Przedmiotowy system oceniania z geografii dla Gimnazjum Sióstr Urszulanek UR. Nauczyciel: mgr Magdalena Krakowska

Transkrypt

1 Przedmiotowy system oceniania z geografii dla Gimnazjum Sióstr Urszulanek UR Nauczyciel: mgr Magdalena Krakowska I. Zasady są zgodne z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania oraz przedstawiają wymagania ze strony nauczyciela i obowiązują zarówno uczniów, jak i nauczyciela. II. Cele edukacyjne: 1. Wykorzystanie różnych źródeł informacji do analizy i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych, gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych 2. Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących problemów współczesnego świata 3. Rozumienie relacji człowiek -przyroda- społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej III. IV. Sposoby sprawdzania wiadomości i umiejętności: 1. Wejściówki (kartkówki) sprawdzające bieżącą wiedzę (obejmujące trzy ostatnie lekcje), nie muszą być zapowiadane z wyprzedzeniem. 2. Kartkówki z map konturowych (fizyczno-geograficznych oraz politycznych) - zapowiadane z minimum 1-tygodniowym wyprzedzeniem 3. Sprawdziany, testy działowe po każdym dziale, zapowiedziane z co najmniej 1-tygodniowym wyprzedzeniem. 4. Referaty i prezentacje przygotowywane na polecenie nauczyciela, zadawane z minimum 1-tygodniowym wyprzedzeniem Praca domowa w formie krótkiej wypowiedzi pisemnej lub zadania do rozwiązania. 5. Praca na lekcji /aktywność. 6. Udział w konkursach przedmiotowych i olimpiadach. Kryteria oceniania: 1. Przy wejściówkach (kartkówkach) obowiązuje znajomość materiału z 3 ostatnich lekcji. 2. W przypadku nieobecności ucznia na lekcji, na której była kartkówka z mapy konturowej, uczeń może ją napisać na najbliższej lekcji. 3. Oceny z wejściówki nie można poprawiać. Poprawa jest możliwa w przypadku otrzymania oceny niedostatecznej z mapy konturowej. 4. Prace domowe brak zadania domowego skutkuje wpisaniem oceny niedostatecznej. Niedozwolone jest kopiowanie całości tekstu lub jego fragmentów (gdy fragment nie jest oznaczony jako cytat oraz gdy brak wskazania źródła cytatu) Kopiowanie cudzych prac lub ich fragmentów skutkuje wpisaniem oceny niedostatecznej, bez możliwości poprawy. Źródła typu zadanie.pl, zapytaj.onet.pl i inne podobne im strony internetowe, nie są źródłami fachowymi i nie dopuszcza się ich stosowania przy odrabianiu zadań domowych. 5. W przypadku sprawdzianów pisemnych lub kartkówek przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na ocenę wg kryteriów podanych w Wewnątrzszkolnym Systemie Oceniania, a wszelkie odstępstwa są zawsze na korzyść ucznia. 6. Wejściówki i sprawdziany pisemne punktowane są wg kryteriów: 1 (ndst) Wypowiedź z poważnymi błędami merytorycznymi, pomijająca najważniejsze zagadnienia, nieznajomość podstawowych faktów geograficznych, błędy językowe, 2 (dop) Wypowiedź z błędami merytorycznymi, niepełna, błędy językowe, 3 (dst) Wypowiedź z niewielkimi błędami merytorycznymi, niepełna, omówienie podstawowych zagadnień, 4 (db) Wypowiedź bezbłędna, niepełna, uporządkowane, przytaczanie faktów, poprawny język, 5 (bdb) Wypowiedź bezbłędna, pełna, swobodne operowanie faktami, integracja wiedzy z różnych dziedzin, 6 (cel) Wypowiedź bezbłędna, wyczerpująca określony temat, swobodne operowanie faktami, integracja wiedzy z różnych

2 dziedzin- maksymalna liczba punktów V. Formy poprawy oceny, wystawienie oceny semestralnej i końcowej: 1. Nauczyciel oddaje sprawdzone prace pisemne w terminie dwóch tygodni, 2. Uczeń ma możliwość jednorazowej poprawy oceny niedostatecznej lub dopuszczającej ze sprawdzianu. Ocenę niedostateczną może poprawiać na lekcji geografii, tydzień po oddaniu i omówieniu sprawdzianu w klasie. Ocenę dopuszczającą może poprawić na konsultacjach w terminie ustalonym z nauczycielem. Oba stopnie uzyskane przez ucznia z pracy klasowej i jej poprawy są pełnoprawnymi, kolejnymi ocenami cząstkowymi, mającymi wpływ na ocenę semestralną i końcoworoczną. 3. Kartkówek, które sprawdzają wiedzę bieżącą nie można poprawić. 4. Ocena semestralna i na koniec roku szkolnego wystawiana jest na podstawie ocen cząstkowych, przy czym większą wagę mają oceny ze sprawdzianów, w drugiej kolejności są kartkówki i odpowiedzi ustne. Pozostałe oceny pełnią funkcję wspomagającą przy wystawieniu oceny śródrocznej i końcoworocznej. 5. Wymagania na poszczególne oceny udostępnione są wszystkim uczniom na stronie internetowej szkoły. 6. Oceny cząstkowe są jawne. Sprawdziany i prace pisemne są przechowywane w szkole do końca roku szkolnego. 7. Uczeń, który chce otrzymać wyższą niż przewidywana roczną ocenę klasyfikacyjną zdaje przed nauczycielem sprawdzian z wiadomości i umiejętności. Uczeń ten powinien być obecny na wszystkich sprawdzianach lub je terminowo zaliczyć i mieć przynajmniej 90% frekwencję na zajęciach (ewentualne nieobecności muszą być usprawiedliwione) VI. Uczniów obowiązuje posiadanie: podręcznika i zeszytu przedmiotowego. Uczeń może zgłosić jedno nieprzygotowanie do lekcji (brak zadania domowego jest uznawany jako nieprzygotowanie do lekcji). Zgłoszenie nieprzygotowania przez ucznia dopiero po wywołaniu do odpowiedzi skutkuje oceną niedostateczną. Uczeń, który ma dwie nieusprawiedliwione nieobecności na lekcji geografii traci prawo do zgłoszenia nieprzygotowania. VII. Zasady wystawiania oceny semestralnej i końcoworocznej z geografii. Ocena semestralna uwzględnia wagę otrzymanych przez Uczniów wyników według tabeli: WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘĆ WAGA OCENY SPRAWDZIANY, TESTY/SPRAWDZIANY, POWTÓRKOWE 4 POPRAWA SPRAWDZIANU 6 KARTKÓWKA, 3 PRACA DOMOWA, AKTYWNOŚĆ NA LEKCJI, PRACA NA LEKCJI, 1 ZADANIA ROZWIĄZYWANE NA LEKCJI 2 REFERATY, PREZENTACJE 3 SPRAWDZIAN Z CAŁEGO ROKU 5

