ZASADY DOBRYCH PRAKTYK

Transkrypt

1 ZASADY DOBRYCH PRAKTYK W ZAKRESIE OCENY RYZYKA KREDYTOWEGO PRZEZ FIRMY POŻYCZKOWE Wrzesień, 2012 rok

2 Dokument w wersji przyjętej przez Firmy sektora pożyczkowego, zrzeszone w Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce przekazany do konsultacji zewnętrznych z interesariuszami rynku finansowego. COPYRIGHT Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce Związek Pracodawców Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce Związek Pracodawców Ul. Długie Pobrzeże Gdańsk Tel.: info@kpf.pl

3 ZASADY DOBRYCH PRAKTYK PRZEDSIĘBIORSTW ZRZESZONYCH W KONFERENCJI PRZEDSIĘBIORSTW FINANSOWYCH W POLSCE W ZAKRESIE ANALIZY I OCENY RYZYKA KREDYTOWEGO KONSUMENTA PRZY UDZIELANIU KREDYTU KONSUMENCKIEGO (w rozumieniu ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim). Definicje: Konsument, Klient - konsument w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, na każdym etapie kontaktu z przedsiębiorstwem. Kredyt lub pożyczka kredyt konsumencki w rozumieniu ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Pożyczka krótkoterminowa pożyczka pieniężna, której konstrukcja umowna zakłada jednorazową spłatę całości zobowiązania na koniec okresu kredytowania lub jej odnowienie na kolejny okres. Pożyczki tego rodzaju są zazwyczaj udzielane na okresy krótsze niż trzy miesiące. Kredyt odnawialny, pożyczka odnawialna kredyt odnawialny, pożyczka odnawialna, której konstrukcja umowna zakłada przyznanie konsumentowi na określony czas limitu, do wysokości którego może on zaciągać w przedsiębiorstwie dług, przy czym każda spłata części lub całości tego długu umożliwia odnowienie wolnego limitu o tą spłaconą kwotę, a całkowita jego spłata jest przewidziana na koniec umowy. Przedsiębiorstwo przedsiębiorca w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, udziela lub daje przyrzeczenie konsumentowi kredytu, niebędący bankiem. 1 Zasady ogólne 1. Przedsiębiorstwo udzielające w ramach swej działalności kredytów konsumenckich opiera wewnętrzne zasady zarządzania ryzykiem kredytowym oraz analizy i oceny ryzyka kredytowego konsumenta na ogólnie przyjętych zasadach odpowiedzialnego pożyczania: a) przedsiębiorstwo posiada spisaną politykę kredytową określającą poziom akceptowalnego ryzyka kredytowego, przy czym ryzyko kredytowe jest rozpatrywane zarówno z punktu widzenia sytuacji przedsiębiorstwa, jak i sytuacji ekonomicznej konsumenta, to znaczy, Strona 3

4 jego ocena uwzględnia wpływ zaciąganych zobowiązań na przyszłą sytuację finansową konsumenta, b) udzielając pożyczki lub innego produktu kredytowego przedsiębiorstwo unika sytuacji, w której spłata owego zobowiązania wiązałaby się ze szczególnymi trudnościami ze strony konsumenta lub koniecznością odroczenia spłaty innych zobowiązań konsumenta; przy czym za szczególne trudności rozumie się konieczność przeżycia ze środków poniżej obiektywnie weryfikowalnego poziomu minimalnych kosztów życiowych, c) przedsiębiorstwo rozwija własne zasoby wiedzy na temat sposobu wykorzystania oferowanych przez nie produktów finansowych, w celu dostosowania ich struktury do rzeczywistych potrzeb konsumentów. d) pracownicy przedsiębiorstwa są zapoznani z zasadami odpowiedzialnego pożyczania i zobowiązani do ich stosowania, a przedsiębiorstwo na bieżąco weryfikuje znajomość i zrozumienie tychże zasad przez pracowników, e) w przypadku gdy w obsłudze konsumenta przedsiębiorstwo korzysta z usług pośrednika, tak układa reguły współpracy z pośrednikiem, aby zapewnić stosowanie dobrych praktyk na wszystkich etapach relacji z konsumentem powierzonych do obsługi pośrednikowi. Umowa przedsiębiorstwa z pośrednikiem powinna jednoznacznie określać obowiązki pośrednika w zakresie odnoszącym się do stosowania dobrych praktyk oraz mechanizm weryfikacji wypełnienia tych obowiązków, przy uwzględnieniu ostatecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa za zarządzanie ryzykiem kredytowym. 2 Reguły oceny ryzyka kredytowego 1. Przedsiębiorstwo posiada spisane i bezwzględnie stosuje w codziennej praktyce czytelne i obiektywne reguły oceny ryzyka kredytowego konsumenta, rozumianej zgodnie z artykułem 5.16 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim jako dokonywana przez kredytodawcę ocena zdolności konsumenta do spłaty zaciągniętego kredytu lub pożyczki wraz z odsetkami, w terminach określonych w umowie o kredyt konsumencki; przy czym ocena ta winna być: Strona 4

