Wywiady, dyskusje. Psychologiczne wspomaganie zakres i skuteczność

Transkrypt

1 Wywiady, dyskusje Psychologiczne wspomaganie zakres i skuteczność 115 rozmowa z dr. Janem Blecharzem, z Zakładu Psychologii Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie Dr Jan Blecharz, psycholog, absolwent Wydziału Filozoficzno-Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (1979). Po studiach asystent w Zakładzie Psychologii Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Za rozprawę Psychologiczne uwarunkowania efektywności działania w sportowych grach zespołowych, na przykładzie koszykówki kobiet uzyskał na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ stopień doktora psychologii (1988). Od 1989 roku do chwili obecnej adiunkt w Zakładzie Psychologii Instytutu Nauk Humanistycznych Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Zajmuje się głównie treningiem mentalnym, jego rolą i znaczeniem dla praktyki sportowej. Był wieloletnim konsultantem koszykarek TS Wisła Kraków i reprezentacji Polski w tej dyscyplinie, kiedy jej trenerem był Ludwik Miętta. Współpracował z wybitnymi polskimi sportowcami, Renatą Mauer, Dorotą Zagórską i Mariuszem Siudkiem, Teresą Folgą, a ostatnio z kadrą skoczków narciarskich z Adamem Małyszem na czele. Autor wielu nowatorskich technik, stosowanych w psychologicznym treningu sportowców. Uczestniczy w dokształcaniu trenerów w dziedzinie psychologii sportu, prowadzi również zajęcia na specjalizacji z psychologii sportu w Instytucie Psychologii Stosowanej UJ. Sport Wyczynowy 2002, nr 3-4/

2 116 Rozmowa z dr. Janem Blecharzem, z Zakładu Psychologii AWF w Krakowie Czy podzieliłby Pan taki oto pogląd: przygotowanie psychologiczne zawodnika posiada zasadnicze znaczenie dla sukcesu. Pochodzi ono jak łatwo się domyślić od osoby uprawiającej tę samą co Pan profesję. Wygląda na to, że nastąpił dalszy wzrost znaczenia tej strony wyposażenia zawodnika. Jeszcze kilkanaście lat temu uważano skromniej, iż psychika decyduje o wyniku sportowca w 40%... Miałoby to oznaczać, że gdyby Adam Małysz dziś (rozmawiamy w piątek 15. marca, za dwie godziny rozpoczyna się transmisja z konkursu skoków w Trondheim) wygrał również tegoroczny Puchar Świata, to udział jego psychiki w tym sukcesie byłby przeważający? Psychika, będąca integralną częścią człowieka, jest bardzo ważna w jego działalności, ale może tylko pomagać dobrze przygotowanemu ciału. Samą psychiką nie skoczy się daleko na nartach, ale też bez wsparcia psychologicznego dobrze przygotowana łyżwiarka podczas występu popełniać może błąd za błędem. Można powiedzieć jeszcze inaczej zła psychika, nie rozwijająca się równolegle z ciałem, mam oczywiście na myśli poprawę sprawności ciała, może całkowicie uniemożliwić demonstrację tej sprawności, umiejętności lub bardzo znacznie je obniżyć. Aby osiągnąć wysoki wynik, odnieść sukces, zawodnik musi być przygotowany, jak to mówimy, kompletnie, to znaczy pod względem fizycznym sprawnościowym, umysłowym (tu chodzi np. o wybór właściwej taktyki walki) i psychicznym. W dzisiejszym współzawodnictwie sportowym, które toczy się na tak wysokim poziomie, nie ma miejsca na błąd. Kto go popełnia, przegrywa. Bywa przecież, że do najważniejszych zawodów szykuje się zawodnik przez cztery lata i musi być w najlepszej formie i pełnej