Sytuacja finansowa gmin powiatu płockiego w latach

Transkrypt

1 Sytuacja finansowa gmin powiatu płockiego w latach Spis treści: 1. Wprowadzanie 2. Dochody budżetu 3. Wydatki budżetu 4. Wynik finansowy budżetu Opracowanie Dr Jacek Sierak Lipiec

2 1. Wprowadzenie Decyzje organów jednostek samorządu terytorialnego maja bezpośredni wpływ na bieżące funkcjonowanie miast i wsi oraz procesy rozwoju lokalnego, a tym samym na poziom życia ludności i warunki funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Aby jednostki terytorialne mogły efektywnie gospodarować oraz lepiej zaspokajać potrzeby lokalne, muszą mieć stabilną gospodarkę finansową. Poziom uzyskiwanych dochodów budżetowych oraz właściwa ich alokacja w istotnym stopniu wpływają na możliwość zaspakajania bieżących potrzeb mieszkańców w zakresie usług komunalnych i społecznych. Środki na finansowanie zadań gmin pochodzą z wielu źródeł, z których najważniejszym są dochody własne, na bazie których władze lokalne mogą wyznaczać strategie i kierunki rozwoju. W tej części opracowania dokonana zostanie analiza oraz ogólna ocena sytuacji finansowej i potencjału gmin powiatu płockiego, z wykazaniem głównych kierunków alokacji środków. Zasadnicze znaczenie dla zakresu i standardu realizowanych przez daną gminę zadań ma wielkość jej dochodów. Podstawowym problemem strony wydatkowej budżetu gminy jest właściwy podział środków publicznych. Zadaniem władz lokalnych jest identyfikacja potrzeb bieżących i priorytetów rozwojowych oraz zestawienie ich z możliwościami finansowymi danej jednostki samorządu terytorialnego. Właściwie prowadzona polityka finansowa przyczynia się do poprawy efektywności wykonywania bieżących zadań, ale także jest istotnym czynnikiem ułatwiającym strategiczne kształtowanie działalności gminy w średnim i długim okresie.. 2. Dochody budżetów gmin regionu płockiego W latach gospodarka finansowa gmin powiatu płockiego była prowadzona w warunkach systematycznego, stałego wzrostu dochodów budżetowych. Ich wartość nominalna zwiększyła się z 298,5 mln zł w 2008r. do 356,8 mln zł w 2013r. (przyrost o 19,5%), a realna z 329,87 mln zł do 356,8 mln zł, tj. o 8,2%. 1 Podobnie wygląda dynamika 1 Wszystkie dane statystyczne na podstawie sprawozdawczości GUS. Wszystkie wartości realne przedstawiono 2

3 zmian dochodów odrębnej jednostki administracyjnej, centralnego miasta regionu - Płocka, gdzie ich nominalny przyrost wyniósł 19,4%. Uwagę zwraca bardzo duża dysproporcja wielkości dochodów budżetowych dochody miasta na prawach powiatu Płocka były prawie dwukrotnie wyższe od sumy dochodów budżetowych 15 gmin powiatu płockiego. Relacja ta wynika z różnic w poziomie bazie ekonomicznej i potencjale finansowym tych jednostek. Wielkość dochodów budżetowych gmin powiatu płockiego w okresie przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1 Dochody budżetów jednostek gmin Powiatu Płockiego i miasta Płock w latach (w tys. zł. ) Wyszczególnienie / =100 Bielsk , , , , ,77 116,03 Bodzanów , , , , ,09 110,46 Brudzeń Duży , , , , ,31 116,01 Bulkowo , , , , ,61 135,57 Drobin , , , , ,61 110,24 Gąbin , , , , ,41 120,48 Łąck , , , , ,10 143,84 Mała Wieś , , , , ,57 114,99 Nowy Duninów 9 145, , , , ,14 126,10 Radzanowo , , , , ,27 153,27 Słubice , , , , ,18 66,88 Słupno , , , , ,27 124,76 Stara Biała , , , , ,26 130,90 Staroźreby , , , , ,62 117,24 Wyszogród , , , , ,41 120,09 Płock , , , , ,47 119,37 Razem dochody gmin Powiatu Płockiego , , , , ,63 119,53 Razem dochody gmin Powiatu Płockiego - wartości realne , , , , ,63 108,17 Źródło: obliczenia autora na podstawie danych GUS. Wysoka (powyżej średniej dla regionu płockiego, która wynosi 19,5%) dynamika wzrostu dochodów cechowała następujące jednostki: Radzanowo (+53,3%), Łąck (+43,8%), Bulkowo (+35,6%), Stara Biała (+30,9%), Nowy Duninów (+26,1%), Słupno (+24,8%), Gąbin w cenach 2013r. 3

4 (+20,5%) i Wyszogród (+20,1%). Na poziomie wartości średnich wzrastały dochody budżetu Płocka (+19,4%). Spadek wartości dochodów zanotowano w Słubicach, gdzie ich realny poziom w 2013 r. był o 33% niższy niż w roku Niskie, dodatnie tempo wzrostu zanotowano w: Bodzanowie (+10,5%), Małej Wsi (+15,0%), Brudzeniu Dużym (+15,0%) oraz Bielsku (16,0%). Jak widać z podanych danych poszczególne jednostki terytorialne powiatu płockiego cechowało duże zróżnicowanie dynamiki zmian dochodów ogółem budżetu. Podobne relacje zauważa się analizując wielkość budżetów gmin powiatu płockiego. Wystąpiły tu duże dysproporcje wielkości dochodów. W 2013 r. zdecydowanie najwyższy ich poziom wystąpił w Płocku (685,1 mln zł), a znacznie niższy notowano w małych gminach powiatu, najwyższy wśród nich w: Starej Białej (39,2 mln zł), Słupnie (36,1 mln zł), Gąbinie (33,1 mln zł) i Radzanowie (27,8 mln zł), a najniższy w: Nowym Duninowie (11,5 mln zł), Słubicach (13,8 mln zł), Wyszogrodzie (16,9 mln zł), Małej Wsi (18,1 mln zł) i Bulkowie (19,5 mln zł). Różnice pomiędzy gminą o najwyższych i najniższych dochodach w powiecie płockim sięgały 3,5 krotności, zaś w zestawieniu z budżetem miasta Płocka - 60-krotnosci. Wysokość osiąganych przez jednostki samorządowe dochodów była silnie powiązana z ich bazą ekonomiczną, sytuacją demograficzną i wypełnianą funkcją. Najwyższe dochody cechuje główne miasto regionu Płock, niższe pozostałe gminy. Wielkość budżetu zwiększała się wraz ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego i stopniem zurbanizowania terenu. Był także ściśle powiązany z poziomem rozwoju infrastruktury komunalnej i społecznej oraz zakresem realizowanych przez dana gminę zadań. Analizując znaczenie gmin powiatu płockiego w województwie, należy podkreślić, że w całym badanym okresie udział ich budżetów w dochodach wszystkich gmin i miast na prawach powiatu Mazowsza uległ obniżeniu z 4,2% w 2010 r. do 3,6% w r. Z roku na miało miejsce obniżanie się wartości tego wskaźnika. Należy tu podkreślić, iż statystycznie województwo mazowieckie jest najbogatszym w kraju, jednak wysoki poziom wskaźników wynika przede wszystkim z pozycji Warszawy i gmin subregionu warszawskiego. Ma to istotne znaczenie z punktu widzenia perspektyw pozyskiwania funduszy strukturalnych UE. 4

