Sylwia Majewska. Streszczenie

Transkrypt

1 Udział prokuratora w oględzinach zwłok Sylwia Majewska Udział prokuratora w oględzinach zwłok Streszczenie W artykule omówiono regulacje prawne oraz zasady przeprowadzenia oględzin zwłok przez prokuratora, a nadto przybliŝono problematykę wykonywania oględzin w róŝnych okolicznościach i sytuacjach, z jakimi spotyka się prokurator. Oględziny to prawnie dopuszczalny sposób uzyskiwania informacji o przestępstwie. Są one czynnością związaną z zapoznaniem się ze środkiem dowodowym. Składają się z planowych i systematycznych spostrzeŝeń, które powinny być wykonywane tuŝ po uzyskaniu wiadomości o przestępstwie, aby nie doszło do zatarcia śladów 1. Samo pojęcie oględziny oznacza oglądanie, obejrzenie kogoś, czegoś, lustracja, przegląd 2. WyróŜnia się oględziny miejsca, osoby i rzeczy. Szczególnym rodzajem oględzin są oględziny zwłok. Świadczy o tym m.in. ich uregulowanie w odrębnym przepisie. Występują dwa rodzaje oględzin zwłok: oględziny zewnętrzne (inspekcja) i oględziny wewnętrzne (sekcja) 3. Zgodnie z art k.p.k. zarządza się oględziny i otwarcie zwłok. Wskazuje to, Ŝe ewidentnie oddzielono czynność procesową, jaką są oględziny zwłok od ich otwarcia 4. Połączenie w art k.p.k. pojęć oględziny oraz otwarcie zwłok za pomocą funktora zdaniowego i określa, Ŝe w przypadku podejrzenia przestępnego spowodowania śmierci obowiązkowe jest zarówno zarządzenie zewnętrznych oględzin zwłok, jak i ich otwarcie 5. Oględziny i otwarcie zwłok są zawsze czynnościami łącznymi, których celem jest ustalenie przyczyny śmierci. Są one obowiązkowe w razie podejrzenia przestępnego spowodowania śmierci 6. 1 Z. M ł y n a r c z y k, Oględziny i eksperyment procesowy, Prok. i Pr. 1996, nr 1, s M. S z y m c z a k, Słownik Języka Polskiego, t. 2: L P, Warszawa 1998, s R. A. S t e f ański, Oględziny i otwarcie zwłok jako czynności procesowe, Prok. i Pr. 2005, nr 3, s R. K u r e k, Otwarcie zwłok jako czynność procesowa, Prok. i Pr. 2005, nr 10, s R. A. S t e f ański, Oględziny i otwarcie zwłok jako czynności procesowe, Prok. i Pr. 2005, nr 3, s A. K r yŝe, P. N i e d z i e l a k, K. P e t r y n a, T. E. W i r z m a n, Kodeks postępowania karnego. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2001, s i Prawo 10,

2 S. Majewska Wystarczy, Ŝe zachodzą okoliczności, które mogłyby wskazywać na udział osób trzecich w zejściu śmiertelnym danej osoby. Samo podejrzenie przestępnego spowodowania śmierci zobowiązuje organ procesowy do przeprowadzenia oględzin i otwarcia zwłok. Podejrzenie śmierci w wyniku przestępstwa nie musi być uzasadnione, wystarczy, Ŝe jest uprawdopodobnione 7. Przestępne spowodowanie śmierci oznacza tylko spełnienie znamion czynu zabronionego. Chodzi o znaczenie przedmiotowe przestępnego spowodowania śmierci. Nie ma znaczenia, czy sprawca działał w obronie koniecznej, czy teŝ był niepoczytalny. Przeprowadzenie oględzin i otwarcie zwłok przeprowadza się niezaleŝne od tego, czy śmierć była spowodowana umyślnie, czy nieumyślnie 8. Wykluczenie takiej moŝliwości nie jest łatwe bez specjalistycznej oceny biegłego lekarza i z tych względów wystarczające jest istnienie okoliczności, które mogłyby wskazywać na przyczynienie się osób trzecich do śmierci danej osoby. Przestępne spowodowanie śmierci moŝe być dokonane w roŝny sposób. Do takich przypadków zalicza się: uraz zewnętrzny, otrucie, wszelkiego rodzaju wstrząs, nagłą śmierć wśród podejrzanych okoliczności, poronienie dziecka. Ponadto obligatoryjne oględziny zwłok przeprowadza się w przypadku