roku wynosił 1,07 1,58 m/s (njczęściej wysępowł 1,7 m/s), w 005 roku mieścił się w przedzile 1,1,9 m/s. jczęściej osnio prędkość rucu łńcuc przekrcz 1,71 m/s (rys. 7). W 1976 roku wydjność zwykle był rzędu on n godzinę; w 005 roku sięgł juŝ nwe 7000 on n godzinę [7]. Średnic łńcuc zwierł się w przedzile mm w 1976 roku, by wzrosnąć w 005 roku do mm. jczęściej sosown średnic łńcuc o 4 mm (rys. 8).,9 m/s 1 1,83-1,93 m/s 4 prędkość rucu łńcuc, m/s 1,73-1,8 m/s 1,63-1,7 m/s 1,53-1,6 m/s 1,43-1,5 m/s 1,33-1,4 m/s ,3-1,3 m/s 4 1,1-1, m/s liczb szuk zgrzebłowyc przenośników ścinowyc Rys.7. Prędkość rucu łńcuc ścinowego przenośnik zgrzebłowego w ścinc w koplnic węgl w USA w 005 roku (n podswie [7]) 80 liczb szuk przenośników zgrzebłowyc mm mm 6 mm 30 mm 34 mm 38 mm 4 mm 48 mm Rys.8. Typy łńcuców zgrzebłowyc przenośników ścinowyc w ścinc w koplnic węgl w USA w 005 roku (n podswie [7]) rok MASZYY GÓRICZE 1/009 37

37 Średni cłkowi moc npędów w 1976 r. wynosił 155 kw, w 005 roku wynosił juŝ 64 kw, przy czym mksymln 3607 kw, minimln 91 kw. Wszyskie obecnie sosowne przenośniki wypos- Ŝone są w ukłdy pozwljące n płynny, łgodny rozruc pod obciąŝeniem orz sysem odłączjący przeniesienie npędu z silników przy ngłym zrzymniu przenośnik w ciągu milisekund. Wszyskie ścinowe przenośniki zgrzebłowe są k- Ŝe zespolone z przenośnikiem podścinowym i przekłdk obu przenośników odbyw się w kŝdym cyklu urbini w ścinie, relizown jes przez ukłd siłowników dwusronnego dziłni zzwyczj rzec skrjnyc sekcji obudowy zmecnizownej. Zsosownie połączeni obu przenośników przez zw. cross frme rozwiązuje wiele problemów wysępującyc przy srszyc rozwiąznic m.in.: zwiększ efekywność przenośnik ścinowego przez zmniejszenie recyrkulcji urobku, uprszcz i przyspiesz przekłdkę przenośnik podścinowego, zmniejsz zpylenie i zncznie zwiększ bezpieczeńswo prcy. Przenośnik podścinowy m zwykle długość 3-30,5 m, jego wysyp jes k skonsruowny, by przemieszczenie przenośnik podścinowego, względem przenośnik śmowego zbudownego pod końcową jego częścią, mogło wynieść 3,7-4,6 m [7]. Dzięki specjlnym ukłdom gromdzeni śmy umoŝliwijącym zmgzynownie m śmy przenośnikowej orz mecnizmowi npinni śmy i konroli jej npięci skrcnie długości śmy odbyw się sosunkowo rzdko. Tylko sześć koplń sosuje szybowe ciągnięcie urobku nczynimi skipowymi. Koplnie e projekowne były z złoŝeniem wykorzysni filrowo-komorowego sysemu eksplocji pokłdów węgl i wydjność zprojekownego rnsporu szybowego był dlece nie wysrczjąc dl nowoczesnyc sysemów ścinowyc, kóre zosły w yc koplnic zimplemenowne n przełomie l siedemdziesiąyc i osiemdziesiąyc. W przeszłości było o więc wąskie grdło sysemu odswy urobku, lecz udoskonleni w konsrukcji nczyń skipowyc i zsosownie efekywniejszyc npędów o większej mocy pozwoliły n osiągnie wydjności zbliŝonyc do sysemu rnsporu urobku ylko przenośnikmi śmowymi, od codnik podścinowego Ŝ do zkłdu przeróbczego n powierzcni (z wykorzysniem updowej) sosownego w znkomiej większości merykńskic koplń. Łdowności skipów wynoszą zzwyczj 7-3 ony, prędkość ciągnięci urobku w szybie 8,63-10,16 m/s ze zminimlizownymi okresmi przyspieszni i mowni, pozwljącymi n osiągnie średniej prędkości rucu dl cyklu równej 5,59 m/s [7]. 4. Podsumownie Ścinowy sysem eksplocji pokłdów węgl w Snc Zjednoczonyc w czsie, gdy w Europie sosowny był juŝ z powodzeniem zjmowł pozycję ousider. iewielk wydjność merykńskic przodków ścinowyc nie pozwlł n skueczne konkurownie z innymi ecnologimi eksplocji. Milowym krokiem n drodze z mrginesu n szczy było sprowdzenie z iemiec Zcodnic i zimplemenownie obudowy osłonowej w połowie l siedemdziesiąyc. Pierwonie i ecnologi eksplocji, i ścinowe wyposŝenie ecniczne były imporowne, le w ciągu rzydziesu l ścinowy sysem eksplocji przeszedł grunowną ewolucję, w wyniku kórej zjął pozycję lider zrówno w skli loklnej, jk i globlnej. Godny uwgi jes prym ecnologii ścinowej n rynku merykńskim, gdzie sosownie sysemów eksplocji filrowo-komorowej m długą i pełną sukcesów rdycję. Domincj w skli świ wyrŝ się nie ylko osiągniem rekordów wydobyci, le kŝe ym, Ŝe njw- Ŝniejszymi producenmi wyposŝeni ecnicznego z kórymi konkurują, nierz skuecznie, polskie fbryki są firmy merykńskie. uk od njlepszyc coć nie łw, jes sznsą n ulepszenie urządzeń i udoskonlenie ecnologii eksplocji ścinowej i w nszym krju, k by wyniki produkcyjne polskic przodków ścinowyc przynjmniej nie oddlły się od njlepszyc n świecie. Lierur 1. Brczk T.: Design nd Operion of Powered Suppors for Longwll Mining. Engineering nd Mining Journl, June 1993, pp Brczk T., Eseruizen G. nd Dolinr D.: Evluion of e Impc of Snding Suppor on Ground Bevior in Longwll Tilges. Proc. 4 In. Conf. on Ground Conrol in Mining, Universiy of Wes Virgini, Morgnown, USA, 005, pp Briggs H.: Mining Subsidence. Edwrd Arnold & Co., 199, pp Jszczuk M.: Uwrunkowni rozwoju ecnologicznego ścinowyc sysemów mecnizcyjnyc, Mszyny Górnicze nr 4/007 (11), s Jszczuk M. i Kozieł A. (red.): Scenriusze rozwoju ecnologicznego mecnizcji podswowyc procesów produkcyjnyc w górnicwie węgl kmiennego. Monogrfi nr 1, Cenrum Mecnizcji Górnicw KOMAG, Gliwice 008, s Peng S. S. Design of Acive Horizonl Force for Sield Suppors for Conrolling Roof Flls. Te Mining Engineer, June 1990, pp MASZYY GÓRICZE 1/009

38 7. Peng S.S.; Longwll Mining. Syd S. Peng publiser, 006, pp Peng S.S.: Ground Conrol Filures A picoril view of cse sudies. Syd S. Peng publiser, 007, pp Peng S.S.: Col Mine Ground Conrol. Syd S. Peng publiser, 008, pp Reid W.J.: Americn Longwll Mining. Te Mining Engineer, My 1991, pp Riscel W. nd Sciffer H.W.: Col: n Americn gol. World Col, vol. 17(5), My 008, pp. 1-, Rozgonyi T.G., Ozdemir L., Hrgii R., Grubb J., Scissler A., Szigei L.Z.: US-Col-Indusry 006 From col ercion o col uilizion. Glückuf 10/006, pp Sikor W.: Scenriusz rozwoju ecnologii wydobyci węgl w wrunkc urudnień górniczyc, Mszyny Górnicze nr 4/007 (11), s Turek M. (red.): Scenriusze rozwoju ecnologicznego przemysłu wydobywczego węgl kmiennego. Główny Insyu Górnicw, Kowice 008, s Weisdck G.V. nd Kvikovic J.F.: Impornce of Longwll Mining o e Col Indusry. Mining Engineering, 57(1), December 005, pp pdf 18. Zng P., Misr M., Trckems J., Zeglen E., Huff C., Peng S. nd Cen J.: Pre-Driven Longwll Recovery Room Under Wek Roof Condiions Design, Evluion, nd Monioring. Proc. 5 In. Conf. on Ground Conrol in Mining, Universiy of Wes Virgini, Morgnown, USA, 006, pp Arykuł wpłynął do redkcji w mrcu 009 r. Recenzen: prof.dr inŝ. Włodzimierz Sikor MASZYY GÓRICZE 1/009 39

