Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 1

Transkrypt

1 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 1

2 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 2 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki Streszczenie Opracowali Katarzyna Łobacz Jordan Klimek Zespół badawczy: Katarzyna Łobacz Uniwersytet Szczeciński, Szczecin (Polska) koordynator Francesco Carchedi Parsec, Rzym (Włochy) Urszula Chrąchol Uniwersytet Szczeciński, Szczecin (Polska) Anamaria Ciontea FOLK, Kristianstad (Szwecja) Fergal Collins Time Associates, Belfast (Wielka Brytania) Aine Croarkin Springboard Opportunities Limited, Belfast (Wielka Brytania) Federica Dolente Parsec, Rome (Włochy) Louise Heaney Time Associates, Belfast (Wielka Brytania) Jordan Klimek Uniwersytet Szczeciński, Szczecin (Polska) Carmen La Madrid Fundacion Laboral Del Metal, Santander (Hiszpania) James Magee Springboard Opportunities Limited, Belfast (Wielka Brytania) Helena Martinez Bueno Fundacion Laboral Del Metal, Santander (Hiszpania) Marie Smålander Lund University, Kristianstad (Szwecja) Emma Skogh Karlskrona Municipality, Kristianstad (Szwecja) Karin Volpato Fundacion Laboral Del Metal, Santander (Hiszpania) Raport prezentuje wnioski z projektu badawczego realizoanego w 5 krajach Unii Europejskiej: Wielkiej Brytanii, Szwecji, Włoszech, Hiszpanii i Polsce w ramach projektu Engage Train the Trainer to Engage NEETs finansowanego przez Lifelong Learning Programme, Leonardo da Vinci, z istotnym udziałem Springboard Opportunities Limited, Time Associates, Folkuniversitetet Kursverksamheten vid Lunds Universitetet, Parsec - Associazione di Ricerca e Interventi Sociali, Fundacion Laboral Del Metal oraz Uniwersytetu Szczecińskiego wraz z ich krajowymi partnerami. Belfast Kristianstad Rzym Santander Szczecin 2014

3 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 3 SPIS TREŚCI Spis treści... 3 STRESZCZENIE... 4 Cele projektu EnGage i procesu badawczego...4 Potrzeby szkoleniowe trenerów i transfer materiałów szkoleniowych...5 Oczekiwania względem materiałów szkoleniowych... 5 Wymagania dotyczące materiałów szkoleniowych... 6 Uwarunkowania zastosowania materiałów szkoleniowych w praktyce... 9 Transfer materiałów szkoleniowych i dobrych praktyk różnice i podobieństwa Rekomendacje dla materiałów szkoleniowych uwarunkowania i oczekiwania Źródłowy materiał szkoleniowy Rekomendacje dla materiałów szkoleniowych Założenia ogólne Oczekiwania dotyczące zawartości Struktura i projekt techniczny Refleksje dotyczące proponowanych zmian w materiale źródłowym Rozpowszechnianie i zastosowanie materiałów szkoleniowych... 20

4 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 4 STRESZCZENIE CELE PROJEKTU ENGAGE I PROCESU BADAWCZEGO Z uwagi na fakt, iż celem projektu EnGage było zwiększenie zaangażowania młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie (tzw. YNEETs) w procesy kształcenia i doskonalenia zawodowego, a następnie ich dalsze ukierunkowanie na poszukiwanie zatrudnienia, za konieczne uznano: zrozumienie potrzeb młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie i ich cech charakteryzujących w poszczególnych krajach partnerskich EnGage; zrozumienie dobrych praktyk zaangażowana młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w procesy edukacyjne i zawodowe; dostarczenie do istniejącego systemu wsparcia ulepszonych i innowacyjnych metodyk zaangażowania młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w rozwój kompetencji i kariery zawodowej. Te trzy powyższe wymagania wskazują na konieczność przeprowadzenia badania na poziome europejskim, tj. w partnerstwie krajów projektu EnGage (Polsce, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Szwecji i Włoszech). Na podstawie tych wymagań zdefiniowano cele szczegółowe badania, następnie przyporządkowano do nich metody (ilościowe i jakościowe) oraz techniki gromadzenia danych empirycznych. Proces badawczy został podzielony na etapy, kolejno po sobie następujące, w taki sposób, aby umożliwić dokładne poznanie poszczególnych zagadnień tematycznych. Analiza danych zastanych (etap 1a i 1b) została zaplanowana jako poprzedzająca zogniskowane wywiady grupowe (etap 2). Z kolei kwestionariusze do samodzielnego wypełnienia dla trenerów (etap 3a) i ekspertów (etap 3b) odbywały się w następnej kolejności. Ze względu na ograniczenia czasowe niektóre etapy procesu badawczego były prowadzone jednocześnie, choć bardziej efektywne dla jakości danych empirycznych byłoby ich rozdzielenie. Analizie danych zastanych poddano 53 ogólnodostępne dokumenty krajowe i międzynarodowe (np. artykuły naukowe, raporty z badań), a także 17 ogólnodostępnych materiałów szkoleniowych (np. przewodniki i podręczniki dla młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie i trenerów z nimi pracujących) oraz dane statystyczne (np. dane z Europejskiego Sondażu Społecznego za lata ). W krajach partnerskich EnGage zgromadzono 101 kwestionariuszy wypełnionych przez ekspertów rynku pracy i polityki społecznej, oraz 113 kwestionariuszy wypełnionych przez trenerów. Ponadto, uzyskano dane ze zogniskowanych wywiadów grupowych, w których wzięło udział 30 przedstawicieli grupy młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie. Ostatecznie znaczna grupa interesariuszy projektu została zaangażowana w projekt badawczy. W opracowaniu zawarto jedynie najważniejsze wyniki badań. Najważniejsze dane i informacje pozyskane w procesie badawczym zawarto w załącznikach, natomiast w głównej części raportu opatrzono komentarzem jedynie te wyniki, które mają największy wpływ na sformułowane rekomendacje i zostały wyselekcjonowane na podstawie kryterium przejrzystości przekazu oraz ograniczeń dla objętości opracowania.

5 5 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki POTRZEBY SZKOLENIOWE TRENERÓW I TRANSFER MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH OCZEKIWANIA WZGLĘDEM MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH Wspieranie zatrudnienia młodych ludzi i zapewnienie ich integracji społeczno-gospodarczej już teraz stanowią kluczowe zagadnienia dla obszarów zurbanizowanych. Dane statystyczne wykazują, że kryzys gospodarczy w szczególności dotyka ludzi młodych (Cities for Active Inclusion, 2011). Z danych Eurostatu wynika, że liczba młodych osób wykluczonych pod względem społeczno-ekonomicznym, pomimo swojego zróżnicowania pomiędzy poszczególnymi krajami członkowskimi, wciąż wzrasta od co najmniej dekady. Wysoki poziom bezrobocia ludzi młodych stanowi poważny problem społeczny, głównie ze względu na fakt, iż wywołuje negatywne skutki społeczne, ekonomiczne i polityczne. Efektem zjawiska bezrobocia młodych może być ubóstwo, marginalizacja, a w skrajnych przypadkach wykluczenie społeczne. W tym celu niezbędne jest również szersze wykorzystanie instrumentów przewidzianych w polityce promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także szukanie nowych, korzystnych rozwiązań, które wpłyną na poprawę sytuacji młodzieży (Młodzi ludzie na rynku pracy w 2012 roku, 2012). Tabela 1. Odsetek młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w Unii Europejskiej % młodych NEETs w krajach UE (28 krajów) UE (15 krajów) Hiszpania Włochy Polska Szwecja Wielka Brytania Źródło: Eurostat W związku z powyższym, należy zastanowić się nad cechami wyróżniającymi YNEETs na tle innych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie, jak również cechami różnicującymi samą grupę. Wśród cech wyróżniających YNEETs na tle innych grup wykluczonych społeczno-ekonomicznie wyróżnia się takie, które można zaklasyfikować jako społeczno-demograficzne (wykształcenie, pochodzenie społeczne), społecznokulturowe (kapitał społeczny), społeczno-ekonomiczne (długotrwałość bezrobocia, doświadczenie zawodowe), czy też społeczno-obywatelskie (aktywność obywatelska, udział w życiu publicznym), itp. Tworzy to spójny obraz całości grupy jako nieaktywnej i niezaangażowanej, o dużym obciążeniu wynikającym z własnych ograniczeń kompetencyjnych czy doświadczeń rodzinnych, wyjątkowo niezmotywowanej i pozbawionej perspektyw i wizji przyszłości. Wyjaśnia to potrzebę kreowania specjalnego podejścia trenerów do pracy właśnie z tą grupą. Wykazano, że dostępne obecnie usługi wsparcia w zakresie doskonalenia kompetencji i kierowania na stabilną ścieżkę zatrudnienia są w ograniczonym stopniu dostosowane do potrzeb grupy młodych NEETs. Wyniki badań opartych na opiniach interesariuszy, jak również na analizie dotychczas realizowanych działań, wskazują, że jakkolwiek system wsparcia nie jest zły, to we wszystkich obszarach istnieje miejsce do poprawy.