popełnienia błędu lekarskiego lub zgonu człowieka leczonego przez osobę niepowołaną oraz gdy znaleziono zwłoki osoby anonimowej wśród podejrzanych okoliczności, w szczególności dotyczy to zwłok noworodka. Nie ma znaczenia, czy śmierć była nagła, czy nastąpiła stopniowo. Bardzo rzadko na początku prowadzenia postępowania moŝna mieć pewność co do braku winy sprawcy lub co do okoliczności wyłączających bezprawność. Dopuszczone jest wykonywanie oględzin zawsze, gdy są symptomy dające podstawę do stwierdzenia, Ŝe śmierć nie nastąpiła z przyczyn naturalnych, albo jeśli nie moŝna ustalić czynnika, który doprowadził do zgonu 9. W literaturze wskazuje się, Ŝe są sytuacje, gdy mimo braku niewątpliwych cech przestępstwa, powinny zostać sprawdzone przez prokuratora. Są nimi: zgony osób względnie młodych (zwłaszcza do 50. roku Ŝycia), brak wiedzy na temat zdrowia osoby zmarłej, a szczególnie o chorobach lub wiedzy zaprzeczające trwaniu powaŝnych schorzeń (np. nowotworów, chorób układu krąŝenia), wiadomości o podejrzanych wydarzeniach lub osobach, które miały miejsce w środowisku denata krótko przed jego śmiercią, odkrycie ciała w miejscach mało ruchliwych, odludnych, w przypadku odkrycia zwłok w mieszkaniach, duŝy nieład lub przeciwnie, przesadna czystość i porządek (co moŝe być zarówno oznaką pedan- 7 J. S k o r u p k a, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2012 (teza dotycząca art. 209). 8 J. G r a j e w s k i, Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2011, nr R. A. S t e f ański, Oględziny, s i Prawo 10, 2013

3 Udział prokuratora w oględzinach zwłok tyczności zmarłego, jak i zacierania śladów przestępstwa przez sprawcę zabójstwa), rodzące wątpliwości zachowanie osób najbliŝszych denata lub zgłaszających odkrycie ciała 10. W postępowaniu przygotowawczym oględzin dokonuje prokurator, a w toku postępowania jurysdykcyjnego sąd. W przypadku zarządzenia przez sąd otwarcia zwłok, sąd moŝe powołać do tego sędziego wyznaczonego lub sąd wezwany (art zd. 2 k.p.k.) 11. Oględzin nie moŝna realizować w ramach czynności sprawdzających 12. Badanie zwłok jest procesem ciągłym, niepodzielnym, trwającym od chwili znalezienia zwłok aŝ do zakończenia badań i obserwacji w prosektorium 13. Na tle aktualnie i poprzednio obowiązujących przepisów procedury karnej dotyczących oględzin zewnętrznych i wewnętrznych zwłok rysują się pewne wątpliwości co do roli w nich prokuratora. W kodeksie postępowania karnego z 1928 r. nie było odrębnego rozdziału dotyczącego oględzin zwłok. Były one uregulowane łącznie z biegłymi i tłumaczami ( Oględziny, biegli i tłumacze ). Oględziny zwłok naleŝało wykonać w razie potrzeby. Nie wystarczyło, aby czynności te dokonał tylko lekarz. Przepis wymagał, aby w miarę moŝliwości był to zawsze biegły sądowy. JeŜeli były podejrzenia, Ŝe śmierć nastąpiła w sposób gwałtowny, to wydawano zarządzenie, aby lekarz wykonał otwarcia zwłok. Wskazane było wezwanie teŝ medyka, który ostatnio udzielał zmarłemu pomocy (art ). W przypadku, kiedy przyczyną zgonu mogło być otrucie, to chemik, odpowiedni urząd albo zakład wykonywał badania wnętrzności i innych przedmiotów mogących mieć związek z otruciem (art. 129). Szczegółowe zasady oględzin zwłok regulowało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929 r. o wykonywaniu oględzin sądowo-lekarskich zwłok ludzkich 14. Było ono swoistym zbiorem procedur obowiązujących przy wykonywaniu sądowolekarskiej sekcji zwłok. Mimo Ŝe przepisy administracyjne straciły waŝność, 10 M. G a b r i e l - Wę g l o w s k i, Regulamin