3 Przeliczenie średniej na ocenę: 0 ocena niedostateczna 1,8 1,8 ocena dopuszczająca 2,7 2,7 ocena dostateczna 3,7 3,7 ocena dobra 4,7 4,7 ocena bardzo dobra 5,4 5,4 ocena celująca Ocena roczna jest średnią ważoną ocen z całego roku szkolnego. Uczniowie uczestniczący w konkursach i olimpiadach geograficznych, którzy osiągną sukces na etapie wyższym niż etap szkolny, mają ocenę o stopień wyższą niż wynika to z ich średniej ważonej. Laureatom tych konkursów przysługuje roczna ocena celująca. Otrzymanej wartości średniej nie należy traktować jako właściwej oceny końcowej, tylko jako jej oszacowanie. Przed wystawieniem właściwej oceny końcowej uwzględniane będą : zaangażowanie ucznia, jego możliwości i stosunek do przedmiotu. VIII. Ogólne kryteria oceniania Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który opanował pełen zakres wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania oraz potrafi: twórczo rozwijać własne uzdolnienia i zainteresowania, umiejętnie przeprowadza wnikliwą analizę sytuacji, dostrzega i rozwiązuje problemy teoretyczne i praktyczne, proponując nietypowe rozwiązania, bierze udział i osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach geograficznych lub olimpiadach pokrewnych, posiada wiedzę wykraczającą poza obowiązujący program nauczania, samodzielnie poszukuje i selekcjonuje informacje, współpracuje z nauczycielem w przygotowaniu i przeprowadzeniu zajęć. Uczeń inicjuje akcje wykraczające poza ramy programowe, sporządza materiały pomocne przy prowadzeniu lekcji geografii z własnej inicjatywy, jego wiedza wykracza poza materiał omówiony na lekcji, posługuje się bardzo bogatym słownictwem geograficznym, jego wiedza wskazuje na korzystanie ze źródeł pozalekcyjnych, wypełnia wszystkie kryteria na ocenę bardzo dobrą, wykazuje szczególne zainteresowanie geografią oraz literaturą popularno naukową i specjalistyczną, podejmuje zadania dodatkowe wykraczające poza podstawę programową, bierze udział w konkursach i olimpiadach geograficznych lub podobnych tematycznie i uzyskuje wyróżniające wyniki; prowadzi własne projekty badawcze pod kierunkiem nauczyciela. Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który opanował pełen zakres wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania oraz potrafi: sprawnie posługiwać się zdobytymi wiadomościami i umiejętnościami i wykorzystuje je do samodzielnego rozwiązywania problemów typowych i nietypowych, posługiwać się poprawnie terminologią geograficzną, zdobywać wiedzę z różnych źródeł informacji, dokonuje oceny przydatności zdobytych danych, przeprowadzać prawidłową analizę związków przyczynowo- skutkowych, zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, w oparciu o źródła przeprowadzić analizę procesów i określić ich konsekwencje, pobudza innych uczniów do aktywności, przejmuje inicjatywę innych i ją realizuje, zna i rozumie

4 wszystkie pojęcia wprowadzone na lekcji geografii, posiada dużo informacji na temat aktualnych wydarzeń w kraju i na świecie, zna i rozumie wszystkie zagadnienia geograficzne i nie tylko poruszane na lekcji, potrafi samodzielnie argumentować swoje zdanie, stosując wielość i różnorodność argumentów, dostrzega i formułuje samodzielnie problemy geograficzne, a także wyciąga wnioski, skutecznie poznaje zdobytą wiedzę w praktycznym działaniu, wypełnia takie wymagania jak na ocenę dobrą i ponadto, ma bogate wiadomości na poziomie treści dopełniających, umie samodzielnie poszukiwać informacji w różnych źródłach oraz je selekcjonować, właściwie interpretować zjawiska geograficzne, uczestniczy w konkursach i olimpiadach geograficznych lub o podobnej tematyce i uzyskuje wyróżniające wyniki na poziomie szkolnym. Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programowa oraz wybrane elementy programu nauczania, a także potrafi: wykorzystać wiedzę i umiejętności rozwiązując typowe zadania, posługiwać się terminologią geograficzną z nielicznymi potknięciami i błędami, korzystać z różnych źródeł wskazanych przez nauczyciela, gromadzić i selekcjonować informacje dotyczące różnych tematów, - przeprowadzić prostą analizę związków przyczynowo- skutkowych zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, samodzielnie dokonać analizy danych statystycznych przedstawionych w różnej formie, w oparciu o dane liczbowe sporządzić diagramy, wykresy, kartodiagramy itp. zadania powierzone mu przez grupę wykonuje samodzielnie, czynnie uczestniczy w lekcji geografii, wykonuje polecenia nauczyciela, zna i rozumie większość pojęć geograficznych i przyrodniczych, w znacznym stopni orientuje się w sytuacji kraju i na świecie, zna i rozumie większość zagadnień poruszanych na lekcji, potrafi samodzielnie znaleźć argument uzasadniający swoją wypowiedź; opisać sytuację problemową oraz wnioskować, stosować zdobytą wiedzę w praktyce, rozumie polecenia i instrukcje, potrafi w sposób spójny i logiczny zaprezentować omawianą na lekcjach geografii tematykę, poprawnie i sprawnie wykonuje ćwiczenia i zadania, umie poprawnie wykorzystać swoją wiedzę w praktyce. Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową, co pozwala mu na: wykazanie się znajomością i rozumieniem podstawowych pojęć i terminów geograficznych, stosowanie poznanych pojęć i terminów w sytuacjach typowych, wykonywanie prostych obliczeń geograficznych, wskazywanie elementarnych związków przyczynowo- skutkowych zachodzących pomiędzy elementami środowiska geograficznego, samodzielne rozwiązywanie elementarnych zadań geograficznych, współpracuje z grupą w realizacji zadania przy wsparciu kolegów i nauczyciela, zna i rozumie podstawowe pojęcia geograficzne, orientuje się w najważniejszych wydarzeniach w kraju i najbardziej nagłośnionych na świecie, zna i rozumie podstawowe zagadnienia omawiane na lekcji, pod kierunkiem nauczyciela potrafi prezentować swoje myśli oraz opisać sytuację problemową, zastosować zdobytą wiedzę, odwzorowując poprzednie doświadczenia, zapamiętuje podstawowe wiadomości i samodzielnie je interpretować, dokonuje selekcji i porównywania zjawisk geograficznych, wykonuje samodzielnie proste ćwiczenia i zadania, systematycznie prowadzi zeszyt przedmiotowy. Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową w takim zakresie, że potrafi: samodzielnie lub z niewielka pomocą nauczyciela wykonać ćwiczenia i zadania o niewielkim stopniu trudności, wykazać się znajomością i rozumieniem najprostszych pojęć i terminów geograficznych, wskazać elementarne związki pomiędzy składnikami środowiska geograficznego; jest biernym uczestnikiem zajęć i nie przeszkadza w ich prowadzeniu, przy pomocy nauczyciela potrafi wyjaśnić znaczenie najprostszych pojęć geograficznych i przyrodniczych, w minimalnym stopniu opanował zagadnienia poruszane na lekcji geografii, sporadycznie wykazuje się pewnymi informacjami o wydarzeniach w kraju, przy dużej pomocy nauczyciela potrafi: odtworzyć argumenty podane przez innych, zapamiętuje wiadomości konieczne do elementarnej orientacji w treściach danego działu tematycznego i z pomocą nauczyciela je odtwarza, poprawnie za pomocą nauczyciela rozpoznaje, nazywa i klasyfikuje poznane pojęcia, zjawiska, procesy. Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował podstawowych wiadomości i umiejętności wynikających z programu nauczania oraz: nie radzi sobie ze zrozumieniem najprostszych pojęć i terminów geograficznych, nie potrafi nawet przy pomocy nauczyciela wykonać najprostszych ćwiczeń i zadań, nie wykazuje najmniejszych chęci współpracy w celu uzupełnienia braków oraz nabycia podstawowej wiedzy i umiejętności, nie

