REGUGLARNY MONITORING ZACHOWAŃ PASAŻERÓW TRANSPORTU PUBLICZNEGO

Transkrypt

1 REGUGLARNY MONITORING ZACHOWAŃ PASAŻERÓW TRANSPORTU PUBLICZNEGO STUDIUM PRZYPADKU GDYNI Inteligentny transport publiczny Zorientowane na klienta zar ządzanie komunikacją miejską z wykorzystaniem nowych źródeł danych Smart Public Transport Customer-orie nte d urban transpor t management using new data sources prof. dr hab. Olgierd Wyszomirski mgr Marcin Gromadzki Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni Warszawa, kwietnia 2015 r.

2 WPROWADZENIE Prawidłowe organizowanie i zarządzanie publicznym transportem zbiorowym w miastach wymaga systematycznego prowadzenia badań marketingowych preferencji i zachowań transportowych mieszkańców. W celu uzyskania wiarygodnych informacji w wyniku tych badań, należy dążyć do zapewnienia im reprezentatywności, co stwarza określone problemy metodologiczne i organizacyjne. 2

3 BADANIA PREFERENCJI I ZACHOWAŃ KOMUNIKACYJNYCH REALIZOWANE PRZEZ ZKM W GDYNI Zarząd Komunikacji Miejskiej w Gdyni we współpracy z Uniwersytetem Gdańskim systematycznie prowadzi z założenia reprezentatywne badania marketingowe pn. Preferencje i zachowania komunikacyjne mieszkańców Gdyni. Badania przeprowadzane są na 1% próbie mieszkańców w wieku lat, wybranych w drodze doboru losowego, warstwowego, metodą wywiadu indywidualnego w gospodarstwach domowych. Kwestionariusz wywiadu liczy około 40 pytań, w większości zamkniętych. Badania w latach realizowane były co dwa lata. Kolejna tura badań odbyła się w 2013 r., ze względów technicznych wynikających ze stosowania procedur określonych Prawem zamówień publicznych. Obecnie, po 2 latach od poprzednich, realizowane są kolejne badania. 3

4 ZAKRES MERY TORYCZNY BADAŃ PREFERENCJI I ZACHOWAŃ KOMUNIKACYJNYCH REALIZOWANYCH PRZEZ ZKM W GDYNI dojazdy do miejsc pracy i nauki liczba, relacje i sposoby realizacji podróży miejskich czynniki determinujące wybór sposobu podróży zgłaszane postulaty przewozowe i ich hierarchizacja realizacja postulatów przewozowych przez transport publiczny ocena jakości usług transportu publicznego oczekiwane zmiany w funkcjonowaniu transportu publicznego kierunki polityki transportowej 4

5 BADANIE DOJAZDÓW DO MIEJSC PRACY I NAUKI relacje dojazdów częstotliwość dojazdów czas przeznaczany na dojazdy 5

6 CASE STUDY: DEKLAROWANY CZAS DOJAZDÓW DO MIEJSCA PRACY MIESZKAŃCÓW GDYNI W 2013 R. 6

7 BADANIE LICZBY, RELACJI I SPOSOBÓW REALIZACJI PODRÓŻY MIEJSKICH (1/2) fotografia dnia poprzedzającego badanie, z uwzględnieniem: godziny i miejsca rozpoczęcia oraz zakończenia każdej podróży; celu podróży; wykorzystanego środka transportu; w przypadku transportu publicznego numeru linii, rodzaju biletu i czasu trwania poszczególnych etapów podróży (dojście, oczekiwanie, przejazd, ewentualna przesiadka, odejście); w przypadku transportu indywidualnego ewentualności zabierania pasażerów. 7

8 BADANIE LICZBY, RELACJI I SPOSOBÓW REALIZACJI PODRÓŻY MIEJSKICH (2/2) 8

9 CASE STUDY: PODZIAŁ ZADAŃ PRZEWOZOWYCH W PODRÓŻACH MIEJSKICH MIESZKAŃCÓW GDYNI W 2013 R. 9

10 BADANIE CZYNNIKÓW DETERMINUJĄCYCH WYBÓR SPOSOBU PODRÓŻY przyczyny wyboru samochodu osobowego w podróżach miejskich przyczyny wyboru transportu publicznego w przypadku dysponowania samochodem osobowym przyczyny korzystania z roweru 10

11 CASE STUDY: PRZYCZYNY WYBORU SAMOCHODU OSOBOWEGO PRZEZ MIESZKAŃCÓW GDYNI W PODRÓŻACH MIEJSKICH W 2013 R. 11

12 BADANIE HIERARCHIZACJI I STOPNIA SPEŁNIENIA POSTULATÓW PRZEWOZOWYCH trzy najważniejsze cechy transportu publicznego czynniki determinujące uznanie określonych postulatów za spełnione postulaty najlepiej i najgorzej realizowane przez transport publiczny 12

