Zarząd Powiatu Węgrowskiego. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata z perspektywą na lata

Transkrypt

1 Zarząd Powiatu Węgrowskiego Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata z perspektywą na lata Węgrów 2012

2 Spis treści: 1. WPROWADZENIE Podstawa prawna sporządzenia dokumentu Cel i zakres opracowania Metodyka opracowania programu OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU WĘGROWSKIEGO Położenie i krajobraz Uwarunkowania klimatyczne Uwarunkowania geologiczno geomorfologiczne Demografia Użytkowanie gruntów Surowce mineralne Wody Wody podziemne Wody powierzchniowe Zasoby leśne Obszary chronione powiatu węgrowskiego Zielone Płuca Polski Nadbużański Park Krajobrazowy Siedlecko - Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu Rezerwaty Pomniki przyrody Użytki ekologiczne Ochrona gatunkowa Międzynarodowy system przyrodniczy Przemysł Infrastruktura Zaopatrzenie w wodę Kanalizacja i oczyszczanie ścieków Sieć energetyczna Sieć gazowa Ciepłownictwo Ropociąg Infrastruktura drogowa Gospodarka odpadami Odpady komunalne System zbierania odpadów komunalnych Odpady podlegające odrębnym przepisom prawnym Obiekty składowania odpadów komunalnych w powiecie Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów Ocena gospodarki odpadami Znowelizowana ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach MONITORING I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Zanieczyszczenie powietrza Zanieczyszczenia wód powierzchniowych Zanieczyszczenia wód podziemnych Ochrona powierzchni ziemi gleby Gospodarowanie zasobami geologicznymi Zagrożenia hałasem Zagrożenie wynikające z promieniowania elektromagnetycznego Poważne awarie i zagrożenia naturalne Zagrożenie odpadami biuro@energologika.pl Strona 2

3 3.10. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Ochrona przyrody i różnorodności biologicznej Środowisko a zdrowie Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii KIERUNKI DZIAŁAŃ SYSTEMOWYCH Zarządzanie środowiskowe Udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska Odpowiedzialność za szkody w środowisku CELE I KIERUNKI DZIAŁAŃ Uwarunkowania zewnętrzne do realizacji Programu Cele ekologiczne i kierunki ich realizacji wynikające Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata HARMONOGRAM DZIAŁAŃ FINANSOWANIE ZADAŃ OCENA STAOPNIA REALIZACJI ZADAŃ ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA OCENA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO W ODNIESIENIU DO PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM SPIS LITERATURY Spis rysunków: Rysunek 1. Położenie powiatu węgrowskiego na tle województwa mazowieckiego Rysunek 2. Podział administracyjny Powiatu Węgrowskiego Rysunek 3. Udział poszczególnych gmin w strukturze Powiatu Węgrowskiego Rysunek 4. Dzielnice rolniczo - klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego Rysunek 5. Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w Powiecie Węgrowskim Rysunek 6. Sieć hydrologiczna powiatu węgrowskiego Rysunek 7. Lesistość na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego Rysunek 8. Obszary cenne przyrodniczo podlegające ochronie na terenie Rysunek 9. Podmioty gospodarcze Powiatu Węgrowskiego według rodzajów działalności Rysunek 10. Natężenie promieniowania słonecznego na całym obszarze Polski Rysunek 11. Monitoring jakości wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2011 r. 82 Rysunek 12. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej w województwie mazowieckim 93 Spis tabel: Tabela 1. Charakterystyka powiatu węgrowskiego...13 Tabela.2 Demografia powiatu węgrowskiego...17 Tabela 3. Zestawienie złóż kopalin na terenie powiatu węgrowskiego wg systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych MIDAS.. 20 Tabela 4. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie powiatu węgrowskiego biuro@energologika.pl Strona 3

4 Tabela 5. Zestawienie sieci rzecznej powiatu Tabela 6. Struktura zasobów leśnych na terenie powiatu węgrowskiego Tabela 7. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu węgrowskiego Tabela 8. Sieć wodociągowa powiatu węgrowskiego Tabela 9. Sieć kanalizacyjna powiatu węgrowskiego Tabela 10. Wykaz oczyszczalni ścieków przemysłowych i komunalnych powiatu węgrowskiego działających dla indywidualnych odbiorców.. 49 Tabela 11. Ilości i rodzaje odpadów komunalnych zebranych i wytworzonych na terenie powiatu węgrowskiego w 2011 r. 53 Tabela 12. Ilość i rodzaje odpadów z sektora komunalnego poddanych procesowi odzysku lub unieszkodliwienia. 54 Tabela 13. Wykaz firm świadczących usługi zbiórki odpadów komunalnych z terenu powiatu węgrowskiego.. 55 Tabela 14. Zestawienie informacji na temat funkcjonujących systemów selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego 56 Tabela 15. Ilość odpadów komunalnych zebranych w gminach powiatu węgrowskiego Tabela 16. Ilość wyrobów azbestowo-cementowych zebranych i zutylizowanych z terenu powiatu węgrowskiego w 2011 r. 58 Tabela 17. Przedsiębiorcy działający w zakresie odbioru padłych zwierząt z terenu powiatu 58 Tabela 18. Ilość odpadów podlegających odrębnym przepisom prawnym zebranych z terenu powiatu węgrowskiego oraz sposób ich zagospodarowania w roku Tabela 19. Roczna ocena jakości powietrza w strefie mazowieckiej w 2010 r Tabela 20. Ocena stanu rzek w powiecie węgrowskim (i okolicach) objętych badaniami monitoringowymi w 2011 r.. 74 Tabela 21. Ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych do wód powierzchniowych i do ziemi w latach Tabela 22. Monitoring wód podziemnych w powiecie węgrowskim 2011 r Tabela 23. Zadania powiatu węgrowskiego na lata (z perspektywą na ) Tabela 24. Wskaźniki efektywności realizacji celów Programu Ochrony Środowiska powiatu węgrowskiego biuro@energologika.pl Strona 4

5 1. WPROWADZENIE Podstawowym aktem prawnym dotyczącym ochrony środowiska w Polsce jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, która w art. 86 zawiera zapis mówiący, iż każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że ochrona środowiska przyrodniczego jest obowiązkiem władz publicznych, które poprzez swą politykę powinny zapewniać bezpieczeństwo ekologiczne obecnym i przyszłym pokoleniom. Władze publiczne są obowiązane do zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. Mają za zadanie wspierać działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. Polityka ochrony środowiska w Polsce wymusza sporządzanie dokumentów strategicznych z tej dziedziny przez wszystkie jednostki terytorialne. Najwyższą rangą jest Polityka Ekologiczna Polski, następnie sporządzane są wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska. W celu realizacji polityki ekologicznej państwa, organ wykonawczy powiatu jest zobowiązany sporządzić Program Ochrony Środowiska, spójny z polityką ekologiczną państwa. Tak stanowi art. 17 ust. 1 Ustawy z dn. 27 kwietnia 2001 r. prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25 poz. 150 z późn. zm.). Zgodnie z art. 14 ust. 1 ww. ustawy polityka ekologiczna państwa powinna określać w szczególności: cele ekologiczne, priorytety ekologiczne poziomy celów długoterminowych rodzaj i harmonogram działań proekologicznych środki niezbędne do osiągnięcia celów w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Art. 17 ust. 1 Ustawy prawo ochrony środowiska, w związku z art. 14 ust. 2 tej ustawy precyzuje, że organ wykonawczy powiatu uwzględniając częstotliwość aktualizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza raz na 4 lata Program Ochrony Środowiska obejmujący cztery kolejne lata z perspektywą na następne cztery. Zgodnie z Art. 18. pkt. 2 w/w ustawy z wykonania programów organ wykonawczy powiatu sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia się Radzie Powiatu. Efektywność działań w zakresie ochrony środowiska zależy przede wszystkim od polityki i rozwiązań przyjętych na szczeblu lokalnym oraz pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania takie, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji w danym rejonie. Zadanie takie ma spełniać wieloletni program ochrony środowiska. Program jest dokumentem planowania strategicznego, wyrażającym cele biuro@energologika.pl Strona 5

6 i kierunki polityki ekologicznej samorządu Powiatu Węgrowskiego i określającym wynikające z niej działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako: główny instrument strategicznego zarządzania powiatem w zakresie ochrony środowiska, podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, przesłanka konstruowania budżetu powiatu, płaszczyzna koordynacji i układ odniesienia dla innych podmiotów polityki ekologicznej, podstawa do ubiegania się o fundusze celowe Podstawa prawna sporządzenia dokumentu Niniejszy dokument wykonany został na podstawie umowy Nr 12/2012 z dnia 29 sierpnia 2012 r. na opracowanie Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata z, zawartych pomiędzy Powiatem Węgrowskich reprezentowanym przez Zarząd Powiatu w Węgrowie, a firmą Energologika LTD. Spółka z o.o. Oddział w Polsce z siedzibą Iganie Nowe ul. Siedlecka 103, Siedlce. Nadrzędną zasadą przedstawioną w Polityce ekologicznej państwa jest konstytucyjna zasada zrównoważonego rozwoju. Została ona rozbudowana w innych dokumentach krajowych, stanowiących podstawę prawną zrealizowanego Programu Ochrony Środowiska. Wśród nich są: II Polityka ekologiczna państwa (2001 r.) dokument z perspektywą do 2025 roku; Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata (2002 r.); Polityka ekologiczna państwa na lata z perspektywą na lata ; Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku 2016; Polska 2025 długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju; Krajowy Plan Gospodarki Odpadami (2014 r.); materiały edukacyjne wydane przez Ministerstwo Środowiska Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym" Warszawa 2002 r. W sporządzonym opracowaniu uwzględniono wymagania obowiązujących przepisów prawnych dotyczących zagadnień ochrony środowiska. Podstawę prawną Programu stanowią następujące ustawy oraz akty wykonawcze do tych ustaw: ustawa prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) biuro@energologika.pl Strona 6

7 ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko z dnia 3 października 2008 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz z późn. zm.) ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz z późn. zm.) ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z 13 września 1996 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz z późn. zm.) ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz z późn. zm.) ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest z dnia 19 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 z późn. zm.) ustawa prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zm.) ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995 r. (Dz. U. z 2004 Nr 121, poz z późn. zm.) ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.) ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.) ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z dnia 7 czerwca 2001 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.) ustawa prawo górnicze i geologiczne z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz z późn. zm.) Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (Dz. U Nr 133; poz. 849 z późn. zm.); Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (Dz. U Nr 111 poz. 724 z późn. zm.), Ustawa o nawozach i nawożeniu z dnia 10 lipca 2007 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 147, poz. 1033) Cel i zakres opracowania Pierwszy Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego, obejmujący lata uchwalony został przez Radę Powiatu Węgrowskiego Uchwałą Nr XVI/112//2004 z dnia r. W 2007 roku wykonano Raport z realizacji Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego lata Niniejszy Program sporządzony jest na lata z uwzględnieniem czterech kolejnych Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa w latach z perspektywą do roku Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata z perspektywą na lata należy traktować jako biuro@energologika.pl Strona 7

8 wypełnienie obowiązku Polityki Ekologicznej Państwa, a więc odniesienia jej celów i niezbędnych działań do aktualnej sytuacji społeczno-gospodarczej oraz stanu środowiska. Celem sporządzenia Programu jest realizacja wyznaczonych zadań na lata z, ustalenie nowych priorytetów i kierunków działań związanych z tematyką ochrony środowiska. Jego realizacja zaś ma doprowadzić do poprawy stanu środowiska, wspomóc w efektywnym nim zarządzaniu oraz zapewnić skuteczne mechanizmy chroniące środowisko naturalne przed degradacją, zgodnie z założeniami i priorytetami polityki ekologicznej państwa. Program powinien też spełniać rolę pomocniczą przy rozwiązywaniu zagadnień związanych z problematyką ochrony środowiska poprzez wybór priorytetów służących: - zapobieganiu degradacji środowiska, - zachowaniu obecnego stanu środowiska, - zredukowaniu do minimum degradacji środowiska naturalnego, - ustalaniu hierarchii poszczególnych działań i inwestycji. Powinno odbywać się to poprzez ograniczenie wpływu źródeł zanieczyszczeń środowiska, ochronę i rozwój walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenu, racjonalne gospodarowanie zgodne z zasadą zrównoważonego rozwoju oraz podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa ukierunkowane na zmianę ich postawy wobec działań na rzecz środowiska naturalnego. Nadrzędnym, długoterminowym celem Programu Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego jest: Poprawa stanu środowiska naturalnego poprzez ograniczenie negatywnego wpływu działalności człowieka i racjonalne korzystanie z zasobów przyrody. Program składa się z trzech zasadniczych części. W pierwszej dokonano szczegółową analizę, która zawiera opis aktualnego stanu powiatu w zakresie ochrony środowiska oraz określono jego podstawowe problemy, w drugiej przedstawiono strategię podejmowanych działań, w trzeciej zaś wskazano źródła finansowania projektów obejmujących ochronę środowiska. Sporządzony program ochrony środowiska obejmuje następujące zagadnienia: omówienie aktualnego stanu prawnego; analizę i ocenę obecnego stanu środowiska; krótkoterminową strategię działań na najbliższe 4 lata; długoterminową strategię działań; określenie celów i kierunków działań; harmonogram realizacji poszczególnych zadań; nakłady na realizację programu; organizację zarządzania ochroną środowiska; biuro@energologika.pl Strona 8

9 sposób monitorowania; harmonogram wdrażania; omówienie potencjalnych źródeł finansowania działań przewidzianych w programie Metodyka opracowania programu Przygotowanie Programu Ochrony Środowiska jest konsekwencją realizacji polityki ekologicznej państwa przedstawionej w II Polityce Ekologicznej Państwa oraz Programie Wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa. Powiatowy Program odnosi się do dokumentów wyższego szczebla, a więc Programu Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r. Programy wykonywane są w określonej kolejności od programu wojewódzkiego, poprzez programy powiatowe do gminnych. Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego opracowany został w oparciu o: Politykę Ekologiczną Państwa na lata z perspektywą do roku 2016, Strategię Rozwoju Kraju przyjętą przez Rade Ministrów 27 czerwca 2006 r., Narodową Strategię Spójności przyjętą przez Rade Ministrów 2 sierpnia 2006 r., Program Ochrony Środowiska Województwa Mazowieckiego na lata z uwzględnieniem perspektywy do 2018 r., Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata , Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata , Aktualizację Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata z perspektywą do roku 2018, Strategię Rozwoju Powiatu Węgrowskiego na lata , Plan Rozwoju Lokalnego dla Powiatu Węgrowskiego na lata , Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (Warszawa 2002 r.). Utworzenie Programu poprzedzone zostało analizą obecnej sytuacji i zachodzących zmian na terenie Powiatu Węgrowskiego w odniesieniu do demografii, podstaw i możliwości rozwoju społeczno gospodarczego powiatu, stanu poszczególnych komponentów środowiska naturalnego oraz możliwości finansowania przedsięwzięć. Diagnoza stanu środowiska na terenie powiatu wykonana została na podstawie informacji o: infrastrukturze, komunikacji i stanie dróg na terenie powiatu, hałasie, krajobrazie i środowisku przyrodniczym, budowie geologicznej i ukształtowaniu terenu, biuro@energologika.pl Strona 9

10 stanie gleb, surowcach mineralnych, stanie wód powierzchniowych i podziemnych, gospodarce wodno-ściekowej, gospodarce odpadami. Część statystyczną, oparto o aktualnie dostępny rocznik statystyczny, co oznacza, że dane statystyczne dotyczą roku 2010 i Źródłem danych na temat aktualnego stanu i zagrożeń środowiska przyrodniczego były informacje o stanie środowiska w powiecie węgrowskim (WIOŚ), dane zaczerpnięte z roczników statystycznych ogólnopolskich i wojewódzkich, informacje uzyskane od samorządu lokalnego i podległych mu jednostek. biuro@energologika.pl Strona 10

11 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POWIATU WĘGROWSKIEGO 2.1. Położenie i krajobraz Powiat węgrowski jest jednym z 42 powiatów województwa mazowieckiego, położony w środkowo wschodniej części województwa mazowieckiego, zajmuje wschodnią część Niziny Mazowieckiej, między rzeką Bug na północ a Wysoczyzną Siedlecką, której sięga południowy skraj powiatu. Analizowany powiat graniczy z następującymi jednostkami samorządu terytorialnego: - od zachodu z powiatami: mińskim i wyszkowskim, - od północy z ostrowskim, - od wschodu z sokołowskim, - od południa z siedleckim. Rysunek 1. Położenie powiatu węgrowskiego na tle województwa mazowieckiego. biuro@energologika.pl Strona 11

12 Administracyjnie powiat węgrowski dzieli się na: miasto Węgrów, jedną gminę miejsko wiejską Łochów oraz siedem gmin wiejskich: Sadowne, Stoczek, Miedzna, Liw, Wierzbno, Grębków i Korytnica. Układ osadniczy powiatu tworzy 112 sołectw oraz 269 miejscowości wiejskich i 2 miejscowości miejskie. Rysunek 2. Podział administracyjny Powiatu Węgrowskiego. Powiat węgrowski zajmuje powierzchnię ha (około 3,4 % powierzchni w województwie) i jest zamieszkiwany przez mieszkańców. Największy obszar powiatu stanowi gmina Łochów, zajmując 16,1 % powierzchni powiatu. Siedzibą władz powiatowych jest miasto Węgrów liczące tyś. ludności. Przez powiat węgrowski przebiegają ważne drogi krajowe i wojewódzkie, łączące powiat węgrowski z okolicznymi miastami powiatowymi oraz Warszawą m.in.: - trasa z Serocka przez Wyszków, Łochów Węgrów do Sokołowa Siedlec - Białej Podlaskiej; - trasa z Warszawy przez Mińsk Mazowiecki Łochów do Ostrowi Mazowieckiej. biuro@energologika.pl Strona 12

13 Ponadto w jego północnej części zlokalizowana jest linia kolejowa relacji: Warszawa Białystok, przebiegająca przez tereny trzech gmin: Sadowne, Stoczek i Łochów. Rysunek 3. Udział poszczególnych gmin w strukturze Powiatu Węgrowskiego. Geograficznie przynależy on do Niziny Południowopodlaskiej, a sam Węgrów leży w Obniżeniu Węgrowskim. Wzdłuż północnej granicy powiatu płynie rzeka Bug, malowniczą dolinę tworzy również w ramach powiatu rzeka Liwiec. Niskie, rozlewiskowe tereny, nadbużańskie stanowiły od zawsze jego naturalną granicę północną. Główne kompleksy leśne występują w północnej części powiatu węgrowskiego tworząc tzw. Lasy Łochowskie oraz w okolicy Sadownego pomiędzy Stoczkiem a Miedzną Lasy Miedzeńskie. Wskaźnik lesistości powiatu jest dosyć wysoki 27,3%, w odniesieniu do lesistości województwa mazowieckiego, który wynosi 22,8%. Obszar powiatu węgrowskiego został zaliczony do tzw. Zielonych Płuc Polski. Ponad połowę powierzchni powiatu węgrowskiego obejmują obszary chronione. Północna część powiatu zlokalizowana jest na terenie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego, południowo wschodnia obejmuje zasięgiem Siedlecko Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu należącego do systemu Dolina Liwca. Wiejski charakter gminy podkreśla działalność rolnicza większości jej mieszkańców, prowadzona najczęściej na potrzeby własne. Sprzyjają temu stosunkowo dobre gleby (głównie IV VI klasy bonitacyjnej) i małe skażenie środowiska. Tereny rolnicze w sumie zajmują ,77 ha, czyli ok. 65 % całej powierzchni powiatu. Przemysł, handel i usługi odgrywają także ważną rolę w strukturze gospodarczej powiatu. Największy udział w ogólnej liczbie przedsięwzięć na terenie powiatu mają handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych oraz artykułów użytku osobistego i domowego. Większe zakłady produkcyjne zlokalizowane są głównie w stolicy powiatu - Węgrowie oraz w mieście i gminie Łochów. biuro@energologika.pl Strona 13

14 Tabela 1. Charakterystyka powiatu węgrowskiego podstawowe dane liczbowe (dane uzyskane z urzędów gmin oraz GUS). Jednostka terytorialna Powierzchnia [ha] Liczba mieszkańców Użytki rolne [ha]* Użytki leśne [ha] Sieć wodociągowa km / % Sieć kanalizacyjna km / % Sieć gazowa km (2010r.) Liczba podmiotów gospodarczych Liczba indywidualnych gospodarstw rolnych powiat węgrowski , , ,31 154, , Miasto Węgrów , ,00 / 93,5 39 / 72,2 22, Gmina i miasto , ,1 206,60 / 89,8 26,00 / 26,3 brak Łochów Gmina Sadowne , ,5 140,04 / 80 10,209 / 3 brak Gmina Stoczek , ,25 141,17 / ,09 / 27 brak Gmina Miedzna , ,4 119,23 / 84,6 28,1 / 46 brak Gmina Liw , ,6 161,04 / 97 8,01 / 12 8, Gmina Korytnica , ,2 161,7 / 99,5 6,89 / 00,7 brak Gmina Wierzbno , ,9 30,25 / 45 brak 3, Gmina Grębków , ,3 115,98 / 87,5 brak brak *Dane z Powszechnego Spisu Rolnego rok 2010 (Główny Urząd Statystyczny) biuro@energologika.pl Strona 14

15 2.2. Uwarunkowania klimatyczne Klimat województwa mazowieckiego jest przestrzennie zróżnicowany. Wynika to z różnorodności wpływów kształtujących jego właściwości i zróżnicowania czynników geograficznych, takich jak: położenie geograficzne, ukształtowanie powierzchni, wysokość bezwzględna i względna, pokrycie terenu, stopień zurbanizowania itp. Region klimatyczny mazowiecko - podlaski (W. Okołowicz, 1965) w obszarze którego leży powiat węgrowski jest regionem o wyraźnej przewadze kontynentalizmu. Nadciągające ze wschodu powietrze polarno kontynentalne jest powietrzem o małej wilgotności. Amplitudy temperatur są większe od przeciętnych a klimat charakteryzuje się dość długim, wcześnie zaczynającym się latem oraz dłuższą niż przeciętnie zimą z niskimi temperaturami. Roczna wielkość opadów wynosi ok. 550 mm i jest jedną z najniższych w skali Polski. Przy normalnych opadach może występować deficyt wody w glebie oraz głębokie niżówki w rzekach zasilanych lokalnie. Pokrywa śnieżna zalega przez ok dni, a okres wegetacji to ok. 210 dni w roku. Średnia roczna temperatura powietrza sięga około 7,2 ºC. Przeważają wiatry z sektora zachodniego, z tym, że w zimie przeważają wiatry północno-zachodnie. Rysunek 4. Dzielnice rolniczo - klimatyczne Polski wg R. Gumińskiego. biuro@energologika.pl Strona 15

16 Legenda: Dzielnica rolniczo-klimatyczna I Szczecińska VII Zachodnia XV Częstochowsko- Kielecka II Zachodniobałtycka IX Wschodnia XVI Tarnowska III Wschodniobałtycka X Łódzka XVII Sandomiersko - Rzeszowska IV Pomorska XI Radomska XVIII Podsudecka V Mazurska XII Lubelska XIX Podkarpacka VI Nadnotecka XIII Chełmska XX Sudecka VII Środkowa XIV Wrocławska XXI Karpacka 2.3. Uwarunkowania geologiczno geomorfologiczne Powiat węgrowski zaliczany jest do obszarów o młodoglacjalnej rzeźbie terenu, ukształtowanej m.in. w okresie zlodowacenia środkowopolskiego oraz procesów denudacyjnych z okresu zlodowacenia północnopolskiego. Według podziału Polski na jednostki strukturalne W. Pożaryskiego powiat węgrowski leży w obrębie Obniżenia Podlaskiego należącego do Platformy Wschodnioeuropejskiej. Platforma wschodnioeuropejska obejmuje północno-wschodnią część Polski i składa się z dwóch wyraźnych części: fundamentu krystalicznego zbudowanego z prekambryjskich skał magmowych i metamorficznych oraz zalegającej na fundamencie pokrywy osadowych skał paleozoicznych, mezozoicznych i kenozoicznych. Obniżenie podlaskie jest asymetryczną depresją wydłużoną w kierunku wschódzachód, o osi nachylonej na zachód. Pokrywę tworzą skały górnego prekambru, starszego paleozoiku, permu, jury, kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu; grubość pokrywy wypełniającej obniżenie podłoża wynosi od 1000 do 4000 m. Tektonika obniżenia podlaskiego uzależniona jest od budowy podłoża krystalicznego, a zwłaszcza od uskoków, które z cokołu krystalicznego przechodzą w skały osadowe. W części północnej zapadliska podlaskiego występują uskoki o rozciągłości równoleżnikowej, zrzuty wynoszą kilkaset metrów. Są to od zachodu uskoki m.in. Łochowa. Analizując położenie powiatu węgrowskiego zgodnie z podziałem geomorfologicznym wg J. Kondrackiego, przeważająca część powiatu leży w obrębie Niziny Południowopodlaskiej wchodzącej w skład podprowincji Niziny Środkowopolskie, natomiast północno wschodnia część powiatu zlokalizowana jest w obrębie makroregionu Nizina Środkowomazowiecka. Nizina Południowopodlaska w północnej części obejmuje swoim zasięgiem teren o strukturze lekko falistej, z ostańcami moren, ozów i kemów związanych z zasięgiem zlodowacenia warciańskiego. W granicach powiatu węgrowskiego występują 3 mezoregiony należące do Niziny Południowopodlaskiej, tj.: biuro@energologika.pl Strona 16

17 Wysoczyzna Siedlecka - wysoczyzna powstała na skutek działania lądolodu w okresie zlodowacenia środkowopolskiego stadiału Warty i jego faz recesyjnych. W krajobrazie przeważają moreny: czołowa i denna. Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 160 m n.p.m., a maksymalna dochodzi do 200 m. Źródła ma tu m.in. rzeka Liwiec. Region przecinają również doliny mniejszych rzek, które stanowią dopływy Bugu. Obniżenie Węgrowskie - stanowi północno-zachodnią część Niziny Południowopodlaskiej, jest południkowym obniżeniem wykorzystującym rzeki Liwiec (z dopływem Kostrzyń) i Świder. W regionie osiągającymi wysokości od 150 m n.p.m. przeważają podmokłe łąki i częściowo lasy. Obniżenie Węgrowskie jest regionem rolniczym, rozpościera się na terenie 4 gmin powiatu węgrowskiego: Korytnica, Liw, Wierzbno, Grębków. Wysoczyzna Kałuszyńska - region w zachodniej części Niziny Południowopodlaskiej,. Stanowi płaską wysoczyznę denudacyjną wznosząca się nad otaczające ją tereny ( wysokości do 223 m ). Obszar zagospodarowany rolniczo. Nizina Środkowomazowiecka stanowi kotlinowate obniżenie położone na wysokości m n.p.m., nawiązujące do trzeciorzędowej struktury geologicznej, tzw. niecki mazowieckiej. Na Nizinie Środkowomazowieckiej znajduje się największy w Polsce węzeł hydrograficzny, spływają tutaj m.in. rzeka Liwiec i Bug. Krajobraz cechuje się niewielkim urozmaiceniem, pomiędzy płytko wciętymi starasowanymi dnami dolin rzecznych występują płaskie, niekiedy zwydmione równiny denudacyjne. Północno wschodnia część powiatu węgrowskiego leży w granicach dwóch mezoregionów Niziny Środkowomazowieckiej, tj.: Dolina Dolnego Bugu mezoregion stanowi długi na ok. 60 km, niemal równoleżnikowy, odcinek doliny Bugu. Dolina dochodzi do kilku kilometrów szerokości obejmując łąkowy taras zalewowy, na którym znajdują się liczne starorzecza, oraz piaszczysty taras wydmowy porośnięty w większości lasem. Głównymi rzekami wpadającymi do Bugu na terenie doliny są Brok (prawy dopływ) i Liwiec (lewy dopływ). Równina Wołomińska region stanowiący północno-wschodnią część Niziny Środkowomazowieckiej. Obszar zbudowany z utworów polodowcowych, w podłożu występują iły wstęgowe. Równinę Wołomińską przecinają liczne, równoległe doliny dopływów Bugu i Narwi: Ugoszczy, Liwca z Osowicą, Rządzy, Czarnej i Długiej. Występuje mozaika pól uprawnych i lasów Demografia Kwestia przyrostu lub spadku liczby ludności jest bardzo istotnym czynnikiem kształtującym środowisko przyrodnicze. Ze wzrostem populacji zwiększa się jednocześnie popyt na zasoby naturalne ziemi. Należą do nich zasoby odnawialne (lasy, wody, grunty uprawne) i zasoby nieodnawialne (paliwa kopalne). Ponadto następuje zdecydowany wzrost zanieczyszczeń dostających się środowiska na skutek działalności człowieka. Niszczenie biuro@energologika.pl Strona 17