39 Mgr inŝ. Aleksndr KIEŁTYKA Insyu Tecniki Górniczej KOMAG Wykorzysnie krzyŝowej nlizy wpływów w projekc foresig n przykłdzie kdr dl przemysłu mszynowego S r e s z c z e n i e W prcy zosł przedswion krzyŝow nliz wpływów, jko nrzędzie wykorzysywne w zrządzniu sregicznym orz w projekc ypu foresig. Omówiono progrm kompuerowy MICMAC orz przedswiono wyniki uzyskne z jego pomocą, n porzeby nie publikownego doycczs rporu pnelu emycznego przemysł mszynowy, w rmc projeku Foresig Kdr owoczesnej Gospodrki. S u m m r y Cross nlysis of impcs ws presened in e pper s ool wic is used in sregic mngemen nd in foresig projecs. MICMAC sofwre ws discussed nd resuls obined wi is use for e purposes of so fr unpublised repor of mcine indusry emic pnel, wiin Foresig of Humn Resources of Se-of-e-Ar Economy projec, were presened. 1. Wprowdzenie Zrządznie sregiczne jes procesem obejmującym rzy epy: nlizę, plnownie i zrządznie. W sensie czynnościowym nliz sregiczn jes zbiorem dziłń dignozującyc, umoŝliwijącyc zbudownie plnu sregicznego i jego relizcję. omis w sensie nrzędziowym wykorzysuje on zesw meod nlizy, kóre pozwlją bdć, ocenić i przewidywć przyszłe sny rozwŝnego obszru, kórym moŝe być dziedzin przemysłu, grup ecnologii lub zsoby dl przemysłu, w ym kdr dl przemysłu mszynowego. Przez nlizę sregiczną, rozumie się w szerszym ujęciu, sposób dziłni włściwy ludziom i orgnizcjom: dąŝącym do poznni syucji, bdni szns, wyboru celów i zsd wykorzysni zsobów, wybiegjąc myślą wiele l do przodu, sosującym zespół ecnik orz meod nlizy i synezy, umoŝliwijącyc relizcję yc dąŝeń orz gromdzącym niezbędne do ego informcje, crkeryzującym się wolą uswicznej zminy obszrów i sposobów dziłni, zgodnie ze zminą wizji, snu bliŝszego i dlszego ooczeni. Anlizę sregiczną wyróŝniją dwie cecy. Pierwsz o łączenie dwu speków zrządzni i dwóc źródeł informcji: jednoczesne bdnie ooczeni i podmioowego obszru bdwczego orz konfronownie wyników yc bdń. Drug o jej inerdyscyplinrny crker sregiczny wykorzysywnie meod zrówno ilościowyc, jk i jkościowyc z dziedziny bdnej ecnologii, le równieŝ z dziedziny gospodrki, środowisk, socjologii, sysyki i mrkeingu [3]. Podobną meodą kreowni przyszłości są projeky foresig. Crkeryzuje się on duŝą elsycznością, kór wynik z moŝliwości wykorzysni róŝnej me- odyki, w zleŝności od obszru nlizownej przyszłości. Klog meod jes owry, co jes wynikiem dynmiki, z jką foresig rozwij się n świecie. Foresig jes częso mylony z innymi dziłnimi zorienownymi n przyszłość, kimi jk: prognozownie, bdni nd przyszłością czy plnownie sregiczne. Foresig nie jes przewidywniem, kóre wyrźnie usl złoŝeni doyczące ego, w jki sposób będzie kszłowł się przyszłość. W rzeczy smej, osoby prognozujące dąŝą w swoic próbc przewidzeni do precyzji, w jki sposób świ moŝe wyglądć w dnym momencie przyszłości. W odróŝnieniu od nic, celem foresigu nie jes przewidywnie, gdyŝ jes o proces szukjący wspólnyc wizji przyszłości, kóre zineresowne srony ccą zrelizowć przez kulnie podejmowne dziłni. W en sposób foresig nie jes związny z przewidywniem przyszłości, rczej z jej kreowniem [5]. Dwie populrne definicje foresigu zosły podne przez bdczy bryyjskic. jczęściej cyown jes sworzon przez Ben Mrin (1995) w SPRU 1, kóry opisuje foresig bdwczy jko proces zngŝowny w sysemyczne próby spojrzeni n długoerminową przyszłość nuki, ecnologii, gospodrki orz społeczeńsw, mjący n celu idenyfikcję obszrów bdń sregicznyc orz powsjącyc ecnologii ogólnego zsosowni, kóre mją poencjł przyniesieni njwyŝszyc korzyści gospodrczyc i społecznyc. Podobnie foresig ecnologiczny opisuje Luke Georgiou (1996) w PREST jko sysemyczne środki oceny rozwoju nuki orz ecnologii, kóry moŝe mieć wyrźny wpływ n konkurencyjność przemysłową, worzenie bogcw orz jkość Ŝyci [5]. 1 SPRU - Science nd Tecnology Policy Reserc w Wielkiej Brynii. Policy Reserc in Engineering Science nd Tecnology PREST. 40 MASZYY GÓRICZE 1/009

40 PowyŜsze definicje wskzują n pięć wŝnyc speków: spojrzenie w przyszłość powinno być usysemyzowne, foresig odnosi się do dłuŝszego okresu, kóry zzwyczj posrzeg się jko dłuŝszy od normlnego oryzonu plnowni i usleni sregii (oryzony czsowe foresigu ym smym wynoszą od 5 do 30 l), posęp nuki/ecnologii powinien uwzględnić zporzebownie rynku. Mimo iŝ jes o rczej surowy sposób myśleni o procesie innowcji, fkem jes, iŝ foresig ecnologiczny nie powinien być zdominowny wyłącznie przez nukę i ecnologię; nleŝy poświęcić uwgę kŝe czynnikom społeczno-gospodrczym, kóre równieŝ są isone w kszłowniu innowcji, foresig skupi się n powsjącyc ecnologic ogólnyc, o duŝyc korzyścic społecznyc i gospodrczyc, gdzie isnieje prwn podsw do wsprci rządowego, nleŝy zwrócić uwgę n czynnik społeczny, nie ylko en związny z worzeniem zmoŝności; doprowdz o do przyjęci przez niekóre zdni foresigu, perspekyw brdziej zorienownyc n problem, od smego począku, n przykłd; skupijąc się n kwesic kic jk zpobiegnie przesępczości, edukcj orz umiejęności, srzenie się społeczeńsw id. [5]. Uczesniczący w projekc foresig uslją prioryeowe kierunki dziłń, worząc wspólnie wizję przyszłyc osiągnięć. Poz celmi dorźnymi (budownie scenriuszy), foresig m kŝe isone znczenie dl zspokjni zporzebowni n know-ow nukowe, biznesowe i kulurowe. Przyjmuje się, Ŝe foresig jes o zbiór nrzędzi ułwijącyc konsrukcję scenriuszy rozwoju syucji w sosunkowo dlekiej perspekywie. Dlego eŝ, oprócz meod nliycznyc, sosowne są meody kreywne, kie jk burz mózgów, pnele eksperckie, nliz między wpływmi i scenriuszmi [4].. KrzyŜow nliz wpływu KrzyŜow nliz wpływu moŝe snowić dopełnienie meody Delpi w bdnic foresig, zrzem jes wsępem do budowni scenriuszy rozwoju. Anlizie wpływów krzyŝowyc poddwne są njczęściej zdrzeni zewnęrzne odnoszące się do nlizownego obszru bdwczego. Sposobem nlizy bdnego obszru jes zwykle nliz mocnyc i słbyc sron elemenów ego obszru z pomocą lisy kluczowyc czynników oddziływni lub k zwnyc kluczowyc czynników sukcesu. Podejście o poleg n ogrniczeniu bdń do grupy kryeriów, kóre uwŝne są z njwŝniejsze, decydujące o pozycji konkurencyjnej i moŝliwościc rozwojowyc [3]. Genezą ej meody jes reguł 80-0, zgodnie z kórą zledwie 0% zdrzeń decyduje o 80% efeków i odwronie pozosłe 80% zdrzeń przyczyni się zledwie do 0% efeków. Z ej reguły wynik prkyczny wniosek, Ŝe nie wro brć pod uwgę wszyskic czynników oddziływni, jedynie wybrć 0% odpowiedzilnyc z sukces lub porŝkę i poddć je wnikliwej nlizie. iemniej jednk brdzo wŝne jes, by dokonć prwidłowej idenyfikcji yc czynników, od czego w zsdniczym sopniu zleŝy poprwność wyników kolejnyc nliz i rfność oprcownyc sregii lub scenriuszy foresig [3]..1. Kluczowe czynniki oddziływni W meodc foresig wysępują epy nliyczne, w kóryc konieczne jes wyznczenie kluczowyc czynników oddziływni n dziedzinę będącą w polu obszru bdwczego. Wyznczenie wyŝej wymienionyc czynników snowi pierwszy ep krzyŝowej nlizy wpływu. Lis kluczowyc czynników oddziływni jes specyficzn dl róŝnyc obszrów bdwczyc i zmieni się z upływem czsu. Określenie kiej lisy dl dnej dziedziny, ecnologii czy zsobów jes jednym z njrudniejszyc i njwŝniejszyc elemenów meody foresig. Lis kluczowyc czynników usln jes przez eksperów z dnej dziedziny posidjącyc szeroką wiedzę z dnego emu, pozwljącą n prwidłową inerprecję i weryfikcję wyników prc [3]. Lis kluczowyc czynników oddziływni zwier kryeri njwŝniejsze, le nie wysrczjące do osiągnięci określonej syucji doyczącej n przykłd rozwoju ecnologii w przyszłości. Zwykle lis zwier od kilku do kilkunsu pozycji i wynik z dwuepowego prowdzeni nlizy: pierwszy ep o nliz dziedziny, ecnologii czy zsobów według pełnej lisy kryeriów ocenijącyc, we wszyskic bdnyc obszrc, n przykłd według kegorii nlizy STEEPV, obejmującyc obszry oddziływni społecznego, ecnologicznego, gospodrczego, środowiskowego, poliyczno-prwnego i obszru wrości, wyłonionyc bez Ŝdnyc ogrniczeń, n przykłd meodą burzy mózgów, drugi ep o ogrniczenie się do wyłonionyc z poprzedniej lisy, n przykłd meodą ekspercką, kluczowyc czynników oddziływni, pod wrunkiem uwzględnieni oddziływni czynników we wszyskic kegoric nlizy [3]. Lisę kluczowyc czynników oddziływni dl nlizy rozwoju kdr dl przemysłu mszynowego, wyłonionyc ą meodą, przedswiono w beli 1. MASZYY GÓRICZE 1/009 41