6 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 6 Tabela 2. Ocena systemu wsparcia młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w odniesieniu do jego poszczególnych etapów w opinii ekspertów Elementy procesu systemu wsparcia Odsetek wskazań trenerów w zakresie oceny podejścia do wsparcia grupie tzw. YNEETs nie dobrze, nie dobrze źle źle Odsetek wskazań ekspertów w zakresie oceny podejścia do wsparcia grupie tzw. YNEETs nie dobrze, nie dobrze źle źle Odsetek wskazań ekspertów w zakresie oceny efektywności pracy trenerów nie dobrze, dobrze źle nie źle Osiąganie 38% 29% 33% 14% 38% 48% 13% 41% 46% Motywowanie 50% 33% 17% 28% 35% 37% 27% 54% 19% Wspieranie 50% 32% 18% 29% 33% 38% 26% 55% 19% Źródło: projekt badawczy EnGage kwestionariusz dla ekspertów Analiza praktyk wsparcia stosowanych w krajach partnerów EnGage pokazuje, że osoby zajmujące się świadczeniem usług w obszarze rynku pracy poszukują efektywnych ścieżek realizacji swoich zadań (przynajmniej część z nich). We wszystkich krajach wskazać można przykłady działań, które wykraczają poza ramy standardowej oferty. Ukierunkowanie na potrzeby grupy młodych NEETs jest jednak jak dotychczas niepełne i słabo widoczne. Można przypuszczać, że dopiero nasilenie się bierności osób młodych w ostatniej dekadzie spowodowało większe zainteresowanie tą grupą społeczną w polityce i praktyce wsparcia, nie znalazło jednak jeszcze utwierdzenia w konkretnych praktykach pracy, a w szczególności dobrych, sprawdzonych przykładach działań. Taki wniosek skłania do dalszej refleksji, że istnieje pilne zapotrzebowanie na wiedzę i narzędzia, które pozwoliłyby przyspieszyć lepsze ukierunkowanie procesu wsparcia. Potwierdza to ważność kwestii transferu dobrych praktyk dotyczących wsparcia młodych NEETs pomiędzy krajami aby można było czerpać ze wzajemnych doświadczeń i się na nich wzorować. Ograniczony zakres dopasowania usług wsparcia do potrzeb grupy YNEETs jest również wskazywany przez samych zainteresowanych. Największe jednak zagrożenie dla systemu wsparcia wynika z poczucia bezsensu uczestniczenia w jakichkolwiek formach wsparcia będącego konsekwencją niedopasowania oferty do ich potrzeb, szczególnie kiedy wkładają wysiłek, aby skorzystać z oferowanych im usług. Dostęp trenerów do wiedzy na temat grupy młodych osób zaliczających się do tzw. grupy YNEETs jest ograniczony. Jest to widoczne w stosowanych praktykach pracy, ale także identyfikowalne w bezpośredniej konfrontacji. Analiza dostępnych materiałów szkoleniowych wykazała także ich ograniczenia w zakresie prezentowanej treści, formy przekazu, a także dostępności. Pomimo bowiem istnienia wielu materiałów wspierających usługi stymulujące wejście na rynek pracy, w krajach partnerskich istnieje luka w zakresie bezpośrednich szkoleń dla trenerów przygotowujących ich do szczególnego nastawienia na wsparcie osób z grupy YNEETs. Choć wykonaną analizę należy uznać za ograniczoną do materiałów, do których możliwe było dotarcie przy wykorzystaniu słów kluczowych oraz bezpośredniej pomocy osób działających w obszarze wsparcia rynku pracy, to jednak zapotrzebowanie na szkolenia, pozwalające na kształtowanie profesjonalnych kompetencji trenerów wspierających ich w pracy z grupą młodych osób wykazujących bierne postawy wobec procesów kształcenia oraz rynku pracy, jest widoczne. WYMAGANIA DOTYCZĄCE MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH Z pośród wielu dostępnych metodologii przeznaczonych do określania potrzeb dotyczących materiałów szkoleniowych zdecydowano się na zastosowanie podejścia wielostopniowego, jako najbardziej w tym przypadku uzasadnionego i efektywnego. W związku z powyższym, analiza koncentrowała się na: (1) identyfikacji obszarów wiedzy niezbędnej dla trenerów do zaangażowania młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w poszukiwanie zatrudnienia; (2) identyfikacji wiedzy niezbędnej dla trenerów do

7 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 7 zaangażowania młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w uczestnictwie w procesach ich wsparcia na rynku pracy (3) identyfikacji wiedzy dostępnej w aktualnych materiałach szkoleniowych. Z uwagi na fakt, iż pierwsze dwa zagadnienia narażone są na wysoki poziom subiektywizmu (oparte są bowiem o opinie bezpośrednich zainteresowanych), zdecydowano się poddać analizie spostrzeżenia różnych perspektyw, tj. wszystkich interesariuszy projektu i próbę zobiektywizowania wnioskowania, a także wykorzystanie szeregu dostępnych danych statystycznych dotyczących badanych zjawisk. Analiza obszarów wiedzy niezbędnej dla trenerów do zaangażowania młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie do uczestnictwa w procesach ich wsparcia na rynku pracy wskazała na istotne ograniczenia w tym zakresie, zwłaszcza w odniesieniu do oferowanych szkoleń i innych usług wsparcia: problematyki młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w gospodarce; cech charakterystycznych młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie; sposobów pracy z młodymi osobami wykluczonymi społeczno-ekonomicznie. Trudno jest jednoznacznie określić rzeczywiste luki wiedzy trenerów świadczących obecnie usługi wsparcia na rzecz YNEETs, a jest to zupełnie niemożliwe w odniesieniu do osób, które potencjalnie planują rozpocząć swoją karierę zawodową w tym obszarze. Możliwe jest jednak określenie pewnych przesłanek, które świadczą ogólnie o zapotrzebowaniu na dodatkową wiedzę w środowisku osób tworzących system wsparcia dla bezrobotnych. Należy do nich zaliczyć takie obszary tematyczne, jak: postawy obywatelskie i uczestnictwo w życiu publicznym; określanie własnych ambicji, pewność siebie i motywacja; budowanie kapitału kulturowego współczesnych rodzin; dostęp do edukacji i możliwości doskonalenia kompetencji; przezwyciężanie niepełnosprawności; dysfunkcyjność współczesnych rodzin. Szkolenie trenerów współpracujących z młodymi osobami wykluczonymi społeczno-ekonomicznie powinno stanowić część całości procesu wsparcia i powinno być postrzegane jako jego integralny element, ponieważ tylko wtedy ma ono największy sens. Nieustanne doskonalenie kompetencji wynika nie tylko z samej potrzeby wyrażanej w postawach trenerów, lecz także z oceny systemu wsparcia przez młode osoby wykluczone społeczno-ekonomicznie. Dostosowanie materiałów szkoleniowych do innych elementów systemu wsparcia, czyni sam system bardziej efektywnym. Wysokie i nieustannie rosnące oczekiwania tej grupy wskazują ponadto na kwestie związane z komunikacją społeczną, a więc kompetencje dotyczące budowania relacji interpersonalnych w oparciu o wzajemne zaufanie i dialog międzypokoleniowy. Kluczowe jest bowiem nie samo dysponowanie przydatną wiedzą czy znajomość mechanizmów jej zastosowania w praktyce, ale umiejętność ich skutecznego przekazania, co z kolei wymaga rozwiniętych umiejętności tzw. miękkich, np. znajomości technik perswazji, motywowania, itp. W związku z powyższym, informacje dotyczące metod komunikacji i budowania relacji z młodymi, słabo zmotywowanymi ludźmi powinny stanowić istotny wkład w materiałach szkoleniowych dla trenerów. Rozważając problematykę wiedzy niezbędnej do efektywnego uczestnictwa młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w procesach ich wsparcia na rynku pracy, obie grupy, trenerzy i eksperci identyfikują podobne obszary jako niezbędne do zwiększenia poziomu efektywności tegoż właśnie systemu. Zgodnie z ich opinią wiedza dotycząca specyficznych dla tzw. YNEETs zachowań (zarówno tych zachowań na rynku pracy, jak również postaw względem kształcenia) wydaje się być kluczowa. Drugim istotnym obszarem jest wiedza na temat możliwych strategii zaangażowania bezrobotnych młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w system podnoszenia ich kwalifikacji i znalezienia zatrudnienia. Wiedza na temat lepszego zrozumienia rynku pracy i wspierania rozwoju orientacji proprzedsiębiorczych jest z kolei postrzegana jako użyteczna w czasach kryzysu gospodarczego. Ponadto, duże