5 a) wystandaryzowana, a więc prowadzona według określonych oraz opisanych reguł, które podlegają okresowej weryfikacji i aktualizacji, b) wielopłaszczyznowa, a więc uwzględniająca większość przejawów aktywności zawodowej i finansowej konsumenta oraz uzyskiwanych przez niego dochodów i ponoszonych wydatków, c) perspektywiczna, a więc uwzględniająca sytuację bieżącą konsumenta oraz wpływ udzielanej pożyczki na jego zdolność do spłaty zobowiązań w przyszłości, d) wieloetapowa i wieloźródłowa, a więc pozwalająca wyjaśnić pojawiające się w trakcie oceny ryzyka kredytowego konsumenta wątpliwości oraz gdy to możliwe zweryfikować otrzymane od konsumenta informacje we własnych i zewnętrznych bazach danych. 2. Wymienione w ustępie 1 czytelne i obiektywne reguły oznaczają, że: a) ocena ryzyka kredytowego konsumenta zawiera, co najmniej, obliczenie wysokości środków finansowych pozostawionych do dyspozycji konsumenta, po odjęciu zobowiązań przypadających na okres spłaty kredytu lub pożyczki, oraz ocenę ich adekwatności do zaspokojenia jego podstawowych potrzeb życiowych, b) przedsiębiorstwo dokonuje oceny ryzyka kredytowego konsumenta w oparciu o informacje uzyskane od konsumenta, uzupełniając je informacjami z innych dostępnych źródeł danych w stopniu adekwatnym do wysokości udzielanego kredytu lub pożyczki oraz stopnia skomplikowania oferowanego produktu; przy czym, przez adekwatność rozumie się dostosowanie zakresu zbieranej informacji i dokumentacji do stopnia w jakim udzielenie kredytu konsumenckiego wpłynie na sytuację finansową konsumenta. W minimalnie dopuszczalnym zakresie przedsiębiorstwo uzyskuje od klienta informacje na temat źródła i wysokości jego dochodów oraz na temat jego innych zobowiązań finansowych, c) przedsiębiorstwo podczas pierwszego kontaktu z klientem, oraz przy okazji kolejnych wniosków o przyznanie kredytu konsumenckiego ze strony klienta, przedstawia mu zakres informacji, których bezwzględnie potrzebuje oraz informuje go o sposobie ich wykorzystania i o odpowiedzialności związanej z udzielaniem nieprawdziwych informacji, d) przedsiębiorstwo podejmuje kroki mające na celu weryfikację informacji dostarczonych przez konsumenta w stopniu uzasadnionym ekonomicznie, Strona 5