18 środowiska naturalnego ziemi pociąga za sobą ubóstwo, klęski, deficyty wody pitnej czy zmiany klimatu. Wg danych GUS teren powiatu węgrowskiego w 2011 roku był zamieszkiwany przez ogólną liczbę ludności wynoszącą , z czego kobiety stanowiły 50,14 % a mężczyźni 49,86 %. Tabela.2 Demografia powiatu węgrowskiego (stan na r. wg GUS) L.p. Region Ludność Powierzchnia % Ogółem Mężczyźni Kobiety Na 1 km 2 ludności w ha w km 2 powiatu 1. Woj. mazowieckie Powiat węgrowski Miasto Węgrów ,84 4. Gmina Grębków ,72 5. Gmina Korytnica ,66 6. Gmina Liw ,18 7. Gmina i Miasto Łochów ,41 8. Gmina Miedzna ,02 9. Gmina Sadowne , Gmina Stoczek , Gmina Wierzbno ,42 Obszar powiatu węgrowskiego zamieszkuje mieszkańców, co stanowi 1,28 % ogólnej liczby mieszkańców województwa mazowieckiego. W odniesieniu do gęstości zaludnienia dla województwa mazowieckiego, który wynosi 149 osób/km 2, gęstość zaludnienia dla powiatu węgrowskiego jest niska i wynosi 56 osób/km 2. Najwyższy wskaźnik gęstości zaludnienia występuje w mieście Węgrów i wynosi 356 osób/km 2, natomiast Gminę Wierzbno zamieszkuje najmniej mieszkańców, zaledwie 29 osób/km 2. W powiecie zauważa się również przewagę ludności zamieszkującej tereny wiejskie 71,2% nad ludnością miast 28,8%. Przyrost naturalny w powiecie węgrowskim jest ujemny i wynosi 72. W wyniku ubytku migracyjnego i ubytku naturalnego, liczba ludności powiatu zmniejszyła się prawie o 2 % w przeciągu 10 lat - w odniesieniu do 2002 r. biuro@energologika.pl Strona 18

19 2.5. Użytkowanie gruntów W granicach administracyjnych powiat węgrowski zajmuje powierzchnię 1221 km 2. Dominującą formę użytkowania gruntów powiatu stanowią tereny rolnicze ponad ,77 ha (64,8 % powierzchni powiatu). Lasy i grunty leśne zajmują powierzchnię prawie 33687,2 ha (co stanowi 27,6 % powierzchni powiatu). W skład pozostałych terenów wchodzą obszary mieszkaniowe i usługowe oraz nieużytki, które stanowią 3.4 % powierzchni powiatu. Na obszarze powiatu węgrowskiego występuje dosyć szeroka gama gleb powstałych w procesie glebotwórczym z utworów polodowcowych, na które znaczący wpływ miały m.in. rodzaj i pochodzenie skały macierzystej, rzeźba terenu, warunki klimatyczne, stosunki wodne, roślinność oraz działalność człowieka. Gleby powiatu węgrowskiego należą do środkowoeuropejskiej strefy glebowej. Ich rozwój przebiegał w warunkach klimatu umiarkowanego. Charakterystyczne dla tej strefy są gleby bielicowe, pyłowe i brunatne. Wytworzone one są z glin zawałowych lekkich oraz piasków leżących na glinach. Na terenie powiatu węgrowskiego dominują gleby lekkie i bardzo lekkie bielicowe i rdzawe wytworzone z piasków gliniastych i żwirów piaszczystych. Miejscami na piaskach gliniastych i lekkich glinach wytworzyły się gleby płowe i gleby brunatne wyługowane. Wzdłuż koryta Bugu i Liwca występują mady o różnej przepuszczalności. Na terenie powiatu przeważają grunty IV VI klasy bonitacyjnej. Na gruntach ornych uprawia się głównie zboża, ziemniaki, rzepak, buraki cukrowe oraz uprawy przemysłowe. W powiecie węgrowskim liczba gospodarstw utrzymujących zwierzęta gospodarskie wynosi 5131, z czego najwięcej zajmuje się hodowlą bydła (3635), krów (3238) oraz drobiu kurzego (2699). Najmniej stwierdza się gospodarstw hodujących owce (16). Typową formą własności gruntów rolnych w powiecie węgrowskim są gospodarstwa indywidualne, ich ilość wynosi łącznie Najliczniejszą grupę stanowią gospodarstwa o powierzchni 1-5 ha, najmniej natomiast jest gospodarstw o powierzchni 15 ha i więcej. Rysunek 5. Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w Powiecie Węgrowskim (Powszechny Spis Rolny 2010). biuro@energologika.pl Strona 19

20 Powierzchnię użytków rolnych ogółem stanowią: użytki rolne w dobrej kulturze rolnej (użytki rolne utrzymywane zgodnie z normami, spełniające wymogi Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm z dnia 12 marca 2007 r. z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2010 r., nr 39, poz. 211), na którą składają się: 1. łąki trwałe, 2. pastwiska trwałe, 3. uprawy trwałe, w tym sady (plantacje drzew i krzewów owocowych oraz ich szkółki), 4. ogrody przydomowe (bez powierzchni przeznaczonej na rekreację), 5. zasiewy, 6. grunty ugorowane, 7. użytki rolne pozostałe Surowce mineralne Głównym kompleksem litologicznym na obszarze powiatu węgrowskiego przedstawiającym wartości surowcowe są osady piaszczyste i piaszczysto żwirowe pochodzenia rzecznego oraz piaszczyste pochodzenia eolicznego. Osady te to tzw. kruszywo naturalne stosowane na szeroką skalę w budownictwie i drogownictwie tj. złoża mieszanek żwirowo - piaskowych. W obrębie powiatu znajdują się także piaski kwarcowe wykorzystywane do produkcji betonów komórkowych oraz do produkcji cegły wapiennokwarcowej. Piaski kwarcowe udokumentowane zostały na terenie gmin Korytnica/Liw oraz Sadowne. Spośród wszystkich złóż powiatu tylko dwa maja status aktywny i są obecnie eksploatowane, kolejne 3 eksploatowane są okresowo. Z uwagi na powierzchniowe występowanie złóż są one eksploatowane w kopalniach naziemnych metodą odkrywkową. Złoża powiatu węgrowskiego budują surowce pospolite, powszechnie występujące, stąd też sklasyfikowano je z punktu widzenia ochrony złóż do klasy 4, najniższej. Natomiast klasyfikację złóż ze względu na ochronę środowiska przeprowadzono po uwzględnieniu stopnia kolizyjności eksploatacji górniczej danego złoża w odniesieniu do różnych komponentów środowiska przyrodniczego i elementów zagospodarowania przestrzennego. W większości teren nad złożem stanowią nieużytki, obszary gospodarki rolnej (V i VI kl.), w mniejszym stopniu obszar leśny. Dwa złoża zlokalizowane w Gminnie Liw: Jarnice Pieńki i Jarnice Pieńki II występują na obszarze Siedlecko Węgrowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Dwa kolejne złoża Sadowne i Sadowne I znajdują się w obrębie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Z tego punktu widzenia 15 złóż zaliczono do klasy A, a więc mało konfliktowych, możliwych do eksploatacji bez większych ograniczeń, ponieważ położone są na obszarach nie podlegających ochronie prawnej. Do klasy B, czyli złóż konfliktowych, zaliczono 4 złoża, których eksploatacja powinna być zaniechana, ze względu położenia na obszarze podlegającym ochronie na mocy przepisów prawa. Podkreślić należy fakt, że w wielu złożach wydobycie odbywa się bez ważnej koncesji, zatwierdzonego planu ruchu górniczego, w sposób nieuporządkowany. Powszechna jest także nielegalna eksploatacja kopalin, szczególnie piasku wydmowego. Koncesję dla prowadzenia eksploatacji złóż posiadają trzy złoża kruszywa naturalnego. Większość złóż znajduje się na terenach należących do osób prywatnych. biuro@energologika.pl Strona 20

21 Tabela 3. Zestawienie złóż kopalin na terenie powiatu węgrowskiego wg systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych MIDAS (źródło: Państwowy Instytut Geologiczny; 2011). L.p. Nazwa złoża Kopalina Gmina Węgrów 1. Grudzie II Gmina Grębków 2. Trzebucza 3. Żarnówka Gmina Korytnica i Liw 4. Paplin-Borzychy Gmina Korytnica Świętochów 5. Stary 6. Świętochów I Świętochów I 7. Dz.367 Gmina Liw 8. Jarnice Pieńki 9. Jarnice Pieńki II Gmina Miedzna 10. Zuzułka 11. Żeleźniki 12. Żeleźniki I Gmina Sadowne 13. Sadowne 14. Sadowne I kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne piaski kwarcowe d/p betonów komórkowych kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne piaski kwarcowe d/p cegły wapiennokwarcowej piaski kwarcowe d/p cegły wapiennokwarcowej Kod złoża KN KN KN PB KN KN KN KN KN KN KN KN PC PC Stan zagospodarowania eksploatacja zaniechana eksploatacja zaniechana złoże rozpoznane szczegółowo złoże rozpoznane wstępnie eksploatacja zaniechana złoże o zasobach szacunkowych złoże rozpoznane szczegółowo status nieaktywny, złoże eksploatowane okresowo eksploatacja zaniechana eksploatacja zaniechana eksploatacja zaniechana status aktywny, złoże eksploatowane okresowo eksploatacja zaniechana złoże rozpoznane szczegółowo Zasoby (tyś.mg) Pow. złoża (ha) 27,17 1,30 45,90 0,90 373,86 2, ,00 37,80 446,57 6,16 biuro@energologika.pl Strona 21 9,9 brak danych 164,95 1,99 22,88 0,66 0,00 0,49 9,01 0,49 124,31 1,47 61,03 0, ,49 47,70 284,46 6,80 Gmina Wierzbno 15. Józefy I kruszywo KN eksploatacja 13,00 brak

22 16. Józefy II 17. Józefy II - aneks 18. Józefy III 19. Józefy IV naturalne zaniechana danych kruszywo eksploatacja KN naturalne zaniechana 15,00 0,54 kruszywo eksploatacja KN naturalne zaniechana 7,70 1,10 kruszywo złoże o zasobach brak brak KN naturalne prognostycznych danych danych status aktywny kruszywo KN złoże naturalne zagospodarowane 176,71 1, Wody Wody podziemne Powiat węgrowski pod względem hydrogeologicznym leży w obrębie Niecki Mazowieckiej, zbudowanej z utworów kredy, trzeciorzędu i czwartorzędu, będącej największym w Polsce basenem artezyjskim. Główny poziom wodonośny powiatu węgrowskiego związany jest z piętrem czwartorzędowym. Użytkowe poziomy wodonośne w utworach czwartorzędowych związane są z piaskami wodnolodowcowymi zlodowaceń środkowopolskich i piaszczystymi osadami interglacjalnymi (głównie interglacjału wielkiego). Czwartorzędowe piętro wodonośne składa się z 3 poziomów: przypowierzchniowego, górnego poziomu podglinowego i dolnego poziomu podglinowego. Przypowierzchniowy poziom wodonośny związany jest z występującymi na powierzchni terenu piaszczystymi osadami wodnolodowcowymi zlodowacenia środkowopolskiego. Lokalnie wiąże się również z przewarstwieniami piaszczysto żwirowymi w glinach zlodowacenia środkowopolskiego. Miąższość tego poziomu jest niewielka, waha się od 8 10 m. Wykorzystywany jest głównie przez gospodarstwa indywidualne, do celów gospodarczych. Górny poziom podglinowy występuje powszechnie na omawianym obszarze stanowiąc główny użytkowy poziom wodonośny. Poziom ten występuje w postaci szeregu warstw, soczew i klastycznych wypełnień kanałów subglacjalnych lub dolin rzecznych pozostających w kontakcie hydraulicznym poprzez liczne okna hydrogeologiczne w obrębie utworów słabo przepuszczalnych. Jest to poziom o napiętym zwierciadle wody. Głębokość na jakiej zalega na ogół zawiera się w przedziale od 15 do 50 m. Dolny poziom podglinowy lokalizuje się w obniżeniach podłoża czwartorzędowego oraz w bezpośrednim kontakcie z poziomem podglinowym górnym. Budują go utwory piaszczyste i żwirowe. Miąższość poziomu jest zmienna, a niekiedy stwierdza się jedynie kilkumetrowej miąższości przewarstwienia wśród glin poziomu podglinowego dolnego. Wydajność studni omawianego poziomu wynosi z reguły od kilkunastu do m 3 /h. Wody głównego poziomu użytkowego charakteryzują się niezbyt wysoką jakością co jest związane głównie z przekroczeniami dopuszczalnych stężeń żelaza, manganu oraz barwy. Wymagają w związku z tym niewielkiego uzdatniania dla celów pitnych. biuro@energologika.pl Strona 22

23 W rejonach gdzie nie stwierdza się występowania czwartorzędowej warstwy wodonośnej lub gdy budują go słabo przepuszczalne warstwy, wody utworów trzeciorzędowych pełnią rolę zaopatrzeniową. Za główny poziom użytkowy w utworach trzeciorzędowych uznano utwory wodonośne występujące w granicach gmin: Korytnica, Wierzbno i zachodniej części gminy Liw. Wody te nie budzą zastrzeżeń bakteriologicznych. Na północ od Węgrowa na niewielkich obszarach można spotkać wody dobrej jakości, gdzie woda nie wymaga uzdatniania. Wody złej jakości, nie nadające się do spożycia, występują na północny - zachód od Węgrowa. Cały powiat węgrowski znajduje się obrębie dwóch głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP): Nr 215 Subniecka Warszawska oraz Nr 215 A Subniecka Warszawska część centralna (zachodni obszar powiatu). Tabela 4. Główne zbiorniki wód podziemnych na terenie powiatu węgrowskiego (dane: Wydział Geologii w Departamencie Środowiska Województwa Mazowieckiego). L.p. Numer zbiornika A Nazwa zbiornika Subniecka Warszawska Subniecka Warszawska - część centralna Wiek utworów Szacunkowe zasoby dyspozycyjne [tyś. m 3 /dobę] Średnia głębokość ujęć [m] trzeciorzęd trzeciorzęd Wody powierzchniowe Powiat węgrowski usytuowany jest w dorzeczu rzeki Wisły. Podstawą sieci hydrologicznej powiatu są dwie rzeki: Bug oraz jego lewobrzeżny dopływ rzeka Liwiec. Długość rzek na terenie powiatu wynosi ogółem 321,31 km, z czego 180,74 km stanowią rzeki uregulowane, a 140,57 km rzeki nieuregulowane. Rzeka Bug jest największą rzeką występującą na terenie powiatu węgrowskiego, stanowiąc jego północno zachodnią granicę. Jest to ciek III rzędu. Jak na rzekę nizinną silnie meandrującą ma dość szybki nurt. Średni przepływ w dolnym biegu 158 m³/s, co czyni go piątą co do wielkości rzeką Polski. Bug jest jedną z ostatnich w Europie dużych rzek o praktycznie nie zmienionej przez człowieka dolinie o naturalnym charakterze, z licznymi zakolami, starorzeczami, łąkami zalewowymi i lasami łęgowymi. Ingerencja ludzi w bieg rzeki ograniczyła się tu właściwie tylko do umacniania brzegów, na niektórych odcinkach, przy pomocy opasek faszynowych. Zachodzące spontanicznie procesy rzeczne są nadal głównym czynnikiem kształtującym i różnicującym siedliska w obrębie łożyska rzeki oraz niektórych krawędziach jej doliny. W obrębie powiatu znajduje się 12,3% powierzchni zlewni Bugu. Spadek Bugu, na odcinku należącym do powiatu węgrowskiego, wynosi 0,23. biuro@energologika.pl Strona 23

24 Rzeka Liwiec jest to druga co do wielkości rzeka powiatu przecinająca jego obszar od południowo - wschodnich granic po północno zachodni koniec. Długość Liwca na terenie powiatu węgrowskiego wynosi 73 km. Liwiec będąc lewobrzeżnym dopływem Bugu, sam posiada liczne dopływy. Najważniejsze to: Czerwonka Liwska (dł. 7,05 km), Miedzanka (dł. 19,50 km), Czerwonka Grochowska (dł. 10,90 km), Struga (dł. 13,24 km) oraz Kostrzyń (dł. 45 km). Rzeka posiada dwa źródła północne i południowe (poza granicami powiatu). Spadek rzeki głównej wynosi 0,54. Średni przepływ Liwca w miejscowości Łochów wynosi 10,5 m³/s. Rzeka przepływa przez kilka miejscowości powiatu węgrowskiego, m.in.: Wyszków, Liw, Węgrów, Starą Wieś, Łochów, Korytnicę, Grębków. Liwiec w granicach powiatu węgrowskiego posiada urozmaicone brzegi - od wysokich skarp po płaskie mielizny, otwierające widok na rozległe, malowniczo położone łąki i pastwiska. Częściowo jest ona uregulowana, choć występują również odcinki o charakterze naturalnym, lokalnie w dolinie napotyka się na wtórne zabagnienia. Tabela 5. Zestawienie sieci rzecznej powiatu węgrowskiego (dane Starostwo Powiatowe w Węgrowie). Lp. Nazwa rzeki lub cieku wodnego Długość w km 1. Bełcząc 6,5 uregulowana Stan uregulowania Źródło Teren przepływu odnoga rzeki Liwiec Łochów, Korytnica 2. Bojewka 21,62 częściowo uregulowana Bojewo Sadowne 3. Czerwonka częściowo 7,05 Liwska uregulowana Rozbity Kamień Węgrów 4. Czerwonka w większej części Wierzbno, 10,90 Czaple Grochowska uregulowana Korytnica 5. Dzięciołek 17,80 Łochów, w większej części Drgicz Stoczek, uregulowana Sadowne 6. Kanał Kolejowy 16,68 w większej części uregulowana Baczki Łochów 7. Kostrzyń 45 b.d. Olszyc Folwark Grębków 8. Liwiec 126,6 nieuregulowana Sobisze Łochów, Korytnica, Liw, Grębków 9. Lubiesza 24,75 w większej części uregulowana Międzyleś Łochów, Stoczek, Miedzna 10. Miedzanka 19,50 w większej części Nowa Wieś uregulowana Grochowska Liw, Miedzna 11. Nowa Treblinka 13,36 uregulowana Grądy Sadowne 12. Osownica 5,08 nieuregulowana Kamionka Wierzbno 13. Struga 13,24 nieuregulowana Wierzbno Grębków, Wierzbno 14. Śmierdziucha 13,90 uregulowana na odcinku 8,94 km Żarnówka Grębków biuro@energologika.pl Strona 24

25 15. Ugoszcz 44, Wilżanka 12, Zdroje 6,30 częściowo uregulowana w większej części uregulowana częściowo uregulowana 18. Ada b.d. b.d. Wrzoski Łochów Księżopole Budki odnoga rzeki czerwonki Łochów, Sadowne, Stoczek, Miedzna Łochów Liw Węgrów Poza rzekami na ternie powiatu występuje gęsta sieć tworzona przez liczne bezimienne cieki, kanały, rowy oraz zbiorniki wód stojących tj. starorzecza ( m.in. w obrębie doliny rzeki Kostrzyń) i stawy hodowlane. Kanały powiatu osiągają łączną długość 11,20 km, natomiast powierzchnia wód stojących wynosi 160,243 ha. W niewielkich obniżeniach terenu częste są oczka wodne i bagna, ze stałym lub okresowym lustrem wody. Są one istotnym rezerwuarem zasobów wodnych, bardzo narażonym na wszelkie zmiany stosunków wodnych, a zwłaszcza obniżenie poziomu wód gruntowych Zasoby leśne Do lasów i gruntów leśnych zalicza się zwartą powierzchnię o wielkości co najmniej 0,10 ha, pokrytą roślinnością leśną (zalesioną) lub przejściowo jej pozbawioną (niezalesioną) oraz grunty związane z gospodarką leśną. Do powierzchni zalesionej zalicza się grunty pokryte uprawami leśnymi, młodnikami i drzewostanami starszymi oraz plantacjami topoli i innymi gatunkami drzew szybko rosnących, prowadzonymi na gruntach leśnych i poza lasami. W lesie, gdzie gospodarka jest prowadzona prawidłowo, powierzchnia zalesiona winna stanowić blisko 100% (97-99%) ogólnej powierzchni lasu. Do gruntów związanych z gospodarką leśną zalicza się grunty zajęte pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej budynki i budowle, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, szkółki leśne na gruntach leśnych, miejsca składowania drewna, urządzenia melioracyjne, tereny pod liniami energetycznymi, parkingi leśne i urządzenia turystyczne. Grunty leśne zajmują na terenie powiatu węgrowskiego powierzchnię 33687,2 ha, co stanowi 27,6 % całkowitej powierzchni powiatu. W porównaniu z większymi jednostkami terytorialnymi, lesistość utrzymana jest na dosyć wysokim poziomie. Średnia lesistość województwa mazowieckiego w 2011 r. wynosiła 22,80%, a średnia lesistość kraju 29,20%. Powiat węgrowski zajmuje 12 miejsce w województwie mazowieckim w odniesieniu do wielkości zalesienia gruntów. Pod względem terytorialnym lasy powiatu węgrowskiego leżą w obszarze działania Nadleśnictwa Łochów oraz Nadleśnictwa Siedlce. Do nadleśnictwa Siedlce należą tylko 2 gminy: Wierzbno i Grębków, natomiast do nadleśnictwa Łochów gminy Węgrów, Łochów, Liw, Sadowne, Korytnica, Miedzna, Stoczek. biuro@energologika.pl Strona 25

26 Rysunek 6. Sieć hydrologiczna powiatu węgrowskiego. Strona 26

27 Na terenie powiatu lasy publiczne stanowią obszar 13949,8 ha (42 % powierzchni, natomiast lasy innych własności (osób prywatnych, wspólnot, Agencji Nieruchomości Rolnych) 19332,7 ha (58 %). Lasy własności Skarbu Państwa będące w zarządzie Lasów Państwowych zajmują teren 13462,1 ha. Zgodnie z ustawą z 28 września 1991 r. o lasach. (Dz. U. nr 101, poz.444 z późn. zm.) nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności skarbu państwa sprawuje wojewoda albo starosta. Nadzór ten może być powierzony w drodze porozumienia właściwym terytorialnie nadleśniczym. Na mocy takich porozumień ze starostą węgrowskim Nadleśnictwo Siedlce i Nadleśnictwo Łochów przejęły prowadzenie spraw z zakresu nadzoru nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych, w tym wydawanie decyzji administracyjnych w pierwszej instancji. Największą lesistością charakteryzują się gminy Stoczek oraz Łochów, o wartościach odpowiednio 44,90 % oraz 38,90 %. Najmniejszą, bo jedynie 16,70 %, lesistość stwierdza się w gminie Grębków. lesistość > 40 % lesistość % lesistość % lesistość 20 24% lesistość < 20 % Rysunek 7. Lesistość na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego. biuro@energologika.pl Strona 27

28 Tabela 6. Struktura zasobów leśnych na terenie powiatu węgrowskiego (dane Główny Urząd Statystyczny 2011 r.). Jednostka terytorialna Powiat węgrowski Miasto Węgrów Gmina Grębków Gmina Korytnica Gmina Liw Gmina Łochów Gmina Miedzna Gmina Sadowne Gmina Stoczek Gmina Wierzbno Powierzchnia [ha] Lesistość % Grunty leśne [ha] Lasy [ha] ogółem publiczne prywatne ogółem publiczne prywatne , , , , , , , , ,4 581,6 667,4 89,8 577, , ,3 650,3 1552,0 2178,6 637,6 1541, , ,2 286,2 2804,0 3081,4 280,4 2801, , ,6 2178,2 1815,4 3926,3 2110,9 1815, , ,1 4799,6 2965,5 7627,6 4670,1 2957, , ,4 1376,1 1997,3 3337,1 1343,8 1993, , ,5 1915,0 2115,5 3980,9 1865,4 2115, , ,2 2680,8 3872,4 6483,7 2618,3 3865, , ,9 337,9 1669,0 1999,6 333,6 1666,0 Lasy Nadleśnictwa Łochów tworzące terytorialnie powiat węgrowski rozmieszczone są nierównomiernie i podzielone na dwa obręby: Łochów i Węgrów. Większość lasów położona jest w kilku kompleksach leśnych, jednak nadleśnictwo zarządza również dużą liczbą małych powierzchniowo działek lub niewielkich kilkuhektarowych kompleksów. Znaczna część tych działek położona jest w otoczeniu lasów prywatnych. Dominującymi typami siedlisk są siedliska borowe zajmujące 80% powierzchni, lasowe 17% a olsowe - 3%. Gatunkiem panującym jest sosna zajmująca około 83% powierzchni, dąb - 6%, brzoza 5%, olsza - 4%, świerk 1%, inne 1%. Większą lesistością oraz liczbą dużych kompleksów leśnych charakteryzuje się północna część nadleśnictwa, fragmenty dawnej Puszczy Kamienieckiej. Część południowa nadleśnictwa, poza kompleksem Ruchna w obrębie Węgrów jest mniej zalesiona. Najmniejszą lesistością charakteryzuje się środkowa część obszaru nadleśnictwa w okolicach Korytnicy. Na terenie Nadleśnictwa Siedlce wyodrębniono 12 typów siedliskowych lasów. Siedliska borowe zajmują 64,5% powierzchni. Siedliska lasowe zajęte przeważnie przez dąb, sosnę, brzozę, i olchę stanowią 35,5% powierzchni. Głównym gatunkiem tworzącym drzewostany jest sosna 65% powierzchni, a ponadto: dąb 16%, olcha 9%, brzoza 8%. Przeciętny wiek drzewostanu wynosi ok. 50 lat. biuro@energologika.pl Strona 28