5 Założeniem polityki regionalnej jest bowiem wspieranie obszarów zacofanych i opóźnionych gospodarczo, w których PKB na mieszkańca nie przekracza 75% średniej unijnej. Wysoki poziom wskaźników Warszawy może mieć wpływ na ograniczenie zakresu pomocy dla całego województwa. Porównania potencjału finansowego różnych jednostek można dokonać poprzez zestawienie ich dochodów budżetowych w przeliczeniu na 1 mieszkańca. W 2013 r. średnia wartość tego wskaźnika wyniosła w Polsce 3098,9 zł., a w województwie mazowieckim 3180,3 zł. W miastach na prawach powiatu kształtował się on odpowiednio na poziomie 5067,1 zł oraz 6614,9 zł. W tabeli 2 przedstawiono wielkość dochodów budżetowych na mieszkańca w gminach powiatu płockiego i mieście na prawach powiatu Płocku. Tabela 2 Wielkość i struktura dochodów gmin na mieszkańca w 2013 roku. Jednostka terytorialna ogółem dochody własne Dynamika z mian Dynamika z mian Przyrost [zł] [zł] 2009=1 w zł [zł] [zł] 2004=1 w zł Bielsk 2458, ,28 1,14 344,09 944, ,88 1,08 72,21 Bodzanów 2545, ,03 1,08 212,31 860, ,89 1,21 181,13 Brudzeń Duży 2390, ,44 1,12 292,21 719,18 792,01 1,10 72,83 Bulkowo 2478, ,63 1,34 846,76 527,30 859,37 1,63 332,07 Drobin 2805, ,11 1,12 325,58 939,93 832,26 0,89-107,67 Gąbin 2546, ,09 1,18 445,81 999, ,11 1,06 57,18 Łąck 2710, ,51 1,36 986, , ,00 1,11 164,65 Mała Wieś 2528, ,98 1,15 378,03 741,58 833,41 1,12 91,83 Nowy Duninów 2374, ,06 1,22 514,71 739, ,47 1,44 326,64 Radzanowo 2377, ,75 1, , , ,10 1,20 223,40 Słubice 4564, ,88 0, , ,17 884,13 0, ,04 Słupno 4750, ,48 1,09 442, , ,06 1,06 231,38 Stara Biała 2847, ,31 1,21 611, , ,96 1,14 248,94 Staroźreby 2788, ,26 1,16 432,18 740,12 847,90 1,15 107,78 Wyszogród 2395, ,04 1,21 504,16 762, ,13 1,56 423,47 Płock 4530, ,75 1, , , ,85 1,13 388,30 Powiat płocki średnie wartości dla gmin 2780, ,15 1,16 434, , ,82 1,09 108,07 MAZOWIECKIE - średnie wartości dla gmin 2645, ,28 1,20 535, , ,23 1,19 268,77 Źródło: obliczenia autora na podstawie danych GUS 5

6 Analizując wartości wskaźnika zawarte w tabeli 2 należy zwrócić uwagę na duże zróżnicowanie poziomu dochodów przeliczonych na 1 mieszkańca. Wysokie wartości cechują dwie jednostki - Słupno (5193 zł) i Płock ( zł), w następnej kolejności - niższe: Łąck (3969 zł), Starą Białą (3459 zł), Radzanowo (3389 zł) i Bulkowo (3326 zł. Najniższy poziom tego wskaźnika zanotowano w: Brudzeniu Dużym (2682 zł), Bodzanowie (2758 zł), Bielsku (2802 zł), Nowym Duninowie (2889 zł) oraz Wyszogrodzie (2900 zł). Badanie kwotowych zmian wartości dochodów budżetowych wykazuje w latach najwyższy względny przyrost ich wartości w następujących gminach: Radzanowo (wzrost o1011 zł; +42,5%), Łąck (wzrost o 986 zł; +36,4%), Bulkowo (wzrost o 847 zł; +34,2%), Stara Biała (wzrost o 612 zł; +42,5%), Nowy Duninów (wzrost o 515 zł; +21,7%), a najniższy w gminach: Słubice (spadek o 1556 zł; - 34,1%), Bodzanów (wzrost o 212 zł; +8,3%), Brudzeń Duży (wzrost o 292 zł; +12,2%), Drobin (wzrost o 326 zł; +11,6%) oraz Bielsk (wzrost o 344 zł; +14,0%). Dla porównania w analizowanym okresie dochody na mieszkańca miasta na prawach powiatu Płocka wzrosły o 1027 zł (+22,7%). Ważnym elementem oceny własnego potencjału finansowego jest wartość uzyskiwanych przez dana gminę dochodów własnych. Obrazuję on lokalny potencjał społecznogospodarczy. Dokonując obliczeń wielkości wskaźnika dochodów własnych na 1 mieszkańca gmin powiatu płockiego (przy średniej dla województwa mazowieckiego 1647 zł. i powiatu płockiego 1315 zł), należy stwierdzić, że najwyższą wartość osiąga on w gminie Słupno (3949 zł).a następnie znacznie niższą w: Starej Białej (2078 zł) oraz Łącku (1643 zł), Radzanowie (1363 zł) i Wyszogrodzie (1186 zł). Najmniej korzystna sytuacja w tym zakresie występuję w gminach: Brodzeń Duży (792 zł), Drobin (832 zł), Mała Wieś (833 zł), Staroźreby (848 zł), Bulkowo (859 zł) i Słubice (884 zł). Dla porównania poziom dochodów własnych Płocka wyniósł w tym czasie 3286 zł. Tak więc tu widać bardzo dużą dysproporcję wielkości wpływów budżetowych, znacznie większą, niż notowaną w analizie dochodów ogółem. 6

7 Badając przyrost wartości dochodów własnych w latach należy stwierdzić, że wielkość kwotowa przyrostu wartości wskaźnika najwyższe wartości osiągnęła w gminach: Wyszogród (wzrost o 423 zł ; +55,5%), Bulkowo (wzrost o 332 zł ; +63%), Nowy Duninów (wzrost o 326 zł ; +44,1%), Stara Biała (wzrost o 248 zł ; +13,6%), Słupno (wzrost o 231 zł ; +6,2%), Radzanowo (wzrost o 233 zł ; +19,6%) i Bodzanów (wzrost o 181 zł; +21,0%), a najniższe tempo zmian zanotowano w gminach : Słubice (spadek o 1558 zł; -63,8%), Drobin (spadek o 107 zł; - 11,5%), Gąbin (wzrost o 57 zł; +5,7%), Bielsk (wzrost o 72 zł; +7,6%) i Brudzeń Duży (wzrost o 73 zł; +7,6%). Dla porównania dochody własne na mieszkańca dla miasta na prawach powiatu Płocka wyniosły w 2013 r. 3286,8 zł. Podane wartości wskaźników pozwalają stwierdzić, że w badanym okresie nastąpił nie tylko przyrost dochodów ogółem, ale także dochodów własnych, co świadczy o wzmocnieniu bazy ekonomicznej i potencjału finansowego gmin regionu płockiego. Zanotowano pewne spłaszczenie różnic dochodów notowanych pomiędzy poszczególnymi jego jednostkami. Wyraźnie zaznacza się jednak dominacja dwóch podmiotów Płocka i gminy Słupno, w których poziom dochodów na mieszkańca jest znacznie wyższy od notowanego pozostałych jednostkach. Sprzyjają temu zarówno funkcje miejskie i gospodarcze (Płock) jak i atrakcyjne położenie i walory lokalizacyjne sprzyjające rozwojowi budownictwa mieszkaniowego (Słupno). Ważna rolę odgrywa także polityka władz lokalnych mająca swój wymiar w wysokim poziomie inwestycji infrastrukturalnych. Dynamiczne zmiany w infrastrukturze gminy i atrakcyjne położenie stanowią siłę napędową rozwoju jednostek terytorialnych. Źródła dochodów budżetowych 2 Zgodnie z ustawą o finansach publicznych plan dochodów ma być przedstawiony w podziale na najważniejsze źródła dochodów oraz działy klasyfikacji budżetowej. Celowe jest wskazanie najważniejszych źródeł, a więc ustalenie, które rodzaje dochodów muszą być ujęte w planie jako odrębne pozycje. Nie jest tu konieczne bardzo szczegółowe dzielenie 2 Analizę struktury dochodów przeprowadzono z wyszczególnieniem następujących źródeł: dochody własne, udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, subwencje (łącznie z subwencja oświatową), dotacje (na zadania zlecone, powierzone i własne). 7

