Program hodowli koni. rasy. ma opolskiej

Transkrypt

1 Program hodowli koni rasy ma opolskiej Warszawa 2005

2 opracowanie Polski Zwiàzek Hodowców Koni Warszawa ul. Koszykowa 60/62 m. 16 tel.: (022) , (022) faks: (022) Wszelkie prawa PZHK zastrze one. Przedruk i kopiowanie materia ów zawartych w Programie hodowli koni rasy ma opolskiej zabronione. Druk i oprawa: Matrix. Nak ad 250 egz. Cena 10 z w tym 22% VAT

3 spis treêci strona 3 1. Wstęp Strategia hodowlana koni małopolskich Cele hodowli Wzorce rasy Zasady wpisu do ksiąg koni rasy małopolskiej i angloarabskiej Tryb i sposób wpisywania koni do ksiąg Kierunki doskonalenia i metody kojarzeń Metody oceny wartości użytkowej i testy wydajności Analityczna i prognostyczna część programu Wnioski i zalecenia wdrożeniowe Zasady oceny efektywności działania programu Zał. 1. Wskaźniki liczbowe pogłowia koni wpisanych do ksiąg rasy małopolskiej Zał. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartości użytkowej Ogiery Program próby dzielności ogierów po stacjonarnym 100-dniowym treningu wierzchowym (ogiery 3 4-letnie) Program Próby Dzielności Ogierów po stacjonarnym 100-dniowym treningu zaprzęgowo-wierzchowym (ogiery 3 4-letnie) Wyniki w Mistrzostwach Polski Młodych Koni Wyniki w sporcie jeździeckim Wyniki w wyścigach konnych Klacze Warianty prób użytkowości: Stacjonarna próba wierzchowa (w wieku 3 4 lat), poprzedzona 60-dniowym treningiem Polowa próba wierzchowa (w wieku 3 6 lat) Polowa próba zaprzęgowa (w wieku 3 4 lat) Wyniki w Mistrzostwach Polski Młodych Koni Wyniki w sporcie jeździeckim Wyniki na wyścigach Zał. 3. Kategoryzacja ogierów rasy małopolskiej I. Kategoria C II. Kategoria B III. Kategoria A IV. Kategoria E

4 strona 4 spis treêci Program hodowli koni rasy ma opolskiej

5 Rozdzia I. strona 5 1. Wstęp Hodowla koni rasy ma opolskiej jest prowadzona g ównie w rejonie Êrodkowowschodnim i po udniowo-wschodnim Polski. Ogólnie wiadomo, e wytworzenie okreêlonej rasy zwierzàt zwiàzane jest bezpoêrednio z konkretnym obszarem oraz warunkujàcymi jej powstanie czynnikami ekonomicznymi, spo ecznymi i politycznymi. Wymienione czynniki mia y równie podstawowe znaczenie przy kszta towaniu si ma opolskiej rasy koni. Powstanie tej rasy zwiàzane by o z warunkami ekologicznymi po udniowowschodnich regionów kraju, a zw aszcza Wy ynà Lubelskà, Roztoczem, Wy ynà Opatowsko-Sandomierskà, Nieckà Nidziaƒskà, Wy ynà Krakowsko-Cz stochowskà, Beskidem Sàdeckim, Podgórzem i Pogórzem Karpackim, Kotlinà Sàdeckà, Do ami Jasielsko-Sanockimi i Wy ynà Ma opolskà. Radykalnie natomiast zmienia y si na tych terenach warunki gospodarcze, spo eczne i polityczne. W hodowli koni ma opolskich, podobnie jak w hodowli koni w Polsce w ogóle, mo na wyró niç pewne okresy historyczne szczegó owo scharakteryzowane przez Prawocheƒskiego (1947), Pruskiego (1960), Grabowskiego (1966, 1973), Brzeskiego i wsp. (1969, 1977), Budzyƒskiego i wsp. (1989) i wielu innych hipologów. W polskim piêmiennictwie hipologicznym, nazwa Ma opolska Rasa Koni zosta a usankcjonowana Rozporzàdzeniem Ministra Rolnictwa z dnia 27 grudnia 1962 roku w sprawie prowadzenia ksiàg zwierzàt zarodowych i wydaniem w 1963 r. ju na podstawie wymienionego rozporzàdzenia, ksi gi stadnej koni ma opolskich (Km). Do roku 1962 mówiono wy àcznie o typie konia ma opolskiego, jako odr bnej wybitnie cennej grupie koni zwiàzanej z regionem ma opolski. Obecnie koƒmi ma opolskimi nazywane sà szlachetne konie, g ównie pó krwi angloarabskiej, których odr bnoêç w sensie genetycznym i pochodzeniowym by a kszta towana ju w wieku XVII i XVIII na pod o u dawnych koni krajowych poprzez ogiery orientalne (perskie, tureckie, turkmeƒskie i arabskie), natomiast w wieku XIX i do lat szeêçdziesiàtych XX wieku przez reproduktory ras czystych (xx, oo, xxoo) oraz pó krwi chowu krajowego lub obcego (Schagya, Gidran, Dahoman, Amurath, Gazlan, Furioso, PrzedÊwit, Nonius i inne). W zwiàzku z tym, e rasa koni ma opolskich zosta a wytworzona w wyniku wielowiekowej, twórczej pracy hodowców i stanowi bezcennà wartoêç polskiej kultury materialnej, nadal musi byç prowadzona kompleksowa praca zootechniczna nad zachowaniem tej rasy oraz dalszym doskonaleniem jej cech u ytkowych.

6 strona 6 Rozdzia I. 2. Strategia hodowlana koni małopolskich Terminem strategia hodowlana mo na okreêliç kompleksowe doskonalenie ca ego pog owia koni ma opolskich przy szczególnym uwzgl dnieniu roli materia u zarodowego stadnin paƒstwowych i koni zarodowych w stadninach prywatnych obj tych pracà hodowlanà i organizacyjnà przez Polski Zwiàzek Hodowców Koni (PZHK). System doskonalenia koni w Polsce i wytworzenie po àdanego modelu koni opiera si g ównie na doborze odpowiedniej jakoêci ogierów reproduktorów. Najbardziej wartoêciowe reproduktory pod wzgl dem geno i fenotypu sà produkowane przez klacze zarodowe w stadninach, a nast pnie kierowane do stad ogierów obejmujàcych pracà hodowlanà i reprodukcyjnà pog owie klaczy wpisanych do ksiàg oraz klacze pog owia masowego. Przy przedstawionych /za. nr 1/ wielkoêciach aktywnego pog owia koni rasy ma opolskiej mo na mieç wàtpliwoêci czy pozwolà one na racjonalne prowadzenie hodowli z uwzgl dnieniem ró nic genealogicznych mi dzy liniami hodowlanymi i czy wielkoêç populacji zagwarantuje kojarzenia wolne od nadmiernego spokrewnienia (depresja inbredowa). W Êwietle tego niezwyk ej wagi nabiera liczba klaczy rasy ma opolskiej b dàca w zasobach stadnin paƒstwowych bowiem jedynie poprzez to pog owie b dzie mo na wprowadziç do rasy dolew krwi po àdanych ameliorantów, których potomstwo w pierwszym pokoleniu mo e nie odznaczaç si wybitnà wartoêcià u ytkowà, a poprzez to nie b dzie po- àdane przez prywatnych hodowców. 3. Cele hodowli Hodowla koni ma opolskich wià e si ÊciÊle z ich produkcjà do celów utylitarnych. Ciàg e rugowanie koni z rolnictwa w wyniku coraz lepszej mechanizacji prac stwarza koniecznoêç stopniowego odbudowania ich dawnego kierunku u ytkowania, jakim by koƒ wierzchowy. Wspó czesna i przysz oêciowa hodowla wymaga pog owia koni o bardzo wysokiej jakoêci, znacznie wi kszej ni obecnie. Stàd te intensyfikacja hodowli wymaga nie tylko nowych form organizacji, ale tak e posiadania materia u zarodowego ogierów i klaczy o najlepszych za o eniach dziedzicznych. JednoczeÊnie nale y podkreêliç, e prace hodowlane nad zmianà dziedzicznych w aêciwoêci koni muszà byç jednak prowadzone przez szereg pokoleƒ, zanim osiàgnie si po àdane rezultaty. G ównym celem wspó czesnej hodowli i chowu koni rasy ma opolskiej jest produkcja koni u ytkowych do ró nych kierunków wykorzystania wierzchowego. Konie te mogà znaleêç zastosowanie jako konie wierzchowe o po àdanym wzroêcie klacze: cm, ogiery: cm. 4. Wzorce rasy Konie ma opolskie odznaczajà si wieloma zaletami m. in. plennoêcià, d ugowieczno- Êcià, dobrym wykorzystaniem paszy i niewybrednoêcià, odpornoêcià na choroby i z e wa- Program hodowli koni rasy ma opolskiej