gotowości w danym dniu, o określonej godzinie. Takich, którzy mają prawo sądzić, że winni zdobyć złoty medal, jest kilku lub więcej, a tylko jeden może wygrać. W takich sytuacjach stan psychiczny nabiera szczególnego znaczenia, psychika okazuje się czynnikiem, który przeważy szalę na stronę tego, kto potrafi, powiedzmy, lepiej radzić sobie ze stresem. Słowem, powinniśmy postrzegać i traktować zawodnika jako psychofizyczną jedność. Zgoda, to jasne, ale czy można obiektywnie ocenić, że udział psychiki w osiągnięciach sportowców sięga tylu a tylu procent? Uważam, że nie da się tego wyliczyć w procentach i w ogóle nie ma sensu tego robić. Nie mam natomiast wątpliwości, że psychologiczne przygotowanie zawodnika jest niezbędne... Jakie są cele tego przygotowania, co wchodzi w zakres działalności podejmowanej przez psychologa? Swego czasu opracowałem schemat, który ukazuje kierunki psychologicznego oddziaływania. Wyraźnie widać, że jest ono skierowane na zawodnika oraz na trenera. Bo oni pełnią 116

3 Psychologiczne wspomaganie zakres i skuteczność 117 główne role w procesie treningu. Inni, jak fizjolog czy psycholog, chociaż bez nich trudno się dziś obejść, są osobami wspomagającymi. Psycholog prowadzi tzw. trening psychologiczny, operuje swoistymi metodami, oddziałuje na sferę psychiki, jest jak to się mówi trenerem mentalnym. W tej roli, chcąc nie chcąc, musi występować także trener, nie wszystkie zespoły stać przecież na psychologa. Dlatego tak ważne jest, by trenerzy znali choćby podstawowe metody psychologiczne, np. metody motywacji, umieli posługiwać się pewnymi technikami, np. psychoregulacji, koncentracji itp., a także wykorzystywali swoje doświadczenie. Wówczas poprzez trening właściwy dużo skuteczniej trenowaliby również psychikę zawodników. Czy wśród trenerów spotyka się dobrych psychologów bez dyplomu? Owszem, i nie są to pojedyncze przypadki. Wielu trenerów zresztą interesuje się psychologią, czyta materiały o tej tematyce, dokształca się. Muszę przy tym zaznaczyć, że współczesna psychologia sportu to wyraźnie sprofilowany dział psychologii stosowanej. Psycholog sportu, specjalistycznie wykształcony, musi gruntownie poznać specyfikę sportu (dyscypliny, którą zamierza się zajmować). Musi doskonale opanować techniki psychologicznego oddziaływania motywacji, umiejętności koncentracji, kontroli emocjonalnej, a także techniki psychoregulacyjne czy wizualizacyjne itd., bo one służą wspomaganiu zasadniczego procesu treningu. Trzeba również pamiętać o tym, że sport jest wyjątkową dziedziną ludzkiej aktywności. Tu ciągle mamy do czynienia z koniecznością wykazywania się maksymalnymi zdolnościami sprawnościowymi, a niekiedy nawet ich przekraczania. Ponadto ta czynność występuje zwykle w konfrontacji z innymi, z rywalami, w sytuacji ekspozycji społecznej i jest poddawana ocenie ekspertów, którymi mogą być, i są, nie tylko sędziowie, trenerzy, ale i publiczność. Psychologowi sportu przydałaby się, w pewnym zakresie, także znajomość teorii treningu sportowego, rozumienie zasadniczych mechanizmów procesu treningu. No dobrze, powiedzmy może teraz, od czego psycholog powinien rozpoczynać pracę z zawodnikiem? Jest pewne, że bez gruntownego poznania młodego człowieka jego osobowości, charakteru, temperamentu itd. zabiegi psychologa okażą się mało skuteczne. Podobnie dzieje się, jeśli w procesie treningowym zostanie naruszona zasada indywidualizacji... Każdy człowiek jest inny, każdy wychodzi z innego środowiska. Nawet młody człowiek niesie już ze sobą pewien bagaż doświadczeń, posiada jakąś samooocenę itd. Od czego zaczynam swoją pracę? Od obserwacji zachowania 117