5 włącza się w realizację zadań, przeszkadza innym w pracy, blokuje aktywność innych np. ośmiesza innych, nie orientuje się w sytuacji w kraju i na świecie, nie zna podstawowych pojęć z geografii, nie opanował w stopniu minimalnym zagadnień poruszanych na lekcji, nawet przy dużej pomocy nauczyciela nie potrafi powtórzyć użytego przez innych argumentu, opisać sytuacji problemowych, odwzorować zaprezentowanych przez innych praktycznych zastosowań wiedzy, nie potrafi wykonać prostych ćwiczeń i poleceń, nie prowadzi zeszytu przedmiotowe.

6 IX. Szczegółowe kryteria oceniania WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE Z GEOGRAFII W KLASIE I GIMNAZJUM NA PODSTWIE PODRĘCZNIKA Świat bez tajemnic" Mapa jako źródło wiedzy geograficznej dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący pojęcia: legenda mapy, poziomica wykorzystuje podręcznik do geografii jako źródło wiedzy geograficznej, posługuje się legendą mapy, wskazuje elementy siatki kartograficznej, kierunki główne i pośrednie, potrafi odczytać wysokość bezwzględną punktu położonego na opisanej poziomicy pojęcia: mapa, skala mapy, wysokość względna i bezwzględna zna różne źródła wiedzy geograficznej, znajduje wiadomości na zadany temat we wskazanych źródłach wiedzy, wymienia główne elementy mapy, wymienia rodzaje skali, podane skale zapisuje w innej postaci, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość w terenie pomiędzy wskazanymi punktami, określa współrzędne geograficzne pojęcia: mapa hipsometryczna podaje źródła wiedzy, z których może skorzystać, szukając informacji na zadany temat, korzystając ze skali mapy, oblicza odległość na mapie odpowiadającą podanej odległości w terenie, potrafi uporządkować podane skale według wskazanej wielkości, określa współrzędne geograficzne wskazanych obiektów z podaną dokładnością, znajduje wiadomości na zadany temat w różnych źródłach wiedzy, w tym w internecie, oblicza skalę mapy na podstawie odległości w terenie i odpowiadającej jej odległości na mapie, wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji geograficznych na mapach, odszukuje na mapie obiekty geograficzne na podstawie korzysta z różnych źródeł wiedzy, ocenia wiarygodność i użyteczność różnych źródeł wiedzy, korzystając ze skali mapy, oblicza powierzchnię w terenie wskazanych obiektów geograficznych, wyjaśnia, na czym polega generalizacja mapy, na podstawie mapy poziomicowej wykonuje profil hipsometryczny, projektuje, opisuje i prezentuje trasy

7 wskazanych obiektów na podstawie siatki kartograficznej, potrafi odczytać na mapie poziomicowej i hipsometrycznej wysokość bezwzględną wskazanych punktów, potrafi obliczyć, na podstawie poziomic, wysokość względną wskazanego punktu, rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej wyszukuje potrzebne informacje ze wskazanej mapy, korzystając z jej legendy, orientuje w terenie plan i mapę, identyfikuje trasę zaznaczoną na planie lub mapie z odpowiadającą jej trasą w terenie, projektuje trasy podróży na podstawie map samochodowych, określa położenie geograficzne obiektów i obszarów względem siebie na podstawie na podstawie podanych współrzędnych geograficznych odszukuje na mapie obiekty geograficzne, oblicza rozciągłość południkową i równoleżnikową w stopniach, rozpoznaje na mapie poziomicowej wypukłe i wklęsłe formy terenu, rozpoznaje na mapie poziomicowej stok łagodny i stromy, identyfikuje obiekty geograficzne na mapie na podstawie ich opisu, opisuje obiekty geograficzne na podstawie mapy współrzędnych geograficznych podanych z określoną dokładnością, oblicza rozciągłość południkową w kilometrach na podstawie mapy poziomicowej określa bieg rzeki, potrafi dobrać odpowiednią mapę tematyczną w celu uzyskania określonych informacji, wyjaśnia zależność treści mapy od skali, odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod kartograficznych, identyfikuje obiekty geograficzne zaznaczone na planie lub mapie z odpowiadającymi im obiektami w terenie, wyszukuje na mapie obiekty przedstawione na zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz je podróży na podstawie map oraz innych źródeł wiedzy, ocenia przydatność map przy rozwiązywaniu różnych zadań praktycznych

8 mapy Lądy i oceany współczesny obraz powierzchni Ziemi charakteryzuje, projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych i topograficznych pojęcia: linia brzegowa zna nazwy lądów i oceanów oraz ich rozmieszczenie, zna nazwy wybranych obiektów geograficznych na lądach: nizin, wyżyn, gór i lokalizuje je na mapach, lokalizuje na mapach wybrane elementy linii brzegowej oraz morza śródziemne Europy pojęcia: depresja, nizina, wyżyna lokalizuje na mapach wybrane morza i elementy linii brzegowej, lokalizuje, korzystając z mapy (również konturowej), wskazane niziny, wyżyny oraz góry na poszczególnych kontynentach, opisuje środowisko przyrodnicze, na podstawie map tematycznych poszczególnych kontynentów pojęcia: szelf, grzbiet oceaniczny charakteryzuje na podstawie map rozmieszczenie lądów i oceanów na Ziemi, lokalizuje na mapach (również konturowych) wybrane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodniczego poszczególnych kontynentów lokalizuje na mapach (również konturowych) wskazane obiekty geograficzne: morza, cieśniny, wyspy i archipelagi wysp, półwyspy, niziny, wyżyny oraz góry, wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu, lokalizuje, korzystając z mapy, wybrane rowy i grzbiety oceaniczne porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oceanów, wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróżnicowania warunków środowiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach Ruchy Ziemi i ich następstwa pojęcia: Wszechświat, Układ Słoneczny, gwiazda, planeta, ruch obrotowy Ziemi, ruch obiegowy Ziemi, czas pojęcia: biegun ziemski, orbita, sfera niebieska, zenit, górowanie słońca, południk, czas słoneczny, czas pojęcia: meteoryt, kometa, długość i szerokość geograficzna, równonoc, przesilenie letnie pojęcia: galaktyka określa miejsce Ziemi w Układzie Słonecznym i podaje główne cechy budowy Wszechświata,