6 e) przedsiębiorstwo ma ustalone reguły oceny ryzyka kredytowego konsumenta stosowane jednakowo dla wszystkich pożyczkobiorców. Przy czym, nie musi to oznaczać istnienia jednej reguły stosowanej we wszystkich przypadkach. Oznacza to, że istnieje ściśle określona ścieżka postępowania powodująca, że ryzyko kredytowe wszystkich konsumentów jest oceniane według jednego zbioru kryteriów, oraz że spisane kryteria obejmują wszystkie przewidywane sytuacje, f) kryteria oceny ryzyka kredytowego konsumentów uwzględniają, co najmniej: wysokość dochodów klienta, obiektywnie weryfikowalny minimalny poziom wydatków życiowych, koszty obsługi innych zobowiązań finansowych klienta oraz dotychczasową historię obsługi zobowiązań klienta, g) przyjmowana w ocenie ryzyka kredytowego konsumenta zdolność do spłaty zobowiązań oznacza zdolność do spłaty wszystkich zobowiązań konsumenta, znanych przedsiębiorstwu w chwili podejmowania decyzji kredytowej, h) zdolność do obsługi kosztów związanych z danym zobowiązaniem nie jest jednoznaczna ze zdolnością do jego spłaty, zatem obliczenia zdolności do spłaty zobowiązania powinny uwzględniać zamknięty okres całkowitej spłaty zobowiązania. Dobrą praktyką jest takie konstruowanie produktu oraz taka analiza możliwości finansowych klienta, która zapewni mu możliwość spłaty całości zobowiązania, a nie tylko jego obsługi, w zamkniętym czasie. W szczególny sposób odnosi się to do kredytów i pożyczek odnawialnych oraz krótkoterminowych. Sugerowane maksymalne okresy całkowitej spłaty to sześć miesięcy w przypadku pożyczek krótkoterminowych, a w przypadku kredytów i pożyczek odnawialnych do pięciu lat, i) przedsiębiorstwo w procesie oceny ryzyka kredytowego klienta posługuje się również kryteriami pozafinansowymi mającymi wpływ na jego zdolność do wywiązania się ze swoich zobowiązań. Takimi kryteriami są na przykład: sytuacja rodzinna i mieszkaniowa, wiek, wykształcenie, rodzaj wykonywanej pracy, okres zatrudnienia, miejsce zatrudnienia, forma prawna zatrudnienia, j) niedopuszczalne jest oparcie decyzji o przyznaniu kredytu konsumenckiego na założeniu uzyskania jego spłaty poprzez odsunięcie w czasie spłaty innych zobowiązań konsumenta. Strona 6

7 3 Proces kredytowy 1. Przedsiębiorstwo udzielające kredytów lub pożyczek konsumenckich prowadzi swą działalność w ramach ustrukturyzowanego procesu kredytowego zapewniającego wystarczającą kontrolę nad stosowaniem ustalonych reguł oceny ryzyka kredytowego klientów, przy czym zasadniczym celem owej kontroli winno być minimalizowanie ryzyka udzielenia kredytu lub pożyczki powodującej nadmierne obciążenie finansowe konsumenta. 2. Wymieniony w ustępie 1 proces kredytowy winien charakteryzować się następującymi cechami i elementami: a) uprawnienia do podejmowania decyzji o przyznawaniu pożyczek są udzielane pracownikom przedsiębiorstwa w oparciu o przejrzyste kryteria zapisane w dokumencie przyjętym przez zarząd, b) oferowanie i sprzedaż kredytów lub pożyczek winny być proceduralnie oddzielone od funkcji podejmowania decyzji o przyznaniu kredytu konsumenckiego; przy czym, w uzasadnionych przypadkach, możliwe jest zastosowanie reguły, iż upoważnieni pracownicy pierwszego kontaktu z klientem udzielają kredytu konsumenckiego na podstawie stwierdzenia całkowitej zgodności danego przypadku (bez odstępstw) z zestawem ściśle określonych kryteriów ustalonych przez odrębną od sprzedaży komórkę organizacyjną, dedykowaną do prowadzenia analiz i oceny ryzyka kredytowego konsumentów, c) subiektywna ocena wiarygodności klienta (oparta o bezpośrednią obserwację jego zachowań i cech zewnętrznych, bądź też warunków życia), wykonana przez upoważnionego pracownika przedsiębiorstwa lub upoważnioną osobę pośredniczącą w kontakcie z klientem, może mieć jedynie wspierające, a nie decydujące znaczenie w procesie przyznawania kredytu lub pożyczki, d) procedury mogą dopuszczać podejmowanie decyzji kredytowych w sytuacjach nieobjętych standardową ścieżką decyzyjną (odstępstw), jednakże decyzje takie mogą stanowić jedynie, z góry ustalony i kontrolowany, niewielki odsetek wszystkich przypadków, a ich podjęcie może nastąpić jedynie w wyniku szczegółowej analizy sytuacji klienta, przeprowadzonej przez osoby posiadające wysoki poziom uprawnień wymienionych w punkcie a), e) przedsiębiorstwo stosuje proces, w którym sprawdzana jest prawidłowość i rzetelność prowadzonych ocen ryzyka kredytowego Strona 7