41 Kluczowe czynniki oddziływni [8] Tbel 1 r zw czynnik Symbol Grup czynników 1 poliyk edukcyjn Pol.edu. społeczne dososownie sysemu kszłceni do porzeb gospodrki ksz.do.gos społeczne 3 zsoby i srukur kszłceni do porzeb gospodrki ZiSK-gos. społeczne 4 poziom kdry kszłcącej poz.k.ksz społeczne 5 sysemow współprc szkół średnic z uczelnimi sz.śr.-ucz społeczne 6 rnsfer wiedzy i ecnologii rn w i ecnologiczne 7 kszłcenie w zkresie innow- ecnoloinn przeds cyjności i przedsiębiorczości giczne 8 zminy koniunkury gospodr- gospozm kon gos czej drcze 9 współfinnsownie nuki i gospo- iksz_prze kszłceni przez przemysł drcze poziom nkłdów pńsw n gospo- 10 nk n nu nukę (sregi Lizbońsk) drcze 11 normy środowiskowe nr środ środowiskowe oddziływnie rynku globlnego i specjlizcji zwodowej w Europie konkurencj n rynku świowym wynikjąc z rosnącego udziłu krjów zgrnicznyc dososownie regulcji prwnyc do rozwiązń Unii Europejskiej oddziływnie i kcepcj społeczn gl i sp EU konku świ regulc UE odd i kce poliycznoprwne poliycznoprwne poliycznoprwne Wrości.. Wykorzysnie progrmu kompuerowego MIC- MAC w krzyŝowej nlizie wpływów KrzyŜow nliz wpływów, co do zsdy moŝe być relizown n dw sposoby: liczbowo bądź opisowo. Wybór odpowiedniego sposobu uzleŝniony jes od złoŝoności problemu, w szczególności od liczby przyjęyc czynników kluczowyc [7]. W ym celu grup eksperów m z zdnie oszcownie prwdopodobieńsw zisnieni róŝnyc zdrzeń i co więcej oszcowni prwdopodobieńsw pojwieni się kŝdego z nic, jeŝeli kŝde z pozosłyc zisnieje lub nie. KrzyŜow nliz wpływów uwzględni powiązni i łńcucy przyczynowo-skukowe. Tkie podejście pozwl skonsruowć mcierz wrunkowyc wpływów. Mcierz poddn jes nlizie memycznej z pomocą wyspecjlizownego oprogrmowni. Przykłdem specjlisycznego nrzędzi jes progrm kompuerowy słuŝący do Anlizy Srukurlnej Wpływów (Cross-Impc) MicMc, oprcowny przez frncuski CAM 3 (1994) []. 3 ZłoŜone, we Frncji, przez ojc Gregoire Conservoire ionl des Ars e Meiers zwne poocznie le CAM. jes jedną z njsrszyc n świecie insyucji kszłceni uswicznego. Ojciec Gregoire ccił umoŝliwić ludziom kszłcenie się i zdobywnie zwodu we włsnym indywi- Zleą zsosowni progrmu MicMc jes moŝliwość wyznczeni czynników wywierjącyc wpływ w sposób bezpośredni i pośredni, w szczególności yc, kóre mogą łwo umknąć uwdze nliyk. rzędzie o jes częso uŝywne n począkowym epie prc, nd sudimi przyszłości, w celu zdefiniowni spójnyc rm procesu orz przy budowie scenriuszy. Po przedyskuowniu i zdefiniowniu przez eksperów wzjemnyc zleŝności pomiędzy poszczególnymi zmiennymi sysemu, mcierz wygenerown przez progrm MicMc pomg pogrupowć róŝne zmienne orz wyznczyć e, kóre wywierją njwiększy wpływ n sysem, jko cłość (rys. 1). Rys.1. Grupownie czynników kluczowyc z pomocą progrmu MicMc [1] Rolę przedswionyc erminów zdefiniowć moŝn nsępująco: Czynniki Kluczowe (Key vribles) łączą w sobie siłę oddziływni z duŝym sopniem zleŝności, wskzując, kóre dziłni powinny być uznne z prioryeowe w procesie oprcowywni Plnów Sregicznyc. Czynniki Decydujące (Deerminn vribles) wywierją brdzo silny wpływ n sysem i dlego mogą zcowywć się jko czynniki npędzjące i mujące; są one brdzo rudne do skonrolowni. Wiedz n ic em jes niezwykle ison w procesie obserwowni rendów długoerminowyc w bdnic nd przyszłością. Cele i Rezuly (Trges, Resuls): ewolucj yc czynników będzie zleŝeć od rozwoju pozosłyc zmiennyc w sysemie. iekóre z nic mogą być uŝye jko zmienne konrolne w kwesionriuszu delfickim. Zmienne Regulujące i rzędzi Pomocnicze (Reguling vribles, Secondry vribles) są dulnym rymie", co oznczło moŝliwość pobierni nuk niezleŝnie do wieku. Obecnie CAM o sieć 150 znkomiyc ośrodków szkoleniowyc, kóre umoŝliwiją nie ylko zdobycie nowej wiedzy dl zspokojeni włsnej ciekwości, le kŝe zdobycie konkrenego zwodu i dyplomu ecnik lbo inŝynier w oku sudiów dziennyc, wieczorowyc, zocznyc lbo indywidulnyc [9]. 4 MASZYY GÓRICZE 1/009

42 umiejscowione blisko cenrum mcierzy i mogą okzć się pomocne do osiągnięci celów sregicznyc, jednkŝe ic wpływ n cłość sysemu nie jes decydujący. Zmienne Auonomiczne (Aunomous vribles) o e, kóre wykzują njmniejszy wpływ n zminy zcodzące w sysemie jko cłości [1]..3. Procedur posępowni przy sosowniu progrmu Uslenie czynników oddziływni Pierwszy ep skłd się z określeni, n drodze przewidywń, wszyskic zmiennyc crkeryzującyc nlizowny sysem (zrówno zmiennyc zewnęrznyc, jk i wewnęrznyc). ym epie, by nie wykluczć Ŝdnyc moŝliwyc powiązń, konieczn jes wszecsronność wiedzy eksperów. Dodkowo do pneli eksperów, kóre są spoknimi wyminy poglądów, niezbędne jes poszerzenie zbioru zmiennyc, przez niekonwencjonlne dyskusje z reprezennmi obszru będącego przedmioem sudiów. Szczególnie wŝne jes szczegółowe wyjśnienie czynników zmiennyc w czsie, co pozwl n lepsze posrzegnie relcji pomiędzy nimi w dlszej nlizie. Lis wewnęrznyc i zewnęrznyc czynników, nie powinn obejmowć więcej niŝ 70 do 80 pozycji [6]. Opis relcji pomiędzy czynnikmi Anliz srukurln pozwl łączyć zmienne czynniki w dwu-prmerową blicę relcji bezpośrednic [6]. Dne wejściowe mcierzy są zwykle jkościowe. Wrość 0 odpowid przypdkowi, gdy nie m relcji pomiędzy czynnikmi i y. W przypdku, gdy relcj isnieje moŝliwe jes zdekreownie inensywności relcji (1 = słb, = średni, 3 = mocn, P = poencjln) [6]. Ep gromdzeni dnyc wejściowyc pomg wprowdzić zmiennyc, do mcierzy (prwie 5000 relcji dl 70 czynników), z kóryc część mogłby zosć pominię bez sysemowej i kompleksowej nlizy. Procedur zdwni pyń pozwl nie ylko uniknąć błędów, le równieŝ uporządkowć i sklsyfikowć poglądy, przez wyworzenie wspólnego język wewnąrz grupy; dje o moŝliwość ponownego zdefiniowni zmiennyc czynników i w en sposób uściśleni nlizy sysemowej [6]. Idenyfikcj czynników kluczowyc Fz idenyfikcji czynników kluczowyc, poleg n nlizie relcji bezpośrednic, nsępnie pośrednic [6]. Bezpośredni klsyfikcj Sum relcji w wierszc wskzuje n wŝność wpływu czynnik n cły sysem (poziom mcierzy bezpośredniej). Sum relcji w kolumnc wskzuje n sopień zleŝności zmiennego czynnik (poziom bezpośredniej zleŝności) [6]. Pośredni klsyfikcj Pozwl n wykrycie ukryyc czynników zmiennyc poprzez progrmowe mcierzowe mnoŝenie zsosowne w pośredniej klsyfikcji. Progrm en pozwl nlizowć dyfuzję wpływów z pomocą ścieŝek i pęli sprzęŝeni zwronego, i w konsekwencji sorowć czynniki według: wpływów, biorąc pod uwgę ścieŝki i pęle o długości 1,,.. wynikjące z kŝdego czynnik, zleŝności, biorąc pod uwgę ścieŝki i pęle o długości 1,,... wpływjące n kŝdy czynnik. Zwykle, klsyfikcj sje się sbiln po 3, 4, lub 5 mnoŝeniu [6]. Poencjln, bezpośredni klsyfikcj Jes o klsyfikcj, kór uwzględni poencjlne związki (kóre jeszcze obecnie nie isnieją, le kóre dzięki ewolucji sysemu mogą wysąpić, w mniej lub brdziej odległej przyszłości) [6]. Poencjln, pośredni klsyfikcj Jes o klsyfikcj, kór rozpruje relcje poencjlne. Porównnie wyników (bezpośredniej, pośredniej i poencjlnej klsyfikcji) dje moŝliwość zrówno powierdzeni wŝności pewnyc zmiennyc czynników, jk równieŝ odkryci pewnyc czynników, kóre w swoim pośrednim oddziływniu odgrywją kluczową rolę, kóryc bezpośredni klsyfikcj nie pozwl uwzględnić. Porównnie ierrcii zmiennyc czynników uzysknyc w oprciu o poszczególne klsyfikcje pozwl n pełn nlizę [6]. Zley sosowni progrmu MicMc Jednym z podswowyc celów nlizy jes symulcj myśleni wewnąrz grupy i zinicjownie refleksji nd przeciwnymi do inuicji spekmi zcowni sysemu. ie m jednego i sformlizownego sposobu odczyywni wyników nlizy MicMc, zleŝy on głównie od podejści grupy eksperów dokonującyc jej inerprecji. Pondo, meod prezenuje zley, pozwljąc n jkościową nlizę skrjnie róŝnyc sysemów [6]. Ogrniczeni wynikjące ze sosowni nrzędzi MicMc Ogrniczeni wynikją z subiekywnego crkeru lisy zmiennyc czynników uslnej w pierwszej fzie, jk równieŝ z relcji pomiędzy ymi czynnikmi [6]. Anliz srukurln jes czsocłonn i wymg prcy przez okres około 6 do 8 miesięcy. Wszysko zleŝy oczywiście od rymu prcującej grupy i czsu, MASZYY GÓRICZE 1/009 43

43 kóry moŝe on poświęcić n kie sudium. Wskzn jes zewnęrzn eksperyz, nwe jeśli nie jes on szczególnie zncząc, zrówno dl meodyki, jk i nlizownego przedmiou [6]..4. Wyniki nlizy krzyŝowej W beli przedswiono przykłdową mcierz czynników uworzoną z pomocą progrmu MicMc. Czynnikom zosły przypisne przez eksperów odpo- Rys.. Mp zleŝności czynników dl wpływów pośrednic [8] Rys.3. Grf pośrednic wpływów czynników [8] 44 MASZYY GÓRICZE 1/009

Autor: Zbigniew Tuzimek Opracowanie wersji elektronicznej: Tomasz Wdowiak

Autor: Zbigniew Tuzimek Opracowanie wersji elektronicznej: Tomasz Wdowiak DNIE UKŁDÓW LOKD UTOMTYCZNYCH uor: Zigniew Tuzimek Oprcownie wersji elekronicznej: Tomsz Wdowik 1. Cel i zkres ćwiczeni Celem ćwiczeni jes zpoznnie sudenów z udową orz dziłniem zezpieczeń i lokd sosownych

Bardziej szczegółowo

Układ elektrohydrauliczny do badania siłowników teleskopowych i tłokowych

Układ elektrohydrauliczny do badania siłowników teleskopowych i tłokowych TDUSZ KRT TOMSZ PRZKŁD Ukłd elektrohydruliczny do bdni siłowników teleskopowych i tłokowych Wprowdzenie Polsk Norm PN-72/M-73202 Npędy i sterowni hydruliczne. Cylindry hydruliczne. Ogólne wymgni i bdni