4 118 Rozmowa z dr. Janem Blecharzem, z Zakładu Psychologii AWF w Krakowie zawodników podczas treningu. Robię to celowo, ażeby nie skazić się informacjami, jakie otrzymam z testów, te wykonam później. Patrzę więc, jak zawodnik reaguje na polecenia trenera, jak zachowuje się w grupie. Następnym krokiem jest rozmowa z zawodnikiem i trenerem, dotycząca oceny dotychczasowej kariery i perspektyw, widzianych oczyma zawodnika i trenera. Czasami polecam wykonanie tak zwanego profilu umiejętności sportowych. Zawodnik ma podać powiedzmy w skali od 1 do 10 jakie cechy decydują o sukcesie w dyscyplinie, która uprawia, i jak ocenia siebie pod tym względem. Również trener wykreśla profil swego zawodnika. Ważne znaczenie ma to, czy opinie trenera i zawodnika są zbieżne oraz jakim potencjałem cech (i na jakim poziomie) dysponuje zawodnik. Z tego wypływa bowiem wniosek, co należy u niego poprawić i w jakim stopniu. Są to opinie trenera i zawodnika, ale czy mogą być one miarodajne dla psychologa? Psycholog musi zweryfikować swój obszar informacji, odnoszący się do psychiki, bo ocena poziomu opanowania techniki czy poziomu wydolności fizycznej do niego nie należą. Psycholog ma na swoim wyposażeniu próby psychomotoryczne i czynnościowe, różnorodne testy, dotyczące osobowości, ekstrawersji oraz introwersji, poziomu lęku, motywacji itd. Dzięki ich wykorzystaniu otrzymuje jakby wytyczne do programu treningu psychologicznego danego zawodnika. Ciągle mam wątpliwości, czy psychologia dysponuje na tyle rzetelnymi narzędziami diagnostycznymi, by obraz psychiki badanego określić w sposób pełny i przede wszystkim prawdziwy? Dla psychologa sportu dodatkową, poważną trudność stwarza przy tym młody wiek sportowców. Testy powszechnie stosowane przez psychologię sportu są rzetelne i trafne. Wiedza, jaką zyskuję za ich pośrednictwem, jest mi bardzo pomocna, ale nigdy na tym nie poprzestaję. Zawsze staram się sprawdzać, czy potwierdza się ona w praktyce, jak rezultaty testów weryfikują się w walce sportowej. Nie ma wątpliwości co do tego, że trening musi być ukierunkowany na rozwój u zawodnika tych zdolności i tych umiejętności, które zapewniają powodzenie i stwarzają szanse wysokich osiągnięć w dyscyplinie, którą uprawia. Każda dyscyplina sportu posiada własny profil wymagań psychofizycznych o tym już wspomnieliśmy. Jak ma postąpić psycholog, gdy stwierdzi, że profil wymagań dyscypliny sportu i profil psychofizyczny zawodnika różnią się wyraźnie? Wiemy przecież, że rozwinąć można (odpowiednimi metodami, w odpowiednich warunkach) tylko te cechy, których zadatki już istnieją? Ma on jednak do czynienia z osobnikiem młodym i wyrokowanie o tym, jak potoczy się jego rozwój i do czego będzie zdolny, gdy dorośnie, obarczone jest olbrzymim ryzykiem