29 W lasach powiatu występują liczne gatunki roślin objętych ochroną tj. konwalia majowa, kopytnik pospolity, przylaszczka pospolita, zawilec gajowy, gnieźnik leśny, zawilec żółty, wawrzynek wilcze łyko, parzydło leśne, lilia złotogłów, podkolan biały, bluszcz pospolity. Fauna powiatu jest również bardzo bogata. W lasach spotyka się wiele gatunków dzikich zwierząt. Do pospolitych należą: sarna, dzik, borsuk, kuna, lis, jenot, bóbr, zając, do rzadszych jeleń i łoś. Lasy na terenie powiatu węgrowskiego są w dobrej kondycji. Nie stwierdza się zasadniczych szkód ze strony przemysłu. Wskaźniki uszkodzeń pozwalają zaliczyć lasy obu nadleśnictw do strefy I uszkodzeń słabych. Potencjalne zagrożenia mogą mieć charakter lokalny. Bogactwo fauny oraz sprzyjające warunki przyrodnicze powiatu węgrowskiego sprawiają, iż na jego terenie prowadzona jest aktywnie gospodarka łowiecka. W powiecie działa 29 obwodów łowieckich: 9 obwodów leśnych i 20 obwodów polnych. Do Nadleśnictwa Łochów należy 16 obwodów łowieckich. Należy ono do Rejonu Hodowlanego nr 2, który posiada opracowany Wieloletni Łowiecki Plan Hodowlany na lata , gdzie ujęte zostały zadania dla poszczególnych obwodów łowieckich. Zadania te dotyczą zarówno zagospodarowania łowisk, jak i gospodarowania populacjami zwierząt. W granicach Nadleśnictwa Łochów znajduje się Nadbużański Park Krajobrazowy ( w północnej części powiatu), natomiast Nadleśnictwo Siedlce nadzoruje teren z funkcjonującym Siedlecko Węgrowskim Obszarem Chronionego Krajobrazu (na południowym wschodzie powiatu). W związku z tym, należałoby wyraźnie wzmocnić pozaprodukcyjne funkcje tych lasów. Działanie w tym kierunku powinny być traktowane jako priorytetowe. Ponadto, w powiecie na terenie obu nadleśnictw wydzielono 6 rezerwatów oraz liczne pomniki przyrody Obszary chronione powiatu węgrowskiego Powiat węgrowski to teren o bogatych walorach przyrodniczych, charakteryzujący się dużą zmiennością krajobrazów i małą degradacją. Obejmuje wiele unikatowych środowisk m.in. dolinę Bugu i Liwca, czy rozległe kompleksy Puszczy Łochowskiej. Na terenie powiatu węgrowskiego znajdują się liczne obszary i obiekty przyrodniczo cenne, objęte ochroną prawną. Łączna powierzchnia wszystkich form ochrony przyrody wynosi ,9 ha, zajmując na terenie tego powiatu 38 % jego powierzchni. Największy teren, bo aż 77 % chronionego obszaru zajmuje Nadbużański Park Krajobrazowy. Siedlecko Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu stanowi 22,4 %. W powiecie węgrowskim wydzielono 6 rezerwatów przyrody oraz liczne użytki ekologiczne Liczba pomników przyrody na terenie powiatu wynosi 197 szt. biuro@energologika.pl Strona 29

30 Tabela 7. Formy ochrony przyrody na terenie powiatu węgrowskiego (dane GUS 2011 r., oraz z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Warszawie). Jednostka terytorialna Obszary prawnie chronione ogółem Zielone Płuca Polski Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Użytki ekologiczne Pomniki przyrody ha szt. Powiat węgrowski ,9 590, , ,0 119, Gmina Węgrów 1600, ,0-1 Gmina Grębków 900, ,0-12 Gmina Korytnica Gmina Liw 8 505,0 95,4 805, ,0 2,68 2 Gmina Łochów 8493,5 321,0 8475,0-41,03 56 Gmina Miedzna 3377, ,0-13,16 13 Gmina Sadowne ,0 116, ,0-43,72 59 Gmina Stoczek 8 750,0 58, ,0-19,13 39 Gmina Wierzbno 180, ,0-7 Powiat węgrowski położony jest na obszarze funkcjonalnym Zielone Płuca Polski. Obszar ZPP utworzony został na podstawie porozumienia dawnych 5 województw Polski północno-wschodniej, podpisanego w Białowieży 13 maja 1988 r. Celem porozumienia jest realizacja idei ekorozwoju, tj. harmonijnego rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru wraz z racjonalnym wykorzystaniem walorów środowiska przyrodniczego i zasobów kulturowych. Rozwój obszaru odbywać się powinien poprzez: racjonalne wykorzystanie i gospodarowanie zasobami i walorami przyrody, nie dopuszczające do ich degradacji i zubożenia, rozwój rolnictwa ekologicznego i lokalne przetwórstwo wysokiej jakości płodów rolnych, ziół i produktów pszczelarskich, turystykę specjalistyczną, wypoczynek, racjonalne gospodarowanie wodą, energooszczędne inwestowanie z wykorzystaniem lokalnych źródeł, gospodarkę leśną uwzględniającą środowiskową funkcję lasów, kultywowanie i ochronę różnorodności kulturowej. Powiat węgrowski zawdzięcza przynależność do ZPP głównie dzięki malowniczym terenom w dolinie rzeki Liwiec i Bug, które traktowane są jako fenomen przyrodniczy w skali europejskiej. biuro@energologika.pl Strona 30

31 Nadbużański Park Krajobrazowy Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U r. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.) Art mówi iż: Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. Szczególne znaczenie dla powiatu węgrowskiego ma Nadbużański Parki Krajobrazowy, gdyż stanowi aż 30 % jego powierzchni. Park obejmuje w całości miasto i gminę Łochów i gminę Sadowne oraz część gminy: Korytnica, Stoczek, Liw i Miedzna. Został utworzony na mocy Rozporządzenia nr 36/93 Wojewody Siedleckiego z dnia r. Leży on w środkowowschodniej części województwa mazowieckiego, na pograniczu trzech regionów historyczno-kulturowych: Kurpiów, Mazowsza i Podlasia. Park zajmuje obszar ok ,5 ha (wraz z otuliną ponad ,7 ha). W granicach powiatu węgrowskiego Nadbużański Park Krajobrazowy zajmuje obszar ,0 ha, a wraz z otuliną ha. Jest to jeden z większych parków krajobrazowych w Polsce, chroniący prawie 120 km odcinek doliny Bugu. Środowisko przyrodnicze i krajobrazowe Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego jest ewenementem na skalę europejską. Park ten został utworzony właśnie ze względu na nieprzeciętne walory krajoznawcze i przyrodnicze oraz jego reprezentatywność w geograficzno - kulturową. Dużym walorem jest również niski stopień przekształcenia krajobrazu, a zwłaszcza środowisk roślinnych, które w dużym stopniu zachowały cechy zbiorowisk naturalnych lub półnaturalnych. Zasadniczym elementem krajobrazu parku jest szeroka, piaszczysta dolina Bugu urozmaicona tarasami, starorzeczami, wydmami i urwistymi skarpami. Obszar równin polodowcowych przylegających do doliny Bugu poprzecinany jest korytami rzek - dopływów Bugu oraz urozmaicony wzniesieniami morenowymi, wydmami i pagórami kemowymi. W zagłębieniach, pomiędzy wzniesieniami występują często niewielkie jeziorka i torfowiska. W rejonie NPK znajduje się dolny odcinek rzeki Liwiec wraz z ujściem Osownicy oraz znaczna część zlewni Ugoszczy. W parku dominują bory sosnowe porastające ubogich, piaszczystych siedliskach. Na glebach żyźniejszych występują bory mieszane świeże z sosną i domieszką świerka i dębu. Na obrzeżach doliny, w miejscach o wysokim poziomie wód gruntowych rosną lasy bagienne - olsy i łęgi jesionowo- olszowe. Flora parku liczy około 1300 gatunków, w tym 60 gatunków roślin chronionych, m. in. zimoziół północny, wawrzynek wilczełyko, fiołek leśny, lilia złotogłów, widłak goździsty i jałowcowaty. Wilgotne, nadbużańskie łąki, bagna i lasy łęgowe są miejscem gniazdowania i odpoczynku podczas przelotów dla wielu gatunków ptaków wodno- błotnych; bocianów czarnych, żurawi, dzikich gęsi, batalionów, kulików wielkich. W lasach żyją ptaki drapieżne, m.in. orlik krzykliwy, trzmielojad, kobuz, krogulec, pustułka, cietrzewi, jarząbek. Z dużych ssaków żyją łosie, sarny, daniele, dziki, lisy, borsuki, zające i wiewiórki. Spośród ginących gatunków gadów występuje żółw błotny, żmija zygzakowata i padalec. biuro@energologika.pl Strona 31

32 Na terenie Parku występuje wiele zabytków budownictwa wiejskiego, dworskiego i kościelnego oraz miejsc pamięci narodowej. W styczniu 2010 r. Samorząd Województwa Mazowieckiego dokonał połączenia jednostek: 1) Zespołu Parków Krajobrazowych: Mazowieckiego, Chojnowskiego i Brudzeńskiego, 2) Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego 3) Kozienickiego Parku Krajobrazowego. W wyniku połączenia utworzono wojewódzką samorządową jednostkę organizacyjną pod nazwą Mazowiecki Zespół Parków Krajobrazowych z siedzibą w Otwocku Siedlecko - Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie przyrody (Dz. U r. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.) Art. 23 pkt 1: Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Obszary chronionego krajobrazu, obejmują tereny wyróżniające się walorami przyrodniczymi i krajobrazowymi. Prowadzona tam gospodarka powinna gwarantować równowagę biologiczną oraz eliminować działania szkodzące przyrodzie. Siedlecko - Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu powołany został Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach Nr VII/32/77 z dnia 10 czerwca 1977 r., nowelizowany Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach Nr XVII/99/86, oraz Rozporządzeniem Nr 31/98 Wojewody Siedleckiego z r. Obszar rozciąga się na Wysoczyźnie Siedleckiej między Siedlcami a Węgrowem na powierzchni ok ha. Ogólna powierzchnia chronionego obszaru w granicach powiatu węgrowskiego wynosi ha, w tym na terenie gminy Grębków 900 ha, Liw 7700 ha, Wierzbno 180 ha oraz miasta Węgrowa ha. Ponad 70 % powierzchni obszaru użytkowana jest rolniczo, lasy zajmują ok. 9 tys. ha i są dość mocno rozproszone; największym kompleksem jest uroczysko Ruchna. Przez niemal cały obszar przepływa rzeka Liwiec. Na terenie Obszaru stwierdzono 960 gatunków roślin naczyniowych oraz 84 gatunki roślin zarodnikowych i grzybów, w tym: 7 rzadkich gatunków grzybów, 18 porostów, 12 wątrobowców, 9 torfowców oraz 38 mchów właściwych. Wyróżniono blisko 80 gatunków roślin rzadkich Rezerwaty Według przepisów ustawy o ochronie przyrody (Dz. U r. Nr 92 poz. 880 z późn. zm.) Art. 13. pkt 1.: Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, biuro@energologika.pl Strona 32

33 wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.(...). Na terenie powiatu znajduje się 6 rezerwatów przyrody. Są to rezerwaty częściowe pod względem ochronnym, o charakterze leśnym, florystycznym, ornitologicznym, krajobrazowym i torfowiskowym. Pięć z nich zlokalizowanych jest na terenie Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego: rezerwat Czaplowizna, Jegiel, Wilcze Błota, Mokry Jegiel oraz Moczydło. Rezerwat Kantor Stary znajduje się w granicach Siedlecko Węgrowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. 1. Rezerwat Czaplowizna - rezerwat częściowy, utworzony na mocy Zarządzenia MLiPD z dnia 15 grudnia 1980 roku (MP Nr 30 poz.171 z 1980 r.), ma powierzchnię 213,23 ha, z której grunty nieleśne zajmują 18,83 ha. Rezerwat położony jest w obrębie gminy Łochów, na terenie Nadleśnictwa Łochów, leśnictwa Wielgie. Przedmiotem ochrony jest obszar leśny ze stanowiskami wielu chronionych gatunków roślin i ptaków, natomiast celem ochrony zachowanie naturalnych zbiorowisk leśnych, stanowisk roślin chronionych oraz bogatej ornitofauny. Podstawowym walorem przyrodniczym są tutaj naturalne i zbliżone do nich zbiorowiska roślinne takie jak: kontynentalny bór sosnowy świeży, bór sosnowy wilgotny, kontynentalny bór mieszany, ols torfowcowy, łozowisko, torfowisko wysokie oraz brzezina bagienna. W rezerwacie występuje m.in.: widłak goździsty, widłak jałowcowaty, kosaciec syberyjski, kruszczyk szerokolistny, listera jajowata, konwalia majowa, płucnica islandzka i bagno zwyczajne. Na terenie rezerwatu stwierdzono występowanie 46 gatunków ptaków lęgowych, m. in. kruka, jastrzębia, myszołowa, brodźca samotnego, słonkę oraz kilka gatunków dzięciołów i sikor. Na obszar ten dość często zalatuje żuraw oraz ptaki wodno-błotne gnieżdżące się w dolinie Bugu. 2. Rezerwat Jegiel - rezerwat częściowy, utworzony na mocy Zarządzenia MLiPD z dnia 21 września 1981 roku (MP Nr 26 poz. 231 z 1981 r.), obejmuje grunty o powierzchni 18,54 ha w całości zarządzane przez Lasy Państwowe, w tym lasy - 18,37 ha i grunty nieleśne - 0,17 ha. Rezerwat położony jest w gminie Łochów na terenie leśnictwa Szumin. Przedmiotem ochrony jest zachowany w naturalnym stanie fragment lasu obejmujący zbiorowisko świerczyny na torfie, natomiast celem ochrony zachowanie zbiorowiska leśnego boru świerkowego z domieszką olszy, sosny i brzozy, rosnącego na glebie torfowej. Podstawowym walorem przyrodniczym jest występowanie borealnej świerczyny na torfie będącej rzadkością na Nizinie Południowopodlaskiej w tzw. pasie bezświerkowym. Świerczyna zajmuje wąski, od kilkunastu do kilkudziesięciu metrowy pas między rozległym zabagnieniem Doliny Bugu, a tarasem nadzalewowym. W części północnej wytworzyły się zbiorowiska olsów: porzeczkowego i torfowcowego oraz niewielkie płaty kontynentalnego boru bagiennego i łęgu jesionowo-olszowego. W rezerwacie występuje wiele gatunków roślin chronionych m.in. widłak torfowy, widłak goździsty i widłak jałowcowaty oraz rosiczka okrągłolistna, listera jajowata i bagno zwyczajne. Ciekawostką rezerwatu są drzewostany świerkowe z udziałem drzew wiekowych, w tym dwa pomniki przyrody. biuro@energologika.pl Strona 33

34 3. Wilcze Błota - rezerwat częściowy, utworzony na mocy Zarządzenia MOŚZNiL z dnia 14 czerwca 1996 roku (MP Nr 42 poz. 413 z 1996 r.), obejmujący powierzchnię 89,26 ha, jest w całości administrowany przez Lasy Państwowe. Położony jest w obrębie leśnym gminy Łochów na terenie leśnictwa Kamionna. W rezerwacie dominują lasy o powierzchni 50,00 ha, a Grunty nieleśne (łąki i pastwiska 38,31 ha). Przedmiotem ochrony jest atrakcyjny krajobrazowo obszar bagien, torfowisk i łąk wraz z sąsiadującymi od północnego-zachodu borami świeżymi i wilgotnymi oraz olsami. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych zróżnicowanego pod względem florystycznym, fitosocjologicznym i krajobrazowym torfowiska, z przyległymi do niego olsami i borami. Podstawowym walorem rezerwatu jest kompleks bagien, torfowisk i podmokłych łąk, zachowanych w stanie zbliżonym do naturalnego. Zlokalizowane są one w południowej i wschodniej części obiektu. Ta część rezerwatu jest nieco gorzej zachowana ze względu na znaczne przesuszenie. Część północna i zachodnia to bardzo dobrze zachowane zbiorowiska leśne borów i olsów, często o charakterze zbliżonym do naturalnego. Szczególnie dobrze wykształcone są miejscami płaty olsu torfowcowego, o kępkowo dolinkowej strukturze. W rezerwacie stwierdzono występowanie storczyków: kukułki szerokolistnej Dactylorhiza majalis, kukułki plamistej Dactylorhiza maculata i kruszczyka szerokolistnego Epipactis helleborine. Występują tu również dwa gatunki widłaków: goździsty i jałowcowaty. Występuje tu ok. 50 gatunków ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych. 4. Mokry Jegiel - rezerwat utworzono rozporządzeniem wojewody mazowieckiego w 2002 r. Obejmuje on powierzchnię 116,13 ha gruntów w leśnictwie gminy Sadowne. Za główny cel ochrony uznano: zachowanie siedlisk przyrodniczych o charakterze zbiorowisk borowych, olsowych i łęgowych oraz wilgotnych łąk, będących miejscem występowania oraz gniazdowania wielu rzadkich gatunków ptaków. Powierzchniowo dominują lasy zajmujące 112,40 ha. Teren łagodnie opada w kierunku północnym, gdzie granicą rezerwatu jest niewielki ciek wodny Kanał Kacapski. Część południowa położona jest na tarasie nadzalewowym Bugu, z lokalnymi obszarami zwydmień. Powierzchniowo dominują tu lasy, głównie olsy, niewielkie powierzchnie zajmują drzewostany sosnowe. Na całej powierzchni przeważają płaty zespołu olsu porzeczkowego. Na mniejszych powierzchniach zinwentaryzowano (dokumentacja rezerwatu) łęgi olszowo-jesionowe i wiązowo-jesionowe. Do najciekawszych roślin występujących w rezerwacie należą: wielosił błękitny Polemonium coeruleum, nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum, goździk pyszny Dianthus superbus, nerecznica grzebieniasta Dryopteris cristata i listera jajowata Listera ovata. Ogółem stwierdzono tu 202 gatunki roślin naczyniowych. Bogata jest awifauna rezerwatu licząca 50 gatunków lęgowych, z których najciekawsze to: dudek Upupa epops, żuraw Grus grus, lerka Lullula arborea, orlik krzykliwy Aquilla pomarina, samotnik Trinia ochropus, i kszyk Gallinago gallinago. 5. Moczydło - rezerwat częściowy utworzony na mocy Zarządzenia MOŚZNiL z dnia 9 października 1991 roku (MP Nr 38 poz. 273 z 1991 r.), obejmujący biuro@energologika.pl Strona 34

35 powierzchnię58,08 ha, w całości jest administrowany przez Lasy Państwowe. Rezerwat położony jest w obrębie leśnym Węgrów na terenie leśnictwa Stoczek. W strukturze użytkowania gruntów dominują lasy - 50,67 ha, a bagna stanowią 6,78 ha. Przedmiotem ochrony jest śródleśne jezioro wraz z otaczającymi je torfowiskami i drzewostanami, wspólnie tworzącymi miejsca lęgowe rzadkich gatunków ptaków. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych stanowisk lęgowych rzadkich i zagrożonych gatunków ptaków oraz śródleśnego jeziora wraz z stanowiskami roślin chronionych. Najcenniejszą pod względem przyrodniczym częścią rezerwatu jest zarastające śródleśne jeziorko, zasiedlane przez szereg gatunków ptaków i płazów. Stwierdzono tu występowanie ponad 48 gatunków ptaków lęgowych (m.in.: perkozka, czernicy, cyraneczki, kurki wodnej, błotniaka stawowego i brodźca samotnego), oraz blisko 18 zalatujących (w tym: żurawia, cyranki, rybitwy zwyczajnej i mewy śmieszki). W okolicznych lasach występują m.in. takie gatunki jak: jastrząb, myszołów, kruk i turkawka oraz kilka gatunków dzięciołów, pokrzewek i muchołówek. Gromadę płazów reprezentuje żaba wodna oraz ropuchy: szara i zielona. W rezerwacie przeważają zbiorowiska borów, w tym: suboceaniczny bór sosnowy świeży, bór sosnowy wilgotny i bór bagienny. Na zachód od jeziorka występuje mały płat jegla. Wokół jeziorka wytworzyło się torfowisko wysokie. Do ciekawszych roślin występujących w rezerwacie należą: grzybienie białe, traganek szerokolistny, bagno zwyczajne i wawrzynek wilczełyko. 6. Kantor Stary - rezerwat częściowy, utworzony na mocy Zarządzenia MOŚZNiL z dnia 14 czerwca 1996 roku (MP Nr 42 poz. 408 z 1996 r.), obejmujący powierzchnię 95,43 ha jest w całości administrowany przez Lasy Państwowe. Rezerwat położony jest w obrębie leśnym Węgrów na terenie leśnictwa Ruchna. W strukturze użytkowania gruntów dominują lasy zajmujące 93,06 ha. Przedmiotem ochrony jest kompleks dobrze zachowanych lasów sosnowo jesionowo - dębowych tworzących zbiorowiska grądów: wysokich, typowych i niskich, oraz łęgu jesionowo-wiązowego, natomiast celem ochrony zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych wielogatunkowych drzewostanów z udziałem wielu wiekowych drzew. Osobliwością rezerwatu jest bardzo rzadka ozorka zielona Coeloglossum viride. Ponadto występują: podkolan biały Platanthera bifolia, kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, gnieźnik leśny Neottia nidus-avis, wawrzynek wilczełyko Daphne mezereum oraz pełnik europejski Trollius europaeus. Ciekawym elementem flory rezerwatu jest obecność kilku gatunków o charakterze górskim: jarzmianki większej Astrantia major, zdrojówki rutewkowatej Isopyrum thalictroides, biedrzeńca większego Pimpinella major i in. W rezerwacie występuje wiele gatunków ptaków, m.in.: bocian czarny, trzmielojad, krogulec i brodziec samotny. Rezerwat, położony w blisko tysiąchektarowym uroczysku jest również ostoją dla jeleni, dzików i saren Pomniki przyrody Pomniki przyrody to pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich biuro@energologika.pl Strona 35

36 skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Zgodnie z rozporządzeniem Wojewody Mazowieckiego z dnia 2 marca 2009 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody położonych na terenie powiatu węgrowskiego ( rozp. Nr 7 Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 36 poz. 861 oraz Nr 8 Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 36 poz. 862) na terenie powiatu występuje 197 pomników przyrody. Dominującą liczbę pomników przyrody powiatu stanowią stare okazy drzew, zarówno pojedyncze o pięknym pokroju, jak i grupy drzew skupione w alejach lub kępach. Ustanowiono 197 pomników przyrody, w tym: 148 sztuk pojedynczych drzew, 41 grup drzew, 6 tworów przyrody nieożywionej głazy narzutowe, stanowisko przyrody ożywionej kolonia mrowisk o pow. 2,72 ha, stanowisko grzyba podziemnego o pow. 0,13 ha. Największa liczba pomników przyrody występuje na terenie gmin Sadowne (59) i Łochów (56), najmniej w gminie Liw (2) oraz Węgrowie (1) Użytki ekologiczne Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. ( Dz. U nr 92 poz. 880 z późn. zm.) użytki ekologiczne to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania. Rozporządzenie Nr 72 Wojewody Mazowieckiego z dnia 08 lipca 2005r. w sprawie użytków ekologicznych (Dz. Urz. Woj. Maz ) oraz rozporządzenie Nr 35 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lipca 2007r. zmieniające rozporządzenie w sprawie użytków ekologicznych (Dz. Urz. Woj. Maz ) ustanowiły na terenie powiatu węgrowskiego 19 użytków ekologicznych o łącznej powierzchni 119,72 ha. Celem szczególnym ochrony objęto bagna i zbiorniki wodne i jeziorka śródleśne występujące w gminach Łochów (41,03 ha), Sadowne (43,72 ha), Stoczek (19,13 ha), Miedzna (13,16 ha) i Liw (2,68 ha). biuro@energologika.pl Strona 36

37 Rysunek 8. Obszary cenne przyrodniczo podlegające ochronie na terenie Powiatu Węgrowskiego. Strona 37

38 Ochrona gatunkowa Zgodnie z art. 46 pkt. 1 ustawy o ochronie przyrody (Dz. U nr 92 poz. 880 z późn. zm.): ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. W powiecie węgrowskim występuje szereg cennych i zagrożonych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, które są prawnie chronione (umieszczone w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin i Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jak również na Czerwonej Liście Roślin Naczyniowych) m.in.: dzwonecznik wonny, czarcikęsik Kluka, traszka grzebieniasta, pachnica dębowa. Wiele gatunków zamieszkuje tereny najmniej przekształcone przez człowieka tj. NPK, rezerwaty. W latach Mazowiecki Zespół Parków Krajobrazowych realizował zadania dotyczące ochrony cennych i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, m.in.: realizacja programu Pomagamy dziuplakom w Nadbużańskim Parku Krajobrazowym, program aktywnej ochrony pełnika europejskiego w Nadbużańskim Parku Krajobrazowym Międzynarodowy system przyrodniczy Teren powiat węgrowskiego objęty jest następującymi międzynarodowymi systemami przyrodniczymi: 1. Europejska Sieć Ekologiczna (EECONET), której jednym ze składników jest Krajowa Sieć Ekologiczna (ECONET-PL), 2. Program CORINE, 3. Europejka Sieć Ekologiczna Natura Krajowa Sieć Ekologiczna (ECONET Polska) Krajowa Sieć Ekologiczna ECONET Polska jest wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu. Obszary węzłowe wyróżniają się z otoczenia bogactwem różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Często stanowią ważne ostoje dla gatunków rodzimych i wędrownych, wśród nich znaczna część to gatunki rzadkie lub zagrożone wyginięciem. W zasięgu terytorialnym powiatu węgrowskiego występują fragmenty dwóch obszarów węzłowych o znaczeniu krajowym, obejmujące Dolinę rzeki Liwiec (13K) oraz Obszar Doliny Dolnego Bugu (24M). biuro@energologika.pl Strona 38

39 Korytarze ekologiczne są to struktury przestrzenne, które umożliwiają rozprzestrzenianie się gatunków pomiędzy obszarami węzłowymi. Przyjmują zazwyczaj postać form liniowych, rozciągających się wzdłuż dolin rzek lub głównych kompleksów leśnych. Najważniejszym zagrożeniem dla funkcjonowania korytarzy ekologicznych jest przerywanie ich ciągłości poprzez m.in.: - przebieg elementów infrastruktury technicznej: linie drogowe i kolejowe oraz linie energetyczne, które zakłócają migrację zwierząt i odstraszają z terenów bytowania; - zabudowę hydrotechniczną; - brak przepustów i przejść dla zwierząt głównie na trasach szybkiego ruchu; - wylesianie i rozwój obszarów zabudowanych. Ochrona korytarzy ekologicznych powinna polegać na: - uwzględnieniu korytarzy ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego; - budowie przejść umożliwiających migrację zwierząt przy drogach przecinających korytarze ekologiczne; - umieszczaniu odpowiednich znaków informujących oraz ograniczających prędkość; - ochronie dolin rzecznych poprzez m.in.:, regulację koryta rzecznego, udrażnianie rzek, zaniechanie zabudowy brzegów, rewitalizację najbardziej zdegradowanych odcinków rzek; - zalesieniu obszarów, gdzie płaty lasu w obrębie korytarza ekologicznego są oddalone od siebie na odległość powyżej 1 km, z wyłączeniem cennych przyrodniczo siedlisk nieleśnych; - ochronie przed dalszą zabudową odcinków korytarzy ekologicznych o znacznych przewężeniach spowodowanych bezpośrednim sąsiedztwem terenów zurbanizowanych Program CORINE Program CORINE jest przeznaczony dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. Tworzy go wiele projektów dotyczących standaryzacji i gromadzenia informacji o elementach przyrodniczego środowiska europy. CORINE stanowi podstawę dla systemu obszarów chronionych NATURA 2000 opartego na europejskiej sieci ekologicznej ECONET. W Polsce program CORINE jest realizowany w trzech działach tematycznych: CORINE land cover (gromadzi informacje dotyczące użytkowania ziemi), CORINAIR (inwentaryzacja emisji zanieczyszczeń), CORINE biotopes (typowanie ostoi przyrodniczych, sporządzanie opisu bogactwa przyrodniczego) Natura 2000 Natura 2000 jest to program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu obszarów objętych ochroną przyrody. Celem programu jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, ale też typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk biuro@energologika.pl Strona 39