prokuratury. Komentarz do i regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, Wydawnictwo Oficyna 2009, s T. G r z e g o r c z y k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2003, LEX M. A. W a s i l e w s k a, Oględziny zwłok jako czynność procesowo-kryminalistyczna: regulacje i kontrowersje w polskim prawie procesowym dawniej i dziś, (w:) Czynności procesowokryminalistyczne w polskich procedurach. Materiały z konferencji naukowej i IV Zjazdu Katedr Kryminalistyki, Toruń, 5 7 maja 2004 r., pod red. V. K w i a t k o w s k i e j - D a r u l, Toruń 2004, s R. K u r e k, Rola prokuratora w czynnościach procesowo-kryminalistycznych oględzin zwłok na wybranych przykładach z praktyki, (w:) Czynności procesowo-kryminalistyczne, ibidem, s Dz. U. Min. Spraw. nr 14 z dnia 15 lipca 1929 r. i Prawo 10,

4 S. Majewska a prokurator zastąpił sędziego, to sposób jej przeprowadzenia poniekąd jest nadal aktualny, np. co do otwarcia trzech jam ciała. Kodeks postępowania karnego z 1969 r. traktował zewnętrzne oględziny jako czynność procesowo-kryminalistyczną, a wewnętrzne wyłącznie jako medyczną. Otwarcia zwłok miał dokonać biegły sądowy, a jeśli było to konieczne, moŝna było wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu (art ). Wprawdzie jego art nie wskazywał wyraźnie obowiązku udziału prokuratora, ale nie znaczy to, Ŝe ustawodawca uwaŝał jego przybycie za zbędne. Przepis ten stanowi, Ŝe otwarcia zwłok naleŝy dokonać z udziałem lekarza, a wobec tego bierze w nim udział, oprócz niego, ktoś inny, czyli organ procesowy. Czynność ta została unormowana w kodeksie postępowania karnego, toteŝ naleŝało ją traktować jako procesową i w związku z tym powinna być wykonywana przez organ procesowy, a nie wyłącznie przez lekarza. Tak więc prokurator powinien obligatoryjnie być obecny podczas sekcji. Jednak ustawodawca nie ujął tego obowiązku w sposób wyraźny i ukształtowała się nieprawidłowa praktyka. Sekcję zwłok traktowano jako czynność medyczno-sądową, czego rezultatem była nagminna nieobecność prokuratora w trakcie sekcji. Na miejscu oględzin jawił się tylko w waŝniejszych sprawach, w których od początku było pewne, Ŝe śmierć nastąpiła w wyniku przestępstwa. Tego rodzaju praktyka była niezgodna z przepisami. Inaczej było z udziałem prokuratora wojskowego przy sekcji zwłok, który zawsze w takiej sytuacji był obecny 15. W myśl art k.p.k. z 1997 r. jak juŝ podkreślono prokurator dokonuje oględzin zwłok w toku postępowania przygotowawczego, a sąd w postępowaniu sądowym, z udziałem biegłego lekarza, w miarę moŝności z zakresu medycyny sądowej. W przypadkach niecierpiących zwłoki oględziny wykonuje Policja, która ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia prokuratora. Według 169 Regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury 16, prokurator powołuje biegłego zaraz po zebraniu materiału dowodowego niezbędnego do wydania opinii. W postanowieniu o powołaniu biegłego prokurator określa materiały przekazane biegłemu w celu wydania opinii, w sposób umoŝliwiający ich identyfikację ( 170 pkt 1). W razie przekazania biegłemu materiałów nieokreślonych w postanowieniu o powołaniu biegłego lub udzielenia dodatkowych informacji, prokurator sporządza notatkę urzędową z wyszczególnieniem zakresu udostępnionego biegłemu materiału dowodowego ( 170 pkt 2). Unormowanie to jako ogólne dotyczy takŝe oględzin zwłok. Przesłanką udziału biegłego 15 M. A. W a s i l e w s k a, Oględziny, s Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 marca 2010 w sprawie wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. z 2010 r., Nr 49, poz. 296 ze zm.). 170 i Prawo 10, 2013