8 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 8 znaczenie wśród trenerów mają umiejętności zrozumienia potrzeb i dotarcia do młodych osób bezrobotnych przy wykorzystaniu nowoczesnych form i metod komunikacji (w tym interaktywnych) i wykorzystania ich do budowania relacji budzących pewność i zaufanie. Poszczególne obszary wiedzy są postrzegane jako przydatne w zależności od etapu procesu wsparcia młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie. Na etapie osiągania, tj. pozyskiwania do wsparcia przedstawicieli grupy tzw. YNEETs za szczególnie istotne uznaje się informacje o ich zachowaniach na rynku pracy. W przypadku etapu motywowania szczególnie użyteczne są dobre praktyki z zakresu aktywizowania młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w zakresie poszukiwania zatrudnienia, a także informacje o wewnętrznym zróżnicowaniu tej grupy. Skuteczne wsparcie wymaga jednak ponad wszystko dobrych praktyk z zakresu poszukiwania przez młode osoby wykluczone społeczno-ekonomicznie zatrudnienia i podnoszenia swoich kwalifikacji. W związku z powyższym, uzyskanie wiedzy z innych krajów na temat ich efektywnych rozwiązań w zakresie aktywizacji wydaje się być najbardziej opłacalne na etapie wspierania, a co za tym idzie bezpośrednie zwiększenie wiedzy w tym obszarze uważa się za niezbędne do realizacji zadań wynikających z oferty wsparcia. Tabela 3. Obszary wiedzy wymaganej dla skutecznego wsparcia YNEETs w odniesieniu do poszczególnych elementów procesu wsparcia wskazane przez trenerów, którzy słabo oceniają system wsparcia Jaki zakres tematyczny materiałów wsparcia jest dla Pana/Pani najbardziej przydatny do bezpośredniej pracy z przedstawicielami grupy YNEETs? Odsetek Słaba ocena systemu wsparcia młodych osób wykluczonych społecznoekonomicznie Osiąganie Motywowanie Wspieranie Zachowania yneets w odniesieniu do rynku pracy 84% 81% 60% 71% Zachowania yneets w odniesieniu do procesów kształcenia 81% 70% 60% 67% Praktyki angażowania i działań interwencyjnych w procesie edukacji 79% 65% 70% 76% Praktyki angażowania i działań interwencyjnych w znalezieniu zatrudnienia 79% 73% 80% 81% Zagadnienia związane z wykonywaniem pracy na danym stanowisku 74% 54% 50% 57% Zachowania YNEETs w odniesieniu do rynku pracy samozatrudnienie 69% 60% 50% 57% Opis cech charakterystycznych yneets 56% 35% 30% 38% Wewnętrzne zróżnicowanie YNEETs 48% 30% 45% 38% Różnice i podobieństwa yneets w krajach Unii Europejskiej 46% 24% 30% 29% Źródło: projekt badawczy EnGage kwestionariusz dla trenerów Tabela 4. Oczekiwany zakres wiedzy w odniesieniu do poszczególnych elementów procesu wsparcia w opinii ekspertów rynku pracy i polityki społecznej Opinia ekspertów - wskazanie obszarów głównie zestresowanych Elementy systemu wsparcia Potrzeby w zakresie tematyki materiałów szkoleniowych osiąganie motywowanie wspieranie Zachowania yneets w odniesieniu do rynku pracy Zachowania yneets w odniesieniu do procesów kształcenia Praktyki angażowania i działań interwencyjnych w procesie edukacji Praktyki angażowania i działań interwencyjnych w znalezieniu zatrudnienia Zagadnienia związane z wykonywaniem pracy na danym stanowisku Zachowania yneets w odniesieniu do rynku pracy samozatrudnienie Opis cech charakterystycznych YNEETs Wewnętrzne zróżnicowanie YNEETs Różnice i podobieństwa yneets w krajach Unii Europejskiej Źródło: projekt badawczy EnGage kwestionariusz dla ekspertów

9 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 9 Pomimo, że dostępne materiały szkoleniowe na temat wsparcia młodych osób wykluczonych społecznoekonomicznie na rynku pracy są oceniane przez trenerów jako użyteczne, nie w pełni spełniają ich oczekiwania, a także oczekiwania ekspertów rynku pracy i polityki społecznej. Wnioski z analizy dostępnych materiałów szkoleniowych wskazują, że są one często rozproszone, częściowo nieaktualne, bardzo często zbyt ogólne, nie zawsze łatwo dostępne oraz nie odnoszą się bezpośrednio do grupy młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie na poziomie krajowym. W związku z powyższym, nie tylko wymagane jest częściowe uzupełnienie ich zawartości, ale przede wszystkim zwiększenie ich dostępności i użyteczności poprzez zastosowanie bardziej atrakcyjnych rozwiązań i technicznych udoskonaleń. Podczas gdy mniej doświadczeni trenerzy są skłonni zaakceptować mniej interesujący materiał z ograniczonym zakresem treści w przeciwieństwie do tych z większym bagażem doświadczeń, zakres zawartej wiedzy w projektowanych materiałach szkoleniowych i forma ich prezentacji zależy od grupy docelowej. W przypadku początkujących trenerów (lub kandydatów na trenerów) zakres treści materiałów szkoleniowych może być oparty na wyselekcjonowanych z dostępnych aktualnie materiałów z krajów europejskich. Dla bardziej doświadczonych trenerów proponuje się zaawansowaną wiedzę, o niestandardowym zakresie opartym na najnowszych osiągnięciach naukowych i zaprezentowanych z wykorzystaniem nowoczesnych technologii. Kobiety znacznie częściej niż mężczyźni wskazują na niektóre obszary jako nie spełniające do końca ich oczekiwań. Wskazać tu należy w szczególności zakres treści, formę prezentacji informacji, efektywność dystrybucji, czy też sposób oddziaływania. Oznacza to, że kobiety powinny w szczególności uczestniczyć w procesach testowania proponowanych materiałów szkoleniowych, ze względu na swoje bardziej krytyczne spostrzeżenia i przyczynić się tym samym do bardziej szczegółowej analizy. Zignorowanie ich opinii może się wiązać z problemami w obszarze ich zastosowania w praktyce społecznej. W przypadku preferowanych form prezentacji informacji, większość trenerów preferuje klasyczne formy prezentacji informacji (np. tekst, graficzne formy prezentacji danych liczbowych i prezentacje multimedialne). Jednak młodsi trenerzy preferują bardziej interaktywne formy prezentacji informacji, a więc wykorzystujące nowoczesne technologie komunikacyjne (np. aplikacje na urządzenia mobilne). Podczas gdy te pierwsze (klasyczne formy prezentacji informacji) są często reprezentowane w dostępnych materiałach szkoleniowych, już te interaktywne stanowią rzadkość. Interaktywne formy prezentacji informacji powinny zatem być postrzegane jako bardziej pożądane i bardziej zorientowane na przyszłość (biorąc pod uwagę dostosowanie do oczekiwań młodszych odbiorców). UWARUNKOWANIA ZASTOSOWANIA MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH W PRAKTYCE Badanie wskazuje, że trenerzy z krajów partnerskich EnGage wykazują skłonność do wysokiego poziomu podnoszenia swoich kompetencji i poszukiwania interesujących materiałów szkoleniowych, które mogłyby dostarczyć im większej wiedzy. Należy zatem wśród praktykujących i/lub potencjalnych trenerów wyróżnić grupę osób mniej i bardziej zaangażowanych, co z kolei wskazuje na konieczność uwzględnienia tego determinizmu w projektowanych materiałach szkoleniowych. W odniesieniu do osób, które deklarują gotowość poświęcenia nieograniczonej ilości czasu na doskonalenie swojego warsztatu pracy, nie należy przyjąć zasadniczo ograniczeń co do objętości materiałów, które mogą zostać przyswojone przez obecnych i przyszłych trenerów. Należy jednak pamiętać, iż grupa ta jest jednocześnie bardziej wymagająca będzie skłonna poświęcić czas, jeśli oferowane im szkolenia będą na zaawansowanym poziomie pod względem treści (będą dotyczyły aspektów nie pokrytych w do tej pory dostępnych kursach i materiałach) i jednocześnie przygotowane przy wykorzystaniu zaawansowanych, nowoczesnych form prezentacji.