40 przyrodniczych. Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów. Działanie,,Europejskiej Sieci Ekologicznej opiera się na tradycyjnych metodach ochrony: ochrona obszarowa i gatunkowa. Jej podstawę prawną stanowią dwa akty prawne: Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa). Celem jest ochrona i zachowanie populacji ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim na obszarze Europy, a także gatunków związanych ze środowiskiem morskim i czasowo z kontynentem europejskim. Dyrektywa zawiera listę gatunków ptaków rzadkich i zagrożonych wyginięciem z powodu zmian zachodzących w ich siedliskach, które muszą być chronione, by umożliwić zagrożonym gatunkom przetrwanie i rozród. W Polsce występuje 267 gatunków ptaków z Dyrektywy Ptasiej i dla nich są tworzone Obszary Specjalnej Ochrony (OSO). Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory) ma na celu ochronę różnorodności biologicznej na terenie krajów unijnych, poprzez ochronę naturalnych siedlisk przyrodniczych, zagrożonych lub reprezentatywnych dla wyróżnionych regionów biogeograficznych oraz zachowanie siedlisk roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku. Dla nich wytypowano Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO), gdzie stosowane są konieczne działania ochronne w celu zachowania siedlisk przyrodniczych i populacji gatunków, dla których obiekt został wyznaczony. Siedliska przyrodnicze są to obszary lądowe lub wodne, naturalne lub półnaturalne, wyodrębnione na podstawie cech geograficznych, abiotycznych i biotycznych środowiska. W Polsce występuje ich 76 i odpowiadają one różnym zbiorowiskom roślinnym. W obszarze terytorialnego zasięgu powiatu węgrowskiego znajdują się sześć obszarów Natura Są to trzy Obszary Szczególnej Ochrony Ptaków (OSO): Dolina Dolnego Bugu PLB Dolina Liwca - PLB Dolina Kostrzynia - PLB oraz trzy Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOO): Ostoja Nadbużańska - PLH Kantor Stary - PLH Ostoja Nadliwiecka - PLH Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Dolina Dolnego Bugu PLB Obszar został zatwierdzony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 w sprawie obszarów szczególnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313). Obejmuje powierzchnię ,8 ha, w tym obszary położone w granicach powiatu węgrowskiego ,5 ha: na terenie gminy Łochów o powierzchni 1 955,3 ha, oraz 5 784,2 ha w obrębie gminy Sadowne. Cały obszar obejmuje ok. 260 kilometrowy odcinek Dolnego Bugu od ujścia Krzny do Zalewu Zegrzyńskiego. Największą powierzchnię zajmują suche ekstensywnie użytkowane biuro@energologika.pl Strona 40

41 pastwiska. Obszary bagienne skupiają się okolicy ujścia dopływów oraz odciętych starorzeczy. Same koryto rzeki stanowi w niewielkim stopniu przekształcony przez człowieka krajobraz z nieuregulowanymi brzegami, licznymi łachami, płyciznami; brzegi porastają zarośla wierzbowo topolowe. Na terenie Doliny Dolnego Bugu występuje około 38 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej i 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Jest to jedno z nielicznych stanowisk gadożera w Polsce. W okresie lęgowym gniazdują tu następujące gatunki: bączek, bocian czarny, brodziec piskliwy, czajka, cyranka, czapla siwa, krwawodziób, gadożer, kszyk, kulik wielki, płaskonos, podróżniczek, rybitwa białoczelna, rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, rycyk, sieweczka obrożna, zimorodek. W dużym zagęszczeniu występuje bocian biały i derkacz. Występują ciekawe gatunki bezkręgowców np. pająki: Agyneta affinis, Agyneta saxatilis, Chocorna picinus, Enoplognatha thoracica i.in. Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Dolina Liwca PLB Obszar Dolina Liwca o powierzchni 27431,51 ha, został zatwierdzony Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z 2004 Nr 229, poz. 2313). Aktualnie obowiązującym aktem prawnym dla tego obszaru jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 Nr 25, poz. 133). Na terenie powiatu węgrowskiego zajmuje ona powierzchnię 7 429,8 ha w następujących gminach: w gminie Węgrów (109,9 ha), Grębków (699,9 ha), Korytnica (2 438,7 ha), Liw (2 593,3 ha), Łochów (1 535,2 ha), Wierzbno (52,8 ha). Teren ten rozciąga się nad rzeką Liwiec, będącej dopływem Bugu. Rzeka Liwiec posiada urozmaicone brzegi - od wysokich skarp po płaskie mielizny, otwierające widok na rozległe, malowniczo położone łąki i pastwiska. Częściowo jest ona uregulowana, choć występują również odcinki o charakterze naturalnym, lokalnie w dolinie napotyka się na wtórne zabagnienia. Obszar doliny pokryty jest głównie przez łąki i pastwiska, nielicznie występują łęgi olchowe i olchowo-jesionowe oraz niewielkie skupiska lasów iglastych. Dolina Liwca jest cenną ostoją ptaków wodno-błotnych, w której występuje, co najmniej 20 gatunków ptaków z załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz 5 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi, są to m.in.: cyraneczka, cyranka, kulik wielki, rybitwa białowąsa, brodziec piskliwy, perkoz rdzawoszyi, rycyk czy ortolan. Dużym zagrożeniem tego regionu były przeprowadzane na początku lat 90-tych melioracje osuszające tereny lęgowe wielu gatunków ptaków. Na terenie Doliny Liwca wyznaczono Siedlecko-Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków (OSO) Dolina Kostrzynia PLB Dolina Kostrzynia zajmuje powierzchnię 14376,13 ha. Po raz pierwszy została zatwierdzona Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179, biuro@energologika.pl Strona 41

42 poz. 1275). Na terenie powiatu węgrowskiego obszar ten zlokalizowany jest w gminie Grębków. Ostoja obejmuje dolinę rzeki Kostrzyń oraz przyległe lasy łęgowe i olsy porzeczkowe. Typowy dla tej ostoi jest krajobraz antropogeniczny ze stawami hodowlanymi. W ostoi występują też niewielkie fragmenty krajobrazu rolniczego z polami uprawnymi i łąkami położonymi w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Lokalnie dobrze zachowane zostały również płaty torfowisk niskich. W ostoi stwierdzono występowanie 20 gatunków ptaków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. 3 gatunki zostały zamieszczone na liście zagrożonych ptaków w Polskiej czerwonej księdze zwierząt. Występują tu m.in.: bąk, bielik, orlik krzykliwy, derkacz, rybitwa czarna i zielonka. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) Ostoja Nadbużańska PLH Obszar Natura 2000 Ostoja Nadbużańska o powierzchni ,74 ha, został po raz pierwszy zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z dnia r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG trzeciego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składającego się na kontynentalny region biogeograficzny (nr aktu normatywnego C(2009) 10422), opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 2 lutego 2010 r. Ostoja Nadbużańska niemal całkowicie zawiera się w poprzednio opisanym obszarze jakim jest Dolina Dolnego Bugu. Obejmuje ok. 260 km odcinek doliny Bugu od ujścia Krzny do Jeziora Zegrzyńskiego. Większość doliny pokrywają suche, ekstensywnie użytkowane pastwiska. Obszary bagienne są usytuowane głównie przy ujściach rzek, dopływów Bugu oraz wokół pozostałych fragmentów dawnych koryt rzecznych. Koryto Bugu jest w większości nie zmienione przez człowieka, pozostały tu liczne, piaszczyste wyspy, nagie lub porośnięte wierzbowymi lub topolowymi łęgami nadrzecznymi, z dobrze rozwiniętymi zaroślami wierzbowymi. Pierwsza trasa rzeki obfituje w starorzecza, zróżnicowana pod względem wielkości, głębokości i stopnia porośnięcia przez roślinność wodną. Lasy zajmują niecałe 20% obszaru. Dominują siedliska nieleśne: łąki i pastwiska oraz uprawy rolnicze. Jest to jeden z najważniejszych obszarów dla ochrony ichtiofauny w Polsce. Obejmuje ona 10 gatunków ryb z II Załącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG, z koza złotawą i kiełbiem białopłetwym oraz stanowiska rzadkich gatunków roślin tj. starodub łąkowy, sasanka otwarta, leniec bezpodkwiatowy. Obszar charakteryzuje bogata fauna bezkręgowców, m.in. interesujące gatunki pająków. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) Kantor Stary PLH Obszar zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z dnia r. Na terenie powiatu węgrowskiego zajmuje powierzchnię 95,43 ha w granicach gminy Liw. Obszar pokrywa się przestrzennie z istniejącym rezerwatem leśnym (o tej samej nazwie). Leży na skraju większego zwartego kompleksu leśnego (1500 ha). Na terenie obszaru dobrze zachowane lasy grądowe i łęgowe oraz liczne drzewa pomnikowe. Kompleks leśny otaczają pola uprawne. biuro@energologika.pl Strona 42

43 Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk (SOO) Ostoja Nadliwiecka PLH Ostoja Nadliwiecka o powierzchni 13622,72 ha, został po raz pierwszy zatwierdzony Decyzją Komisji Europejskiej z dnia r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG czwartego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składającego się na kontynentalny region biogeograficzny (nr aktu normatywnego C(2010) 9669), opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej w dniu 8 lutego 2011 r. Obszar swym zasięgiem obejmuje dolinę Liwca od jego źródeł, aż do ujścia oraz znajdujące się cztery kompleksy stawów rybnych. Na niektórych odcinakach rzeka ma naturalny, meandrujący charakter. Lokalnie w wielu miejscach postępuje wtórne zabagnienie. W dolinie przeważają łąki i pastwiska. Urozmaiceniem krajobrazu są olsy, łęgi, zarośla wierzbowe, starorzecza i torfowiska niskie. Jest to jeden z najbogatszych pod względem przyrodniczym obszarów Niziny Południowopodlaskiej. Po dolinie Bugu jest to najważniejsza na Mazowszu ostoja Ostericum palustre (starodub łąkowy) gatunku wymienionego w Dyrektywie Siedliskowej. Stwierdzono tu również w latach 80-tych Liparis loesela (lipiennik loesela). Oba wymienione gatunki, podobnie jak rosnące tu: Cyperus flavescens (cibora żółta), Lythrum hyssopifolia (krwawnica wąskolistna ) i Betula humilis (brzoza niska), figurują w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin. Dolina Liwca szczególne znaczenie ma dla ochrony brzozy niskiej. Osobliwością tego terenu są zbiorowiska namułkowe, które wykształcają się na osuszonych dnach stawów rybnych oraz niewielkie płaty torfowisk węglanowych. Obszar stanowi ostoje dla wielu gatunków chronionych oraz zagrożonych regionalnie jak i w skali kraju. Dolina Liwca jest Obszarem ważnym również dla fauny. Szczególne znaczenie ma dla ptaków (Ostoja ptasia o randze europejskiej E50), ichtiofauny oraz wydry i bobra. Stanowi ważny korytarz ekologiczny. Obszar ma również duże znaczenie pod względem biogeograficznym. Stanowi m.in. najdalej wysunięte na północ miejsce występowania ważki Orthertrum albistylum stanowiąc granicę jej zasięgu. Zagrożeniem jest przede wszystkim odwodnienie terenu na skutek melioracji, zaniechanie użytkowania łąkowo-pasterskiego, zmiana użytkowania gruntów, zabudowa. Ostoja Nadliwiecka stanowi bezpośredni łącznik pomiędzy elementami sieci ekologicznej Natura 2000, do której należą: dolina Bugu (PLB , PLH ), dolina Kostrzynia (PLB ) oraz zgłoszony w ramach Shadow List obszar Rogoźnica. Dodatkowo poprzez swoje dopływy spina również w jeden ekologiczny system rozległy kompleks Lasów Łukowskich (projektowana ostoja ptasia OSO - Lasy Łukowskie i projektowany w ramach Shadow List SOO - Jata) oraz Kantor Stary (PLH ). Jeśli uwzględni się fakt łączności doliny Bugu z Pojezierzem Łęczyńsko - Włodawskim oraz z Puszczą Białowieską (za pośrednictwem Puszczy Mielnickiej) wyraźnie widać wyjątkową rolę Ostoi Nadliwieckiej jako ważnego szlaku migracyjnego, zwłaszcza dla dużych gatunków ssaków. Wysoki walor przyrodniczy doliny Liwca dodatkowo podkreśla wyznaczenie w jej obrębie obszaru Natura 2000 na mocy Dyrektywy Ptasiej (PLB ). biuro@energologika.pl Strona 43

44 2.10. Przemysł Powiat węgrowski leży w dogodnym położeniu, przebiegają przez niego ważne szlaki komunikacyjne, a jest więc terenem atrakcyjnym pod względem inwestycyjnym. Powiat ma charakter rolniczo przemysłowy. Na dzień r. zarejestrowanych było 4474 podmiotów gospodarczych zajmujących się m.in. handlem, usługami i produkcją rolno spożywczą opartą na miejscowej bazie surowcowej. W przekroju powiatu dominuje sektor prywatny. Największy udział w ogólnej liczbie przedsięwzięć na terenie powiatu mają usługi (65%), następnie przemysł i budownictwo (28,1%), natomiast rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo stanowi tylko 6,4 % podmiotów gospodarczych. Większe zakłady produkcyjne zlokalizowane są głównie w stolicy powiatu - Węgrowie oraz w mieście i gminie Łochów. Funkcjonują zakłady mleczarskie oraz firmy zajmujące się produkcją maszyn rolniczych na skalę krajową i światową. Na terenie powiatu kwitnie przemysł meblarski a samo miasto Węgrów, niekiedy nazywane jest małym zagłębiem meblarskim. Najbardziej znanym przedsiębiorstwem z terenu powiatu jest zakład mleczarski Hochland. W Węgrowie obecny jest także kapitał holenderski, firma ADDIT - która jest producentem systemów oraz kompletnych maszyn i urządzeń do kopiarek, maszyn drukarskich i szaf do systemów elektrycznych i elektronicznych. Branżę budowlaną reprezentują: Przedsiębiorstwo Robót Drogowo - Mostowych MIKST oraz mniejsze firmy remontowo - budowlane. Obszar Nadbużański powiatu węgrowskiego należy do nisko uprzemysłowionych, co jest zjawiskiem korzystnym z punktu widzenia ochrony jego walorów przyrodniczych. Rysunek 9. Podmioty gospodarcze Powiatu Węgrowskiego według rodzajów działalności (dane z Głównego Urzędu Statystycznego). biuro@energologika.pl Strona 44

45 2.11. Infrastruktura Prowadzona działalność gospodarcza wywiera wpływ na rozwój infrastruktury technicznej i powoduje konieczność dostosowania jej rozwoju do potrzeb prowadzonej i rozwijanej w przyszłości działalności. Rozwój infrastruktury technicznej i unowocześniane procesy technologiczne wpływają na ograniczenie ujemnego oddziaływania prowadzonej działalności na środowisko naturalne Zaopatrzenie w wodę Na terenie powiatu węgrowskiego system zaopatrzenia w wodę bazuje na ujęciach wód podziemnych z piętra trzeciorzędowego i czwartorzędowego. Dostarczana woda spełnia wymagane normy sanitarne i pokrywa zapotrzebowanie na cele bytowo-gospodarcze i przeciwpożarowe. Całkowita długość sieci wodociągowej powiatu węgrowskiego wynosi 1 154,31 km (stan na r.). Większość gmin powiatu węgrowskiego może pochwalić się wysokim poziomem zwodociągowania. Najlepsza sytuacja pod względem zaopatrzenia ludności w infrastrukturę wodociągową występuje na terenie gminy Stoczek, najgorsza w gminie Wierzbno. Na przestrzeni pięciu ostatnich lat ( ) długość sieci wodociągowej wzrosła o 13,8%. Wzrosła również liczba podłączonych budynków mieszkalnych do sieci. W analogicznym okresie lat liczba przyłączy wodociągowych wzrosła z do Tabela 8. Sieć wodociągowa powiatu węgrowskiego (dane GUS stan na r. oraz urzędy gmin). L.p. Gmina Długość sieci (km) Ilość przyłączy wodociągowych (szt.) % zwodociągowania Woda dostarczona gospodarstwom domowym (tyś.m 3 ) 1 Gmina Węgrów 78, ,5* 540,0 2 Gmina Grębków 115, ,5 148,6 3 Gmina Korytnica 161, ,5 150,0 4 Gmina Liw 161, ,5 5 Gmina Łochów 206, ,8* 404,5 6 Gmina Miedzna 119, ,6 179,9 7 Gmina Sadowne 140, ,0 8 Gmina Stoczek 141, ,8 9 Gmina Wierzbno 30, ,5 *stan na r. Zaopatrzenie w wodę mieszkańców powiatu odbywa się poprzez eksploatację ok. 100 studni głębinowych stanowiących własność poszczególnych gmin. W większości to studnie czynne, ok. 40% studni ma charakter rezerwowy i awaryjny. biuro@energologika.pl Strona 45

46 Ilość wody dostarczonej do gospodarstw domowych w 2011 r. wyniosła m 3, w przeliczeniu na 1 mieszkańca zużycie wody wyniosło ok. 25 m 3 /rok. Zgodnie z art. 37 pkt. 1, art. 122 ust. 1 pkt. 1, art. 131 ustawy z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 239, poz z 2005 r. tekst jednolity z późn. zm.) pobór wód podziemnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Starostwo Powiatowe w Węgrowie wydało 7 pozwoleń wodno prawych na pobór wód dla potrzeb wodociągu wiejskiego: 1) Wodociąg wiejski KRYPY gm. Wierzbno, 2) Wodociąg wiejski JARTYPORY gm. Liw, 3) Wodociąg wiejski GÓRKI GRUBAKI gm. Korytnica, 4) Wodociąg wiejski PNIEWNIK gm. Korytnica, 5) Wodociąg wiejski OSTRÓWEK gmina Łochów, 6) Wodociąg wiejski POLKÓW SAGAŁY gmina Grębków, 7) Wodociąg wiejski KOPCIE. Mieszkańcy powiatu w zakresie dostarczania wody obsługiwani są przez: Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Węgrowie obsługujące miasto Węgrów oraz wsie Jarnice, Ruchna, Ruchenka (należące do gminy Liw), Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji w Węgrowie obsługujący gminy Korytnica, Miedzna, Liw (bez wsi: Jarnice, Ruchna, Ruchenka) i Wierzbno ( bez wsi Majdan), Zakład Gospodarki Komunalnej w Sadownem obsługujący gminę Sadowne, Zakład Gospodarki Komunalnej w Stoczku obsługujący gminę Stoczek, Zakład Gospodarki Komunalnej w Łochowie obsługujący gminę Łochów, Zakład Gospodarki Komunalnej w Grębkowie obsługujący gminę Grębków, Zakład Gospodarki Komunalnej w Kałuszynie (powiat miński) obsługujący wieś Majdan. Na terenie powiatu woda pobierana na potrzeby ludności wymaga niewielkiego uzdatniania. Funkcjonują liczne stacje uzdatniania wody (SUW). Stosowane przez stacje technologie uzdatniania opierają się głównie na napowietrzaniu i filtracji, a niekiedy także odmanganianiu i odżelazianiu oraz w zależności od potrzeb na dezynfekcji. Przykładowe stacje uzdatniania wody w powiecie węgrowskim oraz stosowane technologie: 1. Stacja Uzdatniania Wody w Sadownem (obsługiwana przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Sadownem) stacja wodociągu grupowego Sadowne jest usytuowana na gruntach wsi Ocięte, przy drodze krajowej nr 50. Źródłem wody dla wodociągu jest ujęcie wody podziemnej składające się z trzech studni głębinowych położonych na terenie stacji wodociągowej. Wydajność studni przy przewidywanym poborze nie pokrywa zapotrzebowania na wodę dlatego też na terenie stacji wykonano dwa zbiorniki wyrównawcze wody czystej o pojemności 150 m 3 każdy. Zapewniają biuro@energologika.pl Strona 46

47 one odpowiednia ilość wody w okresie maksymalnego jej zapotrzebowania. Proces uzdatniania wody składa się z napowietrzania wody oraz filtracji na filtrach ciśnieniowych zamkniętych (odżelaziająco odmanganiajace). Stacja Uzdatniania Wody Ocięte zasila w wodę północną i zachodnią część gminy Sadowne. 2. Stacja Uzdatniania Wody w Stoczku (obsługiwana przez Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Stoczku) - współpracuje ze stacją wodociągową Stare Lipki, źródłem wody dla tego wodociągu grupowego jest ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych, składające się z trzech studni nr 1 i 2 (podstawowe) oraz nr 3 (awaryjna). Wydajność tego zestawu wynosi Q = 256,3m3/h. Woda pobierana jest ze studni głębinowych za pomocą pomp i kierowana do urządzeń stacji wodociągowej, gdzie poddawana jest uzdatnieniu polegającemu na usunięciu nadmiernych związków żelaza i manganu. 3. Stacja Uzdatniania Wody w Starych lipkach gm. Stoczek. Współwłaścicielami SUW są gmina Stoczek i Sadowne. Stacja została zaprojektowana w układzie dwustopniowego pompowania. W układzie technologicznym stacji są dwa zbiorniki retencyjne stalowe wody uzdatnionej o pojemności 100m³ każdy. Woda podziemna ujmowana jest dwiema studniami głębinowymi: studnia nr 2 (podstawowa) o zasobach eksploatacyjnych 34,4m³/h i depresji 6,7m oraz studnia nr 1 (awaryjna) o zasobach eksploatacyjnych 34,4m³/h i depresji s=6,7m. 4. Stacja Uzdatniania Wody w Węgrowie (administrowana przez PWiK Sp. z o.o. w Węgrowie). W latach przeprowadzono gruntowną modernizację SUW. Wykonane działania doprowadziły do znacznego ograniczenia energochłonności poszczególnych obiektów oraz poprawy ich estetyki. Stacja może praktycznie funkcjonować bezobsługowo, jest w pełni zautomatyzowana i sterowana z poziomu jednego stanowiska komputerowego. Źródłem wody dla istniejącego wodociągu są cztery studnie głębinowe, pracujące w różnych konfiguracjach, w zależności od wielkości zapotrzebowania wody. Wszystkie studnie ujmują do eksploatacji czwartorzędowe piętro wodonośne. Woda z ujęć kierowana jest do aeratorów Dn 1200, gdzie następuje intensywne napowietrzanie w celu utlenienia żelaza dwuwartościowego do trójwartościowego oraz manganu na wyższy stopień wartościowości. Następnie woda przepływa na filtry pośpieszne, zamknięte o średnicy Dn 2400 (cztery zestawy po 2 sztuki). Na filtrach zachodzą procesy uzdatniania wody, tj. redukcja zawartości związków żelaza i manganu. Po przejściu przez urządzenia filtrujące, woda kierowana jest do zbiornika magazynowego wody (2 szt.), a z niego za pomocą pompowni II-go stopnia do miejskiej sieci wodociągowej. W razie potrzeby uzdatniona woda poddawana jest procesowi chlorowania. 5. Stacja Uzdatniania Wody w Łosiewicach gm. Łochów. SUW w Łosiewicach oddano do użytkowania w 1995 r. Źródłem wody dla tego wodociągu grupowego jest ujęcie wody podziemnej z utworów czwartorzędowych, składające się z trzech studni nr 1 i 2 (podstawowe) oraz nr 3 (awaryjna). W związku z tym, że wydajność studni nie pokrywa bezpośredniego zapotrzebowania wody, stacja została zaprojektowana w układzie dwustopniowego pompowania. I - stopień stanowią pompy głębinowe, biuro@energologika.pl Strona 47

48 natomiast II stopniem jest zestaw hydroforowy ZH-CR składający się z sześciu pomp w którym jedna pracuje z przetwornica częstotliwości utrzymując płynnie stałe ciśnienie w kolektorze tłocznym wody pitnej. Wydajność tego zestawu wynosi Q = 256,3m3/h. 6. Stacja Uzdatniania Wody w Ostrówku gm. Łochów. SUW w Ostrówku oddano do eksploatacji w 1989 r. Podstawowym źródłem wody dla tego wodociągu grupowego jest studnia nr 2 o zasobach eksploatacyjnych Qe = 105 m3/h, studnia nr 1 jest studnią awaryjną o identycznej wydajności. Obydwie studnie czerpią wodę z utworów czwartorzędowych zakwalifikowanych w kategorii B. Do uzdatniania wody, czyli usuwania związków żelaza i manganu stosuje się metodę filtracji dwustopniowej. Woda surowa napowietrzana jest w aeratorach do ok. 85% nasycenia tlenem po czym przefiltrowana jest przez filtr piaskowy I - stopnia (odżelaziacz stacja posiada cztery sztuki odżelaziaczy o łącznej powierzchni 10,76m2) na którym woda zostaje odgazowana i skierowana na II - stopień filtracji będący złożem piaskowym uaktywnionym związkami manganu (odmanganiacz są cztery sztuki odmanganiaczy o łącznej powierzchni 10,76m2) Kanalizacja i oczyszczanie ścieków Sieć kanalizacyjna powiatu węgrowskiego jest rozbudowana w małym stopniu. Łączna długość sieci kanalizacyjnej (stan na koniec r.) wynosi 154,299 km. Funkcjonuje 3697 przyłączy kanalizacji (do budynków jednorodzinnych bądź wielorodzinnych). W przeciągu pięciu lat ( ) wybudowano na terenie powiatu 93,3 km sieci kanalizacyjnej - skanalizowanie wzrosło o 148 %. Spośród dziewięciu gmin powiatu tylko dwie nie mają czynnej sieci kanalizacyjnej: Grębków i Wierzbno. Najdłuższa sieć kanalizacyjna występuje na terenie gmin: Węgrów 39 km oraz Stoczek 36,09 km. Dominującym systemem w zakresie gospodarowania nieczystościami płynnymi na terenie powiatu są bezodpływowe zbiorniki przeznaczone do czasowego gromadzenia nieczystości płynnych tzw. szamba, które lokalizowane są na terenach posesji. Ścieki następnie wywożone są wozem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków. Alternatywą dla zbiorczego systemu usuwania i oczyszczania ścieków są indywidualne przydomowe oczyszczalnie ścieków. W przydomowych oczyszczalniach ścieków wykorzystywane są procesy mechanicznego i biologicznego oczyszczania ścieków (tlenowego i beztlenowego), adekwatne do tych zachodzących w dużych obiektach tego typu. Tabela 9. Sieć kanalizacyjna powiatu węgrowskiego (dane GUS stan na r. oraz urzędy gmin). L.p. Gmina Długość sieci (km) Ilość przyłączy kanalizacyjnych (szt.) % skanalizowania gminy Liczba zbiorników bezodpływowych (szt.) Liczba przydomowych oczyszczalni ścieków (szt.) 1. Gmina Węgrów ,2 b.d. b.d. 2. Gmina b.d. b.d. biuro@energologika.pl Strona 48

49 Grębków 3. Gmina Korytnica 6, , Gmina Liw 8, b.d Gmina Łochów ,3 b.d. b.d. 6. Gmina Miedzna 28, Gmina Sadowne 10, Gmina Stoczek 36, Gmina Wierzbno b.d. 2 Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonuje 7 komunalnych oczyszczalni ścieków powiązanych z systemem sieci kanalizacyjnej: 1. Oczyszczalnia ścieków w Węgrowie nadzorowana przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Węgrowie ul. Targowa 3. Jest to oczyszczalni ścieków typu mechaniczno biologicznego z podwyższonym usuwaniem biogenów. Odbiornikiem ścieków jest rzeka Czerwonka na około 300 m do ujścia do Liwca. Przepustowość oczyszczalni wynosi 5050 m 3 /dobę. Liczba mieszkańców obsługiwanych przez oczyszczalnię wynosi 9435 osób ( r.). Ilość oczyszczonych i odprowadzonych ścieków w 2011 r. wyniosła m Oczyszczalnia ścieków w Łochowie obsługiwana przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Łochowie. Jest to biologiczna oczyszczalnia o przepustowości 1755 m 3 /dobę. Odbiornikiem ścieków jest Kanał Łojewski - rzeka Bug. Z oczyszczalni korzysta 6120 mieszkańców. W ciągu roku oczyszczane jest ok m 3 ścieków. 3. Oczyszczalnia ścieków w Stoczku będąca pod nadzorem tamtejszego Zakładu Gospodarki Komunalnej. Jest to mechaniczno biologiczna oczyszczalnia o średniej dobowej przepustowości równej 200 m 3 /d wyposażona w punkt zlewny ścieków doprowadzonych oraz węzeł przerobu osadów ściekowych. Miejscem zrzutu ścieków jest rzeka Ugoszcz lewy dopływ Bugu. Liczba ludności korzystającej z oczyszczalni wynosi 1239 osób. 4. Oczyszczalnia ścieków w Korytnicy. Jest to nowo powstała oczyszczalnia w latach , będąca własnością gminy oddana do eksploatacji Związkowi Międzygminnemu Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie. Jest to biologiczno-mechaniczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 125 m 3 /dobę. Miejscem zrzutu ścieków jest zlewnia rzeki Liwiec w miejscowości Korytnica. 5. Oczyszczalnia ścieków w Miedznie, biologiczno mechaniczna o przepustowości 360 m 3 /d. Właścicielem oczyszczalni jest gmina Miedzna natomiast eksploatatorem Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich w Węgrowie. Odbiornikiem ścieków jest rzeka Miedzianka. Ludność korzystająca z oczyszczalni na dzień r osób. biuro@energologika.pl Strona 49