13 CASE STUDY: RANKING POSTULATÓW PRZEWOZOWYCH MIESZKAŃCÓW GDYNI W 2013 R. 13

14 BADANIE OCENY JAKOŚCI USŁUG TRANSPORTU PUBLICZNEGO ogólna jakość usług oceniana w kategoriach od bardzo dobrej do niedostatecznej jakość pracy kontrolerów biletów oceniana w kategoriach od bardzo dobrej do niedostatecznej, z uwzględnieniem częstotliwości kontroli profil jakościowy eksploatowanych środków transportu publicznego oceniany przez pryzmat wybranych cech 14

15 CASE STUDY: OCENA JAKOŚCI USŁUG GDYŃSKIEJ KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ W 2013 R. 15

16 BADANIE OCZEKIWANYCH ZMIAN W FUNKCJONOWANIU TRANSPORTU PUBLICZNEGO oczekiwane nowe połączenia bezpośrednie z przystanku w okolicy miejsca zamieszkania oczekiwane zmiany w funkcjonowaniu określonej linii komunikacyjnej inne postulowane zmiany 16

17 CASE STUDY: OCZEKIWANIA MIESZKAŃCÓW GDYNI DOT YCZĄCE POŁĄCZEŃ BEZPOŚREDNICH W 2013 R. 17

18 BADANIE KIERUNKÓW POLIT YKI KOMUNIKACYJNEJ stosunek do wydzielania pasów wyłącznego ruchu dla autobusów i trolejbusów w ulicach objętych kongestią drogową (osobno dla ulic z jezdniami o 2 i 3 pasach ruchu w każdym kierunku) skłonność do akceptowania stref ruchu pieszego na wskazanych ulicach z ewentualnością pozostawienia transportu publicznego pożądane działania w zakresie kształtowania strategii rozwoju poszczególnych środków transportu publicznego 18

19 CASE STUDY: STOSUNEK MIESZKAŃCÓW GDYNI DO ROZWOJU KOMUNIKACJI TROLEJBUSOWEJ (2013 R.) 19

20 DOBÓR PRÓBY W BADANIACH ZKM W GDYNI Na ogół najwyższą efektywnością statystyczną cechują się próby warstwowe. Teoretycznie najlepszą techniką doboru losowego warstwowego jest losowanie z urzędowej ewidencji badanej populacji. Technika ta jest stosowana przez ZKM w Gdyni. W przypadku badań marketingowych preferencji i zachowań transportowych mieszkańców, największą reprezentatywność próby osiąga się stosując dobór losowy warstwowy. Warstwami stosowanymi przez ZKM w Gdyni są: płeć; wiek; jednostka administracyjna lub funkcjonalna miasta ( dzielnica). 20

21 DOBÓR PRÓBY W BADANIACH CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE DOTARCIE DO JEDNOSTEK WYLOSOWANYCH Z URZĘDOWEJ EWIDENCJI W PRAKT YCE ZKM W GDYNI częsta rozbieżność miejsca zameldowania i miejsca faktycznego zamieszkania ochrona danych osobowych ograniczona dostępność większości mieszkań styl życia mieszkańców (częste i długotrwałe przebywanie poza domem) częste odmowy przyjęcia badacza Oddziaływanie przedstawionych czynników ogranicza reprezentatywność wyników badań. 21

22 TECHNIKA RANDOM-ROUTE JAKO ALTERNAT YWNY SPOSÓB DOBORU PRÓBY ROZWAŻANY PRZEZ ZKM W GDYNI (1/2) Wobec trudności z pozyskaniem dobrej listy badanej populacji oraz jej stosowaniem, ZKM w Gdyni rozważa zastosowanie techniki random-route, w której schemat doboru próby składa się z dwóch faz: w pierwszej losowane są adresy, od których rozpoczyna się realizację ścieżki random-route; w drugiej badacz, startując w wylosowanym punkcie, przemieszcza się po ulicach w wyznaczony sposób i dobiera mieszkania, poszukując respondentów spełniających określone wymagania (z reguły w zakresie płci i wieku). 22

23 TECHNIKA RANDOM-ROUTE JAKO ALTERNAT YWNY SPOSÓB DOBORU PRÓBY ROZWAŻANY PRZEZ ZKM W GDYNI (2/2) W przypadku badań preferencji i zachowań transportowych, można jednak mieć daleko idące wątpliwości, w jakim stopniu badacz poruszając się po wyznaczonej ścieżce i wybierając adresy wg wyznaczonego algorytmu jest w stanie zastosować próbę, którą będzie można uznać za wystarczająco reprezentatywną, ponieważ respondenci, których łatwiej zastać w domu, charakteryzują się inną specyfiką w badanym zakresie niż ci, którzy są trudno osiągalni. Aby dobór próby zachował atrybut losowości, wybór każdego mieszkania musi być obiektywny, czyli dokonany ściśle wg reguł, co oznacza, że dowolny ankieter wysłany w teren, w tym kontroler badań, powinien wybrać do próby to samo mieszkanie. Czy taki stan jest w praktyce osiągalny? Wobec daleko idących wątpliwości, ZKM w Gdyni w badaniach w 2015 r. zastosował losowanie z urzędowej ewidencji badanej populacji. 23