7 Rozdzia I. strona 7 runki bytowe, a tak e du ymi zdolnoêciami do pracy. Powinny one reprezentowaç preferowany typ wierzchowy, przydatny do ró nych kierunków sportu konnego. Koƒ ma opolski powinien odznaczaç si : suchà konstytucjà, d ugimi liniami, harmonijnà budowà i urodà g owa szlachetna zbli ona kszta tem do konia arabskiego, stosunkowo d uga szyja, k àb dobrze zarysowany, krótki mocny grzbiet, dobrze zwiàzany, prosty lub lekko skoêny zad z wysokà nasadà ogona, dobrze o ebrowany, opatka d uga i skoêna, co sprzyja du emu wykrokowi, koƒczyny suche i poprawne, maêç g ównie gniada lub siwa Po àdany jest agodny charakter i ywy temperament. 5. Zasady wpisu do ksiąg koni rasy małopolskiej i angloarabskiej Do cz Êci wst pnej ksi gi (W) koni rasy ma opolskiej wpisuje si klacze, które: 1) sà poddawane ocenie wartoêci u ytkowej, 2) wykazujà cechy charakterystyczne dla swoje rasy, 3) pochodzà co najmniej po ojcu wpisanym do ksi gi. 2. Do cz Êci g ównej ksi gi (G) koni rasy ma opolskiej wpisuje si ogiery i klacze, które: 1) sà poddawane ocenie wartoêci u ytkowej 2) wykazujà cechy charakterystyczne dla swojej rasy, 3) pochodzà co najmniej od dwóch pokoleƒ przodków rasy ma opolskiej lub ras udzia w jej tworzeniu, 4) ogiery pochodzà po rodzicach wpisanych do ksiàg g ównych, 5) klacze pochodzà po ojcach wpisanych do ksiàg g ównych, od matek z obustronnym pochodzeniem wpisanych co najmniej do ksiàg wst pnych 3. Numeracja koni w ksi gach jest odr bna dla ogierów i klaczy. 4. Koƒ wpisany do jednej ksi gi nie mo e byç jednoczeênie wpisany do innej ksi gi, bàdê przenoszony z ksi gi do ksi gi (nie dotyczy to ksiàg zagranicznych). 5. Cz Êç g ówna ksi gi jest wydawana drukiem przez redakcj ksiàg stadnych Do cz Êci wst pnej ksi gi (W) wpisuje si klacze pochodzàce co najmniej po ojcu wpisanym do ksiàg koni ras: ma opolskiej (z wy àczeniem dzia u II), czystej krwi arabskiej i angloarabskiej, zagranicznych ksiàg koni angloarabskich oraz pó krwi arabskiej i angielskiej wywodzàcych si z dawnych rodów austro w gierskich. 2. Do cz Êci g ównej ksi gi (G), do dzia u koni ma opolskich wpisuje si ogiery i klacze pochodzàce po rodzicach wpisanych do ksiàg koni ras: ma opolskiej (z wy àczeniem dzia u II), pe nej krwi angielskiej, czystej krwi arabskiej i angloarabskiej, zagraniczwww.pzhk.pl

8 strona 8 Rozdzia I. nych ksiàg koni angloarabskich oraz pó krwi arabskiej i angielskiej wywodzàcych si z dawnych rodów austro w gierskich. Komisja ksi gi stadnej mo e zadecydowaç o wpisie do ksi gi potomstwa ogiera lub klaczy rasy pó krwi innej ni wymienione powy ej, je eli wczeêniej komisja uzna a, e ogier lub klacz mogà byç u yte do doskonalenia rasy ma opolskiej, a w rodowodzie konia wpisywanego w trzecim pokoleniu wyst puje tylko jeden przodek obcy dla rasy ma opolskiej. Do ksiàg koni rasy ma opolskiej mo e byç tak e wpisywane potomstwo pochodzàce od jednego lub obojga rodziców wpisanych do ksiàg koni rasy szlachetnej pó krwi, je- Êli potomstwo to w trzecim pokoleniu posiada 7 przodków kwalifikujàcych do ksi gi koni rasy ma opolskiej. 3. Do cz Êci g ównej ksi gi (G) do dzia u koni angloarabskich wpisuje si ogiery i klacze pochodzàce po rodzicach wpisanych do ksiàg koni ras: pe nej krwi angielskiej, czystej krwi arabskiej i czystej krwi angloarabskiej. Do dzia u tego mogà byç wpisywane konie ma opolskie spe niajàce warunki wpisu do ksiàg koni angloarabskich, okreêlone przez Mi dzynarodowà Konferencj Konia Angloarabskiego (CIAA), z podaniem procentu czystej krwi arabskiej. 4. Ogiery i klacze wpisywane do ksiàg winny: 1) posiadaç typ i inne charakterystyczne dla rasy cechy okreêlone w programie hodowlanym, 2) byç poddawane ocenie wartoêci u ytkowej, 3) wykazaç si zdrowiem, prawid owà budowà i rozwojem, 4) ogiery ukoƒczyç co najmniej 36 miesi cy, 5) klacze urodziç jedno êrebi lub byç pokryte, 6) uzyskaç w ocenie pokroju w skali 100-punktowej co najmniej: ogiery 78 pkt., a klacze 75 pkt. 7) klacze pochodzàce od matek nie wpisanych do ksiàg muszà uzyskaç co najmniej 78 pkt. bonitacyjnych w tym za typ minimum 13 pkt. 5. Ogiery i klacze sprowadzone z zagranicy winny: 1) byç przydatne dla osiàgni cia celu hodowlanego okreêlonego w programie hodowlanym, 2) byç poddane ocenie wartoêci u ytkowej. JeÊli ocena nie zosta a przeprowadzona w kraju urodzenia lub pochodzenia musi byç dokonana w Polsce, 3) ogiery byç dopuszczone do rozrodu przez prowadzàcego ksi g w kraju urodzenia lub pochodzenia. W przypadku sprowadzenia osobników przed uzyskaniem wpisu do ksiàg, muszà one posiadaç Êwiadectwo stwierdzajàce, e pochodzà od rodziców wpisanych do ksiàg i uzyskaç w Polsce wpis do ksi gi na ogólnych zasadach, 4) klacze byç wpisane do ksi gi w kraju urodzenia lub pochodzenia. W przypadku sprowadzenia klaczy nie wpisanej do ksi gi, posiadaç Êwiadectwo stwierdzajà- Program hodowli koni rasy ma opolskiej