Bardziej szczegółowo

PROGNOZOWANIE FINANSOWYCH SZEREGÓW CZASOWYCH

PROGNOZOWANIE FINANSOWYCH SZEREGÓW CZASOWYCH SSof Polsk, el. (1) 4843, (61) 414151, info@ssof.pl, www.ssof.pl PROGNOZOWANIE FINANSOWYCH SZEREGÓW CZASOWYCH Andrzej Sokołowski Akdemi Ekonomiczn w Krkowie, Zkłd Sysyki W oprcowniu ym przedswiono pewną

Bardziej szczegółowo

MXZ INVERTER SERIA. Jedna jednostka zewnętrzna może obsługiwać do 8 pomieszczeń. Ograniczenie poboru prądu. Efektywność energetyczna: klasa A

MXZ INVERTER SERIA. Jedna jednostka zewnętrzna może obsługiwać do 8 pomieszczeń. Ograniczenie poboru prądu. Efektywność energetyczna: klasa A INVERTER SERIA MXZ Typoszereg MXZ gwrntuje cicy, wysokowydjny i elstyczny system, spełnijący wszystkie wymgni w zkresie klimtyzcji powietrz. 6 MXZ-2C30VA MXZ-2C40VA MXZ-2C52VA MXZ-3C54VA MXZ-3C68VA MXZ-4C71VA

Bardziej szczegółowo

Fizyka. Kurs przygotowawczy. na studia inżynierskie. mgr Kamila Haule

Fizyka. Kurs przygotowawczy. na studia inżynierskie. mgr Kamila Haule Fizyk Kurs przygotowwczy n studi inżynierskie mgr Kmil Hule Dzień 3 Lbortorium Pomir dlczego mierzymy? Pomir jest nieodłączną częścią nuki. Stopień znjomości rzeczy często wiąże się ze sposobem ich pomiru.

Bardziej szczegółowo

2. Tensometria mechaniczna

2. Tensometria mechaniczna . Tensometri mechniczn Wstęp Tensometr jk wskzywłby jego nzw to urządzenie służące do pomiru nprężeń. Jk jednk widomo, nprężeni nie są wielkościmi mierzlnymi i stnowią jedynie brdzo wygodne pojęcie mechniki

Bardziej szczegółowo

Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu konkursowego PO KL 1

Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu konkursowego PO KL 1 Złącznik nr 3 Krt oceny merytorycznej wniosku o dofinnsownie projektu konkursowego PO KL Krt oceny merytorycznej wniosku o dofinnsownie projektu konkursowego PO KL 1 NR WNIOSKU KSI: POKL.05.02.01 00../..

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY 1) z dnia 16 grudnia 2004 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY 1) z dnia 16 grudnia 2004 r. Typ/orgn wydjący Rozporządzenie/Minister Infrstruktury Tytuł w sprwie szczegółowych wrunków i trybu wydwni zezwoleń n przejzdy pojzdów nienormtywnych Skrócony opis pojzdy nienormtywne Dt wydni 16 grudni

Bardziej szczegółowo

Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu innowacyjnego testującego składanego w trybie konkursowym w ramach PO KL

Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu innowacyjnego testującego składanego w trybie konkursowym w ramach PO KL Złącznik nr 5 Krt oceny merytorycznej Krt oceny merytorycznej wniosku o dofinnsownie projektu innowcyjnego testującego skłdnego w trybie konkursowym w rmch PO KL NR WNIOSKU KSI: WND-POKL. INSTYTUCJA PRZYJMUJĄCA

Bardziej szczegółowo

Klucz odpowiedzi do zadań zamkniętych i schemat oceniania zadań otwartych

Klucz odpowiedzi do zadań zamkniętych i schemat oceniania zadań otwartych Klucz odpowiedzi do zdń zmkniętc i scemt ocenini zdń otwrtc Klucz odpowiedzi do zdń zmkniętc 4 7 9 0 4 7 9 0 D D D Scemt ocenini zdń otwrtc Zdnie (pkt) Rozwiąż nierówność x x 0 Oliczm wróżnik i miejsc

Bardziej szczegółowo

KOMPLEKSOWE POMIARY FREZÓW OBWIEDNIOWYCH

KOMPLEKSOWE POMIARY FREZÓW OBWIEDNIOWYCH KOMPLEKSOWE POMIARY FREZÓW OBWIEDNIOWYCH Michł PAWŁOWSKI 1 1. WSTĘP Corz większy rozwój przemysłu energetycznego, w tym siłowni witrowych stwi corz większe wymgni woec producentów przekłdni zętych jeśli

Bardziej szczegółowo

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKÓW OBCYCH w Gimnazjum nr 2 im. ks. Stanisława Konarskiego nr 2 w Łukowie

PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKÓW OBCYCH w Gimnazjum nr 2 im. ks. Stanisława Konarskiego nr 2 w Łukowie I. ZASADY OGÓLNE PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKÓW OBCYCH w Gimnzjum nr 2 im. ks. Stnisłw Konrskiego nr 2 w Łukowie 1. W Gimnzjum nr 2 w Łukowie nuczne są: język ngielski - etp educyjny III.1 język

Bardziej szczegółowo

Ćwiczenia laboratoryjne z przedmiotu : Napędy Hydrauliczne i Pneumatyczne

Ćwiczenia laboratoryjne z przedmiotu : Napędy Hydrauliczne i Pneumatyczne Lbortorium nr 11 Temt: Elementy elektropneumtycznych ukłdów sterowni 1. Cel ćwiczeni: Opnownie umiejętności identyfikcji elementów elektropneumtycznych n podstwie osprzętu FESTO Didctic. W dużej ilości

Bardziej szczegółowo

Wiedza i doświadczenie ZBUD - Twoja pewność wyboru! PRZECIĄGARKI I WCIAGARKI LINOWE PRZECIĄGARKI I WCIĄGARKI LINOWE

Wiedza i doświadczenie ZBUD - Twoja pewność wyboru! PRZECIĄGARKI I WCIAGARKI LINOWE PRZECIĄGARKI I WCIĄGARKI LINOWE ZKŁD UDOWY URZĄDZEŃ DŹWIGNIOWYH tel 1 00 tel 1 0 fx 1 mrketing@zbud.com.pl PRZEIĄGRKI I WIĄGRKI LINOWE zbud@zbud.com.pl ul.zbieñsk -00 Dąbrow Trnowsk 017 Wiedz i doświdczenie ZUD - Twoj pewność wyboru!

Bardziej szczegółowo

Modelowanie 3 D na podstawie fotografii amatorskich

Modelowanie 3 D na podstawie fotografii amatorskich Edwrd Nowk 1, Jonn Nowk Modelownie D n podstwie fotogrfii mtorskich 1. pecyfik fotogrmetrycznego oprcowni zdjęć mtorskich wynik z fktu, że n ogół dysponujemy smymi zdjęcimi - nierzdko są to zdjęci wykonne

Bardziej szczegółowo

Podkładka bi-trapezowa. Wysoka izolacja dźwięków dzięki sprężystemu działaniu podkładek profilowanych

Podkładka bi-trapezowa. Wysoka izolacja dźwięków dzięki sprężystemu działaniu podkładek profilowanych Podkłdk bi-trpezow Wysok izolcj dźwięków dzięki sprężysem dziłni podkłdek profilownych Projekownie Spis reści Sron Wzory do projekowni Opis prodk Izolcj dźwięków derzeniowych Opis do celów klklcji i dokmencji

Bardziej szczegółowo

MECHANIKA. Podstawy kinematyki Zasady dynamiki. Zasada zachowania pędu Zasada zachowania energii Ruch harmoniczny i falowy

MECHANIKA. Podstawy kinematyki Zasady dynamiki. Zasada zachowania pędu Zasada zachowania energii Ruch harmoniczny i falowy MECHANIKA Podswy kineyki Zsdy dyniki Siły Równnie ruchu Ukłdy inercjlne i nieinercjlne Zsd zchowni pędu Zsd zchowni energii Ruch hroniczny i flowy ruch rejesrowne w czsie w sposób ciągły ziny położeni

Bardziej szczegółowo

WENTYLACJA PRZESTRZENI POTENCJALNIE ZAGROŻONYCH WYBUCHEM MIESZANIN GAZOWYCH

WENTYLACJA PRZESTRZENI POTENCJALNIE ZAGROŻONYCH WYBUCHEM MIESZANIN GAZOWYCH Ochron przeciwwybuchow Michł Świerżewski WENTYLACJA PRZESTRZENI POTENCJALNIE ZAGROŻONYCH WYBUCHEM MIESZANIN GAZOWYCH 1. Widomości ogólne Zgodnie z postnowienimi rozporządzeni Ministr Sprw Wewnętrznych

Bardziej szczegółowo

Kotary grodzące, siatki ochronne Kotary wewnętrzne

Kotary grodzące, siatki ochronne Kotary wewnętrzne 60 Kotry grodzące, sitki ocronne Kotry wewnętrzne Wózek prowdzący Szyn jezdn Profil 55 x mm Ukłd jezdny kotry grodzącej z przesuwem ręcznym Wózki pośrednie Łącznik szyny do dźwigr Szyn jezdn System mocowni

Bardziej szczegółowo

usuwa niewymierność z mianownika wyrażenia typu

usuwa niewymierność z mianownika wyrażenia typu Wymgni edukcyjne n poszczególne oceny z mtemtyki Kls pierwsz zkres podstwowy. LICZBY RZECZYWISTE podje przykłdy liczb: nturlnych, cłkowitych, wymiernych, niewymiernych, pierwszych i złożonych orz przyporządkowuje

Bardziej szczegółowo

Zastosowanie multimetrów cyfrowych do pomiaru podstawowych wielkości elektrycznych

Zastosowanie multimetrów cyfrowych do pomiaru podstawowych wielkości elektrycznych Zstosownie multimetrów cyfrowych do pomiru podstwowych wielkości elektrycznych Cel ćwiczeni Celem ćwiczeni jest zpoznnie się z możliwościmi pomirowymi współczesnych multimetrów cyfrowych orz sposobmi wykorzystni

Bardziej szczegółowo

INSTRUKCJA NR 04 POMIARY I OCENA ŚRODOWISK CIEPLNYCH

INSTRUKCJA NR 04 POMIARY I OCENA ŚRODOWISK CIEPLNYCH LABORATORIUM OCHRONY ŚRODOWISKA - SYSTEM ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ - INSTRUKCJA NR 04 POMIARY I OCENA ŚRODOWISK CIEPLNYCH 1. Cel insrukci Cele insrukci es określenie wygń doyczących sposobu oceny środowisk