5 Psychologiczne wspomaganie zakres i skuteczność 119 To są bardzo trudne pytania... Osobowość człowieka, jego psychika, jest czymś dynamicznym, podlega rozwojowi, ale musi być stymulowana. To jest tak, jak w przyrodzie. Może się zdarzyć tak, że rozwój danych cech ze względu na brak bodźców jest zwolniony i dopiero w innych warunkach życia, pracy czy treningu, zawodnik ukaże swoje nowe, wcześniej nieznane oblicze. Dlatego bardzo niebezpieczne jest przyklejanie ludziom, zwłaszcza młodym, etykietek: on jest mało odporny, niewytrzymały. Od tego już blisko do stwierdzenia: z niego nic nie będzie. Chodzi przy tym nie tylko o to, że taki osobnik jest traktowany przez swoje otoczenie zgodnie z treścią tych opinii, ale o to, że również sam wchodzi w tę przypisaną mu rolę. Dlatego tak ważna w pracy psychologa sportu jest obok diagnostyki obserwacja działania zawodników w warunkach naturalnej walki na macie, skoczni, tafli lodowej, strzelnicy. Nie wyobrażam sobie psychologa sportu, siedzącego stale w laboratorium, nie wychodzącego na zewnątrz, nie będącego blisko areny sportowej. Tam się dzieją najciekawsze i najważniejsze rzeczy, o których nie dowiemy się z żadnych testów. Czy zatem psycholog nie powinien zasilić składu zespołu selekcyjnego? Uczestnictwo psychologa w takim zespole byłoby wskazane, ale pod warunkiem, że jego opinie nie będą decydujące. Powtórzę to, co już mówiłem: młody człowiek rozwija się i to we wszystkich wymiarach, nie tylko fizycznie, ale i psychicznie, a metody psychologicznej diagnostyki, chociaż coraz lepsze, nie są doskonałe. Pozbawienie młodego człowieka szansy, która niespodziewanie może się wyłonić w przyszłości, byłoby niewybaczalnym błędem psychologa. Sądzę, iż żaden psycholog takich decyzji nie podejmie. Ja jestem zwolennikiem stymulowania rozwoju oraz doskonalenia psychiki i obserwacji młodego człowieka w trakcie tego procesu, jego zachowania w różnych sytuacjach, zwłaszcza w trudnych, nieraz ekstremalnych, jakich w sporcie niemało, mogą one udzielić psychologowi cennych informacji o zawodniku. Mówi się często, że celem psychologicznej pomocy zawodnikowi jest uruchomienie rezerw - dotarcie do pokładów ukrytej energii, wydobycie jej i wykorzystanie w sytuacji szczególnej, tzn. w momencie rywalizacji, podczas startu w ważnych, najważniejszych zawodach. Jaki mechanizm (-y) potrafi uruchomić psycholog, aby to nastąpiło? Istnieją pewne ograniczniki, które hamują rozwój, nie pozwalają zawodnikowi na wykorzystywanie całego potencjału jego możliwości. Są one pochodzenia zewnętrznego, mogą też wynikać z doświadczenia, które utrwaliło w nas przekonanie, że mamy małe możliwości, nie wierzymy we własne siły, nie potrafimy radzić sobie z dystraktorami, jak się nazywa czynniki za- 119

6 120 Rozmowa z dr. Janem Blecharzem, z Zakładu Psychologii AWF w Krakowie kłócające sprawne działanie. Otóż zawodnik, stając na starcie, nie koncentruje się na zadaniu, które ma wykonać, lecz na informacjach i bodźcach pozazadaniowych. Myśli o tym, jak jest postrzegany przez widzów, jakie będą ewentualne konsekwencje jego porażki itd. Zadaniem treningu psychologicznego jest nauczenie go koncentrowania się na zadaniu, które stoi przed nim, oraz sterowania swoim pobudzeniem emocjonalnym. Nie powinno być ono zbyt wysokie, ale i nie zbyt niskie. Chodzi o to, ażeby znaleźć się w stanie flow, jak go nazywają psychologowie. Wtedy wszystko wychodzi, ruchy są lekkie, płynne, harmonijne, bo pobudzenie i koncentracja są optymalne. Taki stan