9 Rozdzia I. strona 9 ce, e pochodzi ona po rodzicach wpisanych do ksiàg i uzyskaç w Polsce wpis do ksi gi na ogólnych zasadach. 6. Do ksiàg nie mogà byç wpisane konie, u których stwierdzono: 1) obustronnà Êlepot, 2) nieprawid owà budow szcz ki (tzw. karpiowaty lub szczupaczy zgryz), 3) jedno lub obustronne wn trostwo, 4) szpat kostny 5) zaj czaka 6) u ogierów dychawic Êwiszczàcà, oraz konie, które uzyska y mniej ni po ow maksymalnej liczby punktów przy ocenie k ody, nóg przednich, tylnych, kopyt i ruchu. O dyskwalifikacji decyduje przyznanie mniej ni po owy punktów nawet za jeden z ww. elementów oceny. 7. Konie wpisane do ksiàg, po ukoƒczeniu 5-go roku ycia, powinny byç poddane weryfikacji wymiarów i oceny pokroju. 6. Tryb i sposób wpisywania koni do ksiąg. 1. Prowadzàcy ksi g powo uje 5-cio osobowà komisj ksi gi stadnej koni rasy ma opolskiej. Komisja reprezentuje hodowców koni tej rasy. W jej sk ad powo uje si uznane autorytety z dziedziny hodowli i u ytkowania koni rasy ma opolskiej. Do wa noêci podejmowanych przez komisj decyzji wymagana jest obecnoêç przynajmniej trzech jej cz onków. Zadaniem komisji jest: 1) kontrolowanie prawid owoêci wpisu koni do ksiàg i rozstrzyganie spornych kwestii, 2) wydawanie decyzji o wpisaniu ogiera do ksi gi, 3) kontrolowanie i ocena efektywnoêci dzia ania programu hodowlanego, 4) w miar potrzeb wnioskowanie do Ministra Rolnictwa o wprowadzanie zmian w programie hodowlanym. 2. Wpisu do ksiàg dokonuje specjalista upowa niony przez prowadzàcego ksi g 3. Wpisu ogierów i klaczy do ksiàg dokonuje si na pisemny wniosek w aêciciela. 4. Przed wpisaniem konia do ksi gi nale y: 1) sprawdziç to samoêç konia (identyfikacja) przez porównanie zgodnoêci danych zawartych w paszporcie konia, szczególnie opisu umaszczenia, odmian, wieku oraz innych znaków identyfikacyjnych ze stanem faktycznym. Opis ma- Êci i odmian winien byç przeprowadzony przed odsadzeniem êrebi cia od matki tj. w wieku oko o 6 miesi cy. W szczególnych przypadkach, je eli êrebi nie zmieni o w aêciciela, opis mo e byç dokonany póêniej, ale przed ukoƒczeniem 1 roku ycia,

10 strona 10 Rozdzia I. 2) sprawdziç prawid owoêç rozwoju konia i stwierdziç brak objawów chorobowych; w przypadku zaistnienia wàtpliwoêci mo na za àdaç Êwiadectwa lekarza weterynarii, 3) wykonaç podstawowe pomiary konia (wysokoêç w k bie, obwód klatki piersiowej, obwód nadp cia) 4) przeprowadziç ocen pokroju wg skali 100-punktowej przyznajàc za: typ do 15 pkt. g ow i szyj do 5 pkt. k od do 15 pkt. koƒczyny przednie do 10 pkt. koƒczyny tylne do 10 pkt. kopyta do 10 pkt. ruch (st p i k us) do 20 pkt. (10+10) wyglàd ogólny do 15 pkt. 5) przy wpisie ogiera sprawdziç wynik próby u ytkowoêci, 6) przy wpisie pokrytych klaczy sprawdziç Êwiadectwo pokrycia/unasienniania klaczy oraz wynik próby u ytkowoêci je eli klacz by a poddawana próbie, 5. Dla konia zakwalifikowanego do ksi gi nale y za o yç kartotek i nadaç numer ksi gi zgodny z wymogami rodowodowymi. Jest to w aêciwy wpis do ksi gi, gdy sà one prowadzone systemem kartotekowym. 6. Przy wype nianiu kartoteki nale y dodatkowo sprawdziç prawid owoêç pochodzenia z danymi w ksi gach dotyczàcych jego rodziców. 7. Kartoteki muszà byç przechowywane w archiwum przez okres 25 lat. 8. Prowadzàcy ksi g wydaje w aêcicielowi: paszport konia, a po wpisaniu konia do ksi gi Êwiadectwo wpisania klaczy do ksi gi lub Êwiadectwo wpisania ogiera do ksi gi. Do dokumentów tych nale y wpisaç numer identyfikacyjny konia oraz opatrzyç je piecz cià. 9. Âwiadectwo wpisania klaczy do ksi gi, Êwiadectwo wpisania ogiera do ksi gi oraz kartotek konia podpisuje i stawia imiennà piecz ç upowa niony przez prowadzàcego ksi g specjalista, który dokona wpisu. 10. W przypadku zniszczenia lub zagubienia wydanych w aêcicielom dokumentów hodowlanych: Êwiadectwo wpisania klaczy do ksi gi, Êwiadectwo wpisania ogiera do ksi gi i paszport konia. Prowadzàcy ksi g mo e wydaç duplikat na pisemny wniosek w aêciciela. Mo na wydaç tylko jeden duplikat Êwiadectwa wpisania konia do ksi gi. Wydanie duplikatu musi byç odnotowane w karcie klaczy lub ogiera. 11. Podstawowym dokumentem stwierdzajàcym pochodzenie konia jest paszport konia, wydawany przez prowadzàcego ksi g na podstawie Âwiadectwa pokrycia /unasienniania klaczy. 12. Od roku 2006 wszystkie ogiery przed wpisaniem do ksi gi muszà mieç potwierdzone pochodzenie na podstawie badaƒ grup krwi lub innych markerów genetycznych, Program hodowli koni rasy ma opolskiej

11 Rozdzia I. strona 11 wykonanych na koszt w aêciciela, w laboratorium wskazanym przez prowadzàcego ksi g. Od w aêciciela ka dego konia wpisanego do ksiàg lub êrebi cia, któremu wystawia si paszport, prowadzàcy ksi g mo e za àdaç potwierdzenia pochodzenia poprzez badanie grup krwi lub innych markerów genetycznych. Koszty badaƒ pokrywa w a- Êciciel konia. W przypadku zgodnoêci pochodzenia prowadzàcy ksi g refunduje w aêcicielowi koszty badaƒ. 13. Nazwa nadana êrebi ciu przy wystawianiu paszportu konia winna zaczynaç si na pierwszà liter nazwy matki, a w przypadku potomstwa klaczy NN na pierwsza liter nazwy ojca. Nazwa mo e byç jedno lub wielocz onowa i mo e zawieraç max 24 znaki, àcznie ze spacjami. 14. Âwiadectwo pokrycia klaczy êród owy dokument hodowlany na pierwszej stronie wype niane jest przez posiadacza ogiera dopuszczonego do rozrodu. 15. Osoba uprawniona, po wykonaniu zabiegu sztucznego unasienniania, wystawia Êwiadectwo unasienniania klaczy i dostarcza je podmiotom wskazanym w dokumencie. 16. Âwiadectwo pokrycia/unasienniania klaczy zatrzymuje si po wydaniu paszportu konia i nale y przechowywaç je przez okres 25 lat. 17. Klacz poddana zabiegowi sztucznego unasienniania musi mieç, przed wyêrebieniem, okreêlonà grup krwi. 18. Przed wydaniem paszportu konia z wpisanym pochodzeniem, êrebi urodzone w wyniku sztucznego unasienniania musi mieç potwierdzone rodzicielstwo poprzez badanie grup krwi lub innych markerów genetycznych. 19. Przy stanowieniu klaczy poza granicami kraju, nale y przy opisie êrebi cia urodzonego w Polsce przedstawiç Êwiadectwo pokrycia/unasienniania klaczy, rodowód wraz z symbolem ksi gi rasowej ogiera oraz dokument stwierdzajàcy dopuszczenie ogiera do rozrodu w kraju, w którym klacz zosta a pokryta. 20. Znajdujàce si na odwrocie Êwiadectwa pokrycia/unasienniania klaczy poêwiadczenie urodzenia êrebi cia wype nia upowa niony przez prowadzàcego ksi g specjalista. 21. èrebi ta urodzone w IV kwartale zalicza si do rocznika roku nast pnego. 7. Kierunki doskonalenia i metody kojarzeń W pracy hodowlanej nad doskonaleniem koni ma opolskich podstawowe znaczenie majà metody stosowanych kojarzeƒ. Powinny one polegaç na kojarzeniach prowadzonych w czystoêci rasy, przy umiarkowanym stosowaniu dolewu ras czystych, ale g ównie w stadninach Skarbu Paƒstwa. Warto jednoczeênie przypomnieç sprawdzony w hodowli koni fakt, e krzy owanie nale y stosowaç w stopniu koniecznym, a chów w czystoêci tak dalece, jak jest to mo liwe.