Bardziej szczegółowo

DZIAŁ 2. Figury geometryczne

DZIAŁ 2. Figury geometryczne 1 kl. 6, Scenriusz lekcji Pole powierzchni bryły DZAŁ 2. Figury geometryczne Temt w podręczniku: Pole powierzchni bryły Temt jest przeznczony do relizcji podczs 2 godzin lekcyjnych. Zostł zplnowny jko

Bardziej szczegółowo

ZADANIA DO SAMODZIELNEGO ROZWIĄZANIA

ZADANIA DO SAMODZIELNEGO ROZWIĄZANIA ZNI SMZIELNE RZWIĄZNI łski ukłd sił zbieżnych Zdnie 1 Jednoodn poziom belk połączon jest pzegubowo n końcu z nieuchomą ściną oz zwieszon n końcu n cięgnie twozącym z poziomem kąt. Znleźć ekcję podpoy n

Bardziej szczegółowo

Fizyka 1- Mechanika. Wykład 2 12.X Zygmunt Szefliński Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów

Fizyka 1- Mechanika. Wykład 2 12.X Zygmunt Szefliński Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów Fizyk 1- Mechnik Wykłd 1.X.17 Zygmun Szefliński Środowiskowe Lbororium Ciężkich Jonów szef@fuw.edu.pl hp://www.fuw.edu.pl/~szef/ Pojęci podswowe Punk merilny Ciło, kórego rozmiry możn w dnym zgdnieniu

Bardziej szczegółowo

Materiały szkoleniowe DRGANIA MECHANICZNE ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA. Serwis internetowy BEZPIECZNIEJ CIOP-PIB

Materiały szkoleniowe DRGANIA MECHANICZNE ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA. Serwis internetowy BEZPIECZNIEJ CIOP-PIB Mteriły szkoleniowe DRGANIA MECHANICZNE ZAGROŻENIA I PROFILAKTYKA Serwis internetowy BEZPIECZNIEJ CIOP-PIB 1. Wprowdzenie Drgnimi nzywne są procesy, w których chrkterystyczne dl nich wielkości fizyczne

Bardziej szczegółowo

I. INFORMACJE OGÓLNE O PROJEKCIE 1. Tytuł projektu. 2. Identyfikacja rodzaju interwencji

I. INFORMACJE OGÓLNE O PROJEKCIE 1. Tytuł projektu. 2. Identyfikacja rodzaju interwencji MINISTERSTWO ROZWOJU REGIONALNEGO Progrm Opercyjny Innowcyjn Gospodrk Wniosek o dofinnsownie relizcji projektu 8. Oś Priorytetow: Społeczeństwo informcyjne zwiększnie innowcyjności gospodrki Dziłnie 8.2:

Bardziej szczegółowo

RÓWNANIA TRYGONOMETRYCZNE Z PARAMETREM

RÓWNANIA TRYGONOMETRYCZNE Z PARAMETREM ÓWNANIA TYGONOMETYCZNE Z PAAMETEM Do grupy zgdnień eycznyc, w kóryc wysępuje pojęcie preru, nleżą równni rygonoeryczne. ozprywnie równń rygonoerycznyc z prere swrz ożliwość powórzeni i urwleni ożsości

Bardziej szczegółowo

załącznik nr 3 do uchwały nr V-38-11 Rady Miejskiej w Andrychowie z dnia 24 lutego 2011 r.

załącznik nr 3 do uchwały nr V-38-11 Rady Miejskiej w Andrychowie z dnia 24 lutego 2011 r. złącznik nr 3 do uchwły nr V-38-11 Rdy Miejskiej w Andrychowie z dni 24 lutego 2011 r. ROZSTRZYGNIĘCIE O SPOSOBIE ROZPATRZENIA UWAG WNIESIONYCH DO WYŁOŻONEGO DO PUBLICZNEGO WGLĄDU PROJEKTU ZMIANY MIEJSCOWEGO

Bardziej szczegółowo

2. FUNKCJE WYMIERNE Poziom (K) lub (P)

2. FUNKCJE WYMIERNE Poziom (K) lub (P) Kls drug poziom podstwowy 1. SUMY ALGEBRAICZNE Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczjącą lub dostteczną, jeśli: rozpoznje jednominy i sumy lgebriczne oblicz wrtości liczbowe wyrżeń lgebricznych redukuje wyrzy

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne matematyka klasa 2 zakres podstawowy 1. SUMY ALGEBRAICZNE

Wymagania edukacyjne matematyka klasa 2 zakres podstawowy 1. SUMY ALGEBRAICZNE Wymgni edukcyjne mtemtyk kls 2 zkres podstwowy 1. SUMY ALGEBRAICZNE Uczeń otrzymuje ocenę dopuszczjącą lub dostteczną, jeśli: rozpoznje jednominy i sumy lgebriczne oblicz wrtości liczbowe wyrżeń lgebricznych

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych Dz.U.2012.204 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dni 7 lutego 2012 r. w sprwie rmowych plnów nuczni w szkołch publicznych (Dz. U. z dni 22 lutego 2012 r.) N podstwie rt. 22 ust. 2 pkt 1 ustwy

Bardziej szczegółowo

CALENBERG PODK AD PERFOROWANY 205. planmäßig elastisch lagern. Dopuszczalne naprê- enia do 25 MPa. - niezbrojony. - zbrojony stal¹

CALENBERG PODK AD PERFOROWANY 205. planmäßig elastisch lagern. Dopuszczalne naprê- enia do 25 MPa. - niezbrojony. - zbrojony stal¹ CALENBERG T PODK AD PEROROWANY 205 Dopuszczne nprê- eni do 25 P - niezrojony - zrojony s¹ - œizgowy podk³d perforowny pnmäßig esisch gern Spis reœci Sron Informcje ogóne 2 Rodzje produków 2 Wspó³czynnik

Bardziej szczegółowo

SCHEMAT PUNKTOWANIA. Wojewódzki Konkurs Przedmiotowy z Matematyki dla uczniów gimnazjów. Rok szkolny 2012/2013. Etap rejonowy

SCHEMAT PUNKTOWANIA. Wojewódzki Konkurs Przedmiotowy z Matematyki dla uczniów gimnazjów. Rok szkolny 2012/2013. Etap rejonowy SCHEMAT UNKTOWANIA Wojewódzki Konkurs rzedmiotowy z Mtemtyki dl uczniów gimnzjów Rok szkolny 0/03 Etp rejonowy rzy punktowniu zdń otwrtych nleży stosowć nstępujące ogólne reguły: Ocenimy rozwiązni zdń

Bardziej szczegółowo

Stanisław RADKOWSKI. Politechnika Warszawska, Instytut Podstaw Budowy Maszyn,

Stanisław RADKOWSKI. Politechnika Warszawska, Instytut Podstaw Budowy Maszyn, WYKORZYSTANIE STACJONARNYCH STACJI MONITORINGU W WYKRYWANIU USZKODZEŃ POJAZDÓW Snisłw RADKOWSKI Poliechnik Wszwsk, Insyu Podsw Budowy Mszyn, ul. Nbu 84, 0-54 Wszw 0 660 86, e-mil: s@sim.pw.edu.pl Scj monioingu

Bardziej szczegółowo

KRYTERIA OCENIANIA TECHNOLOGIA NAPRAW ZESPOŁÓW I PODZESPOŁÓW MECHANICZNYCH POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH KLASA I TPS

KRYTERIA OCENIANIA TECHNOLOGIA NAPRAW ZESPOŁÓW I PODZESPOŁÓW MECHANICZNYCH POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH KLASA I TPS KRYTRIA OCNIANIA TCHNOLOGIA NAPRAW ZSPOŁÓW I PODZSPOŁÓW MCHANICZNYCH POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH KLASA I TPS Temt Klsyfikcj i identyfikcj pojzdów smochodowych Zgdnieni - Rodzje ukłdów, - Zdni i ogóln budow

Bardziej szczegółowo

Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu konkursowego PO KL 1

Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu konkursowego PO KL 1 Złącznik 3 Krt oceny merytorycznej wniosku o dofinnsownie konkursowego PO KL 1 NR WNIOSKU KSI: WND-POKL. INSTYTUCJA PRZYJMUJĄCA WNIOSEK:. NUMER KONKURSU 2/POKL/8.1.1/2010 TYTUŁ PROJEKTU:... SUMA KONTROLNA

Bardziej szczegółowo

2870 KonigStahl_RURY OKRAGLE:2048 KonigStahl_RURY OKRAGLE_v15 3/2/10 4:45 PM Page 1. Partner Twojego sukcesu

2870 KonigStahl_RURY OKRAGLE:2048 KonigStahl_RURY OKRAGLE_v15 3/2/10 4:45 PM Page 1. Partner Twojego sukcesu KonigStl_RURY OKRAGLE:48 KonigStl_RURY OKRAGLE_v15 3/2/1 4:45 PM Pge 1 Prtner Twojego sukcesu KonigStl_RURY OKRAGLE:48 KonigStl_RURY OKRAGLE_v15 3/2/1 4:45 PM Pge 3 Nsz rynek Wilno Kliningrd Gdyni Minsk

Bardziej szczegółowo

POWŁOKI ELEKTROISKROWE WC-CO MODYFIKOWANE WIĄZKĄ LASEROWĄ. 88 Powłoki elektroiskrowe WC-Co modyfikowane wiązką laserową. Wstęp

POWŁOKI ELEKTROISKROWE WC-CO MODYFIKOWANE WIĄZKĄ LASEROWĄ. 88 Powłoki elektroiskrowe WC-Co modyfikowane wiązką laserową. Wstęp Rdek N.,* Szlpko J.** *Ktedr Inżynierii Eksplotcji Politechnik Świętokrzysk, Kielce, Polsk **Khmelnitckij Uniwersytet Nrodowy, Khmelnitckij, Ukrin Wstęp 88 POWŁOKI ELEKTROISKROWE WC-CO MODYFIKOWANE WIĄZKĄ

Bardziej szczegółowo

DZIAŁANIE III.6 ROZWÓJ MIKRO- I MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW

DZIAŁANIE III.6 ROZWÓJ MIKRO- I MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW DZIAŁANIE III.6 ROZWÓJ MIKRO- I MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW 1 Nzw progrmu opercyjnego Regionlny Progrm Opercyjny Województw Łódzkiego n lt 2007-2013. 2 Numer i nzw osi priorytetowej Oś priorytetow III: Gospodrk,