9 urzędowy odróżnia gwiazdę od planety na przykładzie Słońca i Ziemi, wie, że Ziemia ma kształt kuli, podaje czas jednego obrotu Ziemi wokół własnej osi jako podstawę rachuby czasu, podaje zjawisko następstwa dnia i nocy jako skutek ruchu obrotowego Ziemi, podaje, na podstawie własnych spostrzeżeń, przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla codziennego życia człowieka, wskazuje na globusie bieguny, południki i równoleżniki (w tym równik), wskazuje na globusie: kierunki główne oraz półkule (N, S, E, W), odczytuje na globusie współrzędne strefowy opisuje kształt Ziemi (jako geoidy), podaje wymiary Ziemi: obwód wzdłuż równika, średni promień, przedstawia główne założenia heliocentrycznej teorii Kopernika, demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy Ziemi, podaje wartość prędkości kątowej w ruchu obrotowym Ziemi, wymienia przynajmniej po dwa geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia człowieka, wymienia cechy i zimowe wymienia planety Układu Słonecznego, określa, korzystając z rysunków, miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie Słonecznym, wymienia cechy ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń i innych źródeł wiedzy podaje przykłady konsekwencji ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi dla gospodarki człowieka, oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) podaje zasadę podziału Ziemi na strefy we Wszechświecie, podaje przykłady konsekwencji dla życia i działalności człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi w różnych szerokościach geograficznych, potrafi wyznaczyć południk miejscowy, przedstawia zależność między czasem słonecznym a długością geograficzną, oblicza miejscowy czas słoneczny dla dowolnych punktów na Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ), oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza, w których latach luty miał (będzie porównuje założenia teorii geocentrycznej i heliocentrycznej teorii Kopernika, potrafi wyjaśnić, że spłaszczenie Ziemi przy biegunach jest zarówno dowodem, jak i skutkiem ruchu obrotowego Ziemi, wyjaśnia związek prędkości liniowej z prędkością kątową punktów w ruchu obrotowym Ziemi, oblicza długość geograficzną punktów (z dokładnością do 1 ) na podstawie różnicy miejscowych czasów słonecznych, oblicza różnicę czasu strefowego na podstawie długości geograficznej punktów, wykazuje związek między miejscowym czasem słonecznym, czasem strefowym a czasem urzędowym, wyjaśnia związek między długością dnia i nocy a zmianą miejsca

10 geograficzne punktów, leżących na przecięciu południków i równoleżników zaznaczonych na globusie, podaje czas jednego obiegu Ziemi dookoła Słońca (rok), wie, że następstwo astronomicznych pór roku jest skutkiem ruchu obiegowego Ziemi, wie, że ruchy: obrotowy i obiegowy Ziemi odbywają się równocześnie, podaje daty początku astronomicznych pór roku południków i równoleżników, określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów na podstawie siatki geograficznej, oblicza różnicę miejscowego czasu słonecznego dla wybranych punktów na Ziemi na podstawie ich długości geograficznej (podanej z dokładnością do 1 ) określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie mapy stref czasowych, stref czasowych linię zmiany daty, uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym wyjaśnia związek długości trwania zwykłego roku kalendarzowego i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi, podaje nazwy czasowe, przykłady państw, na których terytorium przebiega kilka stref czasowych, określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty, korzystając z rysunków, przedstawia oświetlenie Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia (wykorzystując również własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości dnia i nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku, podaje cechy stref oświetlenia Ziemi miał) 29 dni, wyjaśnia związek między cechami strefy oświetlenia Ziemi a szerokością geograficzną, oblicza wysokość Słońca nad horyzontem w momencie górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku wschodu i zachodu Słońca na horyzoncie, przedstawia na schematach zmienność w ciągu roku długości widomej drogi Słońca i wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w różnych szerokościach geograficznych, wykazuje związek między stałym nachyleniem osi ziemskiej do płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi, oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wysokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych oraz długość ich trwania w zależności od szerokości

11 równoleżników, nad którymi Słońce góruje w zenicie w pierwszych dniach astronomicznych pór roku, przedstawia położenie (granice) stref oświetlenia Ziemi przedstawia, korzystając z własnych obserwacji, zmiany oświetlenia Ziemi oraz długości dnia i nocy w umiarkowanych szerokościach geograficznych w ciągu roku Ziemia jako środowisko życia. geograficznej Klimat pojęcia: składnik klimatu wymienia dwa składniki pogody i klimatu: temperaturę powietrza i opady, przeprowadza pomiary temperatury powietrza i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do opisu pogody, pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, czynnik klimatotwórczy, smog, strefa klimatyczna wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu, na podstawie danych liczbowych sporządza pojęcia: izobara, izoterma, izohieta, cień opadowy podaje różnicę pomiędzy pogodą a klimatem, oblicza na podstawie diagramu klimatycznego: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury pojęcia: efekt cieplarniany wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map rozkładu temperatury powietrza i opadów, wyjaśnia mechanizm powstawania cienia opadowego, przedstawia na podstawie map przeprowadza pomiary i proste obserwacje meteorologiczne i wykorzystuje je do interpretacji zjawisk klimatycznych, wyjaśnia wpływ szerokości geograficznej na klimat, wykazuje na