12 strona 12 Rozdzia I. 8. Metody oceny wartości użytkowej i testy wydajności Bardzo wa nym elementem przy doskonaleniu zdolnoêci pracotwórczych koni sà metody oceny wartoêci u ytkowej i odpowiednie testy wydolnoêci, które umo liwiajà oszacowanie wartoêci hodowlanej wykorzystywanych reproduktorów na podstawie wyników dzielnoêci w asnych osiàgni ç oraz wyników osiàgni ç ich potomstwa. Kryteria selekcji obok wskaêników biometrycznych i pokrojowych, powinny w du ej mierze opieraç si na u ytkowych wynikach prób dzielnoêci. W hodowli koni zosta y doêç dobrze poznane zwiàzki mi dzy cechami u ytkowymi i biometrycznymi u selekcjonowanych zwierzàt. Wiadomo, e niektóre cechy sà skorelowane pozytywnie, inne zaê negatywnie. Selekcja prowadzona w jednym kierunku wp ywa równie na wiele innych cech, które uchodzà naszej uwadze i trudne sà do zbadania. Mo e si zdarzyç, e cechy, na które prowadzona jest selekcja, mogà byç wzgl dem siebie antagonistyczne. W tym przypadku odpowiednià metodà mo e byç selekcjonowanie linii m skich na jednà cech, a linii eƒskich na drugà. Nast pnie mo na przeprowadziç krzy owanie tych linii, przy którym niekiedy wyst puje korzystny efekt heterozji. Przewiduje si 4-o stopniowà selekcj : 1. selekcja êrebiàt i m odych koni w oparciu o wskaêniki biometryczne, eksterier, rozwój, zdrowie; 2. selekcja ogierów i klaczy w wieku 2,5 3 lat oraz kwalifikacja ogierów do ZT, a klaczy na remont stanu matek stadnych; 3. selekcja na podstawie wyników stacjonarnej i polowej oceny w asnych osiàgni ç pracotwórczych uzyskanych w czasie testów wydajnoêci ogierów i klaczy; 4. selekcja na podstawie wyników w asnych ogierów i klaczy uzyskanych w ró nych dyscyplinach sportu konnego. Wymieniony 3. stopieƒ selekcji nale y prowadziç na podstawie wyników prób dzielnoêci ogierów i klaczy. Ogiery w wieku co najmniej 33 miesi cy (docelowo zak ada si 36 miesi cy) sà kierowane do zak adu treningowego, gdzie przechodzà trening i zdajà prób dzielnoêci, której wymagania okreêla program (test 100 dni). 9. Analityczna i prognostyczna część programu Na podstawie analizy cech charakterystycznych dla poszczególnych linii i efektów àczenia linii mi dzy sobà w obr bie stadnin ma opolskich otrzymuje si informacj o wp ywach poszczególnych rodzajów dzia ania genów: addytywnego, dominacyjnego i epistatycznego. Na podstawie wszystkich danych z analitycznej cz Êç programu selekcyjnego otrzymuje si informacj o ogólnym ukierunkowaniu programu hodowlanego odno- Ênie addytywnego dzia ania genów, wykorzystywania efektów àczenia linii (heterozja) oraz wykorzystanie efektów dominacji (prepotencja). Prognostyczna cz Êç programu selekcyjnego zawiera ustalenie gwarantujàce osiàgni cie wysokiej jakoêci ma opolskich koni wierzchowych przy doborze wed ug genotypów i fenotypów. Program hodowli koni rasy ma opolskiej

13 Rozdzia I. strona Wnioski i zalecenia wdrożeniowe Na podstawie opracowanych i zgromadzonych szczegó owych materia ów liczbowych mo na okreêliç nast pujàce uwagi oraz sprecyzowaç wnioski koƒcowe u atwiajàce realizacj zaproponowanych koncepcji hodowlanych: 1. Z uwagi na wybitnie cenne walory u ytkowe koni rasy ma opolskiej, których liczebnoêç stanowi nieznaczny odsetek pog owia krajowego oraz fakt, e zosta y wytworzone w wyniku wielowiekowej twórczej pracy polskich hodowców, koniecznym jest prowadzenie kompleksowej pracy hodowlanej i utrzymywanie tej rasy koni w stadninach paƒstwowych majàcych Êcis à wi ê genetycznà oraz udoskonalajàcy wp yw na prywatnà hodowl terenowà. 2. Pog owie klaczy w stadninach paƒstwowych wynoszàce 200 sztuk stanowi niewielkà populacj i nie powinno byç dalej zmniejszane, poniewa mo e doprowadziç do zbytniego spokrewnienia i utrudnienia prowadzenia selekcji oraz doboru hodowlanego do kojarzeƒ. 3. Prowadziç konsekwentnie program hodowlany opierajàc g ówne kryteria selekcji na u ytkowych wynikach prób dzielnoêci. Ogiery w wieku 3 lat poddawaç ocenie w te- Êcie 100 dni metodà stacjonarnà (wed ug projektu) w zak adzie treningowym, natomiast klacze w wieku 3 4 lat poddawaç ocenie stosownym testem. Ocena poszczególnych cech powinna byç dokonywana w miar mo liwoêci w oparciu o indywidualne pomiary przy u yciu odpowiednich urzàdzeƒ (cechy mierzalne a nie punktowe subiektywne) z uwzgl dnieniem mechaniki ruchu w podstawowych chodach (d ugoêç kroku, czas trwania, szybkoêç) oraz skokach. W pracy hodowlanej dominujàcym powinien byç jednostronnie wierzchowy kierunek u ytkowania koni ma opolskich, co wymaga po o enia g ównego nacisku selekcyjnego na takie cechy jak: skocznoêç (uzdolnienia do pokonywania przeszkód), odwaga i ca y zespó cech psychicznych oraz zrównowa enia nerwowego, dynamika i harmonia ruchu w chodach podstawowych (st p, k us, galop). Zw aszcza intensywnemu doskonaleniu musi podlegaç cecha dynamiki ruchu i d ugoêç kroku oraz predyspozycje do skoków. Nale y konsekwentnie dà yç do okreêlenia i prowadzenia linii i sublinii krajowych koni ma opolskich o uzdolnieniach do skoków gdy przewidywany sam import zasobów genetycznych zagranicznych linii koni skaczàcych (import ogierów improver) z uwagi na stosunkowo niski wspó czynnik odziedziczalnoêci cechy skocznoêci (0,10< h< 0,30) nie b dzie w stanie spowodowaç realnej poprawy tej cechy bez posiadania odpowiednich klaczy stadnych. 4. Dla uzyskania post pu hodowlanego w doskonaleniu cech wierzchowych oraz dla przeciwdzia ania nadmiernemu spokrewnieniu ma ej populacji jakà jest rasa ma opolska, winnien byç stale stosowany dolew krwi, poprzez import ogierów i nasienia. 5. Stadniny paƒstwowe, posiadajàce unikalny o wysokiej jakoêci genetycznej materia zarodowy (swoisty bank genów), nadal muszà odgrywaç wa nà rol w dzia alnoêci