5 Udział prokuratora w oględzinach zwłok jest moŝliwie najdokładniejsze zabezpieczenie śladów zdarzenia. Osobisty udział biegłego zaraz po zdarzeniu, które później będzie przedmiotem jego ekspertyzy, zazwyczaj pozytywnie działa na jakość tych wniosków. Gdy biegły stwierdzi, Ŝe nie ma śladów przestępnego spowodowania zgonu, a jego okoliczności nie budzą wątpliwości co do braku przestępstwa, to ciało pozostawia się rodzinie 17. Udział prokuratora w oględzinach zwłok jest uzasadniony tym, Ŝe jest on organem kierowniczym i wiodącym. Według M. Cieślaka pilnuje on merytorycznej i legalistycznej warstwy przedsięwzięć wykrywczo-dowodowych 18. Jego zadanie wynika z faktu, Ŝe prowadzi lub nadzoruje śledztwo bądź dochodzenie, czuwa nad tym, aby przebieg czynności oględzin był poprawny zarówno pod względem prawnym jak i merytorycznym. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze 19 : Zadaniem prokuratury jest strzeŝenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Stosownie do tego, prokurator, który występuje w charakterze prowadzącego lub dozorującego postępowanie oraz jako oskarŝyciel publiczny, powinien postępować według zasad państwa prawa 20. Prokurator jest jak najbardziej predysponowany do tej czynności, gdyŝ posiada wiedzę nie tylko z zakresu postępowania karnego, ale takŝe medycyny sądowej i kryminalistyki. W momencie pojawienia się informacji o ujawnieniu zwłok zachodzi potrzeba udziału prokuratora w początkowych czynnościach śledczych. Pojawia się na miejscu znalezienia zwłok zazwyczaj, gdy są tam juŝ funkcjonariusze Policji i słuŝba medyczna. Z uwagi na to, Ŝe obecność osób niepoŝądanych moŝe doprowadzić do zatarcia śladów, miejsce znalezienia zwłok naleŝy zabezpieczyć do czasu przyjazdu specjalistów mających wiedzę z zakresu kryminalistyki. Zaraz po przybyciu prokurator obejmuje kierowanie czynnościami w miejscu zdarzenia. Przed rozpoczęciem oględzin prokurator kontroluje, czy prawidłowo zabezpieczono miejsce przed wstępem osób nieuprawnionych, a w specjalnych przypadkach tak- Ŝe przed działaniem innych czynników. Na nim ciąŝy obowiązek prawidłowego przeprowadzenia czynności. Postrzega on zjawiska fizyczne, a następnie je analizuje, a w razie potrzeby zmienia tok oględzin. Ponadto weryfikuje wersje i bieŝący materiał dowodowy. W sprawach większej wagi prokurator zawsze powinien osobiście kierować oględzinami i w razie potrzeby odtworzeniem przebiegu zdarzenia. Odnosi się to głównie do spraw o zabójstwo, o spowodowanie katastrofy komunikacyjnej lub budowlanej oraz o wypadek komunikacyjny. Prokurator podejmuje decyzje odnośnie składu grupy 17 M. G a b r i e l - Wę g l o w s k i, Regulamin, s M. C i eślak, Polska procedura karna, PWN, Warszawa 1971, s Dz. U. z 2011 r., Nr 270, poz ze zm. 20 J. G u r g u l, Procesowo-kryminalistyczna pozycja prokuratora w oględzinach zwłok ludzkich (uwagi de lege lata i de lege ferenda), WPP 1999, nr 3 4, s i Prawo 10,