24 WYWIAD INDYWIDUALNY JAKO ADEKWATNA METODA BADAŃ PREFERENCJI I ZACHOWAŃ TRANSPORTOWYCH Ze względu na obszerność i złożoność tematyki badań preferencji i zachowań transportowych mieszkańców miast odpowiednią formą badawczą jest wywiad indywidualny, ponieważ badacz przeprowadzając wywiad jest w stanie kontrolować udzielanie odpowiedzi przez respondenta oraz może pomóc, wyjaśniając nieznane pojęcia czy też ścieżkę poruszania się po kwestionariuszu. 24

25 PROBLEMY ZASTOSOWANIA WYWIADU INDYWIDUALNEGO JAKO METODY BADAWCZEJ PREFERENCJI I ZACHOWAŃ TRANSPORTOWYCH MIESZKAŃCÓW zapewnienie odpowiedniego przeprowadzenia wywiadu w terenie przez badacza pokonanie niechęci respondenta do udziału w czasochłonnym i niełatwym badaniu, wymagającym koncentracji na określonych zagadnieniach badawczych zdecydowanie się na określoną formę zapisu danych przez badacza w trakcie przeprowadzania wywiadu 25

26 PROBLEMY Z WYŁONIENIEM REALIZATORA BADAŃ PRZEZ ZKM W GDYNI Dotychczasowe doświadczenia ZKM w Gdyni pokazują, iż zatrudnienie w trybie przetargu firmy, która należycie wykona zlecone badanie, jest trudne. Zastosowanie w przetargu głównie kryteriów cenowych, daje niepożądany efekt w postaci składania niedoszacowanych kosztowo ofert przez niewielkie i niedoświadczone firmy, które nie są w stanie wykonać zamówienia. Konieczne jest postawienie wymogów związanych z doświadczeniem oferentów składających oferty w przetargu. 26

27 INSTRUMENT Y KONTROLI PRAWIDŁOWEJ REALIZACJI BADAŃ WYKORZYST YWANE PRZEZ ZKM W GDYNI metoda tajemniczego klienta na listach respondentów dodatkowo umieszczani są pracownicy ZKM oraz inne przeszkolone w kierunku kontroli badań marketingowych osoby, sprawdzające poprawność realizacji wywiadu kontrola w terenie kontrolerzy odwiedzają respondentów pod adresami odnotowanymi przez ankieterów jako te, w których zrealizowano badanie i wypytują mieszkańców czy ankieter ich odwiedził, z kim przeprowadził wywiad, w jaki sposób przeprowadził badanie, ile zajął czasu, itp. bieżąca redukcja i kodowanie danych w elektronicznych bazach doświadczony reduktor, znający specyfikę funkcjonowania gdyńskiej komunikacji miejskiej, jest w stanie dość łatwo wychwycić, które dane są nieprawdziwe 27

28 PODSTAWOWE CZYNNIKI ZNIEKSZTAŁCAJĄCE DANE Z BADAŃ W ŚWIETLE DOŚWIADCZEŃ ZKM W GDYNI brak wystarczającej dociekliwości ankieterów brak ogólnej wiedzy ankieterów, dotyczącej lokalnego transportu publicznego oraz słaba znajomość terenu niechęć do podawania przez respondentów danych o charakterze wrażliwym, za które uważane mogą być informacje o zrealizowanych podróżach trudności z przypomnieniem sobie przez respondentów niektórych danych dotyczących zrealizowanych podróży trudności z właściwym zrozumieniem pytania przez respondentów 28

29 PODSUMOWANIE (1/2) Prawidłowe organizowanie i zarządzanie publicznym transportem zbiorowym w miastach wymaga systematycznego prowadzenia badań marketingowych preferencji i zachowań transportowych mieszkańców. Za uzasadniony zakres badań można uznać: dojazdy do miejsc pracy i nauki; liczbę, relacje i sposoby realizacji podróży miejskich; czynniki determinujące wybór sposobu podróży; zgłaszane postulaty przewozowe i ich hierarchizację; realizację postulatów przewozowych przez transport publiczny; ocenę jakości usług transportu publicznego; oczekiwane zmiany w funkcjonowaniu transportu publicznego; kierunki polityki transportowej. 29

30 PODSUMOWANIE (2/2) W badaniach preferencji i zachowań transportowych mieszkańców powstają określone problemy metodologiczne i organizacyjne. Na podstawie doświadczeń Zarządu Komunikacji Miejskiej w Gdyni, można stwierdzić, że: dobór losowy z ewidencji ludności nie pozwala na uzyskanie próby, którą można byłoby skutecznie zastosować; określone trudności powstają przy wyborze firmy badawczej w warunkach konieczności stosowania Prawa zamówień publicznych; ankieterzy zatrudniani do gromadzenia danych często nie gwarantują zebrania w pełni wiarygodnych danych, pomimo intensywnej kontroli ich pracy przez zlecającego badania; najtrudniejsze jest uzyskanie właściwych danych dotyczących zrealizowanych podróży. 30