8 dochodów, ale zaleca się uwzględnienie najważniejszych źródeł obejmujących główne pozycje i grupy wyszczególnione w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Dla celów analitycznych dochody budżetowe są grupowane według źródeł ich powstawania. Dokonując pod tym kątem oceny sytuacji finansowej jednostki samorządu terytorialnego należy zwrócić uwagę na ich strukturę, stabilność i zmiany zachodzące w kolejnych latach. Za najważniejsze kategorie dochodów można uznać: lokalne dochody własne (w tym podatki i opłaty lokalne oraz dochody z majątku gminy), udziały w podatkach budżetu państwa, subwencje i dotacje. Doświadczenia praktyczne wskazują na zasadność wyodrębniania dla celów analitycznych czterech poniżej określonych grup dochodów: 1. lokalne dochody własne na które w głównej mierze składają się podatki i opłaty lokalne, dochody z mienia komunalnego oraz pozostałe dochody własne. Jest to część budżetu w znacznej mierze zależna od polityki władz samorządowych. 2. udziały w podatkach dochodowych budżetu państwa (PIT i CIT) to podatki państwowe, dzielone pomiędzy budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego. Z formalnoprawnego punktu widzenia stanowią one cześć dochodów własnych JST, jednak ze względu na ich specyfikę, dla celów analitycznych zaleca się wyodrębnienie ich jako osobnej grupy. 3. subwencja ogólna jest formą zasilania jednostek samorządu terytorialnego z budżetu państwa - transferem środków kierowanym na zasadach ogólnych. O ich przeznaczeniu decyduje organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego; 4. dotacje to środki, jakie budżet samorządu terytorialnego otrzymuje na zasadzie nieodpłatnej i bezzwrotnej. Mają one charakter celowy. Dla zobrazowania praktycznego ujęcia tej metody analiz jako przykład można podać obliczenia zmian dochodów, jakie zanotowano w gminach powiatu Płockiego w latach Wartości przedstawiono jako sumy poszczególnych źródeł dochodów osiąganych we wszystkich gminach powiatu. Obrazują one ogólne tendencje notowane w badanym obszarze, oczywiście poszczególne jednostki cechować może pewne zróżnicowanie ich wielkości i 8

9 wzajemnych proporcji. Wyniki obliczeń w w wartościach nominalnych i realnych prezentuje poniższe zestawienie 3 : Tabela 3 Dochody budżetów gmin i miast na prawach powiatu w latach (w tys zł). Wyszczególnienie ceny bieżące ceny stałe ceny bieżące ceny stałe ceny bieżące ceny stałe ceny bieżące ceny stałe ceny stałe Dynamika zmian 2013/ =100 ceny bieżące Dynamika zmian 2013/ =100 ceny stałe Dochody własne , , , , , , , , ,26 81,68 73,56 Udziały w podatkach budżetu państwa , , , , , , , , ,21 138,05 124,31 Subwencja ogólna , , , , , , , , ,15 109,99 99,04 Dotacje , , , , , , , , ,58 157,80 142,09 Dotacje UE , , , , , , , , ,63 378,31 340,67 RAZEM DOCHODY , , , , , , , , ,26 119,53 107,64 Źródło: obliczenia autora na podstawie danych GUS W powyższej tabeli dla każdego roku podano wartości poszczególnych źródeł dochodów zaczerpnięte ze sprawozdawczości budżetowej. Wyrażono je w cenach bieżących oraz przeliczono na ceny stałe. Dokonano obliczeń dynamiki zmian w wartościach nominalnych i realnych. Na podstawie danych i obliczeń zawartych w powyższej tabeli można stwierdzić, iż zsumowane wartości dochodów gmin powiatu płockiego wykazują następujące tendencje : przyrost dochodów ogólem w wartościach nominalnych w skrajnych latach analizowanego okresu wynosi 64,3 mln zł (+19,5%); przyrost dochodów ogółem w wartościach realnych w skrajnych latach analizowanego okresu wynosi 25,3 mln zł. (+7,6%); spośród poszczególnych źródeł dochodów najwyższa dynamikę zmian cechowały dotacje, których wartość w skrajnych latach wzrosła nominalnie o 57,8% i realnie o 42,1%. Nominalny przyrost kwotowy wyniósł tu 30,3 mln zł.; 3 W obliczenia przyjęto ceny stałe 2013 r. dotyczy całego opracowania 9

10 wysoka dynamika zmian cechowała także dotacje unijne, których poziom w roku 2013 był o 18,5 mln zł wyższy niż w 2009 r. Jest to jednak źródło dochodów o charakterze nieperiodycznym, wymaga indywidualnego prognozowania; dość wysoka była dynamika zmian wpływów z podatków dochodowych (PIT i CIT). W wartościach nominalnych wyniosła ona 38,1%, a realnych 24,4%. Wartości roku 2013 były o 13,8 mln zł. wyższe niż osiągnięte w 2009 r.; dochody z subwencji ogólnej zachowały w całym okresie zbliżone wartości realne, nominalnie ich przyrost wyniósł 10%. Ich kwotowa wartość zwiększyła się 11,6 mln zł.; bardzo negatywna tendencja uwidoczniła się w zakresie pozostałych własnych dochodów lokalnych, których poziom w roku 2013 był o 15,9 mln zł. niższy niż uzyskanych w roku Ich nominalna wartość obniżyła się tym czasie o 18,3%, a realnie o 26,4%. Na bieżącą i przyszłą sytuację finansową gminy istotny wpływ mają poziom oraz wzajemne relacje poszczególnych źródeł dochodów. Strukturę procentową dochodów budżetowych gmin regionu płockiego dla lat obrazuje tabela 4, zilustrowana rysunkiem 1. Wskaźnikiem obrazującym poziom samodzielności finansowej jest udział dochodów własnych w strukturze dochodów ogółem. Jest on ważnym miernikiem oceny własnego potencjału finansowego. Bazuje na lokalnych źródłach dochodów. Im wyższa wartość wskaźnika tym łatwiej jest planować przyszłe budżety, ponieważ są one oparte na stałych, powtarzających się wpływach budżetowych. Strukturę poszczególnych źródeł dochodów gmin Powiatu Płockiego obrazuje tabela poniżej: Tabela 4 Struktura źródeł dochodów gmin w latach (w%) Wyszczególnienie Dochody własne 29,06 16,79 22,64 13,61 19,86-9,20 Udziały w podatkach PIT i CIT 12,11 10,47 11,64 12,43 13,99 1,88 Subwencja ogólna 39,04 32,77 33,22 35,54 35,93-3,12 Dotacje 17,56 33,16 24,30 26,99 23,18 5,62 Dotacje UE 2,23 6,81 8,20 11,43 7,05 4,82 Dochody ogółem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 0,00 Źródło: obliczenia autora na podstawie danych GUS 10