10 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 10 Jaki wymiar czasu byłby/byłaby Pan/Pani poświęcić na szkolenie pozwalające na wprowadzenie nowego podejścia do pracy? Tabela 5. Poziom zaangażowania trenerów Odsetek wskazań trenerów W ogóle nie wyobrażam sobie takiego poświęcenia 3% Nie więcej niż kilka godzin w ciągu pracy 15% Tyle czasu ile potrzeba, ale tylko w czasie pracy 43% Nie więcej niż kilka godzin w ciągu czasu wolnego 10% Tyle czasu, ile potrzeba, także w czasie wolnym 29% Źródło: projekt badawczy EnGgage kwestionariusz dla trenerów Należy przy tym pamiętać, że w zależności od wyboru grupy docelowej można spodziewać się innych efektów w zakresie wpływu na rozwój systemów wsparcia. Pro-aktywna postawa pierwszej grupy pozwala bowiem sądzić, iż nabycie nowych kompetencji pozwoli im nie tylko lepiej realizować własne obowiązki służbowe, ale także zainspiruje ich do podejmowania inicjatyw w zakresie szerszego oddziaływania na proces wsparcia YNEETs i przez to lepsze ukierunkowanie systemu na potrzeby tej grupy. W przypadku zaś wyboru grupy drugiej istotne jest oddziaływanie na najsłabsze ogniwa systemu wsparcia i możliwość podniesienia jakości wsparcia oferowanego osobom z grupy YNEETs poprzez rozwinięcie świadomości i kompetencji osób mniej zaangażowanych w wykonywaną pracę. Wówczas jednak materiały musiałyby być bardziej ograniczone objętościowo i dotykać tych kwestii, które są najistotniejsze z punktu widzenia potrzeb grupy YNEETs. Dotarcie zaś do obu grup umożliwiłoby bezpośrednie uwzględnienie w materiałach szkoleniowych treści zasadniczych i uzupełnienie ich odwołaniami do miejsc, w których można znaleźć więcej wiedzy na wskazany temat. Aby z powodzeniem stworzyć materiały szkoleniowe należy wykorzystać wnioski wyciągnięte z użytkowania innych materiałów i narzędzi wspierających młode osoby wykluczone społecznoekonomicznie na rynku pracy. Analiza tychże wskazuje, że nowatorskie podejście i zapewnienie elastyczności w zakresie zdobywania wiedzy i kwalifikacji zawodowych są opłacalne. Jest to tym bardziej istotne, że młodzi ludzie są o wiele bardziej otwarci na narzędzia interaktywne, które motywują ich do uczenia się, czy rozwijania własnych zainteresowań. Dobre praktyki i konkretne przykłady wykorzystywane do zilustrowania ścieżek postępowania są także bardzo wysoko cenione. Wnioski z analizy materiałów szkoleniowych zostały zaprezentowane w tabeli nr 6 i mogą one częściowo być traktowane jako specyficzne dla danego kraju, ale w większości są one uniwersalne. Tabela 6. Doświadczenia z realizacji szkoleń związanych ze wspieraniem młodych ludzi na rynku pracy w krajach partnerskich EnGage - wnioski POLSKA SZWECJA WŁOCHY HISZPANIA WIELKA BRYTANIA Interaktywne narzędzia są doskonałymi narzędziami dydaktycznymi. To jest dobrze odbierane, gdy materiały szkoleniowe obejmują szeroki zakres praktycznych narzędzi, takich jak szablony i przykłady dokumentów, wzorce zachowań, tj. jak się zachowywać w Warto jest opracować narzędzia do bezpośredniego wykorzystania (interaktywne), ale tylko wtedy, gdy mogą one być elastyczne i dostosowane do konkretnych potrzeb odbiorców i używane także w innych obszarach. Ważne jest stworzenie narzędzi, które będą motywować słuchaczy do Za cenny uznaje się transfer materiałów szkoleniowych i innowacyjnych metod współpracy pomiędzy państwami w trakcie przygotowywania programów szkoleniowych. Oprócz specjalistycznych szkoleń niezbędnych do znalezienia zatrudnienia, istnieje szereg praktycznych umiejętności, wartości i postaw, które stanowią istotne uzupełnienie I realną pomoc w podniesieniu kwalifikacji zawodowych i zwiększeniu szans na rynku pracy. Jest to cenne, gdy Akredytacja materiałow szkoleniowych jest bardzo ważna, ponieważ pozwala zapewnić ich stosowanie w praktyce społecznej. Za cenne uznaje się, gdy zapewniona jest elastyczność wyboru pełnych kwalifikacji lub jednostek certyfikacji. Kwalifikacje doradztwa i poradnictwa dostarczają cennych możliwości w celu

11 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 11 danych sytuacjach, określonych sposobów działania, danych kontaktowych do instytucji. Zbyt mała objętość może okazać się materiałem zbyt ogólnym i ostatecznie nieprzydatnym. Teoretyczny opis konkretnych faktów, nie jest zbyt przydatny dla wykwalifikowanych osób. Treści powinny być przedstawione przy użyciu takich metod, które pomagają je zrozumieć i wykorzystać. Najlepsze efekty zapewnia kompleksowe podejście do doprecyzowania tematów. Autorzy powinni uważać na treści, które nie mają zbyt wiele wspólnego z głównym tematem, a także nie stanowią wartości dodanej. Informacje oparte na podstawowej wiedzy ogólnej nie są bardzo przydatne i raczej zajmują miejsce. Warto dostarczać wskazówek krok po kroku, tj. wyjasniających w jaki sposób wykonywać pewne czynności. Jest to szczególnie przydatne dla osób, które nigdy nie robiły czegoś podobnego w ich życiu. Dla bardziej doświadczonych trenerów preferowane jest przedstawianie schematów działań. Istnieje możliwość przygotowania materiału dla doświadczonych i niedoświadczonych trenerów, ale informacje w nim zawarte muszą być bardzo aktualne. To jest dobre, jeśli przykłady dobrych praktyk korespondują z działania i uczenia się, a także rozwijania ich zainteresowań. Istotne jest, aby organizacje trudniące się edukacją kobiet od 18 do 25 roku życia w trudnej sytuacji życiowej, o niskim poziomie wykształcenia, czyniły to poprzez nieustanne wsparcie polegające na generowaniu inspirujących pomysłów, podtrzymywaniu pasji uczenia się (w szczególności w odniesieniu do grup, które do tej pory miał frustrujące, demotywowujące doświadczenia w szkole i/lub z konwencjonalnymi formami kształcenia). Szkolenia z zakresu niektórych praktycznych aspektów, takich jak sesje coachingu wymagaą nadzoru przez opiekuna i supervisora. Czasami dobrym przykładem jest zorganizowanie programu wokół danej osoby, w tym sensie, że każdy uczestnik jest zachęcany do rozwoju własnego stylu coachingu, o ile przestrzega podstawowych zasad. Program szkolenia jest łatwo stosowany, gdy jest oparty na standardach Unii Europejskiej. Czasami warto nie próbować skracać czasu trwania szkolenia. Zdarza się bowiem, że zajmuje trochę czasu, zanim uczestnicy zrozumieją idee tematyki szkolenia. Pomocne może się okazać, aby spróbować poprowadzić szkolenie w formie trwającego procesu, w celu uniknięcia tworzenia nowych tematów przez uczestników dla każdej sesji treningowej. Łączenie teorii z praktyką materiały treningowe są przygotowane przez specjalistów-praktyków w danej dziedzinie. Nowe podejście, które uwzględnia nowoczesne narzędzia, technologie, daje bardzo dobre efekty w postaci dostarczania oryginalnych i dostosowanych do współczesnego swiata informacji. Czasami warto łączyć różne formaty np. poprzez dostarczanie materiałów szkoleniowych częściowo w formie papierowej, a częściowo na płycie CD. Materiały audiowizualne wykorzystywane do zilustrowania sposobów działania są bardzo dobrym rozwiązaniem. Interesującym rozwiązaniem jest to, aby stworzyć kwestionariusz do wypełnienia przez uczestnika szkolenia do oceny jego/jej poziomu umiejętności danym obszarze. Szkolenie może być bardziej atrakcyjne, a także wspieranie zaangażowania uczestnika może być bardziej doskonałe, jesli jest ono prezentowane jako konkurencja, np. w postaci wyścigu rowerowego lub wycieczki, z takimi elementami jak etapy i meta. Wspieranie dydaktyczne podręcznika jest przydatne zarówno dla trenerów, jak i uczestników i koncentruje się na ogólnych umiejętnościach na wszystkich poziomach kształcenia. Czasami kluczowe jest podejście.program Emplea + używa skutecznej i atrakcyjnej metodologii do pracy na różnych poziomach zaawansowania, przy użyciu terminologii, która jest powszechnie rozwijania umiejętności, kształtowania podstaw wiedzy i zrozumienia, i wykazania kompetencji w miejscu pracy. Ukończenie konkretnego kursu oferuje szansę dla uczących się, aby nabyć kolejne kwalifikacje, przede wszystkim zwiększające umiejętności zawodowe. Jest dobrym rozwiązaniem, gdy czas trwania programu szkoleniowego jest zróżnicowany w zależności od indywidualnych planów rozwoju i szkoleń uczestników, np. wersja szybkiej ścieżki programu jest odpowiednia tylko dla bardziej doświadczonych uczestników. Aby zapewnić zainteresowanie i uwagę decydentów, m.in. pracodawców, menedżerów, przedstawiciel rządu należy zwiększyć prawdopodobieństwo wykorzystania kursu szkoleniowego. Można to osiągnąć poprzez rygorystyczne systemy kontroli jakości, niezależne audyty, które gwarantują, że kurs jest konsekwentnie rozwijany w celu osiągnięcia wysokiego standardu.