6 S. Majewska przeprowadzającej oględziny. Ponadto ponosi odpowiedzialność za prowadzenie czynności zgodnie z przepisami prawa 21. Wprawdzie ustawa przewiduje bezwzględny obowiązek udziału prokuratora w oględzinach zwłok, lecz rozwiązanie to jest zbyt daleko idące. Z pewnością jest to konieczne, gdy ślady na miejscu zdarzenia (plamy krwi, zakrwawione przedmioty, ślady penetracji pomieszczenia, rany na ciele denata itd.) wskazują, Ŝe przyczyną zgonu było przestępstwo, a w szczególności zabójstwo lub nieumyślne spowodowanie śmierci. Bezdyskusyjny jest teŝ udział prokuratora w oględzinach miejsca ujawnienia zwłok i oględzinach zwłok na miejscu zdarzenia w okolicznościach, gdy ujawnienie zwłok następuje wskutek wiadomości ustalonych w toku prowadzonego juŝ postępowania. Nie jest jednak konieczne przybycie prokuratora do kaŝdego zgonu, np. w przypadku śmierci osób starszych lub powaŝnie chorych. Konieczna jest zatem zmiana art k.p.k. przez wprowadzenie fakultatywnego udziału prokuratora w oględzinach. Wypadki, gdy udział jego jest obowiązkowy, moŝnaby określić w Regulaminie prokuratorskim np. co do podejrzenia przestępstwa zabójstwa, bójki z wynikiem śmiertelnym itp. 22. Wyjątkowo istotna jest współpraca między prokuratorem a organami Policji od samego początku, czyli od powzięcia wiadomości o przestępnym spowodowaniu śmierci aŝ do zakończenia sprawy. Prokurator jako nadrzędny organ procesowy nad Policją jest kompetentny do wydawania jej wiąŝących poleceń. Stosunek podległości prokuratorowi zarówno Policji, jak i innych organów ma istotę jedynie procesową (a nie słuŝbową). Prokurator zleca Policji zadania wyłącznie w przypadkach wskazanych w ustawie (art k.p.k.). W razie niewykonania zadania określonego przez prokuratora moŝe on złoŝyć zawiadomienie o naruszeniu powinności procesowych i monitorować bieg złoŝonego zawiadomienia 23. Obowiązkiem prokuratora poza uczestnictwem w czynnościach na miejscach powaŝnych zdarzeń jest udzielenie (na prośbę funkcjonariusza Policji lub innej słuŝby) konsultacji w kwestii odnoszącej się do poszczególnych czynności 24. Biegły w obecności prokuratora albo sądu dokonuje otwarcia zwłok (art k.p.k.). Jeśli jest taka potrzeba, to przy oględzinach i otwarciu zwłok obecny moŝe być lekarz, który ostatnio udzielił pomocy zmarłemu 25. Nie moŝna sprzeciwić się decyzji o wykonaniu sekcji zwłok podjętej przez 21 R. K u r e k, Rola, s M. G a b r i e l - Wę g l o w s k i, Regulamin, s J. K u d r e l e k, Główne kierunki zmian prawa karnego procesowego wprowadzone ustawą z dnia 29 marca 2007 r., Policja 2007, nr 4, s M. G a b r i e l - Wę g l o w s k i, Regulamin, s R. K u r e k, Otwarcie zwłok jako czynność procesowa, Prok. i Pr. 2005, nr 10, s i Prawo 10, 2013

7 Udział prokuratora w oględzinach zwłok prokuratora 26. W orzecznictwie wyraŝono pogląd, Ŝe wprawdzie sekcja zwłok jest czynnością biegłego i w świetle art k.p.k. obowiązkowe w toku postępowania przygotowawczego jest w niej uczestnictwo prokuratora, niemniej jednak odstąpienie tegoŝ od udziału we wspomnianej czynności dowodowej nie czyni jej niewaŝną, nie wstrzymuje jej biegu, czy teŝ nie mo- Ŝe stanowić jej dowodowej bezskuteczności, niwecząc dokonane przez biegłych w zgodzie z posiadaną wiedzą specjalistyczną wnioski, podlegające ocenie zgodnie z wymogami art. 7 i art. 201 k.p.k., i moŝe stanowić dowód będący podstawą skazania oraz punkt wyjścia do dalszych opinii sądowolekarskich 27. Wymaganie przez art k.p.k. obecności prokuratora przy otwarciu zwłok nie jest jasne co do rodzaju jego aktywności. Obecność i udział nie są toŝsame, ale mogą być róŝnie interpretowane. W orzecznictwie wyraŝono pogląd, iŝ biorący udział w czynności, w odróŝnieniu od obecny w czasie tej czynności, ustala aktywność. Biorąc pod uwagę, iŝ prokurator ma być obecny przy oględzinach wewnętrznych zwłok nie jako obserwator, ale jako organ prowadzący postępowanie, zasadne jest przyjęcie, Ŝe w art k.p.k. chodzi o tzw. obecność aktywną. Przyjęcie, Ŝe obecność prokuratora jest bierna, czyniłaby ją bezcelową. Będąc obecny