11 % Rys. 1 45,00 Struktura % dochodów budżetów gmin Powiatu Płockiego w latach ,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 Dochody własne Udziały w podatkach budżetu państwa Subwencja ogólna Dotacje Dotacje UE 5,00 0, lata Źródło: rysunek autora na podstawie danych GUS. Oceniając stopień samodzielności dochodowej gmin powiatu płockiego, w pierwszej kolejności należy przyjrzeć się strukturze dochodów. Jest to o tyle istotne, że wyposażenie poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego w stałe i efektywne źródła dochodów jest elementem, który rzutuje na zachowanie samodzielności finansowej jednostki. Swobodę w kształtowaniu polityki finansowej zapewnia odpowiedni poziom dochodów własnych. Przesądzają one o stopniu i zakresie samodzielności finansowej organów samorządowych, traktuje się je bowiem jako wskaźnik poziomu tej samodzielności. Ich poziom powinien być jak najwyższy, dzięki czemu gminy mogą samodzielnie dysponować składnikami swego majątku, co w konsekwencji prowadzi do ich stabilnego rozwoju. Z tego punktu widzenia zmiany zaobserwowane w gminach powiatu nie są jednoznaczne. Pozytywnym aspektem jest zanotowany dynamiczny wzrost wpływów z podatków dochodowych, negatywnym znaczne zmniejszenie wpływów z pozostałych źródeł dochodów własnych. Wzrostowa tendencja w zakresie podatków PIT i CIT świadczy o wzroście potencjału ekonomicznego gmin. Widoczna jest tu relacja: silniejsza baza ekonomiczna wyższe wpływy budżetowe. Relatywnie wolniejszy wzrost lokalnych dochodów własnych 11

12 wykazuje, iż zanotowane zwiększenie budżetów gmin ogółem było w dużej mierze wynikiem zmian pozostałych źródeł dochodów. Tym samym nastąpił wzrost stopnia uzależnienia budżetów gmin od zewnętrznych źródeł zasilania. Zmiany te potwierdza zanotowany w badanym okresie spadek udziału dochodów własnych w całkowitych wpływach budżetowych. Z punktu widzenia planowania finansowego jest to tendencja niekorzystna. Druga grupa dochodów budżetów gmin są transfery zasilające subwencje i dotacje. Ich udział w dochodach ogółem gmin powiatu płockiego wyniósł w 2013 roku odpowiednio ok. 36% i 27%. Należy podkreślić, że rozdział transferów między poszczególne gminy zależy w dużej mierze od władz państwowych, co powoduje wzrost niepewności co do terminów i kwot uzyskania tych środków. W odniesieniu do subwencji udzielanych gminom można mówić o względnej przewidywalności wpływów budżetowych. Wskaźnik ich realizacji ustabilizował się na stałym, niewiele wyższym od zakładanego, poziomie, co wynikało głównie z faktu, że przekazanie poszczególnych kwot subwencji nie jest uzależnione od indywidualnych decyzji organów administracyjnych państwa. Zgodnie z przepisami prawa finansowego należą się one poszczególnym gminom, powiatom i województwom automatycznie, zgodnie z określonymi procedurami. Analiza dochodów własnych w gminach powiatu płockiego Zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych dochody własne obejmują następujące wpływy budżetowe: podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach dochodowych stanowiących dochód budżetu państwa, dochody z mienia komunalnego oraz pozostałe dochody własne. Zestawienie tak rozumianej wartości dochodów własnych oraz ich udziału w dochodach ogółem dla gmin powiatu płockiego przedstawiono w tabeli 5. 12

13 Tabela 5 Dochody własne w budżetach gmin powiatu płockiego w latach w tys. zł Wyszczególnienie Udział w dochodach ogółem 2013 Dynamika zmian 2013/ =100 Przyrost w zł Powiat płocki , , , , ,90 40,89% 112, Bielsk 8 464, , , , ,99 36,29% 109, Bodzanów 7 109, , , , ,76 37,78% 123, Brudzeń Duży 5 719, , , , ,15 29,53% 113, Bulkowo 3 052, , , , ,45 25,84% 164, Drobin 7 901, , , , ,25 26,58% 87, Gąbin , , , , ,43 35,33% 108, Łąck 7 440, , , , ,04 44,45% 117, Mała Wieś 4 625, , , , ,47 28,67% 112, Nowy Duninów 2 849, , , , ,34 36,91% 149, Radzanowo 8 700, , , , ,72 40,22% 128, Słubice , , , , ,03 29,39% 36, Słupno , , , , ,04 76,04% 121, Stara Biała , , , , ,87 60,07% 122, Staroźreby 5 500, , , , ,59 26,33% 116, Wyszogród 4 479, , , , ,77 40,90% 154, Płock , , , , ,01 59,14% 110, Źródło: obliczenia autora na podstawie danych GUS Analizując poziom wskaźnika udziału dochodów własnych w dochodach ogółem w gminach powiatu płockiego należy zwrócić uwagę na występujące tu różnice pomiędzy poszczególnymi jednostkami. Średnia jego wartość dla wszystkich gmin powiatu wynosiła w 2013 r. 40,9%, przy czym 5 gmin miało wartość wskaźnika wyższa od średniej, a 9 niższą. Najwyższy udział dochodów własnych cechował gminy: Słupno (76,0%), Stara Biała (60,1%), Łąck (44,5%), Wyszogród (40,9%), a najniższy Bulkowo (25,8%), Staroźreby (26,3%), Drobin (26,3%), Mała Wieś (28,7%), Słubice (29,4%), Brudzień Duży (29,3%). Dla porównania poziom tego wskaźnika dla Płocka wynosił w 2013 r, 59,1%. Zwraca uwagę, że tylko w dwóch gminach na terenie powiatu wskaźnik ten przekroczył 50%. Stan ten ma dla władz lokalnych gmin o niskich dochodach własnych negatywne skutki. Nie gwarantuje bowiem stabilności finansów w oparciu o stałe, własne źródła dochodów. W praktyce realizacji zadań, zwłaszcza inwestycyjnych oznacza to częstokroć niepewność co do możliwości pozyskania zewnętrznych źródeł finansowania. Wyższy udział dochodów 13