12 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 12 szerokim spektrum (nie w pełni oczywiście), odnoszą się do różnych kultur (krajów), różnych organizacji, funkcjonujących w różnych uwarunkowaniach. jest bardzo dobrym rozwiązaniem. Mogą one występować równolegle w jednej książce, w formie połączenia teorii i praktyki w każdym rozdziale podręcznika lub osobnym i odrębnym narzędziu dla prowadzącego. rozumiana przez różne organizacje i firmy uczestniczące w programie. Zaangażowanie zainteresowanych stron, np. organizacji jest ważne dla możliwości współpracy, zwłaszcza, gdy organizacje te są aktywne w wielu sektorach oraz ważne w danej dziedzinie. Materiał powinien być dostosowany do realiów dzisiejszych młodych ludzi, którzy poszukują informacji na temat ścieżki kariery w sieci Internet i portalach społecznościowych. Czasem warto zapewnić dostęp nie tylko do treści podręcznika, ale również do komentarzy i pytań od czytelników, przez co otrzymujemy ciekawy sposób wymiany informacji, potwierdzony ilością i jakością otrzymanych uwag. Te komentarze i informacje pozwalają kontynuować poprawę, wzbogacanie i aktualizowanie materiałów szkoleniowych. Źródło: projekt badawczy EnGage Analiza danych zastanych Analiza źródeł pozyskiwania materiałów szkoleniowych wskazuje na dość słaby poziom własnego zaangażowania trenerów w ich poszukiwanie. Dominuje postawa świadcząca o braku poświęcenia czasu na dotarcie do ciekawych opracowań i skupieniu się raczej na ich pozyskaniu poprzez dostępność w miejscach publicznych czy szkoleniach. Większość trenerów (67,3%) pozyskuje materiały szkoleniowe z sieci Internet. Zaledwie kilka osób wykazuje większe zaangażowanie w pozyskiwanie materiałów szkoleniowych dotyczących przedmiotu pracy, lub wyszukując informacji w specjalistycznych bazach danych (1,8%). Większość ekspertów rynku pracy i polityki społecznej wyraża postawy wskazujące na wysoki poziom zaangażowania w proces dystrybucji i wykorzystania materiałów szkoleniowych. Niemal wszyscy cechują się właśnie otwartością i chęcią pomocy w tym zakresie. W przypadku dostarczania narzędzi do trenerów dominują takie formy dystrybucji, które wskazują na duży poziom swobody, tj. nieinwazyjne dla trenerów. Chodzi tutaj głównie o ich dostarczenie do miejsc pracy trenerów, do miejsc, w których mogą pojawiać się trenerzy ze względu na swoje obowiązki zawodowe, np. w instytucji rynku pracy, itp., czy ich umieszczenie wraz z bezpośrednim linkiem w sieci Internet lub rozesłanie materiałów szkoleniowych poprzez sieć informacji wewnętrznej, np. newsletter.

13 13 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki TRANSFER MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH I DOBRYCH PRAKTYK RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA Transfer materiałów szkoleniowych i dobrych praktyk został zdefiniowany jako zależna trzech następujących czynników: (1) różnic i podobieństw młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w krajach Unii Europejskiej i cech odróżniających ich od innych grup, (2) różnic i podobieństw trenerów w krajach Unii Europejskiej, (3) otwartości krajowych systemów wsparcia dla młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w krajach Unii Europejskiej na zmiany. Wszystkie powyższe były analizowane w toku procesów badawczych. Mimo większego prawdopodobieństwa występowania wielu niekorzystnych sytuacji, YNEETs stanowią heterogeniczną grupę, tj. obejmującą różne podgrupy. (Młodzi ludzie i młodzież bierna społecznie (tzw. Grupa NEET) w Europie: podstawowe ustalenia, s. 4). Grupę młodych osób bezrobotnych i nieaktywnych w obszarze edukacyjnym i zawodowym (YNEETs) można scharakteryzować na podstawie wielu cech społeczno-demograficznych, które determinują jej zróżnicowanie zewnętrzne (w stosunku do innych grup wykluczonych) i wewnętrzne (pośród członków samej grupy). Te cechy, które są wspólne dla wszystkich krajów, najprawdopodobniej stanowią wyróżnienie na tle pozostałych grup wykluczonych społecznoekonomicznie i należy do nich zaliczyć m.in. następujące czynniki: niski poziom wykształcenia; niewystarczające doświadczenie zawodowe; dziedziczenie bezrobocia; ograniczony zakres kapitału społecznego. Zwłaszcza niski poziom wykształcenia stanowi bardzo niepokojące zjawisko we współczesnej Europie, w której dostęp do informacji na skutek procesów globalizacji jest niemal nieograniczony. Na przestrzeni ostatniej dekady poziom zaangażowania YNEETs w procesy kształcenia i doskonalenia zawodowego w Unii Europejskiej zwiększył się, co ma bezpośrednie odzwierciedlenie w zmniejszeniu się wartości odsetka osób nieuczestniczących w formalnych i nieformalnych formach kształcenia i podnoszenia poziomu swoich kompetencji zawodowych. Tabela 7. Socjo-demograficzne zróżnicowanie YNEETs w krajach partnerskich EnGage Zróżnicowanie socjo-demograficzne Dysfunkcyjność fizyczna lub psychiczna Pochodzenie kulturowe (etniczne, religijne, itp.) Pochodzenie z obszarów peryferyjnych Pochodzenie z rodziny długotrwale bezrobotnej Pochodzenie z rodziny o niskim statucie materialnym Pochodzenie z rodziny o niskim poziomie wykształcenia Hiszpania Polska Szwecja Włochy Wielka Brytania Źródło: projekt badawczy EnGage Analiza danych zastanych Cechą znamienną dla wszystkich młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie jest bierność w zakresie postaw i zachowań zorientowanych na aktywność obywatelską. Z kolei w przypadku niewielkiego doświadczenia zawodowego, także można powiedzieć o istotnych różnicach YNEETs w poszczególnych krajach partnerskich. Doświadczenie pierwszej pracy okazuje się być jednym z czynników określających zróżnicowanie wewnętrzne. Ponadto, ciekawym spostrzeżeniem jest fakt, że w większych miastach zjawisko braku aktywności YNEETs jest mniej dostrzegalne niż w małych miasteczkach i na obszarach peryferyjnych. Być może jest to spowodowane sytuacją większej liczby instytucji wsparcia w większych miastach, lub ich wyższym poziomem efektywności.

14 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 14 W toku analizy zgromadzonego materiału źleawczego ustalono, że istnieje kilka osi podziału trenerów z krajów partnerskich. Niektóre kraje wykazują podobne potrzeby w zakresie modyfikacji poszczególnych elementów systemu wsparcia. W Polsce i Wielkiej Brytanii trenerzy zgodnie zwracają uwagę na aspekty dobrej diagnozy potrzeb i oczekiwań YNEETs, oraz dostosowania oferty wsparcia do potrzeb tej grupy społecznej. Z kolei w Szwecji i Hiszpanii największą uwagę trenerów przykuwa właśnie doskonalenie dostosowania oferty wsparcia do potrzeb młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie. W przypadku trenerów z Włoch potrzeby nie są jednoznacznie zdefiniowane, nie orientują się wyraźnie na jakimś konkretnym aspekcie systemu wsparcia. Warto zaznaczyć, że trenerzy o wyższym poziomie zaangażowania zawodowego, tj. ci, którzy są gotowi poświęcić więcej czasu na przygotowanie się do wdrożenia nowego rozwiązania, częściej wskazują na możliwość wykorzystywania indywidualnego podejścia w swoim warsztacie pracy. Tabela 8. Podejście do klienta w krajach partnerskich EnGage w opinii trenerów Jaki jest sposób postępowania z osobami YNEET w Pana/Pani organizacji? Zgodny ze standardami postępowania dla wszystkich kategorii osób bezrobotnych Zgodny ze standardami postępowania dla poszczególnych kategorii społecznych, np.: 50+, długotrwale bezrobotnych, pochodzących z obszarów peryferyjnych, itp. Zgodny ze standardami postępowania dla poszczególnych grup społecznych, np. pracowników likwidowanych zakładów pracy, wychodzących z zakładów karnych, NEET, itp. Zgodny ze standardami indywidualnego podejścia do osób w ramach grupy społecznej YNEETs Odsetek według krajów partnerskich EnGage Polska Szwecja Włochy Hiszpania Wielka Brytania 26% 65% 71% 50% 15% 26% 5% 4% 14% 15% 9% 10% 0% 4% 5% 39% 20% 25% 32% 65% Źródło: projekt badawczy EnGage kwestionariusz dla trenrów Tabela 9. Oczekiwania trenerów dotyczące poprawy jakości funkcjonowania systemu wsparcia młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie Który z poniższych elementów pozwala Panu/Pani na lepsze ukierunkowanie wsparcia dla YNEETs? Odsetek według krajów partnerskich EnGage Polska Szwecja Włochy Hiszpania Wielka Brytania Dobra diagnoza potrzeb i oczekiwań 52% 20% 32% 32% 45% Dobra oferta wsparcia dostosowana do zróżnicowanych potrzeb 43% 70% 32% 50% 45% Możliwość monitorowania efektów wsparcia 4% 10% 35% 14% 5% Inne % 5% Źródło: projekt badawczy EnGage kwestionariusz dla trenrów Implikuje to pewne konsekwencje dla transferu materiałów szkoleniowych z Wielkiej Brytanii. Przede wszystkim, za uzasadnione uznaje się opracowanie szkolenia dla trenerów we wszystkich krajach partnerskich EnGage, tak aby możliwe było podzielenie się dobrymi praktykami na temat współpracy z młodymi osobami wykluczonymi społeczno-ekonomicznie. Jednakże celem wskazanych zagadnień powinno być przedstawienie stanu rzeczywistego w sposób wywarzony i zorientowany na problemy jakie mogą napotkać trenerzy podczas tej współpracy. Z drugiej strony, aby materiały szkoleniowe mogły być użyteczne i mieć szerokie zastosowanie powinny koncentrować się na poprawie jakości pracy trenerów poprzez dostarczanie raczej wskazówek i inspiracji niż konkretnych rozwiązań.