12 odczytuje dane z diagramów klimatycznych, obszary występowania monsunów, wymienia najważniejsze cechy wybranych typów klimatu i wskazuje, posługując się mapą, obszary ich występowania diagram klimatyczny, oblicza na podstawie danych liczbowych: średnią temperaturę powietrza, sumę opadów, amplitudę temperatury powietrza, czyta mapy klimatyczne, wie, że temperatura powietrza spada wraz z oddalaniem się od równika oraz wraz ze wzrostem wysokości bezwzględnej, potrafi odszukać na mapie nazwy ciepłych i zimnych prądów morskich, podaje przykłady wpływu człowieka na klimat w skali lokalnej (np. na terenie miasta), wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a życiem i działalnością człowieka, podaje cechy klimatu górskiego, podaje cechy wiatru halnego, porównuje, na powietrza, podaje czynniki klimatotwórcze, na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi, oblicza temperaturę powietrza na wskazanej wysokości bezwzględnej, podaje nazwy wybranych prądów morskich, odczytuje na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych liczbowych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego, podaje przyczyny prowadzące do nasilania się efektu cieplarnianego, podaje przynajmniej dwa przykłady skutków i diagramów klimatycznych wpływ morza, w tym prądów morskich, na klimat, przedstawia na podstawie schematu monsunowe krążenie powietrza w Azji Południowo- -Wschodniej, opisuje mechanizm efektu cieplarnianego, wyjaśnia różnicę pomiędzy efektem cieplarnianym a wzrostem efektu cieplarnianego, podaje przykłady skutków wzrostu efektu cieplarnianego, podaje najważniejsze cechy wybranych typów klimatu, interpretuje mapy klimatyczne przykładach związek między wysokością Słońca nad horyzontem w czasie górowania a szerokością geograficzną, wykazuje wpływ rzeźby terenu na klimat wybranych obszarów Ziemi, wyjaśnia mechanizm powstawania dziury ozonowej, wykazuje zależności między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi

13 podstawie wykresów klimatycznych lub danych liczbowych, wybrane typy klimatu, podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych nasilania się efektu cieplarnianego, wyjaśnia związek zmian klimatycznych na Ziemi z wycinaniem lasów równikowych, porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klimatycznych, wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map stref klimatycznych, przedstawia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania wiatru halnego Ziemia jako środowisko życia. Zróżnicowanie roślinności, gleb oraz wód powierzchniowych na Ziemi pojęcia: rzeka główna, dopływ zna nazwy wybranych formacji występujących na Ziemi, rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie fotografii, podaje przykłady roślin i zwierząt żyjących we wskazanych formacjach pojęcia: formacja roślinna, gleba strefowa, zlewisko, dorzecze, dział wodny, rzeka stała i okresowa rozpoznaje wybrane formacje roślinne na podstawie opisu, wymienia wybrane gatunki roślin i zwierząt pojęcia: zasilanie rzeki, rzeka epizodyczna, obszar bezodpływowy charakteryzuje poziomy glebowe na podstawie rysunków, wykazuje zróżnicowanie roślinności i gleb na Ziemi na podstawie map tematycznych, przedstawia na wykazuje współzależności między roślinnością, glebami a warunkami klimatycznymi na Ziemi, wykazuje zależność między siecią rzeczną przedstawia, na podstawie różnych źródeł wiedzy, przykłady zagrożeń dla świata przyrody wynikające z niewłaściwej działalności człowieka,

14 roślinnych, lokalizuje występowanie wybranych formacji roślinnych na podstawie map krajobrazowych, najdłuższe rzeki oraz największe jeziora na poszczególnych kontynentach i podaje ich nazwy charakterystyczne dla danych obszarów Ziemi, lokalizuje na mapach obszary występowania wybranych formacji roślinnych strefy gorącej, umiarkowanej i chłodnej, wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie roślinności na Ziemi, opisuje piętrowy układ roślinności w górach, wymienia wybrane typy gleb występujące w strefie gorącej, umiarkowanej i chłodnej, lokalizuje na mapach największe systemy rzeczne, lokalizuje na mapach konturowych wybrane rzeki i jeziora świata, określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą wskazane rzeki, wyznacza na mapie konturowej dział wodny między wskazanymi zlewiskami przykładach związek sieci rzecznej z warunkami klimatycznymi, przedstawia na podstawie mapy rozmieszczenie obszarów bezodpływowych i wyjaśnia przyczynę ich występowania, przedstawia genezę wybranych jezior na Ziemi na danym obszarze a klimatem charakteryzuje, na podstawie różnych źródeł wiedzy, wybrane obszary chronione na Ziemi, przedstawia związek między rodzajem zasilania rzeki a typem klimatu, przedstawia wpływ warunków przyrodniczych i działalności człowieka na zanikanie jezior

15 i dorzeczami Ziemia jako środowisko życia. Budowa geologiczna Ziemi pojęcia: lawa, wulkan, trzęsienie ziemi podaje przykłady skutków trzęsień ziemi i wybuchu wulkanu, opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu, rozpoznaje okazy wybranych skał (przede wszystkim występujące w najbliższej okolicy szkoły) pojęcia: skorupa ziemska, magma, tsunami, skała, skamieniałość podaje główne cechy płytowej budowy litosfery, rozpoznaje na rysunku ułożenie skał: płyta, fałd, uskok, wymienia, na podstawie schematu, elementy wulkanu, opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi, rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybuchu wulkanów, lokalizuje, na podstawie mapy, obszary częstych trzęsień ziemi i wybuchów wulkanu, rozpoznaje okazy wybranych skał: (np. piasek, żwir, glina, less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, pojęcia: litosfera, płyta tektoniczna, erupcja, obszary sejsmiczne, minerał opisuje, na podstawie schematów, powstanie grzbietów oceanicznych, wykazuje związek między płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi, opisuje budowę wulkanu, ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi na środowisko przyrodnicze oraz życie i działalność człowieka, przedstawia genezę marmuru i gnejsu, interpretuje prosty profil geologiczny pojęcia: ruchy górotwórcze, wiek względny i bezwzględny skał wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery, wyjaśnia na podstawie schematów przyczyny ruchów górotwórczych, ustala, na podstawie przekroju geologicznego kolejność wydarzeń geologicznych, podaje przykłady skał odpornych na wietrzenie w warunkach klimatu umiarkowanego pojęcia: fale sejsmiczne wykazuje związek między energią wnętrza Ziemi a wewnętrznymi procesami geologicznymi zachodzącymi w litosferze, przedstawia ruchy górotwórcze jako pierwszy etap powstawania gór o budowie fałdowej, przedstawia wpływ wewnętrznych procesów geologicznych na powstawanie skał magmowych i przeobrażonych, opisuje warunki tworzenia się skał na podstawie przekrojów geologicznych