uzyskuje ten, kto opanował różne metody psychoregulacji, wie, jak należy przeprowadzać psychiczną rozgrzewkę przed zawodami itd. I dopiero wtedy, gdy te wszystkie środki zostaną wykorzystane, otworzy się dostęp do rezerw, jeśli one rzeczywiście istnieją... Tak, na tym głównie polega uwolnienie energii, zgromadzonej u zawodnika. Zdarzają się też sytuacje szczególne, np. po urazie, przebytym leczeniu i rekonwalescencji, w bardzo trudnym dla zawodnika okresie powrotu do normalnego treningu, a następnie pierwszych startów w zawodach. Wówczas pojawiają się u niego stany lękowe. Psycholog powinien mu pomóc w przełamywaniu tych stanów i blokad psychicznych. Powróćmy jeszcze na moment do stanów flow zdarzają się one na ogół u ludzi, których praca nosi charakter twórczy... Owszem, ale czy działalność sportowca nie zawiera w sobie także twórczego pierwiastka? W sporcie faktycznie wiele jest sytuacji powtarzalnych, sformalizowanych, ale wiele jest także miejsca na kreatywność. Wiemy, na przykład, jak wyglądają poszczególne elementy skoku, ale przecież technikę mistrza łatwo odróżnić od rzemiosła. Naprawdę wielcy mistrzowie są zresztą niepowtarzalnymi osobowościami, oryginałami, nie do podrobienia. Równie ważnym zadaniem psychologa wydaje się pomaganie zawodnikowi w walce ze stresem. Z ust trenerów można jednak usłyszeć opinię, że ten zawodnik łatwo ulega stresowi, lękowi, trawi go przedstartowa gorączka, który jest słaby, czuje, że nie jest do zawodów dobrze przygotowany... To prawda, ale nie do końca. Świadomość zawodnika, iż jest dobrze przygotowany, bardzo mu pomaga, ale to nie wystarcza. Istnieje przecież niemało zawodników, którzy biją rekordy świata, a najważniejszych zawodów wygrać nie potrafią. Dziś, gdy poziom sportu jest tak wysoki, z najlepszymi zawodnikami pracują zespoły specjalistów. Sam trener i zdolny zawodnik chociaż zdarza się, że udanie rozwiązują problemy psychicznego przygotowania do zawodów nie 120

7 Psychologiczne wspomaganie zakres i skuteczność 121 zdołają tym wszystkim zadaniom podołać. Muszę dodać, iż psychologia sportu, od momentu, kiedy zacząłem się nią zajmować, bardzo się rozwinęła, a zarazem skonkretyzowała. Ponadto mamy dziś dostęp do nowoczesnej aparatury diagnostycznej, pozwalającej obiektywnie ocenić poziom opanowania technik psychoregulacyjnych. Mam tu na myśli wiele form monitoringu, na przykład biofeedback. Mówiąc o tym myślimy o sporcie najwyższego kalibru, nie sposób jednak wyobrazić sobie sytuacji, że kluby pierwszej czy drugiej ligi, o młodzieżowych nie wspominając, będą zatrudniały na etatach psychologów. W tych klubach rolę psychologa musi wypełniać trener. Dlatego Pan i Pańscy koledzy, psychologowie pracujący na uczelniach, musicie dobrze, lepiej uczyć przyszłych trenerów psychologii sportu. A uczycie dobrze? Mogę powiedzieć jedynie o mojej Uczelni. W ostatnich latach na kierunku wychowania fizycznego wprowadziliśmy szereg innowacji, na przykład fakultatywne zajęcia warsztatowe z psychologii sportu. Prowadząc zajęcia specjalizacji z psychologii sportu na Uniwersytecie Jagiellońskim również dążymy do maksymalnego powiązania teorii z praktyką sportową, ale oczywiście nigdy nie należy rezygnować z dalszego doskonalenia procesu nauczania. Przyrost formy zawodnika następuje nie wtedy, gdy biega po