Bardziej szczegółowo

Wyposażenie służące do przenoszenia pacjenta

Wyposażenie służące do przenoszenia pacjenta 5.1 5. Wymgni dotyczące wyposżeni środk trnsportu zgodnie z Polską Normą PN-EN 1789:2008 Pojzdy medyczne i ich wyposżenie mulnse drogowe Wyposżenie służące do przenoszeni pcjent podstwowego 5.1.1 Nosze

Bardziej szczegółowo

system identyfikacji wizualnej forma podstawowa karta A03 część A znak marki

system identyfikacji wizualnej forma podstawowa karta A03 część A znak marki krt A03 część A znk mrki form podstwow Znk mrki Portu Lotniczego Olsztyn-Mzury stnowi połączenie znku grficznego (tzw. logo) z zpisem grficznym (tzw. logotypem). Służy do projektowni elementów symboliki

Bardziej szczegółowo

PL-0710-139/1 1/1017 Pan Janusz Witkowski Prezes Głównego Urzędu Statystycznego

PL-0710-139/1 1/1017 Pan Janusz Witkowski Prezes Głównego Urzędu Statystycznego Wrszw,^/ czerwc 211 r. RZECZPOSPOLITA POLSKA GŁÓWNY GEOETA KRAJU Jolnt Orlińsk PL-71-139/1 1/117 Pn Jnusz Witkowski Prezes Głównego Urzędu Sttystycznego W odpowiedzi n pism z dni 1 czerwc 211 r. znle:

Bardziej szczegółowo

smoleńska jako nierozwiązywalny konflikt?

smoleńska jako nierozwiązywalny konflikt? D y s k u s j smoleńsk jko nierozwiązywlny konflikt? Wiktor Sorl Michł Bilewicz Mikołj Winiewski Wrszw, 2014 1 Kto nprwdę stł z zmchmi n WTC lub z zbójstwem kżnej Diny? Dlczego epidemi AIDS rozpowszechnił

Bardziej szczegółowo

Aparatura sterująca i sygnalizacyjna Czujniki indukcyjne zbliżeniowe LSI

Aparatura sterująca i sygnalizacyjna Czujniki indukcyjne zbliżeniowe LSI Aprtur sterując i sygnlizcyjn Czujniki indukcyjne zbliżeniowe LSI Czujnik indukcyjny zbliżeniowy prcuje n zsdzie tłumionego oscyltor LC: jeżeli w obszr dziłni dostnie się metl, to z ukłdu zostje pobrn

Bardziej szczegółowo

Zawór regulacyjny ZK210 z wielostopniową dyszą promieniową

Zawór regulacyjny ZK210 z wielostopniową dyszą promieniową Zwór regulcyjny z wielostopniową dyszą promieniową Zwór regulcyjny Opis Zwór regulcyjny służący do prcy przy wysokich ciśnienich różnicowych. Stosowny jest między innymi, w instlcjch przemysłowych i elektrownich,

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne matematyka klasa 2b, 2c, 2e zakres podstawowy rok szkolny 2015/2016. 1.Sumy algebraiczne

Wymagania edukacyjne matematyka klasa 2b, 2c, 2e zakres podstawowy rok szkolny 2015/2016. 1.Sumy algebraiczne Wymgni edukcyjne mtemtyk kls 2b, 2c, 2e zkres podstwowy rok szkolny 2015/2016 1.Sumy lgebriczne N ocenę dopuszczjącą: 1. rozpoznje jednominy i sumy lgebriczne 2. oblicz wrtości liczbowe wyrżeń lgebricznych

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania z matematyki wraz z określeniem wymagań edukacyjnych (zakres podstawowy) Klasa II TAK

Przedmiotowy system oceniania z matematyki wraz z określeniem wymagań edukacyjnych (zakres podstawowy) Klasa II TAK I Postnowieni ogólne Przedmiotowy system ocenini z mtemtyki wrz z określeniem wymgń edukcyjnych (zkres podstwowy) Kls II TAK 1. Wrunkiem uzyskni pozytywnej oceny semestrlnej z mtemtyki jest: ) zliczenie

Bardziej szczegółowo

Zaokrąglanie i zapisywanie wyników obliczeń przybliżonych

Zaokrąglanie i zapisywanie wyników obliczeń przybliżonych Edwrd Musił Oddził Gdński SEP Zokrąglnie i zpisywnie wyników obliczeń przybliżonych Inżynier wykonuje nieml wyłącznie obliczeni przybliżone i powinien mieć nieustnnie n względzie dokłdność, jką chce uzyskć

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MATEMATYKI W KLASIE IIc ZAKRES PODSTAWOWY I ROZSZERZONY

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MATEMATYKI W KLASIE IIc ZAKRES PODSTAWOWY I ROZSZERZONY WYMAGANIA EDUKACYJNE Z MATEMATYKI W KLASIE IIc ZAKRES PODSTAWOWY I ROZSZERZONY. JĘZYK MATEMATYKI oblicz wrtość bezwzględną liczby rzeczywistej stosuje interpretcję geometryczną wrtości bezwzględnej liczby

Bardziej szczegółowo

Rozwiązania maj 2017r. Zadania zamknięte

Rozwiązania maj 2017r. Zadania zamknięte Rozwiązni mj 2017r. Zdni zmknięte Zd 1. 5 16 5 2 5 2 Zd 2. 5 2 27 2 23 2 2 2 2 Zd 3. 2log 3 2log 5log 3 log 5 log 9 log 25log Zd. 120% 8910 1,2 8910 2,2 8910 $%, 050 Zd 5. Njłtwiej jest zuwżyć że dl 1

Bardziej szczegółowo

Warszawa, dnia 22 lutego 2012 r. Pozycja 204 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 7 lutego 2012 r.

Warszawa, dnia 22 lutego 2012 r. Pozycja 204 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dnia 7 lutego 2012 r. DZIENNIK USTAW RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Wrszw, dni 22 lutego 2012 r. Pozycj 204 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ 1) z dni 7 lutego 2012 r. w sprwie rmowych plnów nuczni w szkołch publicznych

Bardziej szczegółowo

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 424 PRACE INSTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ NR 22 2005

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 424 PRACE INSTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ NR 22 2005 ZEZYTY NAUKOWE UNIWERYTETU ZCZECIŃKIEGO NR 424 PRACE INTYTUTU KULTURY FIZYCZNEJ NR 22 2005 MARIA MAKRI PRAWNOŚĆ FIZYCZNA I AKTYWNOŚĆ RUCHOWA KOBIET W WIEKU 20 60 LAT 1. Wstęp Dobr sprwność fizyczn jest

Bardziej szczegółowo

Materiały pomocnicze do ćwiczeń z przedmiotu: Ogrzewnictwo, wentylacja i klimatyzacja II. Klimatyzacja

Materiały pomocnicze do ćwiczeń z przedmiotu: Ogrzewnictwo, wentylacja i klimatyzacja II. Klimatyzacja Mteriły pomocnicze do ćwiczeń z przedmiotu: Orzewnictwo, wentylcj i klimtyzcj II. Klimtyzcj Rozdził 1 Podstwowe włsności powietrz jko nośnik ciepł mr inż. Anieszk Sdłowsk-Słę Mteriły pomocnicze do klimtyzcji.

Bardziej szczegółowo

POMIARY MAŁYCH CZĘSTOTLIWOŚCI W OBECNOŚCI ZAKŁÓCEŃ

POMIARY MAŁYCH CZĘSTOTLIWOŚCI W OBECNOŚCI ZAKŁÓCEŃ Meriły konferencji nukowo-echnicznej PPM 0 Poliechnik Lubelsk Kedr Auomyki i Merologii POMIARY MAŁYCH CZĘSTOTLIWOŚCI W OBECNOŚCI ZAKŁÓCEŃ W prcy porusz się problemykę pomiru młych częsoliwości w obecności

Bardziej szczegółowo

OCHRONA PRZECIWPOśAROWA TABORU KOLEJOWEGO WYMAGANIA PRZECIWPOśAROWE DLA MATERIAŁÓW I KOMPONENTÓW

OCHRONA PRZECIWPOśAROWA TABORU KOLEJOWEGO WYMAGANIA PRZECIWPOśAROWE DLA MATERIAŁÓW I KOMPONENTÓW Ktedr Technicznego Zbezpieczeni Okrętów Lbortorium Bdń Cech PoŜrowych Mteriłów OCHRONA PRZECIWPOśAROWA TABORU KOLEJOWEGO WYMAGANIA PRZECIWPOśAROWE DLA MATERIAŁÓW I KOMPONENTÓW Metody bdń 1 pren 45545-2:

Bardziej szczegółowo

MATeMAtyka 3 inf. Przedmiotowy system oceniania wraz z określeniem wymagań edukacyjnych. Zakres podstawowy i rozszerzony. Dorota Ponczek, Karolina Wej

MATeMAtyka 3 inf. Przedmiotowy system oceniania wraz z określeniem wymagań edukacyjnych. Zakres podstawowy i rozszerzony. Dorota Ponczek, Karolina Wej Dorot Ponczek, Krolin Wej MATeMAtyk 3 inf Przedmiotowy system ocenini wrz z określeniem wymgń edukcyjnych Zkres podstwowy i rozszerzony Wyróżnione zostły nstępujące wymgni progrmowe: konieczne (K), podstwowe

Bardziej szczegółowo

BADANIE MOBILNOŚCI KOMUNIKACYJNEJ LUDNOŚCI

BADANIE MOBILNOŚCI KOMUNIKACYJNEJ LUDNOŚCI BADANIE MOBILNOŚCI KOMUNIKACYJNEJ LUDNOŚCI Kwestionriusz gospodrstw domowego Numer ewidencyjny: Dził 0. REALIZACJA WYWIADU. Łączn liczb wizyt nkieter w wylosownym mieszkniu. Wylosowne mieszknie Proszę

Bardziej szczegółowo

Piłka nożna w badaniach statystycznych 1

Piłka nożna w badaniach statystycznych 1 Mterił n konferencję prsową w dniu 31 mj 212 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Deprtment Bdń Społecznych i Wrunków Życi Nottk informcyjn WYNIKI BADAŃ GUS Piłk nożn w bdnich sttystycznych 1 Bdni klubów sportowych

Bardziej szczegółowo

Temat lekcji Zakres treści Osiągnięcia ucznia

Temat lekcji Zakres treści Osiągnięcia ucznia ln wynikowy kls 2c i 2e - Jolnt jąk Mtemtyk 2. dl liceum ogólnoksztłcącego, liceum profilownego i technikum. sztłcenie ogólne w zkresie podstwowym rok szkolny 2015/2016 Wymgni edukcyjne określjące oceny:

Bardziej szczegółowo

Uszczelnienie przepływowe w maszyn przepływowych oraz sposób diagnozowania uszczelnienia przepływowego zwłaszcza w maszyn przepływowych

Uszczelnienie przepływowe w maszyn przepływowych oraz sposób diagnozowania uszczelnienia przepływowego zwłaszcza w maszyn przepływowych Uszczelnienie przepływowe w mszyn przepływowych orz sposób dignozowni uszczelnieni przepływowego zwłszcz w mszyn przepływowych Przedmiotem wynlzku jest uszczelnienie przepływowe mszyn przepływowych orz

Bardziej szczegółowo

Wykład 2. Pojęcie całki niewłaściwej do rachunku prawdopodobieństwa

Wykład 2. Pojęcie całki niewłaściwej do rachunku prawdopodobieństwa Wykłd 2. Pojęcie cłki niewłściwej do rchunku prwdopodobieństw dr Mriusz Grządziel 4 mrc 24 Pole trpezu krzywoliniowego Przypomnienie: figurę ogrniczoną przez: wykres funkcji y = f(x), gdzie f jest funkcją

Bardziej szczegółowo

CZĘŚĆ 7 Przepisy dotyczące warunków przewozu, załadunku, rozładunku oraz manipulowania ładunkiem

CZĘŚĆ 7 Przepisy dotyczące warunków przewozu, załadunku, rozładunku oraz manipulowania ładunkiem CZĘŚĆ 7 Przepisy dotyczące wrunków przewozu, złdunku, rozłdunku orz mnipulowni łdunkiem DZIAŁ 7. PRZEPISY OGÓLNE 7.. W odniesieniu do trnsportu towrów niebezpiecznych wymgne jest obowiązkowe uŝycie określonego

Bardziej szczegółowo

4. Składkę ubezpieczeniową zaokrągla się do pełnych złotych.

4. Składkę ubezpieczeniową zaokrągla się do pełnych złotych. . Stwki tryfowe n dwunstomiesięczny okres ubezpieczeni, dl kżdego z rodzjów ubezpieczeń, określone są w kolejnych częścich tryfy. 2. Stwki podne w poszczególnych tbelch są stwkmi minimlnymi, z zstrzeżeniem

Bardziej szczegółowo

STYLE. TWORZENIE SPISÓW TREŚCI

STYLE. TWORZENIE SPISÓW TREŚCI STYLE. TWORZENIE SPISÓW TREŚCI Ćwiczenie 1 Tworzenie nowego stylu n bzie istniejącego 1. Formtujemy jeden kpit tekstu i zznczmy go (stnowi on wzorzec). 2. Wybiermy Nrzędzi główne, rozwijmy okno Style (lub

Bardziej szczegółowo

PROJEKT BUDOWLANY. Obiekt: Budynek istniejący C Na terenie kompleksu szpitalnego Przy ul. Staszica 16 73-110 Stargard Szczeciński

PROJEKT BUDOWLANY. Obiekt: Budynek istniejący C Na terenie kompleksu szpitalnego Przy ul. Staszica 16 73-110 Stargard Szczeciński PROJEKT BUDOWLANY Relizcj etpu przebudowy i modernizcji 3 piętr Oddziłu Rehbilitcyjnego polegjącego n budowie szybu windowego, montżu windy szpitlnej orz niezbędnej rozbudowie obiektu budynku C znjdującego

Bardziej szczegółowo

Przedmiotowy system oceniania z matematyki wraz z określeniem wymagań edukacyjnych (zakres podstawowy) Klasa II LO

Przedmiotowy system oceniania z matematyki wraz z określeniem wymagań edukacyjnych (zakres podstawowy) Klasa II LO I Postnowieni ogólne Przedmiotowy system ocenini z mtemtyki wrz z określeniem wymgń edukcyjnych (zkres podstwowy) Kls II LO 1. Wrunkiem uzyskni pozytywnej oceny semestrlnej z mtemtyki jest: ) zliczenie

Bardziej szczegółowo

SPLYDRO pompa ciepła powietrze / woda typu split

SPLYDRO pompa ciepła powietrze / woda typu split Inteligentne połączenie inwerterowej pompy ciepł przeznczonej do ogrzewni i chłodzeni z wieżą hydruliczną Hydro Tower SPLYDRO pomp ciepł powietrze / wod typu split ROZWIĄZANIE NA MIARĘ PRZYSZŁOŚCI - POŁĄCZENIE

Bardziej szczegółowo

http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/index.html

http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/index.html yłd rc zminy objętości czynni roboczego rc techniczn w ułdzie otwrtym n przyłdzie turbiny RównowŜność prcy i ciepł w obiegu zmniętym I zsd termodynmii dl zminy stnu msy ontrolnej Szczególne przypdi I zsdy

Bardziej szczegółowo

WYZNACZANIE OGNISKOWEJ SOCZEWEK CIENKICH ZA POMOCĄ ŁAWY OPTYCZNEJ

WYZNACZANIE OGNISKOWEJ SOCZEWEK CIENKICH ZA POMOCĄ ŁAWY OPTYCZNEJ Ćwiczenie 9 WYZNACZANIE OGNISKOWEJ SOCZEWEK CIENKICH ZA POMOCĄ ŁAWY OPTYCZNEJ 9.. Opis teoretyczny Soczewką seryczną nzywmy przezroczystą bryłę ogrniczoną dwom powierzchnimi serycznymi o promienich R i

Bardziej szczegółowo

Ć W I C Z E N I E N R E-14

Ć W I C Z E N I E N R E-14 INSTYTUT FIZYKI WYDZIAŁ INŻYNIERII PRODUKCJI I TECHNOLOGII MATERIAŁÓW POLITECHNIKA CZĘSTOCHOWSKA PRACOWNIA ELEKTRYCZNOŚCI I MAGNETYZMU Ć W I C Z E N I E N R E-14 WYZNACZANIE SZYBKOŚCI WYJŚCIOWEJ ELEKTRONÓW

Bardziej szczegółowo

Matematyka II. Bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna Semestr letni 2018/2019 Wykład 1

Matematyka II. Bezpieczeństwo jądrowe i ochrona radiologiczna Semestr letni 2018/2019 Wykład 1 Mtemtyk II Bezpieczeństwo jądrowe i ochron rdiologiczn Semestr letni 2018/2019 Wykłd 1 Zsdy współprcy przypomnienie Wykłdy są nieobowiązkowe, le Egzmin: pytni teoretyczne z łtwymi ćwiczenimi (będzie list)

Bardziej szczegółowo

2011 Trendy w Warszawie. Podsumowanie SYTUACJA GOSPODARCZA. Biura Handel Magazyny. Popyt Nowa Podaż Pustostany Budowy Czynsze Stopy Zwrotu

2011 Trendy w Warszawie. Podsumowanie SYTUACJA GOSPODARCZA. Biura Handel Magazyny. Popyt Nowa Podaż Pustostany Budowy Czynsze Stopy Zwrotu www.cbre.eu/reserch CB RICHARD ELLIS MrketView Rynek Komercyjny w Polsce 1 kwrtł 211 211 Trendy w Wrszwie Biur Hndel Mgzyny Popyt Now Podż Pustostny Budowy Czynsze Stopy Zwrotu Podsumownie Wszystkie sektory

Bardziej szczegółowo

Propozycja przedmiotowego systemu oceniania wraz z określeniem wymagań edukacyjnych (zakres podstawowy)

Propozycja przedmiotowego systemu oceniania wraz z określeniem wymagań edukacyjnych (zakres podstawowy) Propozycj przedmiotowego systemu ocenini wrz z określeniem wymgń edukcyjnych (zkres podstwowy) Proponujemy, by omwijąc dne zgdnienie progrmowe lub rozwiązując zdnie, nuczyciel określł do jkiego zkresu

Bardziej szczegółowo

Pakiet aplikacyjny. Niniejszy pakiet zawiera informacje, które musisz posiadać zgłaszając swoją kandydaturę. Zawiera on:

Pakiet aplikacyjny. Niniejszy pakiet zawiera informacje, które musisz posiadać zgłaszając swoją kandydaturę. Zawiera on: Pkiet plikcyjny Stnowisko: Nr referencyjny: Specjlist ds. interwencji ekologicznych CON/2011/01 Niniejszy pkiet zwier informcje, które musisz posidć zgłszjąc swoją kndydturę. Zwier on: List do kndydtów

Bardziej szczegółowo

WNIOSEK o przyznanie pomocy na zalesianie

WNIOSEK o przyznanie pomocy na zalesianie Agencj Restrukturyzcji i Modernizcji Rolnictw WNIOSEK o przyznnie pomocy n zlesinie 1) rok Potwierdzenie przyjęci wniosku przez Biuro Powitowe ARiMR /pieczęć/... Dt przyjęci i podpis... Znk sprwy - Schemt

Bardziej szczegółowo

ZADANIA Z GEOMETRII RÓŻNICZKOWEJ NA PIERWSZE KOLOKWIUM

ZADANIA Z GEOMETRII RÓŻNICZKOWEJ NA PIERWSZE KOLOKWIUM ZADANIA Z GEOMETRII RÓŻNICZKOWEJ NA PIERWSZE KOLOKWIUM. Koło o promieniu n płszczyźnie Oxy oczy się bez poślizgu wzdłuż osi Ox. Miejsce geomeryczne opisne przez punk M leżący n obwodzie ego koł jes cykloidą.