14 strona 14 Rozdzia I. hodowlanej doskonalàc konie rasy ma opolskiej. Hodowla prywatna b dzie mog a doskonaliç swoje pog owie w oparciu o materia produkowany w stadninach paƒstwowych. 11. Zasady oceny efektywności działania programu. 1. Badanie liczby klaczy i ogierów wpisanych do ksi gi oraz porównanie pomiarów biometrycznych klaczy i ogierów (w cyklu trzyletnim). 2. Porównywanie wyników prób dzielnoêci klaczy i ogierów (w cyklu rocznym). 3. Badanie jakoêci potomstwa w celu wnioskowania o wartoêci hodowlanej rodziców (w cyklu rocznym). 4. Dokonywanie inwentaryzacji aktywnego pog owia i sk adanie raportu z dzia ania programu(w cyklu szeêcioletnim). EfektywnoÊç realizacji programu ocenia komisja ksi gi stadnej. Program hodowli koni rasy ma opolskiej

15 Za. 1. Wskaêniki liczbowe pog owia koni wpisanych do ksiàg rasy ma opolskiej strona 15 Zał. 1. Wskaźniki liczbowe pogłowia koni wpisanych do ksiąg rasy małopolskiej Rok Ksi ga g ówna Ksi ga wst pna Klacze Rok Ksi ga g ówna Ogiery wpisane do cz Êci g ównej ksi gi Rok Ksi ga g ówna Ksi ga wst pna Klacze m ode wpisane do ksi gi Rok Ksi ga g ówna Ogiery m ode wpisane do cz Êci g ównej ksi gi Rok Ksi ga g ówna Ksi ga wst pna Opisane klaczki spe niajàce warunki wpisu do ksiàg Rok Ksi ga g ówna Opisane ogierki spe niajàce warunki wpisu do cz Êci g ównej ksi gi Zestawienie powy sze wskazuje na wyraênie malejàcà liczb klaczy wpisanych do ksi gi wst pnej, nieznacznie malejàcà liczb klaczy wpisanych do ksi gi g ównej oraz malejàcà liczb ogierów.

16 strona 16 Za. 1. Wskaêniki liczbowe pog owia koni wpisanych do ksiàg rasy ma opolskiej Program hodowli koni rasy ma opolskiej

17 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej strona 17 Zał. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartości użytkowej Ocena wartoêci u ytkowej obejmuje: 1. Ogiery Wstępna kwalifikacja do hodowli: a) ocena rodowodu pod kàtem wartoêci u ytkowej i hodowlanej przodków, b) wzrost, rozwój, zdrowotnoêç, c) typ, prawid owoêç budowy i ruchu, d) ocena charakteru i temperamentu. Warianty prób użytkowości 1. Program próby dzielności ogierów po stacjonarnym 100-dniowym treningu wierzchowym (ogiery 3 4-letnie) W czasie próby obowiàzuje: w dzid o grube, dwucz Êciowe lub z àcznikiem, dopuszczalne oliwkowe, nachrapnik polski lub kombinowany. Niedopuszczalne stosowanie wytoka i ostróg. Dozwolony palcat do 75 cm i ochraniacze (z wyjàtkiem oceny na p ycie). Zaleca si jednolity strój jeêdêców. I. Ocena w r ku, na p ycie i na trójkàcie w st pie i k usie (wymiary trójkàta 30x30x30 m). Najpierw koƒ prezentowany jest w k usie, nast pnie w pozycji stój, a na koƒcu w st pie. Po indywidualnej ocenie kilku ogierów, wokó trójkàta prezentowana jest w st pie stawka 4 6 konna. Wskazane jest, aby ogiery w stawce by y zbli one rodowodowo. II. Skoki luzem na kombinacji: po wyjêciu z zakr tu wskazówka (dràg) 2,5 m krzy ak 5,8 6,5 m krzy ak 5,8 6,5 m doublebarre 70 cm podnoszony maksymalnie do 130 cm (o wysokoêci decyduje kierownik ZT, w porozumieniu z komisjà). W uzasadnionych przypadkach kierownik ZT, w porozumieniu z komisjà, mo e podjàç decyzj o dodaniu wskazówek w kombinacji (tzw. ptaszki sà niedopuszczalne). III. Ocena pod jeêdêcem pokaz koni w zast pie (do 5 koni) : a) k us roboczy wokó uje d alni, zmiana kierunku k usem o wyd u onym wykroku

18 strona 18 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej b) galop roboczy zagalopowanie w naro niku, wokó uje d alni, dwa ko a, zmiana kó, zmiana kierunku z przejêciem do k usa, zagalopowanie w naro niku, dwa ko a) c) st p poêredni wokó uje d alni, zmiana kierunku st pem swobodnym, na d ugiej wodzy. IV.Skoki pod jeêdêcem na kombinacji: po wyjêciu z zakr tu wskazówka (dràg) 2,5 m krzy ak 5,8 6,5 m krzy- ak 5,8 7,0 m doublebarre 70 cm, który po ka dym udanym skoku mo e byç podniesiony o ok. 10 cm, maksymalnie do 110 cm (o wysokoêci decyduje kierownik ZT w porozumieniu z komisjà). W uzasadnionych przypadkach kierownik ZT, w porozumieniu z komisjà, mo e podjàç decyzj o dodaniu wskazówek w kombinacji. V. Próba wytrzyma oêci galop w pó siadzie w tempie 350 m/min. 5 minut VI. JezdnoÊç* i przydatnoêç do skoków (jeêdziec testowy) oceniana jest na nast pujàcej kombinacji: dràg 2,5 m krzy ak 16,5 18 m doublebarre (o wysokoêci decyduje obcy jeêdziec w porozumieniu z kierownikiem ZT). W uzasadnionych przypadkach obcy jeêdziec, w porozumieniu z kierownikiem ZT, mo e podjàç decyzj o dodaniu wskazówek w kombinacji. Dopuszczalna jest dodatkowa przeszkoda rozpr eniowa stacjonata ze wskazówkà na k us. VII. JezdnoÊç* i przydatnoêç do uje d enia (jeêdziec testowy) 1) k us roboczy wokó uje d alni, zmiana kierunku k usem o wyd u onym wykroku 2) w galopie roboczym zagalopowanie w naro niku, wokó uje d alni, dwa ko- a, zmiana kó, zmiana kierunku z przejêciem do k usa, zagalopowanie w naro niku, dwa ko a 3) st p poêredni wokó uje d alni, zmiana kierunku st pem swobodnym, na d ugiej wodzy, zatrzymanie, nieruchomoêç, ruszenie jezdnoêç* nale y rozumieç, jako ch ç wspó pracy z jeêdêcem, poddawanie si woli jeêdêca, podatnoêç na pomoce, mi kkoêç noszenia oraz samopoczucie jeêdêca podczas jazdy. Ocenie podlega 14 elementów (cech) według poniższego schematu: Ocena komisji (z dokładnością do 0,5 pkt.): skoki luzem maks. 10 pkt. ch ç do skoku atwoêç skoku praca przodu praca zadu praca krzy a i szyi Program hodowli koni rasy ma opolskiej