podczas sekcji zwłok, prokurator ma moŝliwość uzupełnienia własnej wiedzy z zakresu medycyny sądowej oraz ma okazję do postawienia i modyfikowania pytań biegłemu. Dodatkowo moŝe zweryfikować dotychczasowe ustalenia w sprawie, po przeprowadzeniu dowodów, które mogą posiadać błędy w wyniku niedoskonałości w zakresie postrzegania i odtwarzania faktów oraz niedostateczny sposób zaangaŝowania się stron procesowych w to, Ŝeby posiąść jak najwięcej poŝytków procesowych 28. Jego obecność powinna gwarantować, Ŝe otwarcie zwłok jest wykonane prawidłowo pod względem procesowym, medycznym i kryminalistycznym. Właściwe jest stanowisko doktryny, Ŝe prokurator nie powinien sam zwalniać się z obowiązku uczestniczenia w oględzinach zwłok, gdyŝ jest to niezgodne z przepisami procedury karnej 29. Prokurator, oprócz nadzorowania biegłego, powinien brać aktywnie udział w podejmowaniu decyzji odnośnie zakresu i rodzaju zabezpieczonych materiałów do badań laboratoryjnych i kryminalistycznych. Prokurator i medyk sądowy powinni ze sobą współdziałać podczas sekcji zwłok, z tym Ŝe rolę nadrzędną pełni prokurator jako organ kierowniczy postępowania przy- 26 M. B a r d z o, J. B e r e n t, Rodzaje sekcji zwłok, (w:) Iure et de facto. Księga jubileuszowa ofiarowana dr. J. Gurgulowi, pod red. J. W ó j c i k i e w i c z a, Kraków 2006, s Wyrok SA w Katowicach z dnia 8 kwietnia 2009 r., sygn. II AKa 69/09, KZS 2009, nr 9, poz K. W i t k o w s k a, Wykorzystanie wyników oględzin, s R. K u r e k, Otwarcie zwłok, s i Prawo 10,

8 S. Majewska gotowawczego. Zadania prokuratora i biegłego z zakresu medycyny sądowej są komplementarne i w wielu miejscach spójne. Istotne jest wyczerpujące poinformowanie lekarza o sprawie, zanim ten przystąpi do sekcji zwłok, dlatego teŝ prokurator powinien być najlepiej zorientowana osobą, co wydarzyło się, zanim biegły został powołany. Aby informacja ta była jak najlepiej wykorzystana w sprawie, to pozycja prokuratora powinna zostać inaczej określona, niŝ jest to ujęte w art k.p.k. Właściwe prowadzenie śledztwa jako jednolitej całości to wynik wyłaniania się kolejnej czynności z wcześniejszego etapu. Ta część procesu nie powinna być zestawieniem chaotycznie zebranych materiałów. Jeśli dojdzie do sytuacji, Ŝe medyk sądowy będzie nieodpowiednio przygotowany, to ratunkiem będzie aktywna i korektywna postawa prokuratora 30. Problem pojawia się takŝe w sytuacji, gdy jest wymóg podpisania protokołu wyłącznie przez osoby biorące udział w danej czynności (art k.p.k.). Z faktu obecności nie wynika jednak, Ŝe określona osoba bierze udział w danej czynności. Wskazuje się, Ŝe uczestnictwo to zarówno obecność, jak i uwaŝna obserwacja czynności przeprowadzanych przez biegłego 31. Ze względu na to, Ŝe jak wyŝej wskazano obecność prokuratora przy oględzinach wewnętrznych zwłok naleŝy rozumieć jako udział, jest on obowiązany podpisać protokół sekcji zwłok 32. Prosecutor s participation in a post-mortem examination Abstract This paper discusses regulations of law and principles governing a postmortem examination performed by a prosecutor. Moreover, it provides an overview of issues pertaining to such examination as carried out in various circumstances and situations the prosecutor usually faces. 30 J. G u r g u l, Procesowo, s P. H o f m ański, (w:) P. H o f m ański, E. S a d z i k, K. Z g r y z e k, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 2004, s Wyrok SA w Lublinie z dnia 21 września 2004 r., sygn. II AKa 135/04, Prok. i Pr. 2006, dodatek Orzecznictwo, nr 1, poz i Prawo 10, 2013