Bardziej szczegółowo

Równania i nierówności kwadratowe z jedną niewiadomą

Równania i nierówności kwadratowe z jedną niewiadomą 50 REPETYTORIUM 31 Równni i nierówności kwdrtowe z jedną niewidomą Równnie wielominowe to równość dwóch wyrżeń lgebricznych Kżd liczb, któr po podstwieniu w miejscu niewidomej w równniu o jednej niewidomej

Bardziej szczegółowo

Modelowanie i obliczenia techniczne. Metody numeryczne w modelowaniu: Różniczkowanie i całkowanie numeryczne

Modelowanie i obliczenia techniczne. Metody numeryczne w modelowaniu: Różniczkowanie i całkowanie numeryczne Modelownie i obliczeni techniczne Metody numeryczne w modelowniu: Różniczkownie i cłkownie numeryczne Pochodn unkcji Pochodn unkcji w punkcie jest deiniown jko grnic ilorzu różnicowego (jeżeli istnieje):

Bardziej szczegółowo

Wymagania kl. 2. Uczeń:

Wymagania kl. 2. Uczeń: Wymgni kl. 2 Zkres podstwowy Temt lekcji Zkres treści Osiągnięci uczni. SUMY ALGEBRAICZNE. Sumy lgebriczne definicj jednominu pojęcie współczynnik jednominu porządkuje jednominy pojęcie sumy lgebricznej

Bardziej szczegółowo

Analiza obciążeń kratownicy obustronnie podpartej za pomocą oprogramowania ADINA-AUI 8.9 (900 węzłów)

Analiza obciążeń kratownicy obustronnie podpartej za pomocą oprogramowania ADINA-AUI 8.9 (900 węzłów) Politechnik Łódzk Wydził Technologii Mteriłowych i Wzornictw Tekstyliów Ktedr Mteriłoznwstw Towroznwstw i Metrologii Włókienniczej Anliz obciążeń krtownicy obustronnie podprtej z pomocą oprogrmowni ADINA-AUI

Bardziej szczegółowo

Ocena poziomu hałasu wewnątrz tramwajów na podstawie badań

Ocena poziomu hałasu wewnątrz tramwajów na podstawie badań prof. dr hb. inż. Frnciszek Tomszewski mgr inż. Młgorzt Orczyk Politechnik Poznńsk Ocen poziomu hłsu wewnątrz trmwjów n podstwie bdń W rtykule przedstwiono wyniki pomirów hłsu wewnątrz wybrnych trmwjów

Bardziej szczegółowo

Uproszczone kryteria obciążeń projektowych dla konwencjonalnych bardzo lekkich samolotów A1 Ogólne

Uproszczone kryteria obciążeń projektowych dla konwencjonalnych bardzo lekkich samolotów A1 Ogólne Uproszczone kryteri obciążeń projektowych dl konwencjonlnych brdzo lekkich smolotów A1 Ogólne () Kryteri obciążeń projektowych w niniejszym Dodtku są ztwierdzone jko równowżne kryteriom w 321 do 459 niniejszego

Bardziej szczegółowo

Metoda sił jest sposobem rozwiązywania układów statycznie niewyznaczalnych, czyli układów o nadliczbowych więzach (zewnętrznych i wewnętrznych).

Metoda sił jest sposobem rozwiązywania układów statycznie niewyznaczalnych, czyli układów o nadliczbowych więzach (zewnętrznych i wewnętrznych). Metod sił jest sposoem rozwiązywni ukłdów sttycznie niewyznczlnych, czyli ukłdów o ndliczowych więzch (zewnętrznych i wewnętrznych). Sprowdz się on do rozwiązni ukłdu sttycznie wyznczlnego (ukłd potwowy

Bardziej szczegółowo

1. LINIE WPŁYWOWE W UKŁADACH STATYCZNIE WYZNACZALNYCH

1. LINIE WPŁYWOWE W UKŁADACH STATYCZNIE WYZNACZALNYCH zęść. LINIE WPŁYWOWE W UKŁH STTYZNIE WYZNZLNYH.. LINIE WPŁYWOWE W UKŁH STTYZNIE WYZNZLNYH.. Zdnie l belki przedstwionej n poniższym rysunku wyznczyć linie wpływowe zznczonych wielkości sttycznych (linie

Bardziej szczegółowo

Prosta metoda sprawdzania fundamentów ze względu na przebicie

Prosta metoda sprawdzania fundamentów ze względu na przebicie Konstrkcje Elementy Mteriły Prost metod sprwdzni fndmentów ze względ n przebicie Prof dr b inż Micł Knff, Szkoł Główn Gospodrstw Wiejskiego w Wrszwie, dr inż Piotr Knyzik, Politecnik Wrszwsk 1 Wprowdzenie

Bardziej szczegółowo

Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu konkursowego PO KL 1

Karta oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie projektu konkursowego PO KL 1 Krt oceny merytorycznej wniosku o dofinnsownie projektu konkursowego PO KL Krt oceny merytorycznej wniosku o dofinnsownie projektu konkursowego PO KL 1 NR WNIOSKU KSI: WND-POKL. INSTYTUCJA PRZYJMUJĄCA

Bardziej szczegółowo

Katalog wymagań programowych na poszczególne stopnie szkolne. Matematyka. Poznać, zrozumieć

Katalog wymagań programowych na poszczególne stopnie szkolne. Matematyka. Poznać, zrozumieć Ktlog wymgń progrmowych n poszczególne stopnie szkolne Mtemtyk. Poznć, zrozumieć Ksztłcenie w zkresie podstwowym. Kls 2 Poniżej podjemy umiejętności, jkie powinien zdobyć uczeń z kżdego dziłu, by uzyskć

Bardziej szczegółowo

POROZUMIENIE. zawarte w dniu 16 maja 2014 r. w Warszawie, zwane dalej Porozumieniem, pomiędzy:

POROZUMIENIE. zawarte w dniu 16 maja 2014 r. w Warszawie, zwane dalej Porozumieniem, pomiędzy: POROZUMIENIE w sprwie przeprowdzeni pilotżu systemu komunikcji dl osób niedosłyszących (pętle indukcyjne przenośne) w jednostkch obsługujących użytkowników publicznie dostępnych usług telefonicznych orz

Bardziej szczegółowo

Siedziba wnioskodawc y. Miejsce realizacji projektu. Wydatki kwalifikowalne [PLN] Wnioskowane dofinansowan ie [PLN] Poziom dofinansow ania [%]

Siedziba wnioskodawc y. Miejsce realizacji projektu. Wydatki kwalifikowalne [PLN] Wnioskowane dofinansowan ie [PLN] Poziom dofinansow ania [%] List wniosków znjdujących się n liście projektów wrunkowo wybrnych do dofinnsowni dl których istnieje moŝliwość podpisni umowy o dofinnsownie: Lp. Wnioskodwc Tytuł projektu Numer wniosku Koszt cłkowity

Bardziej szczegółowo

Regulamin oferty Dobry bilet

Regulamin oferty Dobry bilet Regulmin oferty Dobry bilet I. Podstwowe informcje 1. Do odwołni n wybrnych odcinkch sieci kolejowej wprowdz się ofertę Dobry bilet. 2. W ofercie wystwi się bilety: ) jednorzowy n przejzd tm (w dowolnym

Bardziej szczegółowo

PROGRAM NAPRAWCZY DO PROGRAMU PROFILAKTYKI Zawsze bezpieczny, codziennie grzeczny SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 24 W OPOLU NA LATA 2010-2012

PROGRAM NAPRAWCZY DO PROGRAMU PROFILAKTYKI Zawsze bezpieczny, codziennie grzeczny SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 24 W OPOLU NA LATA 2010-2012 PROGRAM NAPRAWCZY DO PROGRAMU PROFILAKTYKI Zwsze bezpieczny, codziennie grzeczny SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 24 W OPOLU NA LATA 2010-2012 ZAŁOŻENIA PROGRAMU: progrm m być spójny z progrmem wychowwczym szkoły,

Bardziej szczegółowo

Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy LIX Egzamin dla Aktuariuszy z 12 marca 2012 r. Część I Matematyka finansowa

Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy LIX Egzamin dla Aktuariuszy z 12 marca 2012 r. Część I Matematyka finansowa Mtemtyk finnsow 12.03.2012 r. Komisj Egzmincyjn dl Akturiuszy LIX Egzmin dl Akturiuszy z 12 mrc 2012 r. Część I Mtemtyk finnsow WERSJA TESTU A Imię i nzwisko osoby egzminownej:... Czs egzminu: 100 minut

Bardziej szczegółowo

Równania nieliniowe. x i 1

Równania nieliniowe. x i 1 MN 08 Równni nieliniowe Wprowdzenie Podstwowe pytni 1. Pytnie: Czy komputer umie rozwiązywć równni nieliniowe f(x) = 0? Odpowiedź (uczciw): nie. 2. P: To jk on to robi? O: Dokłdnie tk, jk przy cłkowniu

Bardziej szczegółowo

mgh. Praca ta jest zmagazynowana w postaci energii potencjalnej,

mgh. Praca ta jest zmagazynowana w postaci energii potencjalnej, Wykłd z fizyki. Piot Posmykiewicz 49 6-4 Enegi potencjln Cłkowit pc wykonn nd punktem mteilnym jest ówn zminie jego enegii kinetycznej. Często jednk, jesteśmy zinteesowni znlezieniem pcy jką sił wykonł

Bardziej szczegółowo

Pomiary ciśnień i sprawdzanie manometrów

Pomiary ciśnień i sprawdzanie manometrów Poiry ciśnień i srwdznie noetrów Instrukcj do ćwiczeni nr 2 Miernictwo energetyczne - lbortoriu Orcowł: dr inŝ. ElŜbiet Wróblewsk Zkłd Miernictw i Ochrony Atosfery Wrocłw, grudzień 2008 r. I. WSTĘP Ciśnienie

Bardziej szczegółowo

Szkolnictwo zawodowe a rynek pracy sektora rolno-spożywczego w województwie łódzkim

Szkolnictwo zawodowe a rynek pracy sektora rolno-spożywczego w województwie łódzkim Szkolnictwo zwodowe dl sektor rolno-spożywczego w województwie łódzkim dignoz potrzeb edukcyjnych Szkolnictwo zwodowe rynek prcy sektor rolno-spożywczego w województwie łódzkim Prognozy oprcowne w rmch

Bardziej szczegółowo

Sterownik swobodnie programowalny. Dokumentacja techniczna. Dokumentacja techniczna

Sterownik swobodnie programowalny. Dokumentacja techniczna. Dokumentacja techniczna Sterownik swobodnie progrmowlny Dokumentcj techniczn Dokumentcj techniczn Spis treści 1. Informcję ogólne... 2 2. Podstwowe prmetry... 2 3. Wejści / wyjści... 2 4. Schemt blokowy... 5 5. Łącz komunikcyjne...

Bardziej szczegółowo

Zastosowania całki oznaczonej

Zastosowania całki oznaczonej Przkłd 9 Nie kd funkcj okrelon i ogrniczon n [, b] jes cłkowln n [, b], np funkcj Dirichle nie jes cłkowln n przedzile [, ], gd f ( ), gd liczb wmiern odcink [,] liczb niewmiern odcink [,] Gdbm dl kdego

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA TECHNICZNA SIEMAG TECBERG OBSŁUGUJE WŁASNY WYCIĄG SZYBOWY

INFORMACJA TECHNICZNA SIEMAG TECBERG OBSŁUGUJE WŁASNY WYCIĄG SZYBOWY INFORMACJA TECHNICZNA SIEMAG TECBERG OBSŁUGUJE WŁASNY WYCIĄG SZYBOWY (SEDRUN, SZWAJCARIA) WWW.SIEMAG-TECBERG.COM INFORMACJA TECHNICZNA SIEMAG TECBERG OBSŁUGUJE WŁASNY WYCIĄG SZYBOWY Górniczy wyciąg szybowy

Bardziej szczegółowo