50 6. Oczyszczalnia ścieków w Starejwsi gm. Liw, biologiczna oczyszczalnia będąca w eksploatacji przez ZMWiK w Węgrowie. Przepustowość oczyszczalni wynosi 120 m 3 /dobę. W 2011 r. korzystało z oczyszczalni 380 osób. 7. Oczyszczalnia ścieków w Sadownem, uruchomiona w lipcu 2011 r. Jest to oczyszczalnia mechaniczno biologiczna o wydajności 320 m 3 /d, w tym 45 m 3 /d to ilość ścieków dowożonych. Z oczyszczalni korzysta 486 mieszkańców. Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonuje na potrzeby odbiorców indywidualnych kilka mniejszych oczyszczalni ścieków, o charakterze komunalnym i przemysłowym: Tabela 10. Wykaz oczyszczalni ścieków przemysłowych i komunalnych powiatu węgrowskiego działających dla indywidualnych odbiorców - stan na r. (dane Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie). Jednostka organizacyjna Zarządzający Typ oczyszczalni Rodzaj oczyszczalni Odbiornik Max. przepustowość m 3 /d Rodzaj ścieków Gmina Korytnica Zespół Szkół w Korytnicy Spółdzielnia Mieszkaniowa "TUR" w Turnie Osiedle Mieszkaniowe w Liwie PERN "PRZYJAŹŃ" S.A. Płock Stacja Pomp Nr 2 w Zawadach Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Sadownem K - ścieki komunalne P - ścieki przemysłowe Gminny Zespół Ekonomiczno Administracyjny Szkół w Korytnicy Spółdzielnia Mieszkaniowa TUR w Turnie Osiedle Mieszkaniowe PERN PRZYJAŹŃ S.A. Płock Stacja Pomp Nr 2 Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Sadownem gminna zakładowa zakładowa przemysło wa biologiczna biologiczna biologiczna mechaniczna rów mel. Liwiec rów mel. Liwiec rów mel. Liwiec rów mel. Liwiec 18,00 K 62,41 K 15,40 K 91,30 P gminna biologiczna Bojewka 32,64 K Sieć energetyczna System elektroenergetyczny powiatu węgrowskiego od wielu lat jest wystarczająco rozbudowany. W chwili obecnej potrzeby na energię elektryczną są zbilansowane i w pełni zabezpieczają potrzeby mieszkańców. biuro@energologika.pl Strona 50

51 Za dostarczanie energii elektrycznej na terenie powiatu węgrowskiego odpowiada Zakład Energetyczny Warszawa Teren S.A., który prowadzi działalność w zakresie przesyłania i dystrybucji energii elektrycznej, obrotu energią elektryczną i jej wytwarzaniem. Komórkami wykonawczymi tej spółki są Rejony Energetyczne. Powiat węgrowski obsługiwany jest przez Rejon Energetyczny Nr 7 Sokołów Podlaski (gminy: Łochów, Sadowne, Stoczek, Miedzna, Liw, Węgrów, Grębków, częściowo Korytnica, częściowo Wierzbno) oraz Rejon Energetyczny Nr 5 Mińsk Mazowiecki (gminy: częściowo Wierzbno, częściowo Korytnica) Przez terenie powiatu przebiegają linie energetyczne wysokiego, średniego i niskiego napięcia o charakterze tranzytowym; linie przesyłowe wysokiego napięcia 110kV, 220kV i 400kV (o długości 104 km), linie przesyłowe średniego napięcia 15kV (o długości 803 km), linie przesyłowe niskiego napięcia 0,4kV (o długości 1370 km). Liczba odbiorców energii elektrycznej o niskim napięciu wyniosła w 2010 r. wg Głównego Urzędu Statystycznego szt. Zużycie energii elektrycznej w tym okresie wyniosło MWh Sieć gazowa Przez teren dwóch gmin powiatu węgrowskiego - Grębków i Wierzbno przechodzi gazociąg wysokiego ciśnienia relacji Kobryń Warszawa, o średnicy nominalnej 700 mm. Do miejscowości Zając (gm. Liw) poprowadzony jest gazociąg wysokiego ciśnienia o średnicy nominalnej 200 mm, skąd gaz jest kierowany do Węgrowa. Na terenie powiatu znajduje się jedna stacja redukcyjno pomiarowa I stopnia zlokalizowana pomiędzy Węgrowem a Ruchną, z której gaz jest rozprowadzany na teren Węgrowa przez sieć średniego ciśnienia. W 2010 r. długość czynnej sieci gazowej na terenie powiatu węgrowskiego wynosiła 52,46 km, w tym: w mieście Węgrów 22,47 km, w gminie Grębków 17,52 km, Liw 8,9 km, Wierzbno 3,57 km. Zużycie gazu wyniosło 2082,00 tyś.m 3. Pozostałe gminy powiatu nie posiadają sieci gazowej. Na tych terenach mieszkańcy do celów socjalnobytowych wykorzystują system butli gazowych Ciepłownictwo Na terenie powiatu węgrowskiego nie funkcjonują przedsiębiorstwa energetyki cieplnej zajmujące się zorganizowanym systemem zaopatrzenia w ciepło. Poszczególne kotłownie w powiecie są własnością zakładów przemysłowych, instytucji lub osób prywatnych. Największą ilość kotłowni posiada Spółdzielnia Mieszkaniowa w Węgrowie. Stosowanym paliwem w kotłowniach jest przeważnie gaz i olej opałowy. Węgiel dominuje jako paliwo przeważnie na terenach wiejskich. biuro@energologika.pl Strona 51

52 Długość cieplnej sieci przesyłowej na koniec 2010 r. wynosiła 3,3 km, natomiast długość sieci cieplnej przyłączy do budynków i innych obiektów 6,9 km. Sprzedaż energii cieplnej w ciągu roku wyniosła 570,00 GJ Ropociąg Przez teren powiatu węgrowskiego przechodzi ropociąg PERN Przyjaźń którym przesyłana jest ropa z Rosji do Płocka oraz do Niemiec. Ropociąg przechodzi przez gminy Liw, Korytnica oraz Węgrów. Transport odbywa się trzema nitkami, które biegną równolegle do siebie. Trzecia nitka ropociągu została oddana do eksploatacji w 2010 r. W Zawadach gm. Liw zlokalizowana jest przepompownia ropy naftowej - Stacja Pomp ST Infrastruktura drogowa Na terenie powiatu znajdują się drogi różnej rangi administrowane przez różne podmioty. Sieć dróg na terenie powiatu jest rozwinięta w stopniu zadowalającym. Układ linii autobusowych i komunikacja samochodowa indywidualna stanowią podstawowe systemy transportowe przewozów pasażerskich na terenie powiatu. Przez teren powiatu węgrowskiego przebiegają dwie drogi krajowe: droga krajowa nr 62 relacji Wyszków Łochów - Węgrów Ostrów Mazowiecka oraz droga krajowa nr 50 relacji Mińsk Mazowiecki Łochów Ostrów Mazowiecka, a także 3 drogi wojewódzkie 637, 696 i 697. Ponadto układ drogowy powiatu stanowią 74 drogi powiatowe o i liczne drogi gminne. Łączna długość dróg powiatu węgrowskiego wynosi 3222,9 km, w tym: o drogi krajowe 66,6 km, o drogi wojewódzkie 495 km, o drogi powiatowe 488,5 km o drogi gminne 1122,7 km. Zarządcą dróg krajowych jest Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie. Zarządcą dróg wojewódzkich jest Mazowiecki Zarząd Dróg Wojewódzkich w Warszawie. Zarząd Dróg Powiatowych w Węgrowie administruje drogi powiatowe na sieci o łącznej długości 488,5 km, w tym 23,0 km na terenie miast: Węgrowa i Łochowa oraz 465,5 km na terenie pozostałych gmin. Część dróg cechują niskie parametry techniczne i zły stan nawierzchni. Wiele nawierzchni wymaga przebudowy. Struktura dróg powiatu według rodzaju nawierzchni przedstawia się następująco : o drogi bitumiczne - 408,1 km, o betonowa - 1,2 km, o brukowcowa - 3,3 km, o żwirowa - 53,1 km, o gruntowa - 22,8 km. biuro@energologika.pl Strona 52

53 W ramach swoich obowiązków Zarząd Dróg Powiatowych administruje również 37 obiektów mostowych o łącznej długości 493,5 mb oraz 383 szt. przepustów drogowych. Przez teren powiatu przebiega linia kolejowa relacji Warszawa Białystok, która przecina gminy: Sadowne, Stoczek i Łochów, jej długość to zaledwie 26 km Gospodarka odpadami Powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, a jego funkcje mają charakter uzupełniający w stosunku do gminy. Gminy natomiast zobowiązane są do wypełniania zadań w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi wynikającymi m.in. z ustawy o odpadach (Dz. U nr 185, poz z późn. zm.), ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U nr 152 poz. 897) i rozporządzeń wykonawczych. Dokumentem, który kompleksowo ujmuje działania władz powiatowych i gminnych w zakresie gospodarowania odpadami na terenie powiatu węgrowskiego jest Plan Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata który został przyjęty przez Radę Powiatu Węgrowskiego Uchwałą nr XVI/112/2004 z dnia Uchwałą Rady Powiatu XXXV/277/2009 z dnia 29 grudnia 2009 r. została ustanowiona Aktualizacja Planu Gospodarki Odpadami dla Powiatu Węgrowskiego na lata oraz obowiązujący Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Powiatu Węgrowskiego na lata Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U nr 152 poz. 897) uchyliła z dniem r. obowiązek opracowywania powiatowych i gminnych planów gospodarki odpadami. Zgodnie z Art. 4 ust.3 w/w ustawy Rada Gminy jest obowiązana dostosować regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy do wojewódzkiego planu gospodarki odpadami w terminie 6 miesięcy od dnia uchwalenia tego planu Odpady komunalne Odpady komunalne są to odpady powstające w gospodarstwach domowych, z wyłączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzących od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstałych w gospodarstwach domowych. Biorąc pod uwagę skład, właściwości technologiczne oraz warunki i miejsca powstawania wyróżnia się następujące rodzaje odpadów komunalnych: odpady z gospodarstw domowych związane z bytowaniem ludzi w domach mieszkalnych (zabudowa wielorodzinna, domy jednorodzinne), odpady z obiektów użyteczności publicznej i obsługi ludności (np. handel i usługi, szkolnictwo i lecznictwo otwarte). Szacunkowo w 2011r. na terenie powiatu węgrowskiego wytworzono ok ,4 Mg odpadów komunalnych. Jednostkowe wskaźniki wytwarzania odpadów przyjęto za biuro@energologika.pl Strona 53

54 Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2014 na poziomie: 350 kg/m/rok dla terenów miejskich i 150 kg/m/rok dla terenów wiejskich. Ilość wytworzonych odpadów ulegających biodegradacji w 2011 r. wyznaczona została na poziomie ok ,50 Mg, co oznacza, że na statystycznego mieszkańca powiatu przypadło wówczas ok. 119 kg/rok (zgodnie z KPGO 2014 w miastach liczących poniżej 50 tys. mieszkańców, bioodpady stanowią ok. 57,5% wytworzonych odpadów komunalnych, natomiast na terenach wiejskich 48,7%). Ogólna ilość odpadów komunalnych zebrana z terenu powiatu węgrowskiego w 2011 r. wg Wojewódzkiego Systemu Odpadowego wynosi 5 272,8647 Mg. Tabela 11. Ilości i rodzaje odpadów komunalnych zebranych i wytworzonych na terenie powiatu węgrowskiego w 2011 r. (dane Wojewódzki System Odpadowy oraz Urzędy Gmin). Ilość odpadów L.p. Kod Nazwa Wytworzonych Zebranych Mg Papier i tektura 10,2700 3, Szkło 713, Odzież 87, Lampy fluorescencyjne i inne odpady zawierające rtęć 0, Urządzenia zawierające freony 0, Leki inne niż wymienione w , Baterie i akumulatory łącznie z bateriami i akumulatorami 2,3280 wymienionymi w , Baterie i akumulatory inne niż wymienione w , * Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w i zawierające niebezpieczne składniki 9, Zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne inne niż wymienione w 17, , i Drewno 7, Tworzywa sztuczne 1,5000 5, Metale 16, Gleba i ziemia, w tym kamienie 17, Inne odpady nieulegające biodegradacji 177, Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 4 126, Odpady z targowisk 47, Odpady z czyszczenia ulic i placów 23,3200 5, Odpady wielkogabarytowe 58,94 SUMA 59, ,8647 biuro@energologika.pl Strona 54

55 Spośród podanych powyżej ogólnych ilości zebranych odpadów komunalnych, do odzysku i unieszkodliwienia w 2011 r. przekazano następujące masy odpadów: odzysk 362,1400 Mg, co stanowiło ok. 7,1 % ogólnej ilości zebranych odpadów, unieszkodliwienie 3 848,9900 Mg, co stanowiło ok. 75 % wszystkich zebranych odpadów komunalnych z powiatu węgrowskiego. Tabela 12. Ilość i rodzaje odpadów z sektora komunalnego poddanych procesowi odzysku lub unieszkodliwienia (wg Wojewódzkiego Systemu Odpadowego). Lp. Kod odpadu W instalacji Odzysk [Mg] Poza instalacjami Proces Unieszkodliwienie [Mg] Proces ,1700 R ,7600 R ,4900 D ,9900 R ,3100 D ,3600 R15 51,9300 D ,4200 D ,8600 R15 53,8400 D5 SUMA 311, ,7600 SUMA 3 848,9900 Oznaczenia: R14 inne działania prowadzące do wykorzystania odpadów w całości lub części lub do odzyskania z odpadów substancji lub materiałów, łącznie z ich wykorzystaniem, niewymienione w punktach od R1 do R13, R15 przetwarzanie odpadów, w celu ich przygotowania do odzysku, w tym do recyklingu, D5 składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub na składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne System zbierania odpadów komunalnych Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonuje system zbierania odpadów niesegregowanych oraz system selektywnego zbierania. Właściciele nieruchomości mają obowiązek wydzielenia spośród strumienia odpadów komunalnych następujących frakcji: odpady kuchenne (biodegradowalne), odpady opakowaniowe (papier, szkło, plastik, metale), odpady niebezpieczne, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz odpady wielkogabarytowe. Zgodnie z obowiązującym prawem, każdy właściciel nieruchomości powinien mieć podpisaną umowę na odbieranie odpadów komunalnych z terenu jego nieruchomości. Dotychczas stroną umowy mógł być każdy przedsiębiorca posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych. Dnia 1 lipca 2011 r. sejm przyjął ustawę o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 25 lipca 2011 r. nr 152, poz. 897) 15 lipca ustawa została podpisana przez prezydenta. W świetle zmian w ustawie, mieszkańcy nie będą już zobowiązani do samodzielnego zawierania umów z firmami odbierającymi odpady. Tym samym to gminy będą przeprowadzały przetargi na odbiór odpadów, jak i również biuro@energologika.pl Strona 55

56 Węgrów Grębków Korytnica Liw Łochów Miedzna Sadowne Stoczek Wierzbno Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Węgrowskiego na lata z gospodarowały środkami, które będą pobierane od mieszkańców za odpady. Gminy będą mogły również egzekwować od firm odpowiednią jakość usług. Na dzień dzisiejszy na terenie powiatu węgrowskiego działa 7 firm, które uzyskały stosowne zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Tabela 13. Wykaz firm świadczących usługi zbiórki odpadów komunalnych z terenu powiatu węgrowskiego (dane z Urzędów Gmin). Gminy L.p. Nazwa i adres firmy Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. ul. Gdańska 69; Węgrów Zakład Gospodarki Komunalnej ul. Wspólna 5; Grębków Zakład Gospodarki Komunalnej ul. Myśliwska 4; Łochów Zakład Gospodarki Komunalnej w Sadownem ul. Cz. Wycecha 1; Sadowne Zakład Gospodarki Komunalnej w Stoczku ul. Węgrowska 22; Stoczek MPK Sp. z o.o. ul Kołobrzeska Ostrołęka EkoTeam Sp. z o.o. Ul. Kościuszki 163, Węgrów x x x x x x x x x x x Wszystkie gminy powiatu węgrowskiego mają zorganizowane i wdrożone systemy selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Typowym jest system segregacji u źródła, czyli worki do segregacji, w które zaopatrywani są mieszkańcy. Worki specjalnie oznakowane, z przeznaczeniem na frakcje segregowane wydawane przez przedsiębiorstwa, z którymi mieszkańcy mają zawartą umowę na odbiór odpadów lub przez sołtysów poszczególnych wsi. Odpady zmieszane zbierane są w czarne worki lub pojemniki, frakcje zbierane selektywnie takie jak szkło, plastik, papier, metal zbierane są w specjalnie oznaczone worki kolorowe. Ponadto, do zbiórki odpadów komunalnych służą kontenery zlokalizowane przy szkołach, urzędach, cmentarzach czy innych jednostkach użyteczności publicznej. Odbiory odbywają się bezpośrednio od mieszkańców, na podstawie wcześniej ustalonego grafiku. Są to odbiory cykliczne. W poniższej tabelach przedstawiono sposoby prowadzenia selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego oraz zebrane ich ilości w 2011 r.: biuro@energologika.pl Strona 56

57 Tabela 14. Zestawienie informacji na temat funkcjonujących systemów selektywnych zbiórek odpadów na terenie poszczególnych gmin powiatu węgrowskiego (dane uzyskane z Urzędów Gmin). Lp. Gmina Ilość mieszkańców objętych selektywna zbiórką odpadów Liczba umów na odbiór odpadów komunalnych z właścicielami nieruchomości 1. Miedzna 80,7 % Wierzbno 67 % Sadowne 70 % Węgrów b.d Stoczek 96 % Korytnica 80 % Grębków 84 % 3892 Zbierane frakcje - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - metale - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - metale - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - metale - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - metale - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - metale - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - metale - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - popiół Inne rodzaje odpadów zbieranych selektywnie niebezpieczne - ZSEiE - zużyte baterie - ZSEiE - leki i farmaceutyki - ZSEiE -zużyte baterie - ZSEiE - zużyte baterie - leki i farmaceutyki pozostałe - wielkogabarytowe - opony samochodowe - wielkogabarytowe - biodegradowalne - wielkogabarytowe - biodegradowalne - wielkogabarytowe - opony samochodowe - ZSEiE - wielkogabarytowe - opony samochodowe - ZSEiE - baterie - leki i farmaceutyki - ZSEiE - baterie - leki i farmaceutyki - wielkogabarytowe - wielkogabarytowe 8. Liw 88,4 % Łochów b.d. b.d. - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - metale - papier i tektura - tworzywa sztuczne - szkło - metale Objaśnienia: ZSEiE zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny - ZSEiE - baterie - leki i farmaceutyki - ZSEiE -leki i farmaceutyki -zużyte baterie - wielkogabarytowe - biodegradowalne - wielkogabarytowe biuro@energologika.pl Strona 57

58 Tabela 15. Ilość odpadów komunalnych zebranych w gminach powiatu węgrowskiego (dane uzyskane z Urzędów Gmin). L.p. Gmina Odpady komunalne zmieszane Papier i tektura Metale Tworzywa sztuczne Szkło Razem Mg 1. Miasto Węgrów 3 055,70 51,36 3,91 11,51 50, ,13 2. Gmina Grębków 75,05 0, ,37 6,89 93,41 3. Gmina Korytnica 260,00 22,00 6,00 16,00 75,00 379,00 4. Gmina Liw 616,113 34,751 9,89 24, , , Gmina Łochów 2062,26 60,78 20,70 52,94 188, ,09 6. Gmina Miedzna 225,84 13,70 3,65 9,31 44,91 297,41 7. Gmina Sadowne 221,90 107,80 18,70 310,80 61,50 720,70 8. Gmina Stoczek 912,73 133,70 35,20 160,00 112, ,43 9. Gmina Wierzbno 109,6, 16,71 8,8 13,3 54,55 202,96 Razem 7 539, , ,85 610, , ,156 Spośród odpadów zbieranych na terenie powiatu węgrowskiego największą ilość stanowią odpady komunalne zmieszane. Wśród frakcji zbieranych selektywnie szkło stanowi odpad, którego mieszkańcy zbierają najwięcej. Rozwój systemu zbierania odpadów biodegradowalnych na terenie powiatu węgrowskiego jest niewystarczający. Jedynie w czterech gminach prowadzone są zbiórki tego typu odpadu. Na terenie miasta Węgrów, gmin Grębków, Liw, Miedzna bio odpady zbierane są w specjalnie oznaczone worki i odbierane są od mieszkańców przez uprawnione jednostki, w sposób cykliczny wg zorganizowanego harmonogramu. Gmina Sadowne, Stoczek, Korytnica i Łochów nie prowadzi zbiórki odpadów biodegradowalnych jako oddzielnej frakcji. Są one odbierane jako odpady komunalne zmieszane. W związku ze specyfiką poszczególnych gmin przyjmuje się, iż ok. 70% bioodpadów wytworzonych na terenach wiejskich oraz ok. 15% bioodpadów wytworzonych w miastach (na terenach zabudowy jednorodzinnej) zagospodarowywana jest we własnym zakresie przez mieszkańców: do kompostowania, skarmiania zwierząt oraz spalana jest w paleniskach domowych (papier i tektura). Na terenie gmin powiatu prowadzone są w miarę zapotrzebowania bezpłatne zbiórki odpadów wielkogabarytowych oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Po uzgodnieniu terminu z gminami, ustala się punkty składowania w/w odpadów. Mieszkańcy Węgrowa mogą dostarczyć sprzęt do wyznaczonego punktu zbiorczego na składowisko odpadów Węgrów Ruszczyzna. Zakład Gospodarki Komunalnej w Sadownem prowadzi punkt zbiórki ZSEiE przy ul. Strażackiej 26 w Sadownem. Gmina Wierzbno, także posiada stworzony punkt zbierania zużytego sprzętu w miejscowości Wierzbno 97. Baterie zbierane są w różnych punktach użyteczności publicznej na terenie powiatu w tym w sklepach i urzędach gmin. Zbiórki baterii organizowane są także w szkołach biuro@energologika.pl Strona 58

59 należących do gmin, mają jednak charakter edukacyjny a nie systemowy, ograniczający ilość odpadów niebezpiecznych trafiających na składowiska. Gospodarka odpadami zawierającymi azbest W dniu 14 lipca 2009 r. Rada Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia programu wieloletniego pn. Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Program przewiduje intensyfikację wszystkich działań do 2012 roku, tak aby w latach dokonać dokładnej analizy i oceny realizacji celów zawartych w programie oraz opracować jego aktualizację do 2015 roku. Problem odpadów azbestowych na terenie powiatu szczegółowo opisuje Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu powiatu węgrowskiego lata Zgodnie z wojewódzką bazą danych dotyczącą wytwarzania odpadów w 2011 r. na terenie powiatu węgrowskiego wytworzono 72,53 Mg materiałów izolacyjnych zawierających azbest. Istnieje zakaz ponownego stosowania wyrobów azbestowych. Odpady takie zostają poddane unieszkodliwieniu poprzez składowanie na składowiskach odpadów niebezpiecznych lub w wydzielonych kwaterach składowisk poza granicami powiatu. Tabela 16. Ilość wyrobów azbestowo-cementowych zebranych i zutylizowanych z terenu powiatu węgrowskiego w 2011 r. (dane uzyskane z Urzędów Gmin). Gmina Liw Gmina Stoczek Gmina Węgrów Gmina Miedzna Gmina Grębków Gmina Korytnica Gmina Sadowne Gmina Wierzbno Gmina Łochów Mg 96,798-83, ,38* 129, ,745 b.d. m , , b.d. *dane z 2010 r. Postępowanie z padłymi zwierzętami Bezpośredni odbiór padłych zwierząt z terenu powiatu węgrowskiego następuje przez uprawnioną firmę zewnętrzną, po zgłoszeniu telefonicznym. W zakresie odbioru padłych zwierząt gminy zawarły stosowne porozumienia z jednostkami uprawnionymi do odbioru takich odpadów. Tabela 17. Przedsiębiorcy działający w zakresie odbioru padłych zwierząt z terenu powiatu (dane uzyskane z Urzędów Gmin). L.p. Gmina Nazwa firmy Ilość padłych zwierząt zebranych w 2011 r. 1. Miasto Węgrów PPHU WIZAL Tytus Wojciech Niepiekło Lipowa 72 b.d. biuro@energologika.pl Strona 59

60 Sokołów Podlaski 2. Gmina Grębków Zbiornica Padliny w Jasiorówce Ryszard Wyszyński Jasiorówka 39, Łochów b.d. 3. Gmina Korytnica Zbiornica Padliny w Jasiorówce Ryszard Wyszyński Jasiorówka 39, Łochów 4 szt. 4. Gmina Liw b.d. 62 szt. 5. Gmina Łochów Zbiornica Padliny w Jasiorówce Ryszard Wyszyński Jasiorówka 39, Łochów b.d. 6. Gmina Miedzna Zbiornica Padliny w Skórcu Mirosław Cabaj ul. Armii Krajowej szt Skórzec 7. Gmina Sadowne PPHU WIZAL Tytus Wojciech Niepiekło Lipowa Sokołów Podlaski 0 8. Gmina Stoczek PPHU WIZAL Tytus Wojciech Niepiekło Lipowa Sokołów Podlaski b.d. 9. Gmina Wierzbno Zbiornica Padliny w Jasiorówce Ryszard Wyszyński Jasiorówka 39, Łochów b.d Odpady podlegające odrębnym przepisom prawnym Zbieranie, gromadzenie i transport odpadów powstających w sektorze MŚP (Małych Średnich Przedsiębiorstw) nie jest zadaniem powiatu, wobec czego powiat nie organizował w tym zakresie systemu. Przedsiębiorcy mają obowiązek działania w tym zakresie zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U nr 185, poz z późn. zm.) oraz posiadanymi decyzjami lub złożoną informacją. Każdy wytwórca opadów jest zobowiązany do rozwiązania gospodarki odpadami we własnym zakresie. Zwykle odpady przemysłowe są odbierane, odzyskiwane lub unieszkodliwiane przez uprawnionych odbiorców posiadających stosowne zezwolenia. W 2011 r. z terenu powiatu węgrowskiego, z sektora gospodarczego, zebrano ,3838 Mg odpadów. Największe ilości zebrane zostały w grupie 17 - Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) ,2180 Mg. Odpady te stanowiły przeszło 73 % masy zebranych odpadów. Procesowi odzysku poddano 8 412,1900 Mg odpadów, co stanowi 11 % wszystkich odpadów zebranych w powiecie węgrowskim. Jedynym procesem unieszkodliwiania jakiemu zostały poddane odpady z sektora gospodarczego, jest proces składowania na wysypiskach odpadów. Zeskładowano w 2011 r ,91 Mg odpadów przemysłowych, czyli 2,63 % wszystkich zebranych odpadów. Zestawienie ilości odpadów podlegających odrębnym przepisom prawnym zebranych na terenie powiatu węgrowskiego oraz sposób ich zagospodarowania w 2011 roku przedstawiono w tabeli poniżej: biuro@energologika.pl Strona 60