boisku, odbywa ciężki trening na sali, podnosi ciężary do utraty tchu, lecz wówczas, gdy odpoczywa. Wydaje się, że nauczenie zawodnika higieny odpoczynku, sposobów odprężania się (relaksu) w toku procesu treningowego, który bywa nie tylko ciężki, ale i nudny oraz w trakcie i po zawodach, to kolejne zadanie w ramach psychologicznego wspomagania... Zawodnikowi w pierwszym rzędzie należy pomóc w zbudowaniu filozofii jego uczestnictwa w sporcie. Chodzi o to, żeby wiedział, po co w tym sporcie jest, czego chce i czego oczekuje. Jeśli sprawę tę potraktuje poważnie, to zrozumie, że trenować należy regularnie, że trenowanie to nie tylko samo przebywanie na sali czy w terenie i wykonywanie ćwiczeń fizycznych, lecz także racjonalne odżywianie, odpoczynek, a w ogóle myślenie o tym, bo jest to dominująca aktywność w tym okresie życia człowieka. Przy tym, uprzedzam błędne wnioskowanie nie chodzi o to, by młodego człowieka pozbawić innych zainteresowań. Nie mogą one kolidować z uczestnictwem w sporcie, lecz powinny pomagać w rozwiązywaniu spraw sportowych. Weźmy jako przykład umiejętność organizowania sobie czasu. Szczególnie na zgrupowaniach widać, który zawodnik jest pozbierany, od rana do wieczora zajęty, a który się nudzi, nie wie, co ze sobą zrobić. Zawodnicy bałaganiarscy poza treningiem okazują się tacy sami i później, w czasie zajęć. Tu chodzi o rzecz ważniejszą niż wyniki, jakie zawodnik osiągnie. Jeśli przej- 121

8 122 Rozmowa z dr. Janem Blecharzem, z Zakładu Psychologii AWF w Krakowie dzie on przez sport i wielowymiarowo się rozwinie, to będzie można powiedzieć, że sportowy okres w jego życiu był podwójnie korzystny. Czerpał bowiem ze sportu wiele satysfakcji, radości, rozwinął się fizycznie i wzbogacił psychicznie i teraz mając poczucie swojej wartości i doświadczenie jest dużo lepiej niż jego rówieśnicy przygotowany do pokonania trudnych sytuacji i kłopotów, jakich nikomu nie szczędzi dorosłe życie. Zastanawiam się nad innym scenariuszem zdarzeń czy taka permanentna psychologiczna pomoc, stała obecność psychologa i troska o sprawy psychiki i bytu zawodnika, nie może doprowadzić do jego uzależnienia od psychologa, do ubezwłasnowolnienia? Czy gdy zabraknie psychologa, nie okaże się, że zawodnik jest życiowo nieporadny? Gdyby do tego doszło, oznaczałoby to, iż psycholog poniósł całkowitą porażkę. Bo efektem jego współpracy z zawodnikiem tak ja ją pojmuję ma być nauczenie sportowca posługiwania się rozmaitymi metodami psychoregulacyjnymi, ażeby mógł samodzielnie stawić czoła trudnościom, gdy zajdzie taka potrzeba. Inaczej mówiąc chodzi o to, by zawodnik stał się wewnątrzsterowny, aby uznał, że to on jest podmiotem działania, że posiada kontrolę nad tym, co robi. Mistrzami sportowymi są tacy właśnie zawodnicy. Pozostaje jeszcze kwestia motywacji zawodnika. Pracę nad motywacją prowadzą trener i psycholog. Jak wiemy, wyróżnia się dwie jej postacie wewnętrzną i zewnętrzną. Wewnętrzna to, inaczej mówiąc, potrzeba samodoskonalenia. Druga jest motorem pragnienia zwycięstw, nagród, odznaczeń. Która z nich uruchamia dziś działania młodych sportowców? Sportowcy kierują się jedną i drugą motywacją, ale przewagę dają pierwszej. Dlaczego? Motywacja zewnętrzna jest bardzo ważna, to nie ulega wątpliwości, ale pod warunkiem, że premię czy nagrodę otrzymuje