14 własnych gwarantowałby gminom dysponowanie środkami o większej stabilności ich pozyskiwania. Postawiona w trakcie analizy dochodów budżetowych ogółem teza, iż ich wysokość wzrasta wraz ze stopniem rozwoju gospodarczego terenu, znalazła pełne potwierdzenie w analizie wielkości dochodów własnych. Podobnie jak w skali kraju i województwa, wartość omawianego wyżej wskaźnika była w gminach uprzemysłowionych znacznie wyższa niż terenach o charakterze rolniczym. W strukturze lokalnych dochodów własnych główną grupą wpływów są podatki lokalne. Wśród nich największe znaczenie ma podatek od nieruchomości. W omawianym okresie wpływy z tego źródła w największym stopniu wzrosły w Bulkowie (+105,8%), Nowym Duninowie (+79,6%), Bodzanowie (+63,9%) oraz Drobinie (+45,6%), zaś najniższa dynamika zmian cechowała Małą Wieś (+0,9%), Słupno (+11,7%), Bielsk (+16,5%) i Staroźreby (+20,3). Z kolei najwyższy udział dochodów z podatku od nieruchomości w dochodach ogółem cechował: Słupno (39,3%), Starą Białą (31,8%), Płock (24,5%) i Łąck (18,7%), a najniższy Bulkowo (5,2%), Słubice (5,6%), Staroźreby (5,9%) i Drobin (6,3%). Jak widać wyższe wpływy osiągają jednostki zlokalizowane na obszarach zurbanizowanych, charakteryzujących się dużą powierzchnią terenów zajętych pod działalność gospodarczą Drugim ważnym podatkiem lokalnym jest podatku od środków transportowych. Jego średni poziom wzrósł w badanym okresie o 31,2 %., w największym stopniu w Wyszogrodzie (+98,9%), Drobinie (+87,3%), Nowym Duninowie (+56,7%) oraz Bielsku (+52,1%), a w najmniejszym w Radzanowie (+14,9%), Płocku (+15,1%), Słubicach (+17,4% i Brudzeniu Dużym (+19,8%). Jego udział w dochodach ogółem uzyskał wartość średnią dla wszystkich gmin powiatu płockiego na poziomie 0,7% ogółu dochodów budżetowych. Najwyższe wartości wskaźnika zanotowano w Gąbinie (1,5%), Słubicach (1,3%) i Radzanowie (1,0%), a najniższe w Małej Wsi, Nowym Duninowie i Bulkowie (0,4%). Wpływy z tytułu podatku rolnego zwiększyły się w latach o 46%. Najwyższe tempo zmian wystąpiło w: Bulkowie (+93,3%), Małej Wsi (+66,2%), Staroźrebach (+66,1%) i Łącku (+66,1), a najniższe Starej Białej (+17,8%), Słubicach (+21,2%), Słupnie (+21,5% oraz Wyszogrodzie +27,8%). Najwyższy udział w dochodach ogółem wskaźnik wystąpił w gminach 14

15 o charakterze rolniczym, przede wszystkim w: Bulkowie (6,0%), Bodzanowie (5,1%) oraz Drobinie i Małej Wsi (4,5%), na drugim biegunie klasyfikowały się gminy: Słupno (1,1%), Stara Biała (1,9%) Gąbin (2,6%) i Słubice (2,9%). Poprzez umiejętną politykę w zakresie podatków i opłat władze samorządowe wpływają na poziom aktywności gospodarczej terenu. Sterując odpowiednio wysokością stawek, mogą tworzyć warunki dla rozwoju gospodarczego, którego następstwem jest w dłuższym okresie czasu zwiększenie poziomu dochodów budżetowych. W ten sposób podatki pełnią rolę instrumentów polityki lokalnej. Warunkiem realizacji tak postawionego celu jest przyjęcie długookresowej, stabilnej i jasnej polityki finansowej, w szczególności w zakresie kształtowania wysokości stawek podatkowych. Element ten przeciwdziałać musi osiąganiu bieżących, krótkookresowych korzyści, które w dłuższym okresie mogą prowadzić do ograniczenia rozwoju na skutek zmian siedzib lub likwidacji istniejących podmiotów gospodarczych. Dlatego tak istotne znaczenie dla kształtowania procesów rozwojowych gmin ma opracowanie długofalowej, stabilnej i przejrzystej dla podmiotów gospodarczych polityki finansowej, w szczególności w zakresie podatków lokalnych. Drugą grupą dochodów własnych gmin są wpływy z mienia komunalnego. W sprawozdaniach budżetowych lat zostały wyszczególnione sprzedaż, dzierżawa i leasing mienia oraz użytkowanie wieczyste. Średnio w skali gmin powiatu płockiego stanowiły one 1,4% ogółu dochodów budżetowych analizowanych gmin. Najwyższy udział wpływów z mienia notowano w: Wyszogrodzie (4,9%), Staroźrebach (2,3%), Drobinie (2,2%) oraz Brudzeniu Dużym (2,2%), zaś najniższy w Bodzanowie (0,4%), Małej Wsi (0,6%) Słupnie 0,7%) i Starej Białej 0,8%). Z kolei największa dynamika zmian tej grupy dochodów cechowała: Radzanowo (+246,0%), Wyszogród (+227,0%), Staroźreby (+250%), Bulkowo (+106,7%), Słupno (+87,2%) oraz Brudzeń Duży (+77,5%), a najniższa: Nowy Duninów (spadek o 62%), Gąbin (spadek o 31,3%), Mała Wieś (spadek o 24,8%). Zasoby mienia komunalnego są oczywiście ograniczone. Jego stopniowe uszczuplanie wyniku sprzedaży prowadzi w wielu przypadkach do zmniejszenia lokalnej bazy dochodowej, co może mieć znaczenie zwłaszcza w montażu finansowym przyszłych zadań 15

16 inwestycyjnych. Z punktu widzenia długookresowego kształtowania procesów rozwojowych gmin koniecznym jest przyjęcie przez samorządy lokalnej polityki gospodarowania mieniem komunalnym. Powinna zostać określona forma użytkowania mienia oraz jego docelowe przeznaczenie. Ostatnią grupą analizowanych dochodów własnych są udziału podatkach stanowiących dochód budżetu państwa (PIT i CIT). Są one powszechnie stosowaną formą dochodów jednostek samorządu terytorialnego, traktowaną jako metoda zasilania i równoważenia budżetów samorządu terytorialnego. Dochody z tytułu udziałów gmin powiatu płockiego w podatkach budżetu państwa wzrosły w skali wszystkich gmin powiatu płockiego w latach o 38,1 %. Najszybsze tempo wzrostu cechowało Nowy Duninów (+80,8%), Starą Białą (60,5%), Bulkowo (48,9%), Wyszogród (+47,5%), Bodzanów (+41,4$), Radzanowo (+40,9%), a najniższe Brudzeń Duży (+10,6%), Bielsk (17,0%), Łąck (+20,8%) i Drobin (+23,1%). Udział wpływów z podatków budżetu państwa w budżetach gmin zwiększył się w badanym okresie z 12,1 % w roku 2009 do 14,0 % w 2013, najwyższą wartość osiągając w ostatnim roku analizowanego okresu. W stosunku do innych źródeł dochodów ich poziom był dość stabilny. W roku 2013 najwyższy udział tej grupy wpływów budżetowych zanotowano w gminach: Słupno 24,6%, Płock - 21,5 %, Stara Biała - 20,7% i Gąbin (15,0%)., a najniższy w: Bulkowie - 6,4%, Staroźrebach (8,2%), Słubicach (8,2%) i Drobinie (8,8%). Poziom dochodów wzrastał ze stopniem uprzemysłowienia terenu i zamożności społeczeństwa. Wykazuje to, iż wysokie wpływy z tytułu udziału w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa są jednoznacznie odbiciem poziomu rozwoju gospodarczego i bazy ekonomicznej terenu. Dochody uzupełniające subwencje i dotacje. W Polsce mamy do czynienia ze znaczącym zróżnicowaniem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek terytorialnych, co sprawia, iż notowane jest bardzo duże zróżnicowanie własnego potencjału finansowego przekładające się na wysokość osiąganych dochodów własnych. Powoduje to, że transferowane w ramach redystrybucji finansów 16