15 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 15 System wsparcia młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie wydaje się być raczej elastyczny i podatny na modyfikacje. W zasadzie nie wymaga on żadnego wprowadzania zmian i modyfikacji na poziomie organizacji, a zatem czas na implementację jakiegoś rozwiązania jest wystarczający. Zmiana warsztatu pracy jest możliwa poprzez zmianę w zachowaniu osób bezpośrednio zaangażowanych w ten proces, w tym przede wszystkim trenerów, przez co wpływ na zakres i jakość świadczonych przez organizację usług wsparcia jest znaczny. Jest to jednak zjawisko bardziej powszechne w podmiotach komercyjnych niż w organizacjach publicznych. REKOMENDACJE DLA MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH UWARUNKOWANIA I OCZEKIWANIA ŹRÓDŁOWY MATERIAŁ SZKOLENIOWY Podstawowe materiały szkoleniowe planowane do transferu z Wielkiej Brytanii do innych krajów partnerskich jako część programu EnGage są adresowane do osób, które znajdują się na początku kariery trenerskiej, a w szczególności do tych, którzy zamierzają pracować z młodymi osobami wykluczonymi społeczno-ekonomicznie i nie są absolwentami studiów wyższych czy też kierunków związanych z zawodem trenera. Podejście to jest zgodne z brytyjskim systemem edukacji i jest podstawą do opracowywania materiałów szkoleniowych. Według wstępnych założeń, kurs EnGage jest rozwijany i będzie dostępny w wersji online jako materiał tzw. blended learning, który pozwoli na samodzielne uczenie się. Przewiduje się, że ukończenie kursu EnGage zajmie dwa dni, uzupełnione o dodatkowe 8 godzin zajęć interaktywnych online, jak również zajęć interaktywnych offline, co daje łącznie 24 godziny nauki. Proces uczenia się będzie wzmocniony poprzez łączenie zagadnień teoretycznych z praktyką. Każda jednostka szkolenia będzie umożliwiać monitorowanie wyników nauczania w oparciu o przejrzystą strukturę. Materiały szkoleniowe Train the Trainer opracowane przez Springboard w ciągu ostatniej dekady stanowią duże wsparcie dla osób, które są gotowe lepiej zrozumieć sposób efektywnego szkolenia młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie. Kurs został opracowany przy znacznym udziale trenerów i wykładowców; odniósł duży sukces w zaangażowaniu osób bezrobotnych w kształcenie zawodowe. Wersja papierowa kursu została ustandaryzowana i przystosowana do stosowania w połączeniu z National Open College Network. REKOMENDACJE DLA MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH Założenia ogólne Dokonana analiza wskazuje, że projektowane materiały szkoleniowe mogą służyć zarówno osobom chcącym rozpocząć karierę trenerów ukierunkowanych na pracę z grupą YNEETs, jak również tych bardziej lub mniej doświadczonych w tym zakresie. Przeszkolenie obu grup powinno mieć pozytywne przełożenie na wzmocnienie systemów wsparcia dla młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie w krajach partnerskich EnGage. Równie dobrze można jednak skupić się na węższych grupach i wówczas opracować program lepiej skrojony na ich miarę. Można ponadto rozpatrywać problem całościowo lub starać się jedynie wypełnić luki wiedzy które występują w poszczególnych uwarunkowaniach.

16 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 16 Niedostatki wiedzy wśród grupy docelowej, a jednocześnie ich zaangażowanie w wykonywaną pracę, jak i sam charakter tej pracy w odniesieniu do systemu wsparcia, stawiają wysokie wymogi w odniesieniu do funkcji projektowanych materiałów szkoleniowych, do których zaliczyć należy: budowanie świadomości, inspirowanie, budowa zrozumienia, oprzyrządowanie, zachęcenie do dalszego rozwoju. Ponieważ w większości trenerzy deklarują gotowość pełnego zaangażowania czasowego w doszkalanie się - pod warunkiem, że zakres będzie dla nich wartościowy - nie stanowi to ograniczenia dla objętości materiałów ani długości trwania programu szkoleniowego. Jednakże byłoby wskazane, aby objętość i forma projektowanych materiałów szkoleniowych umożliwiała swobodne ich wykorzystanie podczas wykonywania obowiązków zawodowych, np. aby poszczególne bloki tematyczne były możliwe do przyswojenia w ciągu odpowiednio krótkiego okresu czasu, oraz aby była możliwość przerwania i swobodnego powrotu do miejsca, w którym się zakończyło. Wskazane byłoby także opracowanie zaleceń co do czasu, w jakim kurs powinien zostać ukończony, w przeciwnym razie proces nauki może się mocno rozciągnąć w czasie i w konsekwencji być nieefektywny. Oczekiwania dotyczące zawartości Zakres potrzeb szkoleniowych jest szeroki. W ujęciu ogólnym najbardziej pożądana jest wiedza w zakresu zachowań charakterystycznych dla grupy YNEETs (w tym zachowania odnoszące się do rynku pracy oraz nastawienie do uczenia się). Bezwzględnie potrzebna jest zaś wiedza jakie zdolności społeczne mają YNEETs, a jakich nie i jak pracować nad ich rozwijaniem. W drugiej kolejności wskazać należy zapotrzebowanie na wiedzę dotyczącą możliwych strategii angażowania młodych bezrobotnych w programy podnoszenia kompetencji oraz wdrażania na rynek pracy. Ze względu na silną demotywację przedstawicieli grupy YNEETs w stosunku do podejmowania jakichkolwiek działań, kluczowym zagadnieniem wydaje się być wiedza na temat teorii motywacji, w tym motywacji w pracy. Duże znaczenie dla efektywności pracy trenerów mają także umiejętności zrozumienia potrzeb i dotarcia do młodych osób bezrobotnych. Kolejnym ważnym aspektem, który powinien zostać uwzględniony jest wykorzystanie nowoczesnych narzędzi (metod interaktywnych, narzędzi Web 2.0) w procesie wsparcia. Dotyczy to zarówno komunikacji z grupą YNEETs na różnych etapach procesu wsparcia, jak również realizacji samego szkolenia i wykorzystania ich do budowania relacji budzących pewność i zaufanie. Równie ważne jest pokazanie trenerom, w jaki sposób mogą zwiększyć kontrolę nad nowoczesnym światem młodych osób, które szkolą, np. poprzez pokazanie im, w jaki sposób mogą poszukiwać pracy przez Internet czy przy wykorzystaniu sieci społecznościowych lub uczestniczyć w życiu społecznym i zawodowym korzystając z nowoczesnych narzędzi pracy (w tym bez wychodzenia z domu). Poza aspektami związanymi z metodami pracy trenera, istnieje także zapotrzebowanie na wiedzę i materiały dotyczące prowadzenia szkoleń w zakresie obszarów najważniejszych dla rozwijania kompetencji YNEETs. Zaliczyć do nich należy rozwijanie kapitału społecznego, pobudzanie zaangażowania i kształtowanie postaw pro-aktywnych, formułowanie i operacjonalizacja celów długoterminowych, analiza potencjału osobistego, diagnoza kompetencji i aspiracji zawodowych, rozwijanie orientacji przedsiębiorczej, rozwijanie postaw w zakresie uczenia się przez całe życie. W tym obszarze istotne jest wskazanie powiązanych z zakresem szkolenia metod pracy, źródeł czerpania wiedzy przez trenerów, załączaniem gotowych materiałów do wykorzystania takich które uwzględniają postawy i potrzeby grupy YNEETs. Istotne wydaje się być także wyposażenie trenerów w wiedzę pozwalającą im lepiej zrozumieć rynek pracy i wspomagającą rozwijanie u przedstawicieli grupy YNEETs podejścia do poszukiwania ofert pracy i