19 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej strona 19 skoki pod jeêdêcem maks. 10 pkt. praca w st pie maks. 10 pkt. praca w k usie maks. 10 pkt. praca w galopie maks. 10 pkt. ch ç do skoku atwoêç skoku praca przodu praca zadu praca krzy a i szyi energia d ugoêç wykroku regularnoêç rozluênienie energia d ugoêç wykroku regularnoêç rozluênienie energia regularnoêç lekkoêç przodu zaanga owanie zadu rozluênienie Ocena kierownika ZT (z dokładnością do 0,5 pkt) przydatnoêç do treningu maks. 10 pkt. charakter** maks. 10 pkt. temperament*** maks. 10 pkt. skoki luzem maks. 10 pkt. skoki pod jeêdêcem maks. 10 pkt. praca uje d eniowa praca skokowa ch ç do skoku atwoêç skoku praca przodu praca zadu praca krzy a i szyi ch ç do skoku atwoêç skoku praca przodu praca zadu praca krzy a i szyi

20 strona 20 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej praca w st pie maks. 10 pkt. praca w k usie maks. 10 pkt. energia d ugoêç wykroku regularnoêç rozluênienie energia d ugoêç wykroku regularnoêç rozluênienie praca w galopie maks. 10 pkt. energia regularnoêç lekkoêç przodu zaanga owanie zadu rozluênienie ** Charakter jest to zespó cech psychicznych, w aêciwych danemu koniowi, które przejawiajà si w jego Êwiadomym dzia aniu. Wyrazem charakteru konia jest równie jego stosunek do innych koni oraz ludzi. W populacji mo na wyró niç mi dzy innymi: konie agodne lub gwa towne, atwe lub trudne w obs udze, szczere lub fa szywe, odwa ne lub tchórzliwe, przyjazne lub z oêliwe. Powa nymi wadami charakteru z punktu widzenia u ytkowoêci jest brak ambicji i woli walki u koni sportowych. ***Temperament jest to usposobienie konia wyra ajàce si w jego reakcjach psychonerwowych na wydarzenia Êwiata zewn trznego. Reakcje te mogà mieç ró ne nat - enie, szybkoêç i ró ny czas trwania. Dlatego te mo na rozró niç kilka typów temperamentu, bioràc pod uwag atwoêç reakcji pobudzania i hamowania na czynniki zewn trzne. Z punktu widzenia cz stych kontaktów z cz owiekiem najlepiej, aby koƒ charakteryzowa si zrównowa onym temperamentem. Ocena jeźdźców testowych (obcy jeźdźcy, z dokładnością do 0,5 pkt) jezdnoêç maks. 10 pkt. przydatnoêç do uje d enia maks. 10 pkt. przydatnoêç do skoków maks. 10 pkt. Na wynik próby stacyjnej sk adajà si : oceny komisji, kierownika ZT i Êrednia z ocen dwóch jeêdêców testowych za cech jezdnoêç. Sumarycznymi miernikami wartoêci u ytkowej ogiera sà obliczane indeksy wartoêci u ytkowej ogólny, uje d eniowy i skokowy. Program hodowli koni rasy ma opolskiej

21 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej strona 21 Indeks wartości użytkowej dla ogierów po treningu 100-dniowym Arkusz oceny ogiera zawiera 14 cech u ytkowych (elementów oceny) z podanymi wagami (ocena znaczenia hodowlanego) w procentach. Ka dy z elementów próby (cecha) oceniany jest w skali od 1 do 10 punktów. Ostateczny wynik próby dzielnoêci podawany jest w formie indeksu ogólnego. Od roku 2004 wprowadzono dwa indeksy pomocnicze: uje d eniowy i skokowy. 10 wybitny 9 bardzo dobry 8 dobry 7 dosyç dobry 6 zadawalajàcy 5 dostateczny 4 niedostateczny 3 prawie z y 2 z y 1 bardzo z y Indeks wartoêci u ytkowej jest sumarycznà ocenà wartoêci u ytkowej ogiera obliczonà na podstawie liczby punktów uzyskanych za poszczególne cechy, z uwzgl dnieniem ich zmiennoêci i znaczenia hodowlanego. Indeks ogólny oblicza się według wzoru: IWU = b 1 (C 1 x 1 ) + b 2 (C 2 x 2 ) b 14 (C 14 x 14 ) gdzie: IWU indeks wartoêci u ytkowej b waga indeksowa cechy (b 1, b 2,..., b 14 ) C wartoêç (w punktach) cechy (C 1, C 2,..., C 14 ) x Êrednia arytmetyczna ocen cech dla wszystkich ogierów przechodzàcych prób w danym zak adzie (x 1, x 2,..., x 14 ) Wagę indeksową cechy oblicza się według wzoru: RWC 20 b= x ScS iwu gdzie: b waga indeksowa cechy RWC relatywna waga cechy podana dla ka dej cechy w arkuszu oceny ogiera Sc odchylenie standardowe cechy obj tej ocenà, obliczone na podstawie wyników prób dzielnoêci roku poprzedniego S iwu odchylenie standardowe indeksu

22 strona 22 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej Standaryzacja indeksu: Ârednia wartoêç indeksu wynosi 100 punktów (stàd we wzorze indeksu na poczàtku wyst puje liczba 100, do której dodaje si wyniki, jakie uzyska dany ogier za poszczególne oceniane cechy). Za o one odchylenie standardowe indeksu wynosi 20 punktów. Cecha Indeks ogólny Waga cechy w indeksie Indeks uje d eniowy Indeks skokowy Ocena komisji Skoki luzem 10 8 Skoki pod jeêdêcem Praca w st pie 8 9 Praca w k usie 6 7 Praca w galopie Ocena kierownika zak adu treningowego PrzydatnoÊç do treningu Charakter Temperament Skoki luzem 7,5 8 Skoki pod jeêdêcem 7,5 15 Praca w st pie 4 9 Praca w k usie 3 7 Praca w galopie Ocena jeêdêców testowych (obcy jeêdziec) JezdnoÊç PrzydatnoÊç do uje d enia 25 PrzydatnoÊç do skoków 25 Razem Ocena ogierów na podstawie wyliczonej wartości indeksu wartości użytkowej punktów i wi cej ocena wybitna punktów ocena bardzo dobra punktów ocena dobra punktów ocena dostateczna 5. poni ej 80 punktów ocena niedostateczna Program hodowli koni rasy ma opolskiej

23 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej strona Program Próby Dzielności Ogierów po stacjonarnym 100-dniowym treningu zaprzęgowo-wierzchowym (ogiery 3 4-letnie) W czasie próby obowiàzuje: w dzid o grube, dwucz Êciowe lub z àcznikiem, dopuszczalne oliwkowe, nachrapnik polski lub kombinowany. Niedopuszczalne jest stosowanie wytoka i ostróg u jeêdêca. Dozwolony jest palcat do 75 cm i ochraniacze (z wyjàtkiem oceny na p ycie). Zaleca si jednolity strój jeêdêców. A. Próba wierzchowa (przeprowadzana po 35 dniach treningu) Ocena pod jeêdêcem pokaz koni w zast pie (do 5 koni): 1) k us roboczy wokó uje d alni, zmiana kierunku k usem o wyd u onym wykroku, 2) galop roboczy zagalopowanie w naro niku, wokó uje d alni, dwa ko a, zmiana kó, zmiana kierunku z przejêciem do k usa, zagalopowanie w naro niku, dwa ko a, 3) st p poêredni wokó uje d alni, zmiana kierunku st pem na d ugiej wodzy. B. Próba zaprzęgowa (przeprowadzana po 65 dniach treningu) I. Ocena w r ku, na p ycie i na trójkàcie w st pie i k usie (wymiary trójkàta 30x30x30 m). Najpierw koƒ prezentowany jest w k usie, nast pnie w pozycji stój, a na koƒcu w st pie. Po indywidualnej ocenie kilku ogierów, wokó trójkàta prezentowana jest w st pie stawka 4 6 konna. Wskazane jest, aby ogiery w stawce by y tej samej rasy i zbli one rodowodowo. II. Ocena na czworoboku Przeprowadzana w pojeêdzie obowiàzujàcym w dyscyplinie powo enia zaprz gami jednokonnymi, wg nast pujàcego programu: 1. A wjazd k usem roboczym C w lewo 2. CC ko o w lewo o Êrednicy m 3. HXF zmiana kierunku k usem o wyd u onym wykroku 4. FA k us roboczy AA ko o w prawo o Êrednicy m 5. KXM zmiana kierunku k usem o wyd u onym wykroku 6. MC przejêcie do st pa poêredniego 7. CH st p poêredni 8. HXF zmiana kierunku st pem swobodnym o wyd u onym wykroku 9. FAK st p poêredni 10. KXM zmiana kierunku st pem swobodnym o wyd u onym wykroku