17 publicznych środki do jednostek o niższym potencjale, stanowią tam konieczny warunek realizacji zadań publicznych. Bez dotacji i subwencji nie byłyby one w stanie wykonywać szerokiego zakresu spoczywających na nich zadań obligatoryjnych i fakultatywnych. Należy także zwrócić uwagę na fakt, że część usług komunalnych, społecznych, czy z zakresu utrzymania dróg świadczona jest na zasadach braku lub tylko częściowej odpłatności. Transfery zasilające stanowią znaczące wsparcie finansowe budżetów lokalnych jako element dostosowania wysokości dochodów do zakresu zadań realizowanych przez samorząd terytorialny. Służą także finansowaniu zadań zleconych przekazywanym jednostkom samorządu terytorialnego do realizacji w ramach procesu decentralizacji. Dochody uzupełniające to subwencje i dotacje. Z punktu widzenia samodzielności samorządu istotny jest ich skład oraz konstrukcja. Generalnie można stwierdzić, iż im wyższy jest w budżecie udział dochodów uzupełniających, zwłaszcza tych o charakterze celowym tym niższy jest stopień samodzielności finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Z tego punktu widzenia istotnym jest odróżnienie subwencji i dotacji ogólnych od dotacji celowych. Cecha ogólności subwencji oznacza bowiem, że organy je przyznające nie decydują na co mają być wykorzystane. Transferem zasilającym budżety lokalne ograniczającym ich samodzielność są dotacje celowe. Ich cechą jest to, że przeznaczone są one na ściśle określone zadania. Także w gminach powiatu płockiego wpływy z dochodów własnych i udziałów w podatkach budżetu państwa nie zapewniają wystarczających środków na realizację nałożonych na samorząd terytorialny zadań. Ich pełne wykonanie uzależnione jest od zewnętrznego zasilania budżetów gmin subwencjami i dotacjami budżetu państwa. Dochody budżetów gmin z tytułu subwencji wzrosły w badanym okresie z 116,5 mln zł w roku 2009 do 128,2 mln zł w roku Dało to 10% dynamikę ich wzrostu. W 10 gminach przyrost był wyższy, a w 5 niższy od średniej liczonej dla wszystkich gmin powiatu. Dochody z subwencji w największym stopniu wzrosły w badanym okresie w Słupnie (+49,2%), Bielsku (+19,4%), Staroźrebach (16,4%), Starej Białej (+12,2%), a w najniższym w Bodzanowie 17

18 (+1,4%), Nowym Duninowie (+4,9%), Brudzeniu Dużym (+6,6%) oraz Bulkowie (+7,1%). Dla porównania przyrost zanotowany w Płocku wyniósł 24,9%. Udział subwencji w dochodach ogółem zmniejszył się z 33,6% w roku 2009 do 23,6% w 2013r., tj. o 10 pkt proc. W wartościach kwotowych zdecydowanie dominowały wpływy z tytułu subwencji oświatowej. W gminach powiatu płockiego udział wyższy od średniej zanotowano w 6 gminach, a niższy w 15. Najwyższy poziom cechował gminy: Staroźreby (49,9%), Mała Wieś (+49,4%), Brudzeń Duży (48,9%), Słubice (47,7%) i Drobin (46,1%), a najniższy Słupno (12,7%), Stara Biała (21,3%), Radzanowo (23,6%), Łąck (24,7%),. W Płocku poziom tego wskaźnika wyniósł 25,1%. Drugim zewnętrznym źródłem zasilania budżetów gmin są dotacje przekazywane gminom na realizację zadań zleconych i powierzonych oraz na dofinansowanie zadań własnych. Dochody budżetów gmin powiatu płockiego uzyskiwane z tytułu dotacji wzrosły 52,4 mln zł w roku 2009 do 99,9 mln zł w 2013 r. Dało to przyrost o 57,8 %. Udział wpływów z tytułu dotacji w dochodach gmin ogółem zwiększył się w badanym okresie o 5,6 punktu procentowego. Średnio dla gmin powiatu płockiego wyniósł on 57,8%. Badanie dynamiki zmian wartości dotacji w pomiędzy skrajnymi latami omawianego okresu wykazało jej najwyższy wzrost w następujących gminach: Łąck (+248%), Radzanowo (+200,5%), Stara Biała (+123,3%), Bulkowo (+80,9%) I Gąbin (+74,2%), a najniższy w Słubicach (spadek o 11,1%), Bodzanowie (+9,0%), Staroźrebach (+20,1%), Wyszogrodzie (+21,2%) oraz Bielsku (+21,7%). W Płocku dochody z tytułu dotacji wzrosły w omawianym okresie o 57,8%. W budżetach gmin powiatu płockiego najwyższy udział dotacji, przy wartości średniej 23,2%, zanotowano w: Radzanowie (36,1%), Łącku (30,8%), Bulkowie (29,3%), Drobinie (27,3%), Gąbinie (23,2%) i Wyszogrodzie (24,9%), a najniższy w: Słupnie (11,2%), Starej Białej (18,6%), Bielsku (19,1%), i Bodzanowie (20,9%). W Płocku udział ten wyniósł 15,7%. Gminy te w największym stopniu były zależne od pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania, cechował je najniższy stopień samodzielności finansowej. 18

19 Zaobserwowana w badanych latach tendencja wzrostu udziału dotacji w dochodach gmin jest zjawiskiem niekorzystnym. Oznacza ona wzrost ingerencji szczebla centralnego w sprawy lokalne i większe uzależnienie lokalnych budżetów od zewnętrznych źródeł finansowania. Podsumowując tę cześć analiz można stwierdzić, że z punktu widzenia gospodarowania budżetem i możliwości jego długookresowego prognozowania zanotowane w analizowanym okresie zmiany są w części korzystne dla gmin regionu płockiego. Wynika to głownie ze stałego wzrostu dochodów budżetu. Mniej korzystne zmiany zanotowano w strukturze dochodów. Malejący udział dochodów własnych nie sprzyja tworzeniu prognoz i strategii rozwoju. Działania bieżące i strategiczne władz gmin powinny zmierzać do wzrostu dochodów budżetu. Polityka ta powinna być stosowana konsekwentnie w ciągu najbliższych kilku lat w celu równoważenia budżetu, zwłaszcza w sytuacji realizacji zwiększonego w stosunku do własnego potencjału zakresu zadań inwestycyjnych, poprawy płynności finansowej oraz kształtowania rozwoju lokalnego. 3. Wydatki budżetów gmin powiatu płockiego Zakres realizowanych przez samorząd terytorialny zadań wynika z przepisów ustaw, których istotą jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania i rozwoju gmin. Obejmuje on wszystkie sprawy publiczne o charakterze lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Wydatki budżetów gmin można sklasyfikować pod względem przeznaczenia w dwóch dużych grupach, jako : wydatki bieżące - zapewniające prawidłowe funkcjonowanie obiektów i urządzeń oraz zaspakajanie bieżących potrzeb wynikających z realizacji zadań gmin, wydatki majątkowe, w tym inwestycyjne - związane z podwyższaniem standardów i zakresu usług oraz szeroko pojętym rozwojem gminy. W latach miał miejsce wzrost wielkości wydatków budżetów gmin regionu płockiego z 638,1 mln zł do 865,5 mln zł, a w wartościach realnych z 749,1 mln zł do 865,5 mln zł, tj. o 15,5%. Tempo wzrostu wydatków było w analizowanym okresie o ok. 7 punktów 19