17 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 17 rozumienia pracodawcy, jak również rozwijanie orientacji przedsiębiorczej. Niedobór wiedzy trenerów wskazuje na konieczność przedstawienia kontekstu szkoleń dla młodych bezrobotnych (w tym znajomość instytucji edukacyjnych i ich oferty), pozwalającego na zrozumienie istotny i mechanizmów procesu wsparcia dla tej grupy i wpłynięcia na lepsze ulokowanie szkoleń w kontekście całości procesu wsparcia. Poszczególne rekomendacje dla zakresu tematycznego szkoleń zostały zaprezentowane w tabeli nr 10. Tabela 10. Wymagania, które należy uwzględnić przy opracowywaniu materiałów szkoleniowych - ogólne zagadnienia Zagadnienia Zrozumienie wsparcia dla YNEETs refleksje na temat kontekstu Zrozumienie YNEETs - ich potrzeby i stanowiska Główne umiejętności w pracy trenera Grupowe i indywidualne szkolenia z grupą YNEETs Szkolenia z narzędzi web 2.0 Główne obszary programów szkoleniowych Zakres treści Młodzi ludzie na rynku pracy, mechanizmy rynku pracy, rola przedsiębiorczości, sytuacja młodzieży, warunki zatrudnienia; Wsparcie YNEETs na ich drodze do zrównoważonego zatrudnienia, skuteczne formy wsparcia, formy wsparcia wobec potrzeb młodych ludzi; Szkolenia w ramach systemu wsparcia, skuteczne podejście do szkolenia, cele zorientowane na wybór metod szkoleniowych; organizacja pracy trenerów, możliwych sposobów wpływu na trenerów, efektywność operacyjna szkoleniowców; Generacja i Pokolenie Y - główne determinanty zachowań i postaw; YNEETs w kontekście społeczno-gospodarczym, społeczno-demograficznym, opis grupy YNEETs (kapitał społeczny, status rodzinny, miejsce pochodzenia, wykształcenie, itd), YNEETs i ich kwalifikacje, wykształcenie, umiejętności; Motywacja do pracy YNEETs - postawy i zachowania, zaangażowanie w rozwój kwalifikacji zawodowych, YNEETs i ich motywacja, źródła motywacji, cele życiowe, motywacja do zaangażowania się w rozwój umiejętności zawodowych, zobowiązanie do zdobycia doświadczenia zawodowego; Komunikacja z YNEETs, postawy pro-interaktywne, wymagania komunikacji interpersonalnej, potęgowanie efektu pierwszego wrażenia, budowanie zaufania, kreowanie własnego wizerunku, nawiązwanie i podtzymywanie relacji międzyludzkich, doskonalenie techniki perswazji; samozarządzanie w procesie szkolenia; Zrozumienie kontekstu indywidualnego i grupowego, diagnozowanie potrzeb szkoleniowych, rozpoznanie barier komunikacyjnych i edukacyjnych; Coaching indywidualny i grupowy z YNEETs (life coaching, coaching pracy); Psychologiczne i pedagogiczne wsparcie YNEETs; Procesy w grupach podczas szkoleń; Proces motywacji, teorie motywacji (np. teoria potrzeb Maslowa, teoria Herzberga, behawioryzm, teoria ERG), metody do pracy z motywacją (np. wizualizacja celu, konsekwencji przedsiębiorstwa i braku świadomości działania, zagwarantować 5 minut, "zjeść tę żabę", technika Pomodoro, prawo Parkinsona); Rozwój programów szkoleniowych; Diagnoza luk kompetencyjnych, zbliżanie się do małych lub dużych luk kompetencyjnych (indywidualne i grupowe metody); Narzędzia Web 2.0 i kontekst społeczny; Narzędzi Web 2.0 w procesie wsparcia, narzędzi Web 2.0 w szkoleniach, narzędzi Web 2.0 w rekrutowaniu YNEETs (np. za pomocą krótkich wiadomości, które reagują na nowe modele komunikacji używanych przez młodych ludzi, używając materiałów audiowizualnych, które wzmacniają komunikat); Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi w celu wymiany doświadczeń; Budowanie zaufania i motywacji; Rozwijanie wśród młodzieży YNEETs samoświadomości, uczciwej samooceny, samoakceptacji, uczciwej oceny sytuacji społecznej; Analiza własnego potencjału, kompetencji i aspiracji zawodowych, diagnozy rynku pracy i kształcenia ustawicznego (planowanie kariery); Rozwój kapitału społecznego (co dla?, jak?, gdzie -? Kontekście krajowym i międzynarodowym) Zachęcanie do zaangażowania YNEETs, kształtowanie aktywnej postawy, model GROW; Ustalenie celów długoterminowych, operacjonalizacji celów długoterminowych, priorytetyzacji

18 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 18 celów, przestrzeganie zasad i zadań samozarządzania w czasie (na przykład metoda APLEN, złodzieje czasu, wykres Gantta, mapowanie myśli w planowaniu kariery zawodowej); Rozwijanie wśród YNEETs orientacji proprzedsiębiorczej (innowacyjność, pro-aktywność, podejmowanie ryzyka) Wzmocnienie kontroli nad współczesnym światem YNEETs, internet i sieci społecznych jako źródeł możliwości zatrudnienia Źródło: projekt badawczy EnGage Bardziej doświadczeni trenerzy, ze względu na większe możliwości wpływania na proces wsparcia młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie potrzebują rozszerzyć swoją wiedzę o sposoby ich wspierania i projektowania ich optymalnych ścieżek rozwoju kompetencji, podobnie jak utrzymania stabilnej ścieżki rozwoju kariery zawodowej. Tego typu wiedza powinna pozwolić trenerom mieć widok z góry, a tym samym uczestniczyć w opracowywaniu efektywnych programów szkoleniowych i organizacji, które je oferują. Transfer wiedzy z innych krajów dotyczący dobrych praktyk stwarza im szansę na porównanie codziennego warsztatu zawodowego, uzyskanie nowej perspektywy, czy też poszukiwania inspiracji. Zasadnicze znaczenie w zakresie organizacyjnego zarządzania systemami wsparcia mają przykłady organizacji pracy trenerów, wszystkie procedury formalne, regulaminy, statuty, itp. Nie chodzi tutaj o cytowanie wszystkich dokumentów, ale o przekazanie pomysłów i wskazówek dla trenerów (którzy mogą zasugerować przydatną dla organizacji modyfikację). Poszczególne rekomendacje dla tematyki szkoleń z perspektywy bardziej doświadczonych trenerów przedstawia tabela nr 11. Tabela 11. Wymagania do treści zawartych w materiałach szkoleniowych - kwestie istotne dla doświadczonych trenerów Zagadnienia Proces wsparcia YNEETs Oferta dostosowanej do YNEETs ścieżki kariery Pozyskiwanie i zaangażowanie YNEETs Motywowanie YNEETs i stymulowanie ich do przemyślanych działań Wspieranie YNEETs na ich drodze do Zakres treści Pomoc dla YNEETs ze szczególnym naciskiem na pozyskiwanie grupy, prezentacji wsparcia jako (procesowego podejścia do wsparcia) procesu holistycznego, w którym różne organizacje (publiczne i prywatne) są zaangażowane (współpraca z innymi organizacjami w procesie), zwiększenie poziomu efektywności systemu wsparcia; Szczegółowy opis grupy YNEETs, wymagania wsparcia jako odpowiedzi na motywację do pracy i nauki, cechy emocjonalne YNEETs (jakie one są, jak z nimi pracować); wsparcie bezpośrednie i pośrednie; znaczenie (zalety i słabe strony) metod zaangażowania (np coaching, mentoring, wsparcie emocjonalne, szkolenia, tworzenie sieci, zajęcia na otwartej przestrzeni, zainteresowanie muzyką); Elastyczne podejście, które spełnia zarówno wymagania biznesowe, jak i trenerów; Podejście procesowe do wsparcia (od rozwoju NEET i punktu widzenia programu wsparcia) Współpraca z innymi organizacjami; Monitorowanie wyników; Opis społeczno-demograficzny YNEETs, cechy odróżniające je od innych grup (kapitał społeczny, status rodzinny, miejscowość pochodzenia, poziomu wykształcenia, itp), ukończona edukacja, dostosowanie kompetencji do potrzeb rynku pracy, zaangażowanie w rozwój kwalifikacji zawodowych, motywacja do angażowania się w rozwój umiejętności zawodowych, doświadczenie zawodowe YNEETs, zaangażowanie w rozwój doświadczenia zawodowego, motywacja do znalezienia zatrudnienia; Dopasowanie oferty szkoleniowej do potrzeb YNEETs; YNEETs programy poszukiwania pracy, stosunek do pracy, motywacja do pracy, bariery mentalne w poszukiwaniu pracy, umiejętności i motywacje do przedsiębiorczości, itp, korzystne formy edukacji dla YNEETs, nawyki czytania, postawy wobec różnych form kształcenia, interesujące obszary edukacyjne, itd.; Zaangażowanie YNEETs w poszukiwanie pracy, staże, wolontariat, zwiększenie YNEETs prawdopodobieństwa udziału w działaniach mających na celu poprawę umiejętności zawodowych, stymulowanie rozwoju osobistego, zwiększania kompetencji zawodowych; Angażowanie YNEETs w poszukiwanie zatrudnienia, zwiększenie prawdopodobieństwa znalezienia pracy, podniesienie poziomu umiejętności praktycznych, dostosowanie swoich kompetencji do