8 Strona 8 konsumentów oraz następuje weryfikacja poprawności, kompletności i zasadności użytych dokumentów i informacji, a także ocena jakości pracy przedstawicieli przedsiębiorstwa w zakresie współuczestniczenia w ocenie ryzyka kredytowego konsumentów. Proces taki zawiera, co najmniej: dokonywanie w cyklicznych odstępach czasu przeglądu losowej próby dokumentacji udzielonych pożyczek i decyzji o nieprzyznaniu pożyczki, prowadzenie rejestru odstępstw, oraz pomiar jakości procesu analizy i oceny ryzyka kredytowego konsumentów w oparciu o wewnętrznie ustalony zestaw wskaźników, f) przedsiębiorstwo regularnie, w stałych odstępach czasu, dostosowanych do przyjętego cyklu spłat zobowiązań klientów, dokonuje przeglądu jakości portfela kredytów lub pożyczek pod względem występowania zaległości i strat kredytowych, g) w przypadku wystąpienia zaległości w spłacie kredytu lub pożyczki przedsiębiorstwo niezwłocznie podejmuje kroki, aby nawiązać kontakt z klientem w celu uzyskania informacji o przyczynie zaległości oraz aktualizacji wiedzy o sytuacji finansowej konsumenta. Zebrana w ten sposób wiedza jest wykorzystywana do weryfikacji i aktualizowania reguł oceny ryzyka kredytowego konsumentów, h) w sytuacji narastających zaległości konsumenta, o ile spełnione są zdefiniowane prawem kryteria (art. 14 ust.1 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 roku o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych) i w wyniku działań opisanych w lit. g) stwierdzono, iż zaległości są wynikiem nadmiernego zadłużenia konsumenta, przedsiębiorstwo przekazuje informacje o zobowiązaniach konsumenta do wybranego Biura Informacji Gospodarczej, i) w przypadku wystąpienia obiektywnych przesłanek uprawdopodobniających możliwość nieodzyskania części należności (np. znaczące opóźnienia w spłacie), przedsiębiorstwo tworzy rezerwy na poczet strat kredytowych. Zasady tworzenia rezerw winny być spisane i w sposób jednolity i przejrzysty stosowane w praktyce. 3. Niedopuszczalne na gruncie dobrych praktyk są następujące działania: a) dopuszczanie, aby pracownicy przedsiębiorstwa podejmowali decyzje o przyznaniu kredytu konsumenckiego niezależnie od ustalonych wewnętrznie i spisanych reguł, b) nakłanianie konsumenta w trakcie wypełniania wniosku o udzielnie kredytu konsumenckiego do omijania, bądź deformowania informacji, które mogłyby mieć istotny wpływ na ocenę jego ryzyka kredytowego.

9 4 Zarządzanie zasobami ludzkimi 1. Przedsiębiorstwo posiada politykę i proces zatrudnienia pracowników i współpracowników uwzględniające wymóg niekaralności, braku istotnych problemów ze spłatą własnych zobowiązań, oraz odpowiedniego poziomu doświadczenia i dojrzałości. 2. Przedsiębiorstwo zapewnia wystarczające przygotowanie merytoryczne pracowników dokonujących oceny ryzyka kredytowego konsumenta: a) przedsiębiorstwo zapewnia swoim pracownikom dostęp do wiedzy oraz niezbędne szkolenia w zakresie stosowania dobrych praktyk oraz odpowiedzialnego pożyczania, w stopniu koniecznym do pełnienia określonych funkcji w zakresie oceny ryzyka kredytowego klientów, b) wymienione w 3 ust. 2 lit. a reguły przypisywania uprawnień do podejmowania decyzji kredytowych uwzględniają poziom wyszkolenia i doświadczenia pracowników w tym zakresie. 5 Systemy i narzędzia oceny ryzyka kredytowego 1. Przedsiębiorstwo powinno posiadać systemy informacyjne, bazy danych oraz narzędzia analityczne wspierające proces analizy i oceny ryzyka kredytowego dostosowane do rodzaju i skali prowadzonej działalności 2. Wymienione w ust.1 dostosowanie opiera się na postulacie by w zakresie analizy i oceny ryzyka kredytowego przedsiębiorstwo stosowało reguły decyzyjne oparte na obiektywnych i weryfikowalnych przesłankach. Oznacza to między innymi, że w miarę osiągania odpowiedniej skali działania, przedsiębiorstwo winno wdrożyć i stosować statystyczne modele oceny ryzyka kredytowego konsumentów. Strona 9