16 gnejs, marmur), przedstawia genezę: węgla kamiennego, wapieni, soli kamiennej, granitu i bazaltu, podaje przykłady skał wyróżnionych ze względu na genezę Ziemia jako środowisko życia. Zewnętrzne procesy geologiczne i ich wpływ na rzeźbę powierzchni Ziemi podaje przykłady przyrodniczych przyczyn rozpadu skał na okruchy, na podstawie ilustracji rozpoznaje wybrane formy terenu i podaje czynnik, który przyczynił się do powstania danej formy terenu, np. wydma, dolina rzeczna, stromy brzeg morski, rozpoznaje na podstawie rysunków i fotografii oraz opisuje górską rzeźbę terenu pojęcia: wietrzenie fizyczne, chemiczne, biologiczne, pokrywa zwietrzelinowa, gołoborza, erozja (rzeczna, lodowcowa, fal morskich), akumulacja, meander, starorzecze, delta, klif, dolina V-kształtna, dolina U- kształtna, granica wiecznego śniegu, morena wymienia rodzaje wietrzenia, podaje rodzaje rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunku lub pojęcia: kras, erozja wgłębna, erozja boczna, erozja wsteczna, firn, pole firnowe, kocioł lodowcowy opisuje kras jako rodzaj wietrzenia chemicznego, przedstawia genezę gołoborzy, opisuje rzeźbotwórczą działalność rzeki w różnych odcinkach jej biegu, korzystając ze schematów i fotografii, wyjaśnia genezę wskazanych form terenu powstałych w wyniku pojęcia: abrazja ocenia znaczenie procesu wietrzenia w przyrodzie, ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska oraz życia i działalności człowieka, potrafi przyporządkować wskazanej formie terenu czynnik oraz proces geologiczny, który doprowadził do jej utworzenia pojęcia: korazja, deflacja wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia od rodzaju skał i warunków klimatycznych, rozpoznaje i opisuje, na podstawie rysunków lub fotografii, wysokogórską (alpejską) rzeźbę terenu, wyjaśnia rolę zewnętrznych procesów geologicznych w dążeniu do wyrównywania powierzchni Ziemi oraz przeciwstawną im rolę procesów wewnętrznych,

17 fotografii, wskazane formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, rozpoznaje i opisuje formy rzeźby terenu występujące w najbliższej okolicy szkoły rzeźbotwórczej działalności: rzeki, fal morskich, lodowców górskich oraz wiatru, wyjaśnia genezę form terenu występujących w najbliższej okolicy szkoły, przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby terenu wykazuje współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przykładzie gór WYMAGANIA EDUKACYJNE NA STOPNIE SZKOLNE Z GEOGRAFII W KLASIE II GIMNAZJUM NA PODSTWIE PODRĘCZNIKA Świat bez tajemnic" Europa kontynent, na którym mieszkasz

18 dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący Europę, wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki, wybrane państwa Europy i ich stolice wybrane elementy linii brzegowej Europy oraz wybrane rzeki i jeziora, wybrane góry Europy, wybrane państwa Europy i ich stolice podaje wielkość powierzchni Polski, granice Polski z jej poszczególnymi sąsiadami oraz granicę morską, wymienia nazwy państw sąsiadujących z Polską i ich stolice rozpoznaje wybrane rodzaje skał, wyróżnione ze względu na genezę, występujące w Polsce i we własnym regionie, wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku działalności pojęcia: fiord określa współrzędne geograficzne skrajnych oraz wskazanych punktów Polski, porównuje, na podstawie diagramów, powierzchnię terytorium Polski z powierzchnią innych państw Europy opisuje położenie geograficzne Europy, wymienia typy klimatu Europy i podaje ich główne cechy, wykazuje wpływ Oceanu Atlantyckiego i prądów morskich na klimat Europy, określa, na podstawie map, główne cechy środowiska przyrodniczego Europy, wymienia główne grupy językowe Europy Położenie i środowisko przyrodnicze Polski Położenie Polski oblicza różnice czasu słonecznego wskazanych miejsc w Polsce pojęcia: morskie wody wewnętrzne, morskie wody terytorialne wykazuje wpływ czynników kształtujących klimat na cechy klimatu wskazanych obszarów Europy, porównuje środowisko przyrodnicze wskazanych regonów, określa wpływ zróżnicowania narodowościowego i kulturowego na zmiany polityczne współczesnej Europy wykazuje wpływ położenia na środowisko przyrodnicze i gospodarkę Polski pojęcia: granice wewnętrzne UE Wydarzenia z przeszłości geologicznej Polski. Działalność lądolodu i jego wpływ na rzeźbę terenu. Baza surowcowa rozpoznaje wybrane rozpoznaje wskazane rozpoznaje i opisuje na rodzaje skał występujące rodzaje skał oraz, podstawie rysunków lub w Polsce i własnym korzystając z mapy, fotografii wskazane formy regionie, określa główne obszary terenu powstałe w wyniku opisuje warunki tworzenia ich występowania w działalności lądolodu lub się pokładów węgla Polsce i we własnym wód wypływających z kamiennego i wapieni, regionie, topniejącego lodowca (w zna podział dziejów Ziemi tym typy jezior określa współzależności, korzystając z map, między poszczególnymi składnikami środowiska przyrodniczego Europy, wykazuje integrację krajów europejskich w ramach UE porównuje granice i terytorium współczesnej Polski z granicą i terytorium Polski przed II wojną światową, określa korzyści wynikające z położenia Polski w Europie zna podział dziejów Ziemi na ery i okresy, czyta mapę stratygraficzną Polski (występowanie skał z różnych okresów geologicznych), wykazuje na przykładach

19 lodowca, miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych, podaje przykłady gospodarczego wykorzystania skał, wymienia surowce mineralne (w tym skalne) wydobywane we własnym regionie i podaje przykłady ich gospodarczego wykorzystania maksymalne zasięgi zlodowaceń na obszarze Polski, wskazuje, korzystając z mapy geologicznej Polski, rejony występowania różnych rodzajów skał (wyróżnionych ze względu na genezę), przykłady form polodowcowych występujących na obszarze Polski, miejsca wydobycia w Polsce wybranych surowców energetycznych, metalicznych i skalnych pojęcia: lądolód, jeziora polodowcowe, głazy narzutowe, sandry, pradoliny na ery, Polski górotwory hercyńskie i alpejskie, wymienia przykładowe formy terenu powstałe w wyniku erozyjnej i akumulacyjnej działalności lądolodu oraz wód wypływających z topniejącego lodowca i przedstawia ich genezę, wymienia surowce, które Polska eksportuje i importuje pojęcia: ozy, rzeźba młodoglacjalna polodowcowych) oraz przedstawia ich genezę, wykazuje zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a wybranymi wydarzeniami geologicznymi (ruchy górotwórcze, zalewy mórz, zlodowacenia), wykazuje zależność między działalnością lądolodu a cechami rzeźby terenu północnej i środkowej Polski, wykazuje zależność, korzystając z map, między skałami występującymi na danym terenie (w tym we własnym regionie) a działalnością lądolodu związek występowania określonych typów genetycznych skał na danym obszarze Polski z przeszłością geologiczną, wykazuje zależność występowania surowców mineralnych od budowy geologicznej wymienia nazwy i położenie krain geograficznych, umiejscawia własny region (miejscowość) w odpowiednim pasie ukształtowania powierzchni i krainie geograficznej, odczytuje, na podstawie mapy hipsometrycznej, skrajne wysokości bezwzględne w przyporządkowuje krainy geograficzne odpowiednim pasom ukształtowania powierzchni Polski, uzasadnia dlaczego Polskę nazywamy krajem nizinnym Podział Polski na krainy geograficzne przedstawia, korzystając z mapy hipsometrycznej, zróżnicowanie wysokości bezwzględnych na terytorium Polski, wyróżnia główne cechy ukształtowania powierzchni Polski porównuje, korzystając z mapy, wysokości bezwzględne i rzeźbę terenu poszczególnych krain geograficznych podaje kryteria wyróżniania krain geograficznych