20 w zł procentowych niższe od tempa wzrostu dochodów. Wartości te obrazuje tabela 4. zilustrowana rys. 2. Tabela 6 Wydatki ogółem budżetów gmin w latach w zł Wyszczególnienie / =100 Wartości nominalne ,01 Wartości realne ,08 Źródło: obliczenia autora na podstawie danych GUS. Rys.2 Wydatki budżetów gmin Powiatu Płockiego w latach ceny bieżące ceny stałe Źródło: rysunek autora na podstawie danych GUS Wydatki budżetów gmin powiatu płockiego notowały w latach stopniowy wzrost wartości zarówno w kwotach nominalnych, jak i realnych. Szczegółowe ich wielkości przedstawiono w tabeli 7. 20

21 Tabela 7 Wydatki budżetów gmin Powiatu Płockiego i miasta Płock w latach (w tys. zł. ) Wyszczególnienie Dynamika 2013/ = Bielsk , , , , ,48 99,30 Bodzanów , , , , ,07 92,06 Brudzeń Duży , , , , ,47 111,19 Bulkowo , , , , ,85 143,40 Drobin , , , , ,94 113,94 Gąbin , , , , ,77 133,28 Łąck , , , , ,68 156,08 Mała Wieś , , , , ,56 127,05 Nowy Duninów 9 880, , , , ,49 112,14 Radzanowo , , , , ,52 131,40 Słubice , , , , ,32 74,16 Słupno , , , , ,62 104,60 Stara Biała , , , , ,59 130,32 Staroźreby , , , , ,87 104,16 Wyszogród , , , , ,59 113,53 Płock , , , , ,24 117,74 Źródło: obliczenia autora na podstawie danych GUS. W 2013r. wielkość wydatków budżetów gmin regionu płockiego w przeliczeniu na mieszkańca wyniosła zł. i była wyższa od notowanej w 2009r. o 11,1%. Najwyższe wartości wskaźnika zanotowano w gminach: Słupno (4938 zł), Łąck (3783 zł), Bulkowo (3632 zł) i Stara Biała (3628 zł), a najniższe w gminach Bodzanów (2515 zł), Brudzeń Duży (2713 zł), Nowy Duninów (2775 zł) oraz Bielsk (2819 zł). Dla porównania wydatki na mieszkańca miasta Płocka wyniosły zł. i wzrosły w badanym okresie o 8%. Średnia dla województwa mazowieckiego kształtowała się w tym czasie na poziomie 4601 zł, tak więc tylko dwie jednostki regionu płockiego osiągnęły wartości powyżej tego poziomu. Szczegółowe dane obrazujące wielkość dochodów przeliczonych na jednego mieszkańca dla poszczególnych gmin powiatu płockiego przedstawiono w tabeli 8. 21

22 Tabela 8 Wydatki gmin regionu płockiego w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach ogółem Wydatki inwestycyjne Jednostka Dynamika z mian terytorialna Przyrost Dynamika z mian [zł] [zł] 2009=1 w zł [zł] [zł] 2004=1 w zł Bielsk 2 889, ,24 0,98-70,62 780,84 334,92 42,89-445,92 Bodzanów 2 785, ,97 0,90-270,64 722,52 77,09 10,67-645,43 Brudzeń Duży 2 521, ,62 1,08 190,83 421,68 295,37 70,05-126,31 Bulkowo 2 559, ,22 1, ,60 339,81 871,20 256,37 531,38 Drobin 2 764, ,48 1,15 424,43 475,29 334,17 70,31-141,13 Gąbin 2 441, ,37 1,30 732,40 551,60 503,47 91,27-48,13 Łąck 2 556, ,47 1, ,96 239, ,20 440,43 814,84 Mała Wieś 2 438, ,37 1,27 658,73 246,67 437,70 177,45 191,04 Nowy Duninów 2 564, ,42 1,08 210,51 415,31 66,10 15,92-349,21 Radzanowo 2 659, ,79 1,22 590,35 649,29 967,69 149,04 318,41 Słubice 4 084, ,04 0, ,54 903,83 216,69 23,97-687,14 Słupno 5 387, ,06 0,92-449, ,66 766,09 36, ,57 Stara Biała 2 999, ,10 1,21 628,21 971,18 985,79 101,50 14,61 Staroźreby 3 052, ,67 1,03 79,70 584,89 245,78 42,02-339,12 Wyszogród 2 648, ,99 1,14 382,16 457,84 355,28 77,60-102,56 Płock 4 907, ,53 1, ,48 805,68 685,03 85,03-120,65 Powiat płocki średnie wartości dla gmin 2 912, ,68 1,11 327,84 669,45 519, ,04 MAZOWIECKIE - średnie wartości dla gmin 4 245, ,71 1,08 355,71 439,47 328,47 74,74-111,00 Źródło: dane i obliczenia autora na podstawie danych GUS. Struktura wydatków budżetowych Proporcje wydatków budżetów gmin powiatu płockiego w latach w podziale na wydatki bieżące i inwestycyjne przedstawiono w tabeli 9 oraz na rysunku 3. Tabela 9 Struktura % dochodów budżetów gmin regionu płockiego w latach Wyszczególnienie Wydatki ogółem 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Wydatki bieżące 76,99 71,72 78,26 79,45 83,93 Wydatki inwestycyjne 23,01 28,28 21,74 20,55 16,07 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS. 22

23 w % Rys. 3 Struktura wydatków budżetów gmin Powiatu Płockiego w latach ,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 Wydatki ogółem Wydatki bieżące Wydatki inwestycyjne 0, lata Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS W latach miały miejsce wahania wzajemnych proporcji wydatków bieżących i inwestycyjnych. Najwyższy udział inwestycji w budżetach notowano w 2010r. (28,3%) oraz 2009r. (23,0%), a znacznie niższy w 2013r. (16,1%). Równolegle notowano przyrost wydatków bieżących. Z punktu widzenia długookresowego rozwoju gmin powiatu płockiego zjawiskiem niekorzystnym jest rozwieranie się nożyc pomiędzy wzrostem wydatków bieżących i inwestycyjnych. Wzrastające koszty obsługi bieżącej początkowo hamują tempo wzrostu, a następnie powodują spadek wielkości inwestycji. W analizowanym okresie zjawisko to uwidoczniło się w budżetach gmin powiatu płockiego w całym analizowanym okresie. W niektórych gminach zanotowano znacznie silniejszy wzrost udziału wydatków bieżących niż wykazane wartości średnie. Jeśli w najbliższych latach będzie następował dalszy ich przyrost, wyprzedzający tempo wzrostu dochodów budżetu, mogą pojawić się problemy z finansowaniem przyjętych wieloletnich planów inwestycyjnych, a w niektórych wypadkach nawet z utrzymaniem równowagi finansowej. W tabeli 10 przedstawiono strukturę działową wydatków budżetowych gmin. 23