61 Tabela 18. Ilość odpadów podlegających odrębnym przepisom prawnym zebranych z terenu powiatu węgrowskiego oraz sposób ich zagospodarowania w roku 2011 (wg Wojewódzkiego Systemu Odpadowego). Odpady Odzysk Unieszkodliwienie Kod odpadu zebrane Lp. [Mg] Proces Masa [Mg] Proces Masa [Mg] 02 - Odpady z rolnictwa, sadownictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności ,000 R14 584, ,1000 R14 446, , ,3000 R1 3, Odpady z procesów termicznych , D5 4, , ,5000 R14 32, Odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych , , , , , Oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw (z wyłączeniem olejów jadalnych oraz grup 05, 12 i 19) * 0, * 0, * 0, Odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nie ujęte w innych grupach ,8900 R15 234, ,3100 R14 179, R15 470, , ,9810 R15 53, , ,3100 R15 580, ,9100 R15 174, * 0, * 0, Odpady nie ujęte w innych grupach ,0000 R14 25, * 696,6250 R14 644, ,4900 R14 27, * 462, , , * 0, * 5 624, , Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) ,3600 R14 259, ,6300 R14 151, ,9800 R14 1, biuro@energologika.pl Strona 61

62 ,7800 R14 37, , , , , , ,9580 R4 108, , ,6500 R14 6, Odpady z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych , D5 24, ,7200 R14 75,1000 D5 48, ,7600 R14 277,6600 D5 331,8100 R , , , , ,6000 R , , D5 1636,7000 SUMA , , ,9100 Pojazdy wycofane z eksploatacji Postępowanie z pojazdami wycofanymi z eksploatacji jest ważnym elementem w dziedzinie gospodarki odpadami. Demontaż pojazdów wycofanych z eksploatacji jest możliwy w stacjach demontażu, a zbieranie tych pojazdów mogą prowadzić wyłącznie przedsiębiorcy prowadzący punkty zbierania pojazdów i przedsiębiorcy prowadzący stacje demontażu. Zgodnie z Wojewódzką Bazą Odpadową na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonują dwie stacje demontażu pojazdów: Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowe Sławomir Gałązka ul. Partyzantów 28, Węgrów; Przedsiębiorstwo Gospodarowania Odpadami Odzysk Sp. z o.o. ul. Kolejowa 17A, Białystok (instalacja zlokalizowana przy ul. Fabrycznej 26, Łochów). W 2011 r. zebrano z terenu powiatu 724,115 Mg odpadów w postaci zużytych lub nie nadających się do użytkowania pojazdów. Komunalne osady ściekowe Osady ściekowe, powstające w oczyszczalniach ścieków są odpadami, których unieszkodliwienie i zagospodarowanie jest problemem nie tylko powiatu, ale całego kraju. W miarę budowy sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach, sukcesywnie w kolejnych latach wzrasta ilość wytwarzanych komunalnych osadów ściekowych. W 2011 r. na terenie powiatu węgrowskiego wytworzono 439 Mg komunalnych osadów ściekowych. Z danych GUS wynika, że 81 % wytworzonych osadów ściekowych jest wykorzystywanych w rolnictwie, 17,5 % - składowanych, a tylko 1,5 % magazynowanych czasowo. biuro@energologika.pl Strona 62

63 Obiekty składowania odpadów komunalnych w powiecie Na terenie powiatu węgrowskiego funkcjonują cztery czynne składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne: 1. Składowisko odpadów komunalnych w Łojewie gm. Łochów. Właścicielem jest Miasto Łochów a zarządzającym Zakład Gospodarki Komunalnej w Łochowie, ul. Myśliwska 4; Łochów. W 2011 r. składowisko przyjęło 2 953,29 Mg odpadów komunalnych. 2. Międzygminne Składowisko Odpadów w miejscowości Gajówka Zachodnia gm. Stoczek. Właścicielem jest gmina Stoczek i gmina Sadowne a zarządzającym Zakład Gospodarki Komunalnej w Stoczku, ul. Węgrowska 22. W 2011 r. na składowisku zdeponowano 2 019,96 Mg odpadów. 3. Międzygminne składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Wierzbno dla gmin Wierzbno i Grębków. Zarządzającym jest Zakład Zagospodarowania Odpadów SELECT Wierzbno. Składowisko w 2011 r. przyjęło 36,10 Mg odpadów komunalnych. 4. Składowisko odpadów komunalnych Węgrów- Ruszczyzna (II kwatera) dla miasta Węgrowa, Gminy Liw, Gminy Korytnica. Właścicielem składowiska jest Miasto Węgrów a zarządzającym Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Węgrowie. W 2011 r. na składowisku zdeponowano 916,41 Mg odpadów. Odpady z terenu gminy Miedzna deponowane są poza granicami powiatu na składowisku w miejscowości Bale gm. Mokobody, powiat siedlecki. Administratorem składowiska jest Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Węgrowie. Na terenie powiatu zlokalizowane jest nieczynne składowisko odpadów w miejscowości Węgrów Ruszczyzna I kwatera. Właścicielem składowiska jest PGK Sp. z o.o. w Węgrowie. Składowisko jest po zakończonej rekultywacji Instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów Zgodnie z Wojewódzką Bazą Odpadową na terenie powiatu funkcjonują instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów: 1) Linia do segregacji odpadów TRYMET. Zakład Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. ul. Węgrowska 22, Stoczek. Projektowana moc przerobowa instalacji Mg/rok. 2) Linia sortownicza do segregacji odpadów o mocy przerobowej Mg/rok. Zakład Gospodarki Komunalnej w Łochowie ul. Myśliwiecka 4, Łochów. 3) Sortownia odpadów komunalnych zmieszanych oraz zebranych selektywnie. Firma EkoTeam Sp. z o.o. ul. Kościuszki 163, Węgrów, baza Wierzbno 97, Wierzbno. Moc przerobowa instalacji to 4000 Mg/rok. Procesowi R14 (Inne działania polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub części) poddawane są odpady o kodzie , , , , biuro@energologika.pl Strona 63

64 4) Instalacja do demontażu pojazdów zlokalizowana przy ul. Partyzantów 28; Węgrów, o mocy przerobowej 900 Mg/rok Ocena gospodarki odpadami W ocenie gospodarki odpadami na terenie powiatu węgrowskiego zwrócono uwagę m.in. na: 1. deponowanie na składowisku zbyt dużej ilości zebranych odpadów ok. 75%, 2. brak przedsiębiorstw zajmujących się odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów, 3. brak objęcia umowami na odbiór odpadów komunalnych 100% mieszkańców powiatu, 4. niski poziom selektywnej zbiórki odpadów, 5. niewystarczającą świadomość ekologiczną mieszkańców, a co za tym idzie - trudności w wyegzekwowaniu od mieszkańców prowadzenia prawidłowej segregacji odpadów, 6. słaby rozwój systemu zbierania odpadów ulegających biodegradacji, 7. brak kompostowni, 8. niedopracowany system zbierania odpadów niebezpiecznych - na terenie powiatu nie funkcjonuje zorganizowany system zbierania odpadów niebezpiecznych takich jak świetlówki, pestycydy, odpadowe oleje; 9. spalanie odpadów w paleniskach domowych, 10. wyrzucanie odpadów do przydrożnych rowów i lasów Znowelizowana ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w gminach W związku z tym, że w dniu 1 stycznia 2012 r. weszła w życie znowelizowana ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U nr 152 poz. 897) wprowadzone zostaną radykalne zmiany w gospodarowaniu odpadami komunalnymi. Zmiany te wprowadzane będą jednak stopniowo. Od 1 stycznia 2012 r. w miejsce zezwoleń wydawanych przez gminy i miasta prowadzony jest rejestr działalności regulowanej polegającej na świadczeniu usług w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, znajdujących się na terenie gminy. Oznacza to, że przedsiębiorcy, którzy będą chcieli rozpocząć prowadzenie działalności w zakresie odbioru odpadów komunalnych, będą zobowiązani złożyć wniosek o wpis do rejestru działalności regulowanej. Nie dotyczy to przedsiębiorców, którzy uzyskali zezwolenia na odbiór odpadów komunalnych przed dniem wejścia w życie znowelizowanej ustawy. Zezwolenia te zachowują ważność do końca 2012 roku. Odbiór odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości na nowych zasadach zacznie obowiązywać od dnia 1 lipca 2013 r. Według nowych przepisów gminy przejmą obowiązki właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi, poprzez zwolnienie ich z obowiązku podpisywania umów z przedsiębiorstwami trudniącymi się tego rodzaju działalnością. Odbierać odpady od mieszkańców będzie wyłoniona w drodze przetargu firma. W zamian za to gmina będzie pobierała opłatę uwzględniającą m.in. koszty zbierania, odzysku, a także unieszkodliwiania odpadów. Za odbiór odpadów wszyscy mieszkańcy uiszczają jedną podstawową stawkę, dzięki czemu nikomu nie powinno opłacać się wyrzucanie śmieci do lasu. Wyjątek stanowią osoby segregujące śmieci na plastik, szkło i biuro@energologika.pl Strona 64

65 papier ekologiczni mieszkańcy będą płacić mniej. Metodę ustalenia opłaty, stawkę opłaty, termin, częstotliwość i tryb uiszczania opłaty oraz wzór deklaracji o wysokości opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi ustali Rada Gminy w drodze uchwały. Znowelizowana ustawa wskazuje również, iż do zadań gminy należeć będzie ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Ma ono obejmować co najmniej takie frakcje z odpadów jak: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło i opakowania wielomateriałowe oraz odpady ulegające biodegradacji, a także tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz wskazywanie mieszkańcom, gdzie prowadzone będą punkty zbierania zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych. Nowelizacja ustawy wprowadza również obowiązek przedstawiania sprawozdań z realizacji powierzonych zadań zarówno przez marszałków województw, gminy, jak i przedsiębiorców odbierających odpady komunalne. Podmiot odbierający odpady komunalne od właścicieli nieruchomości jest zobowiązany do przedstawienia kwartalnych sprawozdań zawierających informacje dotyczące masy poszczególnych rodzajów odebranych odpadów komunalnych oraz sposobie ich zagospodarowania, masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, liczby właścicieli nieruchomości, od których zostały odebrane odpady komunalne oraz właścicieli nieruchomości, którzy zbierają odpady komunalne w sposób niezgodny z regulaminem. Wójt, burmistrz lub prezydent miasta sporządza roczne sprawozdanie z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi. Zawiera ono informacje przekazane przez podmioty odbierające odpady komunalne oraz informacje o osiągniętych poziomach odzysku i recyklingu oraz ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, jak również informacje o ilości i rodzaju nieczystości ciekłych odebranych z obszaru danej gminy. Nie realizowanie postanowień ustawy wiąże się z karami pieniężnymi nakładanymi przez organy administracyjne drogą decyzji administracyjnej. Nowe przepisy mają zapewnić gminom całkowitą kontrolę, a tym samym pełną odpowiedzialność za zagospodarowanie wytworzonych na ich terenie odpadów, co jednocześnie powinno przyczynić się do prowadzenia racjonalnej i zgodnej z unijnymi przepisami gospodarki odpadami komunalnymi. Nowy system ma na celu uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami, upowszechnienie prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych, zmniejszenie ilości odpadów komunalnych (w szczególności odpadów ulegających procesowi biodegradacji) kierowanych na składowiska, zwiększenie liczby instalacji do odzysku, wyeliminowanie nielegalnych składowisk odpadów, skrócenie odległości na jakie transportowane są odpady komunalne oraz skuteczne monitorowanie postępowania z odpadami komunalnymi. Mając na względzie konieczność dostosowania się do nowych przepisów, niezbędne jest przeprowadzenie zmian w obowiązującym systemie gospodarowania odpadami komunalnymi. O tym, kiedy nowy system zacznie działać w poszczególnych miejscowościach, mieszkańcy dowiedzą się w lokalnych Urzędach Gminy. Każda gmina ma obowiązek przeprowadzić kampanie informującą swoich mieszkańców o nowych zasadach. Ułatwią to m.in. przygotowane przez Ministerstwo Środowiska wzory plakatów i ulotek. biuro@energologika.pl Strona 65

66 3. MONITORING I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U nr 25 poz. 150 z późn. zm.) źródłem informacji o środowisku jest w szczególności państwowy monitoring środowiska stanowiący system pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Badanie stanu środowiska naturalnego jest zadaniem własnym Inspekcji Ochrony Środowiska. Pomiary prowadzone są w sieci monitoringu krajowego i monitoringu lokalnego. Punkty sieci położone są najczęściej na terenach najbardziej obciążonych znaczną działalnością przemysłową. W Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Warszawie funkcjonują następujące podsystemy: monitoring wód, monitoring powietrza, monitoring hałasu, monitoring odpadów, monitoring pól elektromagnetycznych. Aktualny stan środowiska naturalnego w powiecie węgrowskim został określony na podstawie danych udostępnionych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie, Delegatura w Mińsku Mazowieckim. Stan środowiska określany jest na podstawie badań monitoringowych poszczególnych komponentów środowiska oraz wyników kontroli w zakresie przestrzegania przepisów ochrony środowiska przez jednostki organizacyjne Zanieczyszczenie powietrza Powietrze atmosferyczne należy do najważniejszych chronionych komponentów środowiska przyrodniczego. Obowiązujące regulacje prawne odnoszą się przede wszystkim do jego jakości oraz kontroli emisji w postaci pozwoleń na emisję gazów i pyłów. Ze względu na porozumienia międzynarodowe, ochrona powietrza atmosferycznego obejmuje również warstwę ozonową i klimat. W polskim prawie środowiskowym zakres i sposoby ochrony powietrza atmosferycznego są określane głównie w ustawie Prawo ochrony środowiska (Dz. U nr 62 poz. 627 z późn. zm.). Przepisy te dotyczą ochrony zasobów środowiska przyrodniczego, przeciwdziałania zanieczyszczeniom, wydawania pozwoleń, opłat i kar administracyjnych za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez: 1. utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach; biuro@energologika.pl Strona 66

67 2. zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane; 3. zmniejszanie i utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów docelowych albo poziomów celów długoterminowych lub co najmniej na tych poziomach. Zanieczyszczeniami powietrza nazywamy wszelkie substancje (gazy, ciecze, ciała stałe), które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, ale nie są jego naturalnymi składnikami. Zanieczyszczenia powietrza można podzielić na dwie grupy: zanieczyszczenia gazowe związki chemiczne w stanie lotnym np.: tlenki azotu, tlenki siarki, tlenek i dwutlenek węgla, węglowodory. Zanieczyszczenia gazowe, które wpływają na stan atmosfery w skali globalnej to: dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4) i tlenki azotu (Nox). Nazywamy je gazami cieplarnianymi, ponieważ są odpowiedzialne za globalne ocieplenie, spowodowane zarówno działalnością człowieka, jak też procesami naturalnymi; zanieczyszczenia pyłowe: - pyły o działaniu toksycznym są to pyły zawierające metale ciężkie, pyły radioaktywne, azbestowe, pyły fluorków oraz niektórych nawozów mineralnych, - pyły szkodliwe pyły te mogą działać uczulająco; zawierają one krzemionkę, drewno, bawełnę, glinokrzemiany; - pyły obojętne które mogą mieć działanie drażniące; zawierają głównie związki żelaza, węgla, gipsu, wapienia. Badania jakości powietrza potwierdzają, iż emisja antropogeniczna jest głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w województwie mazowieckim. Lokalnie na stan czystości powietrza oddziałują przede wszystkim zanieczyszczenia z palenisk domowych tzw. niska emisja rozproszona komunalno - bytowa (emisja powierzchniowa) oraz ze środków transportu (emisja liniowa). Znaczny udział w zanieczyszczeniu powietrza mają zanieczyszczenia z procesów spalania paliw tzw. zanieczyszczenia energetyczne oraz zanieczyszczenia technologiczne (emisja punktowa). Emisja punktowa. Punktowe źródła mają istotny wpływ na wielkość i zasięg stężeń zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym. Emisja punktowa pochodzi głównie z dużych zakładów przemysłowych emitujących pyły, dwutlenek siarki, tlenek azotu, tlenek węgla oraz metale ciężkie. Istotnymi źródłami zanieczyszczeń powietrza w skali powiatu są kotłownie węglowe w następujących zakładach: - RENTOM S.C. Gorzelnia w Jartyporach, - Spółdzielnia Handlowo Produkcyjna ROLNIK w Węgrowie, - S.P.ZOZ w Węgrowie, - Gospodarstwo Ogrodnicze Zdzisław Mieszało. Natomiast źródłem zanieczyszczeń technologicznych są przede wszystkim zakłady takie jak: - Zakład Odlewniczy S.C. w Zagrodnikach, biuro@energologika.pl Strona 67

68 - HOCHLAND POLSKA Sp. z o.o. Zakład w Węgrowie, - EUROSERUM Sp. z o.o. w Węgrowie, - JAR MET S.J. w Węgrowie, - AUTO - MOTO SERVICE w Węgrowie, - PPHU BOMET w Węgrowie, - MODEXPOL w Korytnicy, - stacje paliw. Emisja liniowa. W ostatnich latach istotnie wzrosła liczba pojazdów na naszych drogach. Poziom zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest zależny od natężenia ruchu na poszczególnych trasach komunikacyjnych. Wielkość emisji ze źródeł komunikacyjnych zależna jest od ilości i rodzaju samochodów oraz rodzaju stosowanego paliwa jak również od procesów związanych ze zużyciem opon, hamulców a także ścierania nawierzchni dróg. Emisję związaną z ww. procesami zalicza się do tzw. emisji pozaspalinowej. Dodatkowy wpływ na wielkość emisji pyłu PM10 ma tzw. emisja wtórna (z unoszenia) pyłu PM10 z nawierzchni dróg. W powiecie węgrowskim największa emisja liniowa występuje w obrębie dróg krajowych nr 62 i 50, ze względu na duże natężenie ruchu. Emisja komunikacyjna stanowi szczególne zagrożenie dla terenów przyległych, głównie ma niekorzystny wpływ na uprawy polowe. Emisja powierzchniowa. Źródłem emisji powierzchniowej, pochodzącej z sektora bytowego, są lokalne kotłownie i paleniska domowe. Mieszkańcy powiatu ogrzewają swoje domy głównie węglem, co przyczynia się do wysokiej emisji dwutlenku siarki, tlenku azotu, pyłów, sadzy oraz tlenku węgla i węglowodorów aromatycznych. Jednakże, w związku ze stale podnoszącą się świadomością ekologiczną mieszkańców obserwuje się sukcesywne zastępowanie uciążliwych pieców węglowych na proekologiczne piece olejowe, gazowe. Niestety nadal nie rzadko dochodzi w gospodarstwach domowych do spalania odpadów, które to działanie jest zabronione ze względu na dużą szkodliwość dla środowiska. Praktyka ta jest w dalszym ciągu powszechna dla obszarów wiejskich. Wysoko ocenianym sposobem ograniczenia emisji powierzchniowej jest wykorzystanie na cele ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej, odnawialnych źródeł energii. Montaż tego typu urządzeń wiąże się z dość wysokimi nakładami na etapie inwestycyjnym, natomiast w fazie eksploatacji wymaga ponoszenia znacznie niższych kosztów, niż w przypadku powszechnie stosowanych źródeł ciepła opalanych węglem, olejem czy gazem. W Polsce istnieją dość dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego. Natężenie promieniowania słonecznego we wschodniej części województwa mazowieckiego przy występujących warunkach klimatycznych zapewnia ekonomiczne przetwarzanie go w energię użyteczną. biuro@energologika.pl Strona 68

69 Rysunek 10. Natężenie promieniowania słonecznego na całym obszarze Polski. Ze względu na coraz atrakcyjniejsze ceny urządzeń grzewczych bazujących na odnawialnych źródłach energii oraz dodatkowo możliwość współfinansowania takiej inwestycji np. z WFOŚiGW oraz funduszy Unii Europejskiej, powiat i tworzące go gminy będą podejmowały działania mające na celu zachęcenie mieszkańców do wyposażenia budynków mieszkalnych w urządzenia bazujące na odnawialnych źródłach energii. Sposobem ograniczania niskiej emisji na powiatu węgrowskiego jest także termomodernizacja budynków mieszkalnych oraz budynków użyteczności publicznej, których przegrody zewnętrzne nie spełniają warunków technicznych w zakresie wartości współczynnika przenikania ciepła. Ocieplenie ścian zewnętrznych, stropów lub stropodachów, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej oraz usprawnienia w zakresie instalacji c.o. i c.w.u. wiążą się z istotnym ograniczeniem zapotrzebowania budynku na ciepło, co znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w ilości spalanego paliwa, a w rezultacie emisji zanieczyszczeń. Oprócz działalności człowieka, czynnikiem mogącym mieć negatywny wpływ na jakość powietrza są uwarunkowania klimatyczne i meteorologiczne występujące czasami w okresie zimowym przy dominujących układach wysokiego ciśnienia, charakteryzujących się małym zachmurzeniem, niską temperaturą, brakiem opadów, powstawaniem warstw inwersji na stosunkowo niskich wysokościach, zaleganiem nad danym terytorium chłodnych mas powietrza. Także małe prędkości wiatru lub cisze atmosferyczne sprzyjają tworzeniu się zastoisk wysokich stężeń. Do czynników mających duże znaczenie w rozkładzie biuro@energologika.pl Strona 69

70 zanieczyszczeń należy również zaliczyć lokalne ukształtowanie terenu jak również wpływ zabudowy na danym terenie. Monitoring Ocena poziomów substancji w powietrzu w województwie mazowieckim wykonywana jest na podstawie pomiarów prowadzonych w ramach wojewódzkiej sieci monitoringu powietrza, w skład której wchodzą: automatyczne stacje pomiarów jakości powietrza, stacje manualne (oznaczenia wykonywane w laboratoriach), stacje mobilne oraz punkty pomiaru zanieczyszczenia powietrza metodą pasywną. Sposób oceny jakości powietrza oraz zakres badań dla każdej strefy województwa określony jest przynajmniej raz na pięć lat przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Roczna ocena jakości powietrza za 2011 r. została wykonana w układzie stref, zgodnie z zaleceniem Ministerstwa Środowiska oraz wytycznymi, opracowanymi na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie: Wytyczne do rocznej oceny jakości powietrza w strefach wykonanej wg zasad określonych w art.89 ustawy Prawo ochrony środowiska z uwzględnieniem wymogów dyrektywy 2008/50/WE i dyrektywy 2004/107/WE. Zmiany transponujące zapisy dyrektywy 2008/50/WE zostały określone w Założeniach do ustawy o zmianie ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych ustaw przyjętych przez Radę Ministrów w dniu 20 grudnia 2011 r. Roczna ocena jakości powietrza za 2011 r. została poszerzona w odniesieniu do ww. wytycznych o dodatkową ocenę jakości powietrza w strefach pod kątem dotrzymania poziomu docelowego dla pyłu PM2.5. W województwie mazowieckim klasyfikację wykonano w 4 strefach: aglomeracji warszawskiej, mieście Radom, mieście Płock i w strefie mazowieckiej. Powiat węgrowski został zakwalifikowany do strefy mazowieckiej. Ze względu na charakter powiatu węgrowskiego nie zlokalizowano tu stacji pomiarowych zanieczyszczeń powietrza. Podstawą klasyfikacji stref w rocznej ocenie jakości powietrza są wartości poziomów: dopuszczalnego, dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji (PM2.5), docelowego i celu długoterminowego, określone w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. Nr 47, poz. 281) oraz w dyrektywie 2008/50/WE CAFE. W wyniku klasyfikacji, w zależności od analizy stężeń w danej strefie, można wydzielić następujące klasy stref: klasa C stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne i poziomy docelowe, klasa B stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji, klasa A stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnych i poziomów docelowych. dla ozonu: biuro@energologika.pl Strona 70

71 klasa D1 stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego. Tabela 19. Roczna ocena jakości powietrza w strefie mazowieckiej w 2010 r. (WIOŚ w Warszawie, Delegatura w Mińsku Mazowieckim). Cel ochrona zdrowia Cel ochrona roślin substancja klasa strefy substancja klasa strefy Dwutlenek siarki A Dwutlenek siarki A Dwutlenek azotu A Tlenki azotu (NO x ) A Pył zawieszony PM10 C Ozon (AOT40) A/D2 Ołów A - - Benzen A - - Tlenek węgla A - - Arsen w pyle PM10 A - - Nikiel w pyle PM10 A - - Kadm w pyle PM10 A - - Benzo/a/piren C - - Ozon troposferyczny A/D2 - - Pył PM 2,5 C - - Jakość powietrza w powiecie węgrowskim nie budzi większych zastrzeżeń, powiat został zakwalifikowany w 2011 r. do strefy A (strefa A bez przekroczeń poziomów dopuszczalnych), jedynie ze względu na PM10 do strefy C (problem dotyczy całego województwa) oraz ze względu na benzo(a)piren - strefa C (problem dotyczy strefy mazowieckiej). W sezonie grzewczym wielkości stężeń benzo/a/pirenu były bardzo wysokie, natomiast w okresie letnim znacznie niższe. W związku z powyższym potwierdzony został ustawowy wymóg opracowania programu ochrony powietrza dla benzo(α)pirenu. W związku z wcześniejszymi przekroczeniami Program ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których został przekroczony poziom docelowy benzo(α)pirenu jako wskaźnika wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w powietrzu został przyjęty 21 grudnia 2009 r. z terminem realizacji programu do 31 grudnia 2013 r. Na obszarze strefy mazowieckiej wystąpiło przekroczenie poziomu docelowego dla ozonu wg kryterium ochrony zdrowia oraz ochrony roślin. Stężenia ozonu sprawdzane były w dwóch kategoriach dotrzymania poziomu docelowego oraz dotrzymania poziomu celu długoterminowego W wyniku analiz serii pomiarowych oraz statystyk, na żadnym stanowisku pomiarowym nie stwierdzono przekroczenia poziomu docelowego, stąd 4 strefy województwa otrzymały klasę A. Analizując pomiary dotrzymania poziomu celu długoterminowego na wszystkich stanowiskach pomiarowych w 4 strefach zanotowano dni z przekroczeniem, stąd też oceniono, że cały obszar województwa nie spełnia wymagań określonych dla dotrzymania poziomu celu długoterminowego, który ma zostać osiągnięty w 2020 r. Przyczyny przekroczeń w ozonie to: komunikacja, warunki pogodowe, naturalne źródła emisji, napływ zanieczyszczeń spoza granic strefy. Poziom docelowy dla pyłu PM2.5 został przekroczony we wszystkich strefach. Mając to na uwadze, oraz bardzo krótki termin osiągnięcia poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM2.5 (do 1 stycznia 2015 r.), należy w biuro@energologika.pl Strona 71

72 najbliższych latach zaplanować i wdrożyć działania, mające na celu obniżenie stężeń tego zanieczyszczenia. Najważniejsze problemy w zakresie jakości powietrza, zidentyfikowane na terenie województwa mazowieckiego: przekroczenia poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu dla: pyłu zawieszonego PM10, PM2,5; przekroczenie poziomu docelowego benzo(α)piranu; przekroczenie poziomu celu długoterminowego dla ozonu; emisja powierzchniowa (emisja niska), szczególnie z palenisk domowych i lokalnych kotłowni, stanowiąca główną przyczynę niedotrzymania standardów emisyjnych dla pyłu PM10; emisja komunikacyjna pochodząca ze środków transportu; zwiększenie emisji dwutlenku węgla z sektora energetyki przemysłowej; niewielkie wykorzystanie potencjalnych możliwości w zakresie odnawialnych źródeł energii; ograniczone możliwości dotacji dla osób fizycznych, chcących zainwestować w instalacje OZE (kolektory słoneczne, pompy ciepła), brak w gminach opracowanych Założeń do planów oraz Planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Problemy te, pomimo iż zostały sformułowane dla województwa, można odnieść także do powiatu węgrowskiego Zanieczyszczenia wód powierzchniowych Zanieczyszczeniami wód nazywamy wszelkie substancje chemiczne oraz mikroorganizmy, które występują w wodach naturalnych, nie będąc ich naturalnymi składnikami lub będąc nimi - występują w zwiększonych ilościach. Uniemożliwia to wykorzystanie zasobów wodnych do różnych celów związanych z działalnością i egzystencją człowieka. Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez: 1. utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym w przepisach; 2. doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie jest on osiągnięty. Podstawowym aktem prawnym w zakresie ochrony wód przed zanieczyszczeniami w Polsce jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne (Dz. U. nr 115, poz z późn. zm.). Podstawowym celem Ramowej Dyrektywy Wodnej jest osiągnięcie dobrego stanu wód do 2015 roku. W ostatnich latach wdrażano nowe zasady monitoringu, uruchomiono biuro@energologika.pl Strona 72