20 poszczególnych pasach ukształtowania powierzchni Polski podaje nazwę miesiąca o największej i najmniejszej średniej temperaturze powietrza, wymienia termiczne pory roku, opisuje typy pogody i ich zmienność w ciągu roku podaje wartość średniej temperatury powietrza w lipcu i w styczniu, średnią sumę opadów oraz przeważający kierunek wiatrów w Polsce, wymienia cechy klimatu umiarkowanego przejściowego, wymienia cechy klimatu górskiego, opisuje, na podstawie diagramów oraz map klimatycznych, cechy klimatu wskazanych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) Klimat Polski wymienia czynniki kształtujące klimat Polski, podaje główne cechy rozkładu temperatury powietrza i opadów na obszarze Polski, wyróżnia rodzaje mas powietrza napływające nad Polskę i wskazuje na mapie kierunek ich ruchu, przedstawia związek rocznego przebiegu temperatury powietrza z położeniem Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych N wymienia cechy klimatu świadczące o jego przejściowości, opisuje wpływ napływających mas powietrza na kształtowanie się pogody w Polsce w różnych porach roku, wykazuje zależność wysokości temperatury powietrza i wielkości opadów na poszczególnych obszarach Polski od czynników kształtujących klimat wyjaśnia przejściowość jako dominującą cechę klimatu Polski, wyjaśnia, korzystając z rysunku, rolę wzniesień pojezierzy w powstaniu cienia opadowego pojęcia: klimat umiarkowany przejściowy, termiczne pory roku rzeki: Wisłę, Odrę, ich wybrane dopływy oraz największe jeziora w Polsce, podaje nazwy cieków i zbiorników wodnych w pobliżu miejsca swojego zamieszkania oraz ocenia stan ich czystości wymienia nazwy i rzeki główne (w tym wybrane rzeki przymorza), obszar Polski należący do zlewiska Morza Bałtyckiego, położenie wybranych jezior w Polsce (w tym sztucznych zaporowych) Wody powierzchniowe Polski podaje przykłady jezior o różnej genezie, obszary Polski zagrożone powodziami i wyjaśnia przyczyny tych zagrożeń, położenie obszarów Polski należące do poszczególnych zlewisk, zaznacza na mapie konturowej wskazane wyjaśnia przyczyny asymetrii dorzecza Wisły i Odry wyjaśnia przyczyny zmienności przepływów wybranych rzek Polski w ciągu roku ocenia możliwość gospodarczego wykorzystania rzek i jezior w Polsce oraz we własnym regionie, ukazuje związki pomiędzy stosunkami wodnymi na danym terenie a budową geologiczną, rzeźbą terenu i klimatem

21 pojęcia: jeziora polodowcowe, jeziora krasowe, jeziora sztuczne, zasilanie rzeki dorzecza oraz działy wodne opisuje, na podstawie mapy, położenie Bałtyku, określa, korzystając z mapy, położenie wybranych elementów linii brzegowej wymienia wybrane cechy Morza Bałtyckiego (wielkość, głębokość, zasoleni i temperatura wody), wymienia typy wybrzeży Morza Bałtyckiego pojęcia: morze szelfowe, zalew, wybrzeże mierzejowo-zalewowe Morze Bałtyckie wyjaśnia genezę wybranych typów wybrzeży pojęcia: strefa wyłączności ekonomicznej porównuje wybrane warunki przyrodnicze Bałtyku (temperaturę wody i zasolenie) z innymi morzami śródziemnymi Europy, wyjaśnia przyczyny małego zasolenia wód Bałtyku, wyjaśnia przyczyny degradacji wód Bałtyku wykazuje związek cech fizycznych i chemicznych wód Bałtyku z położeniem geograficznym i śródziemnym typem morza, podaje przykłady działań zmierzających do ochrony wód Bałtyku w ramach międzynarodowej współpracy państw nadbałtyckich, proponuje działania zmierzające ochrony wód Bałtyku wymienia nazwy żyznych gleb występujących w Polsce obszary występowania głównych typów gleb Polski Zróżnicowanie gleb w Polsce charakteryzuje gleby własnego regionu rozpoznaje i charakteryzuje profile glebowe wybranych typów gleb wskazuje związek pomiędzy typem genetycznym gleby a warunkami jej powstawania określa przynależność własnej miejscowości do poszczególnych jednostek administracyjnych: gminy, powiatu, województwa, określa, korzystając z mapy, położenie własnego określa, korzystając z mapy, położenie poszczególnych województw i ich stolic, opisuje, korzystając z wykresów lub danych statystycznych, zmiany liczby ludności Polski po Podział administracyjny i ludność Polski porównuje, korzystając z danych statystycznych, województwa pod względem np. powierzchni i liczby mieszkańców, podaje aktualną wartość współczynnika przyrostu opisuje podział administracyjny Polski, podaje przykłady konsekwencji procesu starzenia się społeczeństwa, wyjaśnia przyczyny zmian liczby ludności w wskazuje różnice pomiędzy zadaniami władz samorządowych: gminnych, powiatowych, wojewódzkich, wskazuje związek pomiędzy spadkiem współczynnika przyrostu