24 Tabela 10 Struktura wydatków gmin powiatu płockiego w latach Wyszczególnienie Średni Rolnictwo, łowiectwo 5,15% 7,15% 5,79% 6,40% 5,97% 6,09% Transport i łączność 13,61% 17,66% 10,36% 11,66% 10,10% 12,68% Edukacyjna opieka wychowawcza 0,95% 0,78% 0,82% 0,85% 1,00% 0,88% Gospodarka mieszkaniowa 1,65% 1,95% 2,01% 1,59% 1,96% 1,83% Działalność usługowa 0,28% 0,24% 0,26% 0,13% 0,14% 0,21% Administracja publiczna 10,75% 8,86% 10,65% 10,93% 11,67% 10,57% Bezpieczeństwo publiczne i ochr. pp 1,34% 1,60% 1,06% 1,19% 0,88% 1,21% Oświata i wychowanie 35,99% 30,44% 39,10% 39,41% 39,88% 36,97% Ochrona Zdrowia 0,58% 0,68% 0,60% 0,44% 0,46% 0,55% Pomoc społeczna 14,64% 19,13% 15,48% 14,58% 15,31% 15,83% Gospodarka komunalna i ochrona środowiska. 5,85% 4,72% 4,58% 4,89% 4,44% 4,90% Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 1,56% 1,65% 1,57% 1,71% 2,39% 1,78% Obsługa długu publicznego 0,63% 0,65% 1,44% 1,63% 1,38% 1,14% Wydatki razem 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% Źródło: obliczenia autora na podstawie danych GUS. Struktura wydatków - wydatki na usługi społeczne w wydatkach ogółem W strukturze wydatków budżetowych ogółem uwidoczniły się następujące relacje i proporcje: w całym badanym okresie największa część środków finansowych była kierowana na cele oświaty i wychowania (średniorocznie 37% ogółu wydatków). W latach zanotowano przyrost tej grupy wydatków w wydatkach ogółem (o 3,9 pkt proc). Zanotowanej dynamice wzrostu, towarzyszyły odpowiednio wysokie kwotowe wartości (+30,8 mln zł). W niektórych gminach dalszy tak duży wzrost wydatków może skutkować naruszeniem równowagi budżetowej. Dlatego w dłuższym okresie władze lokalne powinny dążyć do racjonalizacji tej grupy wydatków, która może zostać przeprowadzona na podstawie wyników analiz ekonomiczno-społecznych obejmujących koszty ogółem i koszty jednostkowe funkcjonowania poszczególnych placówek oświatowych. Środki transferowane do gmin w formie subwencji oświatowej są zbyt niskie w stosunku do rzeczywistych kosztów prowadzenia szkół. Wśród gmin Powiatu Płockiego najwyższy udział wydatków na oświatę w budżecie notowały: Radzanowo (+49,9%), Bodzanów 24

25 (48,4%), Staroźreby (46,3%), Bielsk (45,3%) i Brudzeń Duży (45,2%), a najniższy Słupno (27,8%), Łąck (30,0%), Wyszogród (32,6%), Stara Biała (34,2%) i Bulkowo (34,6%). na cele działu Transport i łączność skierowano średniorocznie 12,7% ogółu wydatków gmin powiatu płockiego. Wydatki 2013 r. były jednak o 13,6% niższe niż w 2009r. (-6,2 mln zł). Obejmowały one przede wszystkim koszty bieżące utrzymania dróg. Biorąc pod uwagę rozmiary potrzeb w zakresie drogownictwa w najbliższych latach należy się liczyć z koniecznością wzrostu wydatków w tym dziale. Udział wydatków na cele transportu był w poszczególnych gminach bardzo zróżnicowany i wynosił: w Starej Białej (26,5%), Bulkowie (21,5%), Małej Wsi (13,2%) i Słupnie (13,0%), a znacznie mniej w Słubicach (2,3%), Bodzanowie (3,0%), Łącku (3,5%), Staroźrebach (3,7%), Nowym Duninowie i Gąbinie (3,8%). znaczne środki finansowe wydatkowano w latach na potrzeby opieki i polityki społecznej (średniorocznie - 15,8%). Udział tej grupy wydatków zwiększył się w omawianym okresie o 0,7 pkt. proc., a ich wartość w 2013 r. była o 20,2% (+9,3 mln zł) niższa od osiągniętej w 2009 r. Wysokie wydatki cechowały głównie obszary o niskim poziomie rozwoju gospodarczego i dużej stopie bezrobocia. Wydatki gmin płockiego mają nieco niższy udział w dochodach ogółem niż średnie wartości wojewódzkie. Wydatki na cele pomocy społecznej i polityki społecznej najwyższy poziom w gminach Powiatu Płockiego wyniosły: 20,9% w Słubicach, 19,9% w Gąbinie, 19,2% w Nowym Duninowie i 18,7% w Bodzanowie, a najniższy w: Łącku (9,3%), Starej Białej (11,3%), Radzanowie (11,8%) i Słupnie (12,8%). wydatki na Administrację publiczną stanowiły średniorocznie 10,6% ogółu wydatków budżetu. Koszty księgowane w tym dziale (głównie funkcjonowanie i utrzymanie urzędów gmin i ich komputeryzacja) są w większości kosztami stałymi, dlatego też ich udział maleje wraz ze wzrostem wysokości budżetu gminy. Były one niższe od notowanych średnio w województwie mazowieckim. W całym analizowanym okresie udział tej grupy wydatków wzrósł o 0,9 pkt procentowego. Dynamika zmian wyniosła tu 24,8%, a w wartościach kwotowych 8,4 mln zł. Najwyższy udział wydatków na 25

26 Administracje publiczną zanotowano w gminach: Wyszogród (17,1%), Nowy Duninów (16,9%), Drobin (15,5%), Słupno (14,4%) i Brudzeń Duży, a najniższy Radzanowo (8,3%), Stara Biała (8,7%), Staroźreby (9,5%), Bulkowo (9,6%), Łąck i Gąbin (10,5%). wydatki budżetów gmin w dziale Rolnictwo stanowiły w ,1% ogółu wydatków budżetowych gmin, wyższy udział notując w gminach wiejskich (tu księgowane są inwestycje gmin wiejskich w zakresie wodociągów i kanalizacji). W całym okresie wydatki tego działu zwiększyły się o 0,8% (+ 5,3 mln zł). Najwyższy udział wydatków w tym dziale wśród gmin powiatu płockiego notowano w: Łącku (24,8%), Radzanowie (11,2%), Wyszogrodzie (7,5%), Brudzeniu Dużym (6,8%) i Bulkowie (6,3%), a najniższy w: Nowym Duninowie (0,98%), Gąbinie (1,3%), Starej Białej i Małej Wsi (2,5%). ważną pozycją w budżetach gmin były wydatki na cele gospodarki komunalnej i ochrony środowiska średniorocznie 4,9%. Ich poziom był zrównoważony w całym okresie, choć udział w skrajnych latach obniżył się o 1 pkt proc. Wielkość wydatkowanych sum była ściśle powiązana z zakresem realizowanych zadań. Wyższe koszty w jednostkach o wyższym poziomie rozwoju infrastrukturalnego. Wydatki 2013 r. były tu o 12,7% niższe od poniesionych w 2009 r. (spadek o 2,3 mln zł). Wśród gmin powiatu płockiego najwyższy udział w budżecie środków kierowanych na cele gospodarki komunalnej i ochrony środowiska notowano w: Bodzanowie (8,0%), Gąbinie (7,9%), Łącku (7,4%) i Nowym Duninowie (7,2%), a najniższy : Brudzeniu Dużym (2,0%), Wyszogrodzie (2,6%) i Starej Białej (2,7%). na cele gospodarki mieszkaniowej wydano średnio w całym okresie 1,8% rocznych wydatków budżetowych, w 2013r. wydatki były o 36,4% wyższe niż w 2009r. Porównywalność danych jest tu jednak ograniczona ze względu na różny zasób i stan komunalnych zasobów mieszkaniowych w różnych gminach oraz konieczność ponoszenia określonych wydatków w poszczególnych latach; wydatki na kulturę i ochronę dziedzictwa narodowego stanowiły w badanym okresie ok. 1,78% ogółu wydatków budżetów gmin powiatu płockiego. Były to głównie koszty utrzymania placówek kultury oraz organizacji lokalnych imprez. Ich wartość w 2013r. 26