19 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 19 zrównoważonego zatrudnienia aktualnych ofert pracy, itp.; Angażowanie YNEETs w zwiększenie poziomu wiedzy, która jest przydatna do prowadzenia profesjonalnego zaangażowania w rozwój własnej kariery zawodowej; Źródło: projekt badawczy EnGage Według wyników badań, istnieje duży poziom zróżnicowania w zakresie opinii trenerów z krajów partnerskich EnGage na temat poszczególnych etapów systemu wsparcia młodych osób wykluczonych społeczno-ekonomicznie. Najwyższe oceny caego systemu wsparcia, jak również jego poszczególnych etapów odnieowano w Wielkiej Brytanii, co może sugerować zasadność transferu dobrych praktyk właśnie z tego kraju. Nie oznacza to jednak, że mogą one być bezpośrednio i tak samo skutecznie stosowane w innych krajach, ponieważ jak już wspomniano powyżej wymagają one wyjaśnienia i dostosowania do uwarunkowań przestrzenno-kulturowych. Struktura i projekt techniczny Zróżnicowanie wymogów stawianych materiałom przez kolejne grupy odbiorców, a także założenie samodzielnego uczenia się osób wchodzących dopiero w obszar wsparcia YNEETs, pociąga za sobą wymogi w zakresie przyjęcia i utrzymania przejrzystej i spójnej struktury treści zawartych w każdym z modułów. Informacje powinny być przedstawione w powiązanych wiązkach tematycznych, a cel ujęcia każdej z nich w materiałach szkoleniowych powinien być wyjaśniony. Aby spełnić wymogi postawione planowanym materiałom szkoleniowym, wynikającym z dokonanej analizy potrzeb, proponuje się rozważnie następujących elementów struktury każdego w każdym z modułów: plan sesji, diagnoza sytuacji w odniesieniu do YNEETs, opis teoretyczny, przykłady i studia przypadków, narzędzia i materiały, testy sprawdzające, materiały dodatkowe. Dobór wskazanych elementów powinien być dostosowany do potrzeb danego modułu. Treści zasadnicze, czyli opis diagnozy sytuacji w odniesieniu do YNEETs oraz opis teoretyczny powinny być oparte na rzetelnych materiałach (każdorazowo przy opisie powinny się znaleźć odwołania do materiałów źródłowych). Nie muszą mieć one charakteru autorskiego, kluczowe jest tu bowiem zestawienie treści adekwatnych do tematu, jednak oczywiście przy zachowaniu przepisów praw autorskich. Przykłady, studia przypadków, dobre praktyki wydają się być istotnym źródłem wiedzy, zarówno dla początkujących, jak i doświadczonych trenerów. Pozwalają one budować zrozumienie tematu, szczególnie w sytuacji, kiedy szkolenie nie jest prowadzone przez trenera, który w omawianych tematach może się pośrednio do nich odwoływać. Narzędzia i materiały, jako że są podstawowym elementem pracy trenera, powinny zostać uwzględnione w materiałach szkoleniowych dla tej grupy. Dla grupy początkujących trenerów istotne będzie zapoznanie z narzędziami pracy, zaś dla tych doświadczonych pokazanie możliwości wykorzystania znanych narzędzi w nowy, kreatywny sposób. Z uwagi na ograniczone możliwości objętości projektowanych materiałów, wskazane jest zamieszczenie sekcji z informacją na temat materiałów, źródeł dodatkowych, w których odbiorcy szkolenia mogą znaleźć informacje komplementarne, uzupełniające i rozszerzające. Klasyczne formy prezentacji informacji, takie jak tekst informacyjny, dane liczbowe prezentowane graficznie czy prezentacje multimedialne, pozostają wciąż dość popularne. Analiza dostępnych materiałów i ich oceny wskazują, że forma tekstu ciągłego wydaje się być odpowiednia jedynie w wąskim zakresie. W odniesieniu zaś do przedstawienia strategii i metod interwencji oczekiwane są materiały tekstowe, ale uzupełnione o formy interaktywne, takie jak filmy czy gry i symulacje. Podobnie preferencje kształtują się w odniesieniu do elementów, które mogą bezpośrednio wspomagać trenerów w przygotowaniu szkoleń, czyli być bezpośrednio wykorzystane do pracy z młodymi NEETs. Takie materiały powinny także być edytowalne, umożliwiając ich dostosowanie do potrzeb konkretnego trenera i/lub grupy, z którą pracuje.

20 Trenerzy wobec potrzeb młodych NEETs w Unii Europejskiej. Potrzeby szkoleniowe i dobre praktyki 20 Mając na względzie potrzeby w zakresie oczekiwanych form przekazu, a także wymogów co do zachowania aktualności prezentowanych informacji, wskazane jest przygotowanie szkolenia w formie wielojęzykowej platformy multimedialnej z bezpośrednim tekstem, dokumentami, prezentacjami, studiami przypadków, materiałami audio-video. Przy takim podejściu proponuje się rozważenie możliwości zrobienia odwołań do danych i innych informacji wymagających aktualizacji, zamiast ich bezpośredniego przedstawiania, co mogłoby rozwiązać problem dezaktualizacji. REFLEKSJE DOTYCZĄCE PROPONOWANYCH ZMIAN W MATERIALE ŹRÓDŁOWYM Dokonana analiza wskazuje, że kurs zaprojektowany przez Springboard stanowi bardzo dobrą bazę do szkoleń, które mogą być przydatne we wszystkich krajach partnerskich. Dotychczasowe materiały przedstawiają dość kompleksowe podejście do nauczania trenerów w zakresie ich ukierunkowania na potrzeby grupy YNEETs. Kurs może być użyteczny nie tylko dla początkujących trenerów, ale także dla tych mniej lub bardziej doświadczonych. Poza rozważeniem wskazanych obszarów tematycznych, zdecydowanie istnieje konieczność częściowej modyfikacji treści obecnie zawartej w materiałach. Przede wszystkim wskazane jest pokazanie grupy YNEETs w szerszym kontekście międzynarodowym. Potrzebne jest zatem uwzględnienie dodatkowych raportów, a także wiedzy wynikającej z innych źródeł informacji dostępnych w krajach partnerskich EnGage. Dotyczy to również konieczności uaktualnienia i uzupełnienia obecnie wykorzystywanych źródeł. Powszechność wykorzystywania sieci Internet do poszukiwania danych i informacji przez trenerów wskazuje na wątpliwość projektowania materiałów szkoleniowych wyłącznie w formie drukowanej. Nie oznacza to jednak opracowania ich w wersji elektronicznej, ale uwzględnienia ewentualności wykorzystania nowoczesnych technologii (np. Web 2.0.). Być może powinno to dotyczyć jedynie części materiałów szkoleniowych, lub tylko poszczególnych odniesień do danych i informacji zawartych w różnych źródłach, które cechują się wysokim poziomem aktualności. Oczywiście trzeba pamiętać, że nie wszystkie treści mogą być zaprezentowane w formach interaktywnych, np. dane demograficzne, dlatego należy zachować szczególną uwagę w doborze poszczególnych form przekazu informacji w zależności od rodzaju treści. ROZPOWSZECHNIANIE I ZASTOSOWANIE MATERIAŁÓW SZKOLENIOWYCH Bezpośrednia dystrybucja materiałów szkoleniowych do trenerów, a więc dostarczenie niemal na ich biurka wydaje się być rozwiązaniem nie pozbawionym sensu. Tego typu formy dystrybucji spotykają się bowiem z dużą aprobatą wśród trenerów, a także ekspertów rynku pracy i polityki społecznej. Z pewnością jest to najbardziej wygodny sposób pozyskiwania danych i informacji, bowiem nie wymaga jakiegokolwiek zaangażowania ze strony trenerów. Z kolei, wydaje się, że niedoceniona jest kwestia potencjału dystrybucyjnego sieci powiązań pomiędzy poszczególnymi instytucjami rynku pracy czy też samych trenerów. Rozmaite powiązania instytucjonalne czy jednostkowe często okazują się być niezwykle skutecznymi, zarówno w obszarze promocyjnym, jak również organizacyjno-logistycznym. Istotnym czynnikiem dla projektowania materiałów szkoleniowych w kontekście ich dystrybucji jest także użyteczność, a więc w pewnym sensie poręczność, łatwość wykorzystania w różnych sytuacjach, itp. Przez użyteczność można również rozumieć niemal nieograniczoną dostępność, a więc niwelowanie wszelkich trudności natury fizycznej, mentalnej, itp., np. zaprojektowanie rozwiązania w postaci elektronicznej dostępnej na urządzenia mobilne, które są zawsze pod ręką.