24 strona 24 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej 11. MC st p poêredni 12. C stój nieruchomoêç 5", ruszyç st pem poêrednim 13. H ruszyç k usem roboczym opuêciç czworobok w A III. Próba wytrzyma oêci Przeprowadzana na terenie p askim, w bryczkach maratonowych o ci arze 600 kg (z powo àcym i luzakiem). K us na dystansie 5 km, tempo 15 km/godz., norma czasu 20 min. Za ka de rozpocz te 14 sek. powy ej normy czasu 1 pkt. karny. Przekroczenie czasu 21 min. 56 sek. dyskwalifikacja. BezpoÊrednio po zakoƒczeniu k usa st p na dystansie 0,5 km, tempo 6 km/godz., norma czasu 5 min. Za ka de rozpocz te 6 sek. powy ej normy czasu 1 pkt. karny. Przekroczenie czasu 5 min. 54 sek. dyskwalifikacja. IV. Próba uciàgu Przeprowadzana po zakoƒczeniu próby wytrzyma oêci, w wozie o ogumionych ko ach o àcznym ci arze o 25% wi kszym od ci aru konia, na grz dzie piaskowej o d ugoêci 20 m, szerokoêci 3 5 m, g bokoêci piasku 20 cm. Po ka dym przejeêdzie grz da piaskowa jest bronowana, a po przejeêdzie 5 koni kultywatorowana. Próba odbywa si w st pie, na ok. 10 m przed grz dà zatrzymanie, stanie w pozycji stój minimum 5 sekund, nast pnie ruszyç st pem, przejazd st pem przez grz d, ok. 10 m za grz dà zatrzymanie, stanie w pozycji stój minimum 5 sekund i ruszenie st pem. V. Badanie t tna i oddechów. 30 min po zakoƒczeniu próby uciàgu lekarz weterynarii bada t tna i oddechy, porównujàc wyniki ze Êrednimi wartoêciami spoczynkowymi t tna i oddechów Oceny dokonuje komisja. Ponadto dodawane sà punkty oceny kierownika ZT. Ocenie podlega 20 elementów (cech) według poniższego schematu: Ocena komisji (z dokładnością do 0,5 pkt.): praca w st pie pod siod em maks. 10 pkt. praca w k usie pod siod em maks. 10 pkt. energia d ugoêç wykroku regularnoêç rozluênienie energia d ugoêç wykroku regularnoêç rozluênienie Program hodowli koni rasy ma opolskiej

25 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej strona 25 praca w galopie pod siod em maks. 10 pkt. praca w st pie w zaprz gu maks. 10 pkt. (na czworoboku) energia regularnoêç lekkoêç przodu zaanga owanie zadu rozluênienie przyj cie w dzid a w o enie w uprzà praca przednich i tylnych koƒczyn praca w k usie w zaprz gu maks. 10 pkt. (na czworoboku) przyj cie w dzid a w o enie w uprzà praca przednich i tylnych koƒczyn pos uszeƒstwo w pracy zaprz gowej maks. 10 pkt. (na czworoboku) próba wytrzyma oêci w k usie maks. 10 pkt. próba wytrzyma oêci w st pie maks. 10 pkt. pos uszeƒstwo w pracy zaprz gowej maks. 10 pkt sposób zatrzymania i ruszania (na grz dzie piaskowej) (trzymanie si linii prostej i p ynnoêç), zachowanie w czasie stania t tna i oddechy maks. 10 pkt. RÓ NICE PUNKTY RÓ NICE PUNKTY RAZEM ODDECHÓW UDERZE do 5 5 do do 10 4 do do 15 3 do do 20 2 do do 25 1 do powy ej 25 0 powy ej Ocena kierownika ZT (z dokładnością do 0,5 pkt.) przydatnoêç do treningu maks. 10 pkt. charakter maks. 10 pkt. temperament maks. 10 pkt. praca wierzchowa praca zaprz gowa

26 strona 26 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej praca w st pie pod siod em maks. 10 pkt. praca w k usie pod siod em maks. 10 pkt. energia d ugoêç wykroku regularnoêç rozluênienie energia d ugoêç wykroku regularnoêç rozluênienie praca w galopie pod siod em maks. 10 pkt. praca w st pie w zaprz gu maks. 10 pkt. praca w k usie w zaprz gu maks. 10 pkt. energia lekkoêç przodu zaanga owanie zadu regularnoêç rozluênienie przyj cie w dzid a w o enie w uprzà praca przednich i tylnych koƒczyn przyj cie w dzid a w o enie w uprzà praca przednich i tylnych koƒczyn pos uszeƒstwo w pracy zaprz gowej maks. 10 pkt. praca na lon y, przyj cie szorów, oprz ganie, praca w dalszym treningu pos uszeƒstwo w pracy zaprz gowej maks. 10 pkt. sposób zatrzymania i ruszania (na grz dzie piaskowej) (trzymanie si linii prostej i p ynnoêç), zachowanie w czasie stania Indeks wartości użytkowej dla ogierów po treningu 100-dniowym Arkusz oceny ogiera zawiera 20 cech u ytkowych (elementów oceny) z podanymi wagami (ocena znaczenia hodowlanego) w procentach. Ka dy z elementów próby (cecha) oceniany jest w skali od 1 do 10 punktów. 10 wybitny 9 bardzo dobry Program hodowli koni rasy ma opolskiej

27 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej strona 27 8 dobry 7 dosyç dobry 6 zadawalajàcy 5 dostateczny 4 niedostateczny 3 prawie z y 2 z y 1 bardzo z y Indeks wartoêci u ytkowej jest sumarycznà ocenà wartoêci u ytkowej ogiera obliczany na podstawie punktów uzyskanych za poszczególne cechy z uwzgl dnieniem ich zmiennoêci oraz znaczenia hodowlanego. Indeks oblicza się według wzoru: IWU = b 1 (C 1 x 1 ) + b 2 (C 2 x 2 ) b 20 (C 20 x 20 ) gdzie: IWU indeks wartoêci u ytkowej b waga indeksowa cechy (b 1, b 2,..., b 20 ) C wartoêç (w punktach) cechy (C 1, C 2,..., C 20 ) x Êrednia arytmetyczna ocen cech dla wszystkich ogierów przechodzàcych prób w danym Zak adzie (x 1, x 2,..., x 20 ) Wagę indeksową cechy oblicza się według wzoru: b= RWC 20 x ScS iwu gdzie: b waga indeksowa cechy RWC relatywna waga cechy podana dla ka dej cechy w arkuszu oceny ogiera Sc odchylenie standardowe cechy obj tej ocenà, S iwu odchylenie standardowe indeksu Standaryzacja indeksu: Przyjmuje si, e Êrednia wartoêç indeksu wynosi 100 punktów (stàd we wzorze indeksu na poczàtku wyst puje liczba 100, do której dodaje si wyniki, jakie uzyska dany ogier za poszczególne oceniane cechy). Za o one odchylenie standardowe indeksu wynosi 20 punktów