22 województwa i województw sąsiednich oraz ich stolic, podaje liczbę ludności Polski, wymienia nazwy państw, do których w ostatnich latach wyjechało najwięcej Polaków, opisuje rynek pracy w swojej miejscowości i gminie, Polski obszary o dużej i małej gęstości zaludnienia, położenie wybranych miast Polski 1945 roku, oblicza, na podstawie danych, przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty, przedstawiana, na podstawie wykresów, zmiany struktury zatrudnienia w Polsce w wybranych latach, wykazuje związek między wykształceniem a możliwością znalezienia pracy, przedstawia, korzystając z mapy, rozmieszczenie mniejszości narodowych w Polsce, podaje wartość średniej gęstości zaludnienia w Polsce, oblicza gęstość zaludnienia wskazanego obszaru, porównuje, na podstawie danych statystycznych, gęstość zaludnienia swojego województwa z gęstością zaludnienia w innych województwach, wymienia przykładowe funkcje miast, opisuje funkcje pełnione przez własną miejscowość, opisuje zmiany cech współczesnego osadnictwa wiejskiego, ze szczególnym uwzględnieniem własnego naturalnego w Polsce, podaje charakterystyczne cechy ludności Polski dotyczące struktury wieku i płci, podaje przyczyny występowania wyżu i niżu demograficznego, porównuje, na podstawie danych statystycznych, strukturę zatrudnienia w Polsce i wybranych krajach Europy, przedstawia strukturę narodowościową ludności Polski, charakteryzuje, na podstawie mapy gęstości zaludnienia, rozmieszczenie ludności w Polsce (w tym we własnym regionie), zna typy zespołów miejskich, porównuje wybrane miasta Polski pod względem pełnionych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu, wyjaśnia na czym polega proces urbanizacji pojęcia: współczynnik przyrostu naturalnego, współczynnik przyrostu rzeczywistego, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia, aglomeracja, konurbacja, urbanizacja, Polsce, przedstawia zależności między przyrostem rzeczywistym a saldem migracji zagranicznych, ocenia społeczne skutki emigracji (negatywne i pozytywne), analizuje, korzystając z piramidy wieku i płci ludności, strukturę ludności Polski w podanym roku, wskazuje związek pomiędzy strukturą zatrudnienia a poziomem rozwoju gospodarczego kraju, wskazuje różnice w strukturze zatrudnienia w Polsce i we własnym regionie, dostrzega społeczne problemy wynikające z bezrobocia i podaje przykłady sposobów ich rozwiązywania, porównuje strukturę narodowościową Polski przed II wojną światową i obecnie, wskazuje na przykładach różnych regionów Polski (w tym regionu zamieszkania) związek pomiędzy zróżnicowaniem gęstości zaludnienia z warunkami przyrodniczymi, ekonomicznymi i historycznymi (w tym z naturalnego i ujemnego salda migracji a procesem starzenia się społeczeństwa, porównuje, na podstawie danych statystycznych, stopę bezrobocia w Polsce z innymi krajami Europy, opisuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w różnych częściach Polski (w tym we własnym regionie) i wyjaśnia przyczyny tego zjawiska, wyjaśnia przyczyny zmiany struktury narodowościowej ludności Polski po II wojnie światowej w stosunku do okresu poprzedniego, opisuje wpływ migracji wewnętrznych na gęstość zaludnienia w wybranych regionach Polski, porównuje współczynnik urbanizacji w Polsce i wybranych krajach, wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju stref podmiejskich, ocenia skutki urbanizacji (zauważa pozytywne i negatywne)

23 regionu pojęcia: przyrost naturalny, saldo migracji przyrost rzeczywisty, emigracja, imigracja, naród, mniejszość narodowa, gęstość zaludnienia współczynnik urbanizacji, piramida wieku i płci ludności, wyż demograficzny, niż demograficzny, echo wyżu i niżu demograficznego, proces starzenia się społeczeństwa migracjami wewnętrznymi), rozpoznaje na mapie aglomerację i konurbację porównuje współ czynnik urbanizacji w różnych regionach (województwach) Polski i omawia położenie regionu, położenie wybranych miast (portów, uzdrowisk) wymienia i wskazuje na mapie główne krainy geograficzne regionu, wybrane elementy linii brzegowej, wymienia krainy regionu o najbardziej żyznych glebach, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu pojęcia: bryza Krainy geograficzne Polski Pobrzeża Południowobałtyckie wymienia i opisuje cechy polskich krajobrazów nadmorskich, wykazuje, korzystając z map oraz diagramów klimatycznych, wpływ Bałtyku na klimat regionu, wyjaśnia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawania bryzy, przedstawia rolę morza w modelowaniu wybrzeża, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu planuje wycieczkę krajoznawczą po wybranej krainie Pobrzeża, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe ocenia, na podstawie map tematycznych, możliwości rozwoju rolnictwa, przemysłu i turystyki w pasie pobrzeży opisuje położenie oraz główne krainy geograficzne pasa pojezierzy, nazywa i wskazuje na mapie największe jeziora wymienia oraz podaje przykłady elementów rzeźby młodoglacjalnej, obszary wydobycia węgla brunatnego oraz soli kamiennej i potasowej, Pojezierza nazywa oraz wskazuje na mapie przebieg głównych pradolin, wykazuje związek klimatu z rzeźbą terenu, rozpoznaje na mapie (na podstawie kształtu) porównuje, korzystając z map, środowisko przyrodnicze poszczególnych pojezierzy, podaje przykłady wpływu środowiska planuje wycieczkę krajoznawczą po wybranej krainie pojezierzy uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe

24 oraz wzgórza morenowe o największej wysokości bezwzględnej charakteryzuje, korzystając z map, klimat pojezierzy, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu rodzaje jezior polodowcowych, opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki regionu przyrodniczego na główne cechy gospodarki pojezierzy pojęcia: agroturystyka pojęcia: rzeźba młodoglacjalna opisuje położenie oraz główne krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich, odczytuje wysokości bezwzględne wskazanych miejsc opisuje korzystając z map klimatycznych, zróżnicowanie klimatyczne w pasie nizin, i omawia przebieg głównych pradolin, wybrane ośrodki przemysłowe regionu, wymienia i wskazuje na mapie obszary o korzystnych warunkach dla rozwoju rolnictwa, wymienia przykłady walorów turystycznych regionu Niziny Środkowopolskie przedstawia wiodące cechy środowiska przyrodniczego regionu, przedstawia dominujące cechy gospodarki poszczególnych krain wchodzących w skład Nizin Środkowopolskich pojęcia: rzeźba staroglacjalna wykazuje współzależności, na podstawie map tematycznych, między składnikami środowiska przyrodniczego, podaje przykłady wpływu środowiska przyrodniczego poszczególnych krain na główne cechy gospodarki (w tym surowców mineralnych) porównuje, korzystając z map, krainy geograficzne pasa Nizin Środkowopolskich pod względem przyrodniczym i gospodarczym opisuje położenie oraz główne krainy geograficzne pasa wyżyn odczytuje na mapie wysokości bezwzględne najwyższych wzniesień na Wyżynach Polskich (w podaje przykłady form krasowych w Dolinie Prądnika i w okolicy Chęcin, wybrane ośrodki przemysłowe regionu, podaje przykłady Wyżyny przedstawia charakterystyczne cechy rzeźby terenu poszczególnych krain pasa wyżyn, wyjaśnia powstanie wąwozów, wyjaśnia powstanie wykazuje związek rzeźby terenu poszczególnych wyżyn z występującymi tam skałami, wyjaśnia pochodzenie lessu na wyżynach oraz gołoborzy w Górach Świętokrzyskich, porównuje warunki rozwoju rolnictwa na wyżynach, przedstawia przemiany gospodarcze, które nastąpiły w GOP-ie po1998 roku