73 szereg oznaczeń w szczególności biologicznych oraz substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej. Obecnie klasyfikację wód powierzchniowych określa się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008). Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r., klasyfikacji poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych w każdym operacyjnym punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu operacyjnego dokonuje się z następującą częstotliwością: - corocznie, do końca I-go kwartału, po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym wykonywane były badania w przypadku klasyfikacji wszystkich wskaźników jakości wód oznaczanych w punkcie pomiarowo-kontrolnym oraz klasyfikacji grup wskaźników jakości wód; - corocznie, do końca I-go półrocza, po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym wykonywane były badania w przypadku: a) klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych, b) oceny stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Klasyfikacji poszczególnych elementów fizykochemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych oraz klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych w każdym punkcie pomiarowo-kontrolnym monitoringu diagnostycznego dokonuje się co najmniej co 6 lat, do końca I-go półrocza, po zakończeniu okresu, w którym wykonywane były badania. Rozporządzenie Ministra Środowiska z 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. Nr 162 poz. 1008) transponujące do prawa polskiego zapisy Ramowej Dyrektywy Wodnej definiuje 5 klas stanu ekologicznego: klasa I stan bardzo dobry dla wód o niezmienionych warunkach przyrodniczych lub zmienionych tylko w bardzo niewielkim stopniu, klasa II stan dobry gdy zmiany warunków przyrodniczych w porównaniu do warunków niezakłóconych działalnością człowieka są niewielkie, klasa III stan umiarkowany obejmujący wody przekształcone w średnim stopniu, klasa IV stan słaby wody o znacznie zmienionych warunkach przyrodniczych (biologicznych, fizyko-chemicznych, morfologicznych), gdzie gatunki roślin i zwierząt znacznie różnią się od tych, które zwykle towarzyszą danemu typowi jednolitej części wód, klasa V stan zły wody o poważnie zmienionych warunkach przyrodniczych, w których nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki. Ocenę jakości wód powierzchniowych na terenie województwa mazowieckiego, w tym także na terenie powiatu węgrowskiego przeprowadza Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie. biuro@energologika.pl Strona 73

74 W 2011 roku w powiecie węgrowskim badaniami objęto dwie rzeki Liwiec i Ugoszcz. Próby wody pobierano w 2 przekrojach pomiarowych, w tym w: - przekroju pomiarowym (p.p.k. Paplin gm. Korytnica) zlokalizowany na rzece Liwiec; - przekroju pomiarowym (p.p.k. Brzuza gm. Łochów) zlokalizowany na rzece Ugoszcz. Badania wykonywano także w przekroju ujściowym rzeki Liwiec (p.p.k. Kamieńczyk) zlokalizowanym na terenie powiatu wyszkowskiego oraz w ujściowym przekroju rzeki Osownicy (p.p.k Borzymy) gm. Jadów powiat wołomiński. UGOSZCZ Rzeka była badana w jednym ujściowym przekroju pomiarowym w miejscowości Brzuza. Badania wykazują na zły stan wód ze względu na wskaźniki fizykochemiczne: ChZT-Mn, ogólny węgiel organiczny, azot Kjeldahla, fosfor ogólny, fenole lotne, węglowodory ropopochodne a także rtęć i jej związki. Wskaźniki biologiczne odpowiadają II klasie ze względu na makrolity i fitobentos. Stan chemiczny jest poniżej stanu dobrego. Stan ekologiczny umiarkowany. LIWIEC Badania wód rzeki Liwiec wykonywane w przekrojach Paplin (gm. Korytnica) i Kamieńczyk (gmina Wyszków) wykazują na złą jakość wód w ogólnej ocenie, jednakże w odniesieniu do p.p.k. Kamieńczyk stwierdza się poprawę stanu ekologicznego rzeki w odniesieniu do lat poprzednich. p.p.k. Kamieńczyk stwierdza się przekroczenia elementów fizyko-chemicznych - II klasa, ze względu na zasadowość ogólną oraz azot Kjeldahla, fosforany, fenole lotne i węglowodory ropopochodne, stan chemiczny poniżej stanu dobrego w zakresie selenu i rtęci. Wskaźniki biologiczne odpowiadają klasie II. Potencjał ekologiczny dobry. p.p.k. Paplin elementy biologiczne mierzone na podstawie fitoplanktonu określają potencjał rzeki jako dobry, klasa elementów fizyko-chemicznych - II przez przekroczenia azotu Kjeldahla, fosforanów, stan chemiczny PSD_max przekroczenia stężenia maksymalne przez zawyżone stężenia Benzo(g,h,i)perylenu i Indeno91,2,3-cd)pirenu. Stan ekologiczny umiarkowany. OSOWNICA Rzeka była badana w jednym przekroju pomiarowym Borzymy (gm. Jadów). Badania wskazują na ogólny zły stan wód ze względu na wskaźniki biogenne: azot Kjeldahla oraz fosforany, a także stan chemiczny (przekroczenia wartości granicznej w zakresie rtęci i jej związków, węglowodorów ropopochodnych, glinu, fenoli lotnych). Wskaźniki biologiczne odpowiadają III klasie (fitobentos). Potencjał ekologiczny umiarkowany biuro@energologika.pl Strona 74

75 Tabela 20. Ocena stanu rzek w powiecie węgrowskim (i okolicach) objętych badaniami monitoringowymi w 2011 r. (WIOŚ w Warszawie, Delegatura w Mińsku Mazowieckim). L.p. Kod jednolitej części wód 1. PLRW PLRW PLRW PLRW Nazwa części wód Ugoszcz do ujścia Liwiec od dopł z Zalesia do ujścia Osownica do ujścia Liwiec od Kostrzynia(bez) do dopł. z Zalesia Silnie zmienione JCW Typ cieku Nazwa ppk Rzeka Km Ocena elementy biologiczne Ocena elementy fizykochemiczne Ocena specyficzne zanieczyszczania syntetyczne i niesyntetyczne Stan / potencjał ekologiczny Stan chemiczny N 17 Brzuza Ugoszcz 4,00 II PSD II umiarkowany PSD N 19 Kamieńczyk Liwiec 0,50 II II II dobry PSD Y 17 Borzymy Osownica 1,20 III PSD II umiarkowany PSD N 24 Paplin Liwiec 34,7 II PSD --- umiarkowany PSD_max Objaśnienia do oceny: L.p. Nazwa kolumny Opis 1. Ocena elementy biotyczne I-stan bdb/potencjał maks.; II-stan db/potencjał db; III-stan/potencjał umiarkowany; IV- stan/potencjał słaby, V-stan/potencjał zły 2. Ocena elementy fizyko-chemiczne I-stan bdb/potencjał maks.; II-stan db/potencjał db; PSD-poniżej stanu/potencjału dobrego 3. Ocena specyficzne zanieczyszczania syntetyczne i niesyntetyczne I-stan bdb/potencjał maks.; II-stan db/potencjał db; PSD-poniżej stanu/potencjału dobrego 4. Stan ekologiczny bardzo dobry, dobry, umiarkowany, słaby, zły 5. Stan chemiczny dobry-stan dobry, PSD- poniżej stanu/potencjału dobrego, PSD_max-przekroczone stężenia maxymalne biuro@energologika.pl Strona 75

76 Badania osadów wodnych w ramach sieci krajowej prowadzi od 1990 roku Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie. W osadach wodnych jest zatrzymywana większość potencjalnie szkodliwych metali i związków organicznych trafiających do wód powierzchniowych. Akumulowane są w nich pierwiastki takie jak: cynk, miedź, chrom, kadm, ołów, nikiel, rtęć, a także trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO) m.in. wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), pestycydy chloroorganiczne, polichlorowane bifenyle (PCB). Ostatnie badania osadów rzecznych rzeki Liwiec w przekroju gm. Korytnica wykonano r.. Wg oceny geochemicznej są to osady niezanieczyszczone, zaś wg oceny biogeochemicznej osady sporadycznie szkodliwie oddziaływujące na organizmy. Ogólnie zanieczyszczenie wód powierzchniowych jest wynikiem oddziaływania różnych czynników antropogenicznych takich jak: urbanizacja, rolnictwo, uprzemysłowienie. Do głównych przyczyn zagrożenia zasobów i jakości wód na terenie powiatu węgrowskiego należy zaliczyć: emisję ścieków ze źródeł przemysłowych i komunalnych, odprowadzanie ścieków nieoczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych, niekontrolowane odprowadzanie wód opadowych do kanalizacji sanitarnej, odprowadzanie ścieków sanitarnych do kanalizacji deszczowej, niewystarczające skanalizowanie wiejskich obszarów powiatu, dysproporcje pomiędzy stopniem zwodociągowania i skanalizowania obszarów wiejskich, niewłaściwy sposób postępowania z wodami opadowymi i roztopowymi, spływ powierzchniowy biogenów z pól i niewłaściwe składowanie nawozów naturalnych, lokalne podtopienia użytków rolniczych, nieprzestrzeganie warunków zawartych w pozwoleniach wodno prawnych, odprowadzanie ścieków bez wymaganego pozwolenia wodno prawnego. Podstawowym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są ścieki komunalne. Ścieki są mieszaniną zużytej wody oraz różnego rodzaju substancji płynnych, stałych, gazowych, radioaktywnych oraz ciepła. W zależności od pochodzenia ścieki dzieli się na: bytowo-gospodarcze, przemysłowe i odpadowe. Gminy powiatu węgrowskiego posiadają w niewielkim stopniu rozbudowany zbiorczy system odprowadzania i oczyszczania ścieków. Istotnym źródłem presji na środowisko wodne jest niedostateczna sanitacja obszarów wiejskich. Prowadzone na szeroką skalę wodociągowanie wsi nie było zsynchronizowane z równoczesną budową sieci kanalizacyjnej, co w efekcie doprowadziło do powstania dużej ilości ścieków, które często w stanie surowym trafiają do odbiorników. Zgodnie z danymi GUS w 2011 r. z oczyszczalni ścieków korzystało jedynie osób, co stanowi ok. 29 % ogółu ludności zamieszkującej powiat węgrowski. Należy dodać, że zgodnie z danymi GUS 69 % osób korzystających z oczyszczalni ścieków zamieszkiwało na terenie miast a tylko 31 % obszary wiejskie. Większość mieszkańców wsi nie korzystających z przydomowych biuro@energologika.pl Strona 76

77 oczyszczalni ścieków korzysta z usług firm posiadających zezwolenia na wywóz nieczystości płynnych. Niezorganizowana emisja ścieków jest głównym źródłem zanieczyszczenia wód na obszarze powiatu. Budowa kanalizacji i wynikający z tego obowiązek przyłączenia się do sieci lub wykonanie przydomowej oczyszczalni ścieków spowoduje wyeliminowanie nieszczelnych szamb, które grożą zanieczyszczeniem bakteriologicznym i chemicznym środowiska. Korzystanie z nieszczelnego szamba jest bardzo niebezpiecznym procederem, gdyż bakterie chorobotwórcze przedostają się do gleby i wód podziemnych, z których czerpią wodę studnie głębinowe przesyłające wodę do naszych kranów, stanowiąc zagrożenie bakteriologiczne. Zanieczyszczenia chemiczne powodują skażenie terenu, są wchłaniane prze rośliny (m.in. owoce i warzywa z przydomowych ogródków). Ponadto, mieszkańcy usuwając ścieki we własnym zakresie wywożą je na użytki rolne i dzikie wylewiska. Część tych ścieków trafia do wód rzek i cieków zlokalizowanych na terenie powiatu, powodując ich zanieczyszczenie. Problem unieszkodliwiania ścieków odprowadzanych z domów regulowany jest Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. (Dz. U nr 137 poz. 984) w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Zgodnie z 11 ust. 5 ustawy, ścieki pochodzące z gospodarstwa domowego mogą zostać odprowadzone do ziemi w granicach gruntu będącego własnością wprowadzającego, przy zachowaniu następujących warunków: ilość ścieków nie przekracza 5 m³/dobę, BZT5 ścieków jest zredukowane o co najmniej 20% a zawartość zawiesin ogólnych o 50% w wyniku wstępnego oczyszczenia, miejsce wprowadzania ścieków oddziela od poziomu wodonośnego warstwa gruntu miąższości co najmniej 1,5 metra. W 2011 r. z terenu powiatu węgrowskiego do wód powierzchniowych i ziemi odprowadzono łącznie 1118 dam 3, wszystkie ścieki zostały poddane procesowi oczyszczania, w tym 100 % ścieków oczyszczono biologicznie z jednoczesnym podwyższonym usuwaniem miogenów (dane Główny Urząd Statystyczny).Większe oczyszczalnie komunalne działają w Węgrowie, Łochowie, Miedznej, Stoczku, Sadownem, Starejwsi (gm. Liw) i Korytnicy. Łączna przepustowość ww. oczyszczalni wynosi m 3 /dobę. Tabela 21. Ładunki zanieczyszczeń wprowadzanych do wód powierzchniowych i do ziemi w latach (dane Główny Urząd Statystyczny). Wskaźniki Ładunek w kg/rok BZT ChZT Zawiesina ogólna Azot ogólny Fosfor ogólny biuro@energologika.pl Strona 77

78 Porównując ładunki zanieczyszczeń odprowadzane do środowiska w latach stwierdza się zmniejszenie zawartości azotu ogólnego oraz zawiesiny w ściekach, natomiast wzrost wartości pozostałych wskaźników. Jednym z głównych problemów występujących na terenie powiatu węgrowskiego, gdzie bardzo ważną funkcję pełni rolnictwo, są spływy powierzchniowe zanieczyszczeń, obciążone głównie związkami biogennymi (azotem i fosforem) właśnie pochodzenia rolniczego. Ponadto duże zagrożenie stanowi niewłaściwe przechowywanie i stosowanie nawozów sztucznych i organicznych, stosowanie chemicznych środków ochrony roślin oraz niewłaściwe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych. Istotnym problemem występującym szczególnie na obszarach silnie zurbanizowanych i uprzemysłowionych oraz wzdłuż głównych tras komunikacyjnych, są zanieczyszczenia spowodowane wodami opadowymi. Zanieczyszczone wody opadowe pochodzą m.in. z powierzchni szczelnych terenów przemysłowych, centrów miast, dróg, parkingów, a także z obiektów magazynowych i dystrybucji paliw. Niewłaściwe postępowanie z tym rodzajem ścieków powoduje wprowadzanie znaczących ładunków zanieczyszczeń do odbiornika (np. rzeki). Aby temu zapobiegać konieczne są inwestycje z zakresu budowy, rozbudowy i modernizacji systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków opadowych. Na podstawie art. 122 ust. 1 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145), jeśli Prawo wodne nie stanowi inaczej, pozwolenie wodnoprawne jest wymagane na: 1) szczególne korzystanie z wód; 2) regulację wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody; 3) wykonanie urządzeń wodnych; 4) rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód; 5) długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej; 6) piętrzenie wody podziemnej; 7) gromadzenie ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych; 8) odwodnienie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych; 9) wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów; 10) wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45a ust. 1 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145). Zgodnie z art. 122 ust. 2 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145) pozwolenie wodnoprawne jest wymagane również na: 1) gromadzenie ścieków, a także innych materiałów, prowadzenie odzysku lub unieszkodliwianie odpadów, biuro@energologika.pl Strona 78

79 2) wznoszenie obiektów budowlanych oraz wykonywanie innych robót, 3) wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią, jeżeli wydano decyzje, o których mowa w art. 40 ust. 3 i art. 88l ust. 2 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145) (decyzja zwalniająca od zakazów obowiązujących na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią). Zgodnie z art. 140 ustawy Prawo wodne (Dz. U. z 2012 poz. 145) ust. 1. organem właściwym do wydawania pozwoleń wodnoprawnych, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a, jest starosta, wykonujący to zadanie jako zadanie z zakresu administracji rządowej. W wyjątkowych sytuacjach organem decyzyjnym może być Marszałek Województwa lub Dyrektor Regionalnego Zarządu. W 2011 roku Marszalek Województwa Mazowieckiego wydał decyzję Nr 128/11/PŚ-ZD-IV z dnia 12 września 2011 r. znak PŚ.ZD.IV./PM/ /10, w sprawie pozwolenia wodno prawnego Przedsiębiorstwu Eksploatacji Rurociągów Naftowych Przyjaźń S.A. na wprowadzanie do ziemi tj. rowu melioracyjnego B w km wód opadowych i roztopowych pochodzących z terenu Stacji Pomp Nr 2 w Zawadach gm. Liw. W decyzji określono dopuszczalne ilości odprowadzanych wód opadowych i roztopowych: Q max = 30,0l/s; Q śr.d.=91,0 m 3 na dobę. Dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń: zawiesina ogólna 100 mg/l; węglowodory ropopochodne 15 mg/l. Termin ważności pozwolenia do dnia 31 sierpnia 2020 r Zanieczyszczenia wód podziemnych Celem monitoringu jakości wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagrożeń, na potrzeby zarządzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczności podejmowanych działań ochronnych związanych z osiągnięciem dobrego stanu ekologicznego, określonego przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW). Zakres dopuszczalnych wartości wskaźników jakości wody określają następujące akty prawne: rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 kwietnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2010 r., Nr 72, poz. 466). W roku 2011 w ramach monitoringu jakości wód podziemnych, w województwie mazowieckim badania realizowane były w monitoringu operacyjnym w odniesieniu do jednolitych części wód podziemnych (w tym części uznanych za zagrożone nie osiągnięciem dobrego stanu), ze szczególnym uwzględnieniem obszarów narażonych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Państwowy Instytut Geologiczny wykonywał badania w sieci krajowej, a Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie w sieci regionalnej. biuro@energologika.pl Strona 79

80 Oceny stanu chemicznego w jednolitych częściach wód (JCWPd) i w poszczególnych punktach badawczych dokonano w oparciu o rozporządzenie MŚ z 2008 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. nr 143, poz. 896), które wyróżnia pięć klas jakości wód: klasa I wody bardzo dobrej jakości; klasa II wody dobrej jakości; klasa III wody zadowalającej jakości; klasa IV wody niezadowalającej jakości; klasa V wody złej jakości; oraz dwa stany chemiczne wód: stan dobry (klasy I, II i III); stan słaby (klasy IV i V). Zasada zaliczania wód do odpowiedniej klasy polega na dopuszczeniu przekroczenia wartości granicznych elementów fizykochemicznych, gdy jest ono spowodowane przez naturalne procesy, pod warunkiem, że mieszczą się one w granicach przyjętych dla bezpośrednio niższej klasy jakości. Jako niedopuszczalne przyjęto przekroczenie wartości granicznych oznaczonych w rozporządzeniu indeksem H wskaźników nieorganicznych: antymonu, arsenu, azotanów, azotynów, boru, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra oraz wskaźników organicznych: adsorbowanych związków chloroorganicznych (AOX), benzo/α/pirenu, benzenu, lotnych węglowodorów aromatycznych (BTX), substancji ropopochodnych, pestycydów, tetrachloroetenu, trichloroetenu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). W ramach monitoringu, na terenie powiatu węgrowskiego w 2011 roku pobrano próby z trzech ujęć zlokalizowanych w miejscowościach: Pniewnik (gm. Korytnica), Miedzna, Leśniki (gm. Korytnica). Wszystkie dotyczą JCWPd 53 jednolite części wód podziemnych. JCWPd 53 została uznana za zanieczyszczoną azotanami pochodzenia rolniczego rozporządzenie Dyrektora RZGW w Warszawie Nr 4 z 2008 r. (wody podziemne na terenie gminy Korytnica Dz. Urz. Woj. Mazowieckiego Nr 59, poz.2119 zmieniające rozporządzenie Nr 2/2004). W miesiącach: wrzesień październik PIG pobrał próby i wykonał oznaczenia 47 wskaźników, w tym dla 15 wskaźników, dla których niedopuszczalne jest przekroczenie wartości granicznych tj.: antymonu, arsenu, azotanów, boru, azotynów, chromu, cyjanków, fluorków, glinu, kadmu, niklu, ołowiu, rtęci, selenu i srebra. Badano wody czwartorzędowe, o głębokości stropu od 3,3 m do 68 m. Badane w 2011 r. JCWPd zaliczono do wód o dobrym stanie chemicznym. Badania zawartości substancji szczególnie szkodliwych we wszystkich badanych punktach nie wykazały zagrożenia wód podziemnych związkami organicznymi. Porównanie jakości wód z normami dla wód przeznaczonych do spożycia przez ludzi ( rozporządzenie Ministra Zdrowia z marca 2007 r. Dz. U. nr 61, poz. 417, z późn. zm.) wykazało przekroczenia w jednym ujęciu azotanów w miejscowości Pniewnik. biuro@energologika.pl Strona 80

81 Na terenie powiatu węgrowskiego występuje obszar szczególnie narażony na zanieczyszczania azotem pochodzenia rolniczego: OSN w gminie Korytnica obejmujący grunty wsi: Pniewnik, Nojszew, Dąbrowa i Zakrzew, o powierzchni 4,66 km². W 2011 r. w ramach monitoringu regionalnego obszarów narażonych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego badania wód podziemnych wykonywane były przez WIOŚ w 2 seriach pomiarowych: wiosną i jesienią dla 11 normowanych wskaźników fizykochemicznych. Zanieczyszczenie wód podziemnych azotanami stwierdzono w OSN Korytnica w studni zlokalizowanej w miejscowości Pniewnik, której jakość wód była podstawą do wyznaczenia OSN-u. W studni tej zanotowano stężenia azotanów w IV klasie wód niezadowalającej jakości. Wiosną koncentracja azotanów wynosiła 54,4 mg NO 3 /l, a jesienią 65,9 mg NO 3 /l. Stan chemiczny wody w studni ze względu na zawartość azotanów był słaby (IV klasa). Tabela 22. Monitoring wód podziemnych w powiecie węgrowskim 2011 r. (dane z WIOŚ). L.p. 1. Miejscowość/ gmina Pniewnik gm. Korytnica Identyfikator UE Charakter punktu Głębokość do stropu warstwy Klasa wód 2009 Klasa wód 2010 Klasa wód 2011 Wskaźnik w zakresie stężeń odpowiadających wodzie o niskiej jakości PL01G053_001 S 3,3 IV III III Zn, Temp. 2. Miedzna PL01G053_003 N 68 II II II - 3. Leśniki gm. Korytnica PL01G053_004 N 34 III III III - Objaśnienia skrótów i symboli: Charakter punkt: N - wody o zwierciadle napiętym; S wody o zwierciadle swobodnym; Klasa wód: II wody dobrej jakości, III wody zadowalającej jakości, IV wody niezadowalającej jakości; Symbole wskaźników: Zn cynk, Temp. temperatura. Istotnym elementem, wpływającym na zagrożenie jakości wód podziemnych jest nieprawidłowe prowadzenie hodowli (gnojówka, gnojowica, wody gnojowe, soki kiszonkowe zawierają znaczne ilości materii organicznej, która przy nieprawidłowym ujmowaniu może przedostawać się do potoków lub infiltrować do wód podziemnych). Aby temu zapobiec konieczne jest stosowanie się do zasad i zaleceń prowadzenia gospodarstwa rolnego w sposób ograniczający zanieczyszczenia i degradację środowiska, ujętych w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej. Nadrzędnym celem ochrony wód podziemnych jest zahamowanie procesów ich zanieczyszczania, jak również przywrócenie oraz zachowanie ich naturalnej jakości dla obecnych i przyszłych użytkowników, a także zachowanie naturalnych funkcji tych wód w ekosystemach. Zgodnie z Art. 51 Ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U Nr 115 poz z późn. zm.) w celu zapewnienia odpowiedniej jakości wody ujmowanej do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagających wody wysokiej jakości, a także ze względu na ochronę zasobów wodnych, mogą być ustanawiane: biuro@energologika.pl Strona 81

82 1) strefy ochronne ujęć wody, 2) obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych. Art. 52. Ust.1 i 2 w/w ustawy mówi iż, strefę ochronną ujęcia wody, zwaną dalej strefą ochronną, stanowi obszar, na którym obowiązują zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie użytkowania gruntów oraz korzystania z wody. Strefę ochronną dzieli się na teren ochrony: 1) bezpośredniej, 2) pośredniej. Na terenie powiatu węgrowskiego nie występują powierzchniowe ujęcia wód podziemnych oraz strefy ich ochrony. Dla ujęć wodociągowych ochroną bezpośrednią jest teren stacji uzdatniania wody (SUW). Nie występują strefy ochrony pośredniej wokół ujęć służących zbiorowemu zaopatrzeniu w wodę. Rysunek 11. Monitoring jakości wód podziemnych w województwie mazowieckim w 2011 r. biuro@energologika.pl Strona 82

83 3.4. Ochrona powierzchni ziemi gleby Dobra jakość gleb na terenie powiatu w istotny sposób wpływa na jej potencjał. Gleby dobrej jakości oznaczają nie tylko zdrowe i wysokie plony, ale także warunkują prawidłowy rozwój człowieka, gdyż wraz z pożywieniem roślinnym i zwierzęcym dostarczają odpowiedniej ilości wysokokalorycznych składników odżywczych, witamin, substancji mineralnych, niezbędnych do budowy i właściwego funkcjonowania organizmu. Razem z pożywieniem człowiek pobiera składniki korzystne, jak i niekorzystne dla swego rozwoju. Różne czynniki pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego wpływają na spadek urodzajności gleb, powodując ich degradację. Skutkiem ich działania jest obniżenie jakości i ilości próchnicy w glebach, zmiany kwasowości i struktury gleb, a w konsekwencji spadek jej zasobności i żyzności. Na stan gleb na terenie powiatu węgrowskiego wpływają głównie czynniki pochodzenia antropogenicznego: Wydobywanie kopalin ze złóż. Eksploatacja kopalin powoduje nieodwracalne zmiany w naturalnym krajobrazie i dlatego wymaga przywrócenia tych terenów do użytkowania rolniczego lub leśnego poprzez zalesianie gruntów zdegradowanych. Nadmierne nawożenie, które może prowadzić do zatrucia metalami ciężkimi i substancjami toksycznymi obecnymi w nawozach. Działalność zakładów produkcyjno usługowych, w wyniku której do gleb mogą przedostawać się szkodliwe substancje. Erozja spowodowana niewłaściwym użytkowaniem gruntów. Komunikacja i transport samochodowy, przyczyniający się do zanieczyszczenia gleb położonych w bezpośrednim sąsiedztwie intensywnie użytkowanych szlaków komunikacyjnych (dróg krajowych). Składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych, wypalanie traw, palenie odpadów na powierzchni ziemi, odprowadzanie nieoczyszczonych ścieków do środowiska, nieszczelne szamba. Zanieczyszczenie gleby Zanieczyszczeniami gleb i gruntów są wszelkie związki chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy, które występują w glebach w zwiększonych ilościach. Do najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń gleb i gruntów zaliczamy: związki organiczne pestycydy, detergenty; metale ciężkie ołów (Pb), miedź (Cu), rtęć (Hg), kadm (Cd), arsen (As) i inne; sole azotany, siarczany, chlorki. Obowiązujące kryteria oceny zawartości zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi zawarte są w załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 09 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. nr 165 poz. 1359). Rozpoznanie stanu gleb użytkowanych rolniczo pod względem zanieczyszczenia metalami ciężkimi jest istotne z uwagi na produkcję bezpiecznej żywności dla człowieka. Występowanie w glebach podwyższonych zawartości metali ciężkich będące następstwem biuro@energologika.pl Strona 83