28 strona 28 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej Indeksy wagi cech w procentach L.p. Cecha Liczba punktów Waga cechy Ocena komisji 1. Praca w st pie pod siod em % 2. Praca w k usie pod siod em % 3. Praca w galopie pod siod em % 4. Praca w st pie w zaprz gu % 5. Praca w k usie w zaprz gu % 6. Pos uszeƒstwo w pracy zaprz gowej (czworobok) % 7. Próba wytrzyma oêci w k usie % 8. Próba wytrzyma oêci w st pie % 9. Pos uszeƒstwo w pracy zaprz gowej (grz da) % 10. T tna i oddechy % Ocena kierownika zak adu treningowego 11. PrzydatnoÊç do treningu % 12. Charakter % 13. Temperament % 14. Praca w st pie pod siod em % 15. Praca w k usie pod siod em % 16. Praca w galopie pod siod em % 17. Praca w st pie w zaprz gu % 18. Praca w k usie w zaprz gu % 19. Pos uszeƒstwo w pracy zaprz gowej % 20. Pos uszeƒstwo w pracy zaprz gowej (grz da) % Razem 100% Ocena ogierów na podstawie wyliczonej wartości indeksu wartości użytkowej punktów i wi cej ocena wybitna punktów ocena bardzo dobra punktów ocena dobra punktów ocena dostateczna 5. poni ej 80 punktów ocena niedostateczna Informacje dodatkowe dotyczące prób dzielności 1. Sprawdzanie stopnia zaje d enia ogiera przed zakwalifikowaniem do ZT powinno odbywaç si w obecnoêci kierownika ZT oraz co najmniej jednego z cz onków Komisji Kwalifikacyjnej. Program hodowli koni rasy ma opolskiej

29 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej strona Podczas testu ogiery powinny byç przyprowadzane na hal i tam dosiadane, równie zsiadanie po zakoƒczonej próbie dzielnoêci winno odbywaç si na hali. Konie powinny byç wyprowadzane z hali w r ku (najlepiej, aby by y za ka dym razem ustawiane w rz dzie). 3. Ka dy ogier zakwalifikowany do ZT powinien posiadaç tzw. kart zdrowia ogiera, którà uzupe nionà w aêciciel ogiera przekazuje do ZT. Nast pnie karta ta jest prowadzona przez lekarza weterynarii danego ZT. Na karcie tej podawane sà informacje dotyczàce stanu zdrowia ogiera na wejêciu do ZT oraz wszelkie informacje dotyczàce stanu zdrowia ogiera w trakcie treningu, przyczyn jego pauzowania, rozczyszczania kopyt oraz jest odnotowywany ka dy zabieg weterynaryjny, któremu koƒ zosta poddany. Po zakoƒczonej próbie karty te podpisane przez kierownika ZT i odpowiedzialnego lekarza weterynarii, winny byç przekazywane do biura PZHK. Na proêb w aêciciela kopia karty ogiera b dzie mu udost pniana. 4. W przypadku gdy ogier zosta zakwalifikowany i odby 100-dniowy trening, ale nie przystàpi do próby, w aêciciel mo e ubiegaç si o ponowne dopuszczenie ogiera do treningu w kolejnym terminie (pod warunkiem, e ogier nie przekroczy 4 lat). Najpóêniej na miesiàc przed terminem nast pnego naboru do Zak adu Treningowego, w aêciciel zwraca si z pisemnà proêbà do odpowiedniej Komisji Ksi gi Stadnej o dopuszczenie ogiera do treningu. Ogier musi byç ponownie przedstawiony Komisji Kwalifikacyjnej. Ogier taki, podobnie jak wszystkie ogiery przedstawiane do kwalifikacji, powinien posiadaç zaêwiadczenie lekarza powiatowego o stanie zdrowia, szczepienie przeciwko grypie oraz byç zbadanym przez lekarza weterynarii w ZT przed dopuszczeniem do kwalifikacji. 5. Kierownik ZT musi poinformowaç w aêciciela o wy àczeniu ogiera z treningu i przed- o yç mu orzeczenie lekarza ZT po zakoƒczeniu leczenia. W przypadku, gdy ogier mia przerw w treningu, o jego kontynuacji decyduje w aêciciel ogiera po konsultacji z kierownikiem ZT i lekarzem weterynarii odpowiedzialnym za dany ZT. 6. Ogier, który nie zda próby, nie ma prawa ubiegaç si o ponowne dopuszczenie do treningu 100-dniowego. 7. Przy podejrzeniu o dychawic Êwiszczàcà, kierownik ZT informuje o powy szym fakcie w aêciciela, a tak e powiadamia go o terminie badania endoskopowego. Badanie to dokonywanie jest przez lekarza upowa nionego przez PZHK. Koszty badania ponosi w aêciciel. W karcie ogiera odnotowywany jest wynik tego badania. 8. Jeden z cz onków komisji uznajàcej ogiery obecny na teêcie po ówkowym, przedstawia PZHK szczegó owy raport, w którym charakteryzuje ka dego ogiera prezentowanego podczas tego sprawdzianu. Uwagi te winny dotyczyç: kondycji, skoków luzem, oceny chodów podstawowych i podstawowego wyszkolenia, które mo na oceniç na podstawie jazdy w zast pach. Ka dy w aêciciel mo e poprosiç o kopi raportu z charakterystykà jego ogiera (orygina zostaje w biurze PZHK). Raport nie jest podawany w formie ocen tylko w postaci opisu s ownego.

30 strona 30 Za. 2. Zakres i sposób prowadzenia oceny wartoêci u ytkowej 9. Ogiery sprowadzone z zagranicy, które uczestniczà w 100-dniowym treningu w Polsce, aby zostaç wpisane do polskiej ksi gi stadnej muszà ukoƒczyç prób dzielnoêci z wynikiem minimum 100 punktów wartoêci indeksu ogólnego albo min. 95 pkt. indeksu ogólnego, je eli jeden z dwu indeksów, uje d eniowy lub skokowy, b dzie wynosi min.120 punktów. Ogiery, które nie by y poddane próbie 100-dniowej lub jej nie zda y, mogà uzyskaç wpis do ksi gi po zdaniu jednej z poni szych prób alternatywnych. 3. Wyniki w Mistrzostwach Polski Młodych Koni Ujeżdzenie 4-letnie: zaj cie miejsc 1 5 (po odj ciu punktów za ocen na p ycie) 5 i 6-letnie: zaj cie miejsc 1 5 Skoki 4-letnie: zaj cie miejsc 1 8 (po odj ciu punktów za ocen na p ycie) 5 i 6-letnie: zaj cie miejsc 1 8 WKKW 4-letnie: zaj cie miejsc 1 6 (po odj ciu punktów za ocen na p ycie) ale wynik mo e byç tylko do 30% gorszy od zwyci zcy 5 i 6-letnie: zaj cie miejsc 1 6 ale wynik mo e byç tylko do 30% gorszy od zwyci zcy Powożenie Zaprzęgami Jednokonnymi 4-letnie: zaj cie miejsc 1 4 (po odj ciu punktów za ocen na p ycie) ale wynik mo e byç tylko do 25% gorszy od zwyci zcy 5 i 6-letnie: zaj cie miejsc 1 4 ale wynik mo e byç tylko do 25% gorszy od zwyci zcy Powy sze normy dotyczà równie ogierów sprowadzonych z zagranicy, startujàcych w zawodach dodatkowych rozgrywanych podczas Mistrzostw Polski M odych Koni (MPMK), których w aêciciele chcà wnioskowaç o ich wpis do ksi gi. Program hodowli koni rasy ma opolskiej