zawodnik za coś konkretnego, że istnieje wyraźny związek pomiędzy jego osiągnięciem a wielkością nagrody. Jeśli zaś nagroda jest nieadekwatna, nastąpi jej przerost, to może wywołać odwrotny skutek. Natomiast gdy zawodnik odnosi sukces w jakichś poważnych zawodach, to jego pierwszą i naturalną reakcją jest radość. Dopiero później zacznie uświadamiać sobie, co to zwycięstwo, medal może oznaczać w wymiarze materialnym czy prestiżowym. Poza tym pamiętajmy w sporcie potrzebna jest pasja, bez niej prawdziwie wielkich wyników się nie osiągnie, wielkim sportowcem się nie zostanie. Ci, którzy od początku myślą wyłącznie o pieniądzach, na ogół nie zachodzą zbyt wysoko. Wybitni sportowcy nie gonią za każdą nagrodą, gotowi są zaniechać starań o niektóre premie, jeśli miałoby to im przeszkodzić w dobrym przygotowaniach do ważnego, prestiżowego startu. Nagroda może poczekać, przyjdzie na nią czas. 122

9 Psychologiczne wspomaganie zakres i skuteczność 123 Ale filozofia sporej grupy naszych sportowców, uprawiających różne dyscyplin, jest inna. Jest to filozofia drobnego ciułacza. Chyba dlatego tak wiele w naszym sporcie przeciętniactwa. Przypomina mi się w tym momencie Robert Korzeniowski, który po zdobyciu złotego medalu w Sydney w chodzie na 20 kilometrów, zastanawiał się, jak przekonać siebie do startu na 50 kilometrów. To jest przykład szukania bodźca, takiej motywacji zewnętrznej, która nie jest sprzeczna z wewnętrzną. Do tego zdolni są wielcy sportowcy. Efekty pracy psychologa bywają różne, Pan sam zdaje się tego doświadczył. Od czego to zależy? Jak psycholog potrafi osiągnąć taki efekt jak psychiczna odporność, demonstrowana od bardzo długiego czasu przez Adama Małysza? Czy on jest wyjątkiem? Adam wyjątkiem nie jest, mamy przykłady innych zawodników, którzy potrafią wysoką dyspozycję utrzymywać bardzo długo. Ale nie zawsze, mimo naszych starań, mimo zaangażowania całego naszego warsztatu specjalistycznego, mamy zagwarantowany sukces. Jego prawdopodobieństwo będzie tym większe, im bardziej będzie zaangażowana w sprawę druga strona, czyli zawodnik. Nie może być on biernym odbiorcą, lecz aktywnym współpartnerem psychologa, musi być aktywny. Adam Małysz jest bardzo wdzięcznym, modelowym wręcz, przykładem takiej owocnej współpracy. Od niego zresztą wyszła jej inicjatywa, od samego początku wierzył w pozytywne dla siebie skutki pomocy psychologa. Później wielokrotnie podkreślał, jak bardzo zmieniła się jego psychika startowa. Jest on człowiekiem kreatywnym, bardzo poważnie traktuje to, co robi, na wszystko ma czas i zawsze jest zajęty, nigdy się nie nudzi. Może w życiu codziennym robi wrażenie osoby delikatnej, wrażliwej. Ale gdy zbliża się moment startu, gdy robi rozgrzewkę, ubiera strój narciarski, staje się skoncentrowany, skupiony na zadaniu, które ma wykonać jak najlepiej. To bez wątpienia skutek przebytego treningu psychologicznego. Adam wykazał wielką klasę w momentach gorszej dyspozycji. Nie uległ panice, nie dopuścił do załamania formy, przezwyciężył kryzys zdobył dwa medale olimpijskie oraz powtórnie Puchar Świata (przed chwilą skończyliśmy oglądanie transmisji z Trondheim). Znam go bardzo dobrze i wierzę, że jego gwiazda jeszcze długo będzie świecić pełnym blaskiem. Kraków, 15 marca 2002 r. Rozmawiał: Andrzej Pac-Pomarnacki 123