84 działalności ludzkiej poprzez: emisje przemysłowe, motoryzację, nadmierną chemizację rolnictwa, powoduje degradację biologicznych właściwości gleb, skażenie wód gruntowych oraz przechodzenie zanieczyszczeń do łańcucha żywieniowego. Zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi występują głównie wzdłuż dróg, zwłaszcza tych po których przemieszczają się największe ilości pojazdów (drogi krajowe i wojewódzkie). Obserwuje się osiadanie zanieczyszczeń komunikacyjnych w postaci pyłu na powierzchniowej warstwie gruntu. Gleby w pobliżu dróg zawierają zwiększone ilości niebezpiecznych związków ołowiu i tlenków azotu. Na skutek posypywania powierzchni dróg solami, gleby i grunty w pobliżu szlaków komunikacyjnych są silnie zasolone. Na skutek antropopresji gleby województwa mazowieckiego charakteryzują się podwyższoną zawartością siarki. Duża część siarki w formie siarczanów występuje w pyle PM10 i trafia do gleb, jako składnik wód opadowych (tzw. mokra depozycja), powodując dodatkowo zakwaszanie tych gleb. Odczyn kwaśny gleby hamuje pobieranie przyswajalnych składników i równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich. Z tych powodów gleby w powiecie węgrowskim wymagają wapnowania. Brak wapnowania grozi zwiększeniem zawartości metali ciężkich w produktach rolnych. Na obszarze województwa mazowieckiego ponad 80% użytków rolnych charakteryzuje się kwaśnym i bardzo kwaśnym odczynem gleby. Zanieczyszczenie gleby na terenie powiatu węgrowskiego jest także wynikiem niewłaściwej działalności rolniczej do gleb i gruntów. Powszechne stosowanie środków ochrony roślin i nawozów mineralnych powoduje wprowadzenie do środowiska glebowego pierwiastków metalicznych, związków azotowych, fosforoorganicznych, karbaminowych, alkilowych Przekształcenia powierzchni ziemi Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej, usługowej i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych. Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Procesy degradacji gleb związane są przede wszystkim z: rejonami intensywnej produkcji rolnej i hodowlanej, intensywnej melioracji gleb, rejonami budowy nowych osiedli mieszkaniowych, trasami komunikacyjnymi, terenami eksploatacji kopalin lub wyrobisk poeksploatacyjnych. Istotnym problemem województwa mazowieckiego jest erozja wietrzna, która dotyczy około 33% powierzchni i występuje głównie na obszarach gleb lekkich, zawierających znaczne ilości frakcji pyłowych. Największe zagrożenie gleb tym rodzajem erozji stwierdzono w powiatach: ostrołęckim, węgrowskim, legionowskim i wyszkowskim. Na przeważającej powierzchni użytków rolnych powiatu węgrowskiego nie występuje zagrożenie erozją wodną lub jest ono bardzo małe lokalnie. Duże zagrożenie występuje wzdłuż pradolin największych rzek Bugu i Liwca. biuro@energologika.pl Strona 84

85 Niepokojącym zjawiskiem powodującym degradację i utratę walorów przyrodniczych staje się wyłączanie gruntów rolnych z produkcji rolnej poprzez zmianę przeznaczenia gruntu. W powiecie węgrowskim mają miejsce przede wszystkim wyłączenia na cele mieszkalnictwa. Kolejnymi grupami w strukturze wyłączeń gruntów z użytkowania rolniczego stanowią tereny przemysłowe oraz komunikacyjne. Zgodnie z danymi Starostwa Powiatowego w Węgrowie (stan na koniec 2011 r.) powierzchnia gruntów zdewastowanych na terenie powiatu wyniosła 58,82 ha. Powierzchnia gruntów wyłączonych z produkcji rolniczej wyniosła z kolei 0,39 ha. Przyczyną wyłączeń było rozszerzanie się budownictwa mieszkaniowego oraz przemysłowego. Najważniejsze problemy: nadmierne zakwaszenie gleb, 75% powierzchni użytków rolnych wymaga wapnowania; duży stopień zagrożenia gleb erozją wietrzną; wolne tempo rekultywacji terenów zdegradowanych i zdewastowanych; składowiska odpadów komunalnych, przemysłowych nie spełniające standardów, a w szczególności nielegalne miejsca składowania odpadów przyczyniają się do zanieczyszczenia powierzchni ziemi powiatu; zagrożenie zjawiskami osuwiskowymi skarp dolin rzek. Ochrona gleb ma na celu minimalizację erozji wietrznej i wodnej, przeciwdziałanie chemicznej degradacji gleb pod wpływem zanieczyszczeń, przeciwdziałanie przesuszeniu i zawodnieniu gleb, zachowaniu gruntów o walorach ekologiczno - produkcyjnych. Standardy jakości gleby i ziemi zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia r. (Dz. U. Nr 165, poz z 2002). Badania chemizmu gleb gruntów ornych prowadzi Instytut Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Badania wykonywane są w pięcioletnich przedziałach czasowych od 1995 roku. W 2010 r. rozpoczął się czwarty cykl badań w sieci obejmującej 216 punktów pomiarowo kontrolnych zlokalizowanych na terenie kraju. Na terenie województwa mazowieckiego kontrolą objęto 20 punktów. Sieć punktów badawczych wykorzystywanych w monitoringu zapewnia różnorodność i reprezentatywność naturalnych warunków glebowych (typ, uziarnienie), intensywności produkcji rolniczej oraz presji antropogenicznej na obszary użytkowane rolniczo. Na terenie powiatu węgrowskiego próbki glebowe pobierane są w jednym profilu zlokalizowanym w miejscowości Wrotnów gm. Miedzna (numer punktu 161). Punkt charakteryzuje się typem gleb AP, klasą bonitacji IVa oraz 5 kompleksem przydatności rolniczej. W przypadku większości cech opisujących właściwości i jakość gleby nie doszło do istotnych zmian na przestrzeni 15 lat w porównaniu ze stanem wyjściowym. Zaobserwowane zmiany niektórych parametrów nie obniżyły w istotny sposób zdolności gleb do pełnienia ich funkcji. W grupie badanych profili nie zaobserwowano wyraźnych zmian odczynu gleb, udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych jest jednak znaczny i przekracza 50%. W przedziale biuro@energologika.pl Strona 85

86 czasowym objętym programem monitoringu poziom zawartości próchnicy nie uległ zasadniczym zmianom na poziomie całej grupy profili. Przeważają (ponad 60% zbioru) profile o średniej zawartości próchnicy, przy czym w województwach pasa środkowego kraju notowane są niższe zawartości średnie. Badane profile glebowe wykazują duże zróżnicowanie zasobności w przyswajalne formy składników nawozowych (fosfor, potas, magnez) wynikające z warunków naturalnych oraz stosowanego poziomu nawożenia. Nie wykazano pogorszenia wskaźników zasobności gleb w P, K i Mg. Udział profili o niskiej i bardzo niskiej zasobności wynosił ponad 40% dla fosforu i potasu oraz 26% dla magnezu. W przypadku dwu ostatnich pierwiastków udział ten zmniejszył się w ostatnim okresie badawczym. Gleby użytków rolnych nie są nadmiernie zasolone i zanieczyszczone siarką. Zawartości siarki przyswajalnej w 94% profili są niskie co w przypadku wrażliwych roślin może skutkować deficytami siarki. Niezależnie od zastosowanej metody klasyfikacji, gleby użytków rolnych nie są zanieczyszczone metalami śladowymi i WWA. Zawartości graniczne są przekroczone w pojedynczych lokalizacjach. W przypadku metali takich jak kadm, cynk i ołów przekroczenia wystąpiły w miejscach historycznego oddziaływania przemysłu hutniczego cynku i ołowiu. W przypadku WWA brak było wyraźnej przestrzennej prawidłowości. W przypadku niklu, chromu, baru i kobaltu w 2010 r. nie zaobserwowano przekroczeń dopuszczalnych zawartości. W przypadku żadnego z analizowanych pierwiastków śladowych nie zaobserwowano, na przestrzeni 15 lat, trendu akumulacji w warstwie powierzchniowej gleb obszarów użytkowanych rolniczo. Wyniki badań w 2010 r. potwierdzają potrzebę wprowadzenia programów wapnowania oraz systemów produkcji i agrotechniki sprzyjających gromadzeniu materii organicznej w glebie. Zakwaszenie gleb oraz niedostatek próchnicy są istotniejszymi problemem dla jakości gleb niż poziom potencjalnie toksycznych zanieczyszczeń Gospodarowanie zasobami geologicznymi W związku z pojawiającymi się w Polsce potrzebami wprowadzenia do krajowej praktyki w zakresie ochrony środowiska metodyki z terenami zdegradowanymi w wyniku działalności gospodarczej, obowiązki inwentaryzacji postępowania i weryfikacji takich terenów przekazano w ręce starostów. Praktyka ta w założeniu, doprowadzić ma do zmniejszenia ilości i wielkości terenów poprzemysłowych, które wymagają działań naprawczych (rekultywacji, rewitalizacji, itp.). Pozwoli to na racjonalne połączenie sfery ochrony środowiska ze sferą gospodarczą, uwzględniając tym samym zasady zrównoważonego rozwoju. Wynikające stąd założenie mówi, że tereny poprzemysłowe nie powinny być nieużytkami gospodarczymi. Zarządzanie terenami naznaczonymi działalnością gospodarczą z uwzględnieniem wymogów ochrony środowiska należy rozpatrywać biorąc pod uwagę właściwy podział tych terenów. Istnieje bowiem konieczność zaklasyfikowania terenów poprzemysłowych do pewnych klas, które pozwolą na właściwsze i trafniejsze podjęcie działań naprawczych. Wspomniane wcześniej klasy terenów zdegradowanych to: biuro@energologika.pl Strona 86

87 tereny poprzemysłowe zdegradowane chemicznie (gleba/ziemia wymagają oczyszczenia), tereny poprzemysłowe zdegradowane pod względem morfologicznym fizycznym (rekultywacja likwidująca niekorzystne przekształcenia naturalnego ukształtowania terenu), tereny nie pełniące już funkcji gospodarczych. Na tak sklasyfikowane rodzaje terenów poprzemysłowych nakłada się jeszcze zagadnienie rodzaju odpowiedzialności odnośnie tych terenów. Istnieje bowiem odpowiedzialność bezpośrednia, kiedy sprawca degradacji środowiska jest określony, co oznacza zastosowanie zasady ten kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia oraz odpowiedzialność pośrednia (odpowiedzialność władz publicznych) w przypadku, gdy sprawca nie jest znany lub egzekucja obowiązku jest bezskuteczna. W Polsce dość istotnym problemem są tzw. porzucone tereny przemysłowe, w przypadku których nie ma możliwości egzekwowania zasady zanieczyszczający płaci, co powoduje automatyczne przeniesienie odpowiedzialności na władze publiczne. Sytuacja ta dotyczy głównie terenów, gdzie działały przedsiębiorstwa państwowe. Odrębnym zagadnieniem związanym z właściwym gospodarowaniem terenami poprzemysłowymi są odpowiednie podstawy prawne. Uwarunkowania prawne w tym zakresie można odnaleźć w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 roku o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Ustawa ta określa zasady odpowiedzialności za naprawę szkód w środowisku. m.in. art. 15 określa, że jeżeli podmiot korzystający ze środowiska nie podejmie działań zapobiegawczych i naprawczych, organ ochrony środowiska, w drodze decyzji, nakłada na niego obowiązek przeprowadzenia tych działań. Ustawą z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko wprowadzono zasadę udostępnienia informacji (art. 9) dotyczących m.in. stanu elementów środowiska, takich jak: powietrze, woda, powierzchnia ziemi, kopaliny, klimat, krajobraz i obszary naturalne, w tym bagna, obszary nadmorskie i morskie, a także rośliny, zwierzęta i grzyby oraz inne elementy różnorodności biologicznej, w tym organizmy genetycznie zmodyfikowane, oraz wzajemnych oddziaływań między tymi elementami. Artykuł 21 mówi, że w publicznie dostępnych wykazach zamieszcza się dane m.in.. (pkt 23 f) z zakresu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz.150 z późn. zm.) o wnioskach o wydanie decyzji i o decyzjach w sprawie rekultywacji zanieczyszczonej gleby lub ziemi, jeżeli zanieczyszczenie zaistniało przed dniem 30 kwietnia 2007 r. lub wynikało z działalności, która została zakończona przed dniem 30 kwietnia 2007 r. Ponadto (art. 161) ww. ustawy określa, że Wojewodowie przekażą właściwym regionalnym dyrektorom ochrony środowiska niezwłocznie po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy: 1 akta spraw dotyczących rekultywacji zanieczyszczonej gleby lub ziemi wraz z pełną posiadaną dokumentacją, biuro@energologika.pl Strona 87

88 2 rejestry zawierające informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości gleby lub ziemi które otrzymali od starostów na podstawie ustawy zmienianej w art Pewne odnośniki dotyczące ochrony powierzchni ziemi uwzględnia także ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz z późn. zm.), ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (tj. Dz. U. z 2011 r. Nr 12, poz. 59 z późn. zm.), ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze. (Dz. U. Nr 163, poz. 981). Przedstawione powyżej założenia dotyczące właściwego gospodarowania terenami poprzemysłowymi oraz umocowania prawne w tym zakresie pozwalają na nadanie właściwego toku rozumowania i analizowania problemu na terenie powiatu węgrowskiego. Wg art. 109 Prawa Ochrony Środowiska, w zakresie obowiązków Starosty leży prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi. Grunty wyłączone z użytkowania rolniczego i gleby zdegradowane na obszarach rolniczych powinny być zalesiane lub zagospodarowywane poprzez przeznaczenie ich na plantacje choinek, szkółki roślin ozdobnych, itp Zagrożenia hałasem Hałasem nazywamy każdy dźwięk, który w danych warunkach może być uciążliwy lub zagrażać zdrowiu. Natomiast dźwiękiem nazywamy rozchodzące się zaburzenie (drgania) cząsteczek powietrza. Można je opisać ciśnieniem oraz częstotliwością drgań. Hałas jest zjawiskiem wybitnie subiektywnym (ten sam dźwięk przez jedną osobę może być oceniony jako przyjemny, a przez inną osobę jako uciążliwy). Podstawowymi parametrami opisującymi dźwięk a zatem i hałas jest częstotliwość i ciśnienie akustyczne. Poziom ciśnienia akustycznego dźwięku mierzony jest w decybelach (db). Zakres spotykanych w środowisku poziomów dźwięku jest dość rozległy, począwszy od wartości progowych, tj. poziomu 0 db, będących w stanie u człowieka wywołać wrażenie słuchowe (próg słyszalności), po wartości powodujące fizyczne odczucie bólu db (granica bólu). Przykładowo: poziom dźwięku dla szeptu wynosi 20 db, hałas uliczny ok. 70 db, a typowy krzyk ok. 80 db. Należy jednak wiedzieć, iż nie tylko poziom dźwięku decyduje o niebezpieczeństwie hałasu. Szczególnie dokuczliwy jest hałas występujący w postaci pojedynczych impulsów dźwiękowych (trzask, huk) lub w postaci ciągu takich impulsów. Dopuszczalne wartości poziomów dźwięku w środowisku określa załącznik do Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z 2007 nr 120, poz. 826 ze zm.). Dopuszczalne natężenia hałasu w środowisku, w otoczeniu budynków mieszkalnych wynoszą od 35 do 55 db w porze nocnej i od 40 do 65 db w porze dziennej. Skutki oddziaływania hałasu i wibracji na człowieka i środowisko naturalne są bardzo dotkliwe. Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu i wibracji wyrażają się: a) szkodliwym działaniem na zdrowie ludności, biuro@energologika.pl Strona 88

89 b) obniżeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy, c) negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się, d) utrudnianiem odbioru sygnałów optycznych, e) obniżeniem sprawności nauczania, f) powodowaniem lokalnych napięć i kłótni między ludźmi, g) zwiększeniem negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki, h) rosnącymi liczbami zachorowań na głuchotę zawodową i chorobę wibracyjną. Hałas i wibracje powodują pogorszenie jakości środowiska przyrodniczego, a w konsekwencji: a) utratę przez środowisko naturalne istotnej wartości, jaką jest cisza, b) zmniejszenie (lub utratę) wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych, c) zmianę zachowań ptaków i innych zwierząt (stany lękowe, zmiana siedlisk, zmniejszenie liczby składanych jaj, spadek mleczności zwierząt i inne). Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U nr 25 poz. 150 z późn. zm.) traktuje hałas jako zanieczyszczenie, wobec którego należy przyjmować takie same ogólne zasady postępowania, jak dla pozostałych zanieczyszczeń i związanych z nimi dziedzin ochrony środowiska. Artykuł 112 w/w ustawy stwierdza: Ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, w szczególności poprzez: utrzymanie poziomu hałasu poniżej dopuszczalnego lub co najmniej na tym poziomie, zmniejszenie poziomu hałasu co najmniej do dopuszczalnego, a gdy nie jest on dotrzymany zapobieganie jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska. W dzisiejszym zurbanizowanym świecie mamy do czynienia z powszechną obecnością hałasu. Stan środowiska, ze względu na jego zanieczyszczenie hałasem, określa się za pomocą tzw. klimatu akustycznego. Klimat akustyczny jest to zespół zjawisk akustycznych kształtowanych przede wszystkim przez źródła hałasu takie, jak: komunikacja samochodowa, kolejowa, lotnicza, zakłady: przemysłowe, rzemieślnicze i usługowe, emitujące hałas na zewnątrz, obiekty użyteczności publicznej związane z hałaśliwą działalnością, np. stadiony, transport dostawczy i komunalny, maszyny budowlane, przesył energii elektrycznej o wysokich napięciach (>110 kv). Hałas przemysłowy Problemy z hałasem przemysłowym mogą wystąpić w otoczeniu dużych zakładów, lub skupisk zakładów. Badania w zakresie hałasu przemysłowego wykonywane są z zasady: jako reakcja na skargi mieszkańców na hałaśliwą działalność ( interwencyjne ) oraz dodatkowo z wytyczonym w WIOŚ planem badawczym pozwalającym na systematyczne identyfikowanie akustyczne reprezentatywnych źródeł hałasu w środowisku. biuro@energologika.pl Strona 89

90 Hałas przemysłowy na terenie powiatu węgrowskiego stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym. Występuje na terenach z zabudową o charakterze mieszkalnym, które są zlokalizowane blisko zakładów rzemieślniczych i usługowych. Wpływ ich na ogólny klimat akustyczny powiatu nie jest znaczący, jednak są one przyczyną lokalnych negatywnych skutków odczuwalnych przez okolicznych mieszkańców. Do zakładów takich należą najczęściej: stolarskie, tartaki, warsztaty mechaniki pojazdowej, blacharskie, ślusarskie. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a także prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów. Przyczyną występowania niekorzystnego oddziaływania hałasu przemysłowego są często błędne decyzje lokalizacyjne oraz brak stosownych decyzji niezbędnych do rozpoczęcia określonej działalności gospodarczej. Gdy eksploatacja instalacji powodującej hałas w środowisku przekracza dopuszczalne poziomy, wydawana jest decyzja o dopuszczalnym poziomie hałasu. Starostwo Powiatowe w Węgrowie latach wydało 1 decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu dla firmy WIECHOWSKI Marek Wiechowski, Topór 104, Stoczek. Hałas komunikacyjny Harmonijny rozwój transportu i komunikacji jest warunkiem decydującym o rozwoju gospodarczym danego obszaru. Z drugiej strony, rozwój motoryzacji, oddziałuje negatywnie na środowisko, zwłaszcza gdy nie jest związany z modernizacją i rozwojem stanu technicznego dróg. Przyjmuje się, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat corocznie przybywa około 10% samochodów. Na poziom hałasu drogowego w pobliżu zabudowy mieszkalnej mają wpływ przede wszystkim: natężenie ruchu komunikacyjnego, udział transportu ciężkiego w strumieniu ruchu, odległość zabudowy mieszkalnej od drogi, prędkość ruchu pojazdów (ze wzrostem prędkości hałas rośnie), typ i stan techniczny pojazdów, nachylenie drogi, stan nawierzchni oraz płynność ruchu. Na terenie powiatu węgrowskiego najbardziej uciążliwym źródłem hałasu jest właśnie komunikacja drogowa. Znacząco oddziałującym ciągiem komunikacyjnym są drogi krajowe nr 62 i nr 50 oraz 3 drogi powiatowe przebiegające przez teren powiatu. Hałas najbardziej uciążliwy jest dla mieszkańców, których posesje znajdują się bezpośrednio przy tych drogach. Niekorzystnym zjawiskiem jest rozwój budownictwa mieszkalnego wzdłuż dróg. Z tego powodu nowe budynki mieszkalne powinny być lokalizowane w pewnej odległości od ruchliwych tras komunikacyjnych, zarówno ze względu na ograniczenie wpływu hałasu na mieszkańców, jak i zanieczyszczenia powietrza. Najlepsze efekty zwalczania hałasu pochodzenia komunikacyjnego można osiągnąć przez: ograniczenie ruchu pojazdów; biuro@energologika.pl Strona 90

91 poprawę stanu nawierzchni ulic; wprowadzenie urządzeń przeciwhałasowych w pojazdach mechanicznych; wykorzystywanie naturalnych barier akustycznych. Pod pojęciem hałasu kolejowego rozumie się hałas powstający w wyniku eksploatacji linii kolejowych. Określenie uciążliwości źródło hałasu komunikacyjnego kolejowego, jest zwykle utrudnione, z powodu braku dostatecznej liczby punktów pomiarowych i pomiarów hałasu komunikacyjnego kolejowego, co nie pozwala na jednoznaczne określenie wielkości i zasięgu przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu. Przez teren powiatu węgrowskiego przebiega linia kolejowa relacji Warszawa Białystok, która przecina gminy: Sadowne, Stoczek i Łochów, jej długość to zaledwie 26 km. Podsystem monitoringu hałasu komunikacyjnego obejmuje zarówno emisję hałasu, jak i ocenę klimatu akustycznego. Ze względu na charakter zjawiska hałasu, pomiary w sieci krajowej i sieciach regionalnych międzywojewódzkich nie są realizowane. Sieci wojewódzkie obejmują badania wykonywane w zależności od potrzeb w miejscach o szczególnym zagrożeniu i obejmują pomiary hałasu emitowanego z dróg krajowych i wojewódzkich. Sieci lokalne obejmują pomiarami źródła przemysłowe i komunikacyjne. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska został ustawowo zobowiązany do dokonywania oceny stanu akustycznego środowiska na terenach nie objętych obowiązkiem opracowywania map akustycznych. Wobec powyższego w ramach monitoringu w 2011 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykonał badania hałasu komunikacyjnego w 15 punktach pomiarowych w większych miastach województwa (oprócz Warszawy, dla której wykonana została mapa akustyczna) oraz przy głównych drogach niemających map akustycznych. W każdym punkcie wykonano w sesji wiosenno-letniej i jesienno-zimowej po trzy pomiary dobowe, w tym jeden podczas weekendu (w sumie dla każdego punktu 6 pomiarów dobowych). Na terenie powiatu węgrowskiego nie występują punkty pomiarowe emisji hałasu komunikacyjnego. Badania monitoringowe hałasu przeprowadzone w 2011 r. na terenie województwa mazowieckiego przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Warszawie wykazały, że hałas komunikacyjny w dalszym ciągu jest jednym z największych zagrożeń i uciążliwości. Wszystkie pomiary hałasu drogowego i kolejowego wykazały przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu dla pory dnia i nocy. Na podstawie pomiarów wykonanych w 2011 r. oraz w latach poprzednich można stwierdzić, że poziom zagrożenia hałasem komunikacyjnym nie zmienił się w znaczący sposób i w dalszym ciągu jest istotnym zagrożeniem dla mieszkańców województwa mazowieckiego. W przypadku przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu w związku z eksploatacją dróg, linii kolejowych, tramwajowych, lotnisk oraz portów, zarządzający tymi obiektami zobowiązany jest do wykonywania pomiarów i sporządzania map akustycznych terenów na których występują przekroczenia i zastosowania odpowiednich zabezpieczeń akustycznych. Mapy akustyczne należy aktualizować co 5 lat. biuro@energologika.pl Strona 91

92 3.7. Zagrożenie wynikające z promieniowania elektromagnetycznego Podział promieniowania elektromagnetycznego na jonizujące i niejonizujące wynika z granicznej wielkości energii, która wystarcza do jonizacji cząstek materii. Złożone spektrum promieniowania elektromagnetycznego jest bardzo rozległe i obejmuje różne długości fal, od fal radiowych przez fale promieni podczerwonych, zakres widzialny i fale promieni nadfioletowych, do bardzo krótkich fal promieni rentgenowskich i promieni gamma. Z całego spektrum promieniowania elektromagnetycznego w sposób istotny oddziałują na organizmy tylko te, które są pochłaniane przez atomy, cząsteczki i struktury komórkowe. Z uwagi na sposób oddziaływania promieniowania na materię, widmo promieniowania elektromagnetycznego można podzielić na promieniowanie jonizujące i niejonizujące: promieniowanie jonizujące, występuje w wyniku użytkowania zarówno wzbogaconych, jak i naturalnych substancji promieniotwórczych w energetyce jądrowej, ochronie zdrowia, przemyśle, badaniach naukowych, naturalne procesy w środowisku naturalnym, promieniowanie niejonizujące występuje wokół linii energetycznych wysokiego napięcia, radiostacji, pracujących silników elektrycznych oraz instalacji przemysłowych, urządzeń łączności, domowego sprzętu elektrycznego, elektronicznego itp. Z punktu widzenia ochrony środowiska i zdrowia człowieka w zakresie promieniowania niejonizującego istotne są mikrofale, radiofale oraz fale o bardzo niskiej i ekstremalnie niskiej częstotliwości. Obejmuje ono pola elektromagnetyczne w zakresie GHz. Niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne w postaci pól elektromagnetycznych (PEM) zawsze występowało w środowisku naturalnym. Pochodzi ono od naturalnych źródeł, jakimi są np.: Słońce, Ziemia, zjawiska atmosferyczne. Natomiast sztuczne pola elektromagnetyczne zaczęły pojawiać się w środowisku ponad sto lat temu i były związane z techniczną działalnością człowieka. Promieniowanie elektromagnetyczne występuje wszędzie. Do najważniejszych źródeł promieniowania w odniesieniu do powiatu węgrowskiego należą: stacje bazowe telefonii komórkowej zespół anten i nadajników umożliwiających komunikację telefonów komórkowych poprzez przekazywanie sygnału, napowietrzne linie do przesyłu energii elektrycznej, transformatory, instalacje radionawigacyjne i radiolokacyjne, maszty radiowe, maszty telewizyjne i inne, urządzenia emitujące pola elektromagnetyczne pracujące w przemyśle, placówkach naukowo-badawczych, ośrodkach medycznych, urządzenia powszechnego użytku: kuchenki mikrofalowe, monitory, aparaty komórkowe itp. biuro@energologika.pl Strona 92

93 Najczęściej spotykanymi źródłami mikrofal są urządzenia nadawczo odbiorcze sieci telefonii komórkowej. Urządzenia takie znajdują się zwykle na specjalnych masztach bądź wysokich kominach i budynkach. Rys 12. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej w województwie mazowieckim. Przez terenie powiatu przebiegają linie energetyczne wysokiego, średniego i niskiego napięcia o charakterze tranzytowym. Budowa i eksploatacja linii elektroenergetycznych najwyższych napięć, tj. 400 kv i 220 kv podlega ciągłej kontroli od momentu uwzględniania jej trasy w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego do uzyskania pozwolenia na użytkowanie włącznie. Głównymi aktami prawnymi, poprzez które organy administracji rządowej i samorządowej mogą kontrolować poprawność przebiegu procesu inwestycyjnego i biuro@energologika.pl Strona 93