Wymagania edukacyjne dla przedmiotu CHEMIA po klasie pierwszej III etapu edukacji

Transkrypt

1 Wymagania edukacyjne dla przedmiotu CHEMIA po klasie pierwszej III etapu edukacji podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP) Substancje proste i ich przemiany zalicza chemię do nauk przyrodniczych wyjaśnia, czym się zajmuje chemia omawia podział chemii na organiczną i nieorganiczną wyjaśnia, dlaczego chemia jest nauką przydatną ludziom stosuje zasady bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni chemicznej nazywa wybrane elementy szkła i sprzętu laboratoryjnego oraz określa ich przeznaczenie wyjaśnia, czym ciało fizyczne różni się od substancji odróżnia właściwości fizyczne od chemicznych opisuje właściwości substancji, będących głównymi składnikami produktów stosowanych na co dzień wyjaśnia, na czym polega zmiana stanu skupienia na przykładzie wody przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość, objętość definiuje zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych w otoczeniu człowieka opisuje różnicę w przebiegu między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną definiuje mieszaninę substancji opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych podaje przykłady mieszanin opisuje proste metody rozdzielania mieszanin na składniki sporządza mieszaninę planuje rozdzielanie mieszanin definiuje pierwiastek chemiczny i związek chemiczny podaje przykłady związków chemicznych wyjaśnia potrzebę wprowadzenia symboliki chemicznej posługuje się symbolami chemicznymi pierwiastków (H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al., Pb, Sn, Ag, Hg) rozpoznaje pierwiastki i związki chemiczne dzieli pierwiastki chemiczne na metale i niemetale podaje przykłady pierwiastków chemicznych (metali i niemetali) wyjaśnia, na czym polega korozja, rdzewienie definiuje stopy podaje różnice we właściwościach między stopami a metalami, z których te stopy powstały opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych podaje przykłady mieszanin i związków chemicznych podaje zastosowania wybranych elementów sprzętu i szkła laboratoryjnego identyfikuje substancje na podstawie podanych właściwości opisuje pomiar gęstości projektuje doświadczenia ilustrujące reakcję chemiczną i formułuje wnioski zapisuje obserwacje i formułuje wnioski do doświadczenia wskazuje wśród podanych przykładów reakcję chemiczną i zjawisko fizyczne wskazuje wśród podanych przykładów mieszaninę jednorodną i mieszaninę niejednorodną wskazuje różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają jej rozdzielenie podaje sposób rozdzielenia wskazanej mieszaniny wyjaśnia, na czym polega destylacja opisuje metodę chromatografii wyszukuje podane pierwiastki w układzie okresowym pierwiastków chemicznych wyjaśnia różnicę między pierwiastkiem chemicznym a związkiem chemicznym odróżnia metale od niemetali na podstawie właściwości proponuje sposoby zabezpieczenia produktów zawierających żelazo przed rdzewieniem wyjaśnia, dlaczego częściej używa się stopów metali niż metali czystych wskazuje wśród różnych substancji mieszaninę i związek chemiczny wyjaśnia różnicę między mieszaniną a związkiem chemicznym 1

2 Powietrze opisuje skład i właściwości powietrza wymienia stałe i zmienne składniki powietrza omawia znaczenie powietrza oblicza przybliżoną objętość tlenu i azotu, np. w sali lekcyjnej opisuje właściwości fizyczne i chemiczne tlenu opisuje sposób identyfikowania tlenu opisuje, na czym polega reakcja analizy definiuje substrat i produkt reakcji chemicznej wskazuje substraty i produkty reakcji chemicznej opisuje otrzymywanie tlenu wymienia zastosowania tlenu wyjaśnia, co to są tlenki i jak się one dzielą wyjaśnia, na czym polega reakcja syntezy wskazuje w zapisie słownym przebiegu reakcji chemicznej substraty i produkty, pierwiastki i związki chemiczne wymienia zastosowania tlenków: wapnia, żelaza, glinu opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu opisuje obieg azotu w przyrodzie wymienia zastosowania azotu opisuje właściwości fizyczne i chemiczne gazów szlachetnych wymienia zastosowania gazów szlachetnych opisuje właściwości fizyczne i chemiczne tlenku węgla(iv) wyjaśnia, na czym polega reakcja wymiany definiuje reakcję charakterystyczną omawia sposób otrzymywania tlenku węgla(iv) na przykładzie reakcji węgla z tlenem opisuje obieg tlenu i tlenku węgla(iv) w przyrodzie wymienia zastosowania tlenku węgla(iv) podaje, że woda jest związkiem chemicznym wodoru i tlenu wymienia właściwości wody omawia obieg wody w przyrodzie definiuje pojęcie: higroskopijność wyjaśnia, jak zachowują się substancje higroskopijne opisuje rolę wody i pary wodnej w przyrodzie wymienia podstawowe źródła i rodzaje zanieczyszczeń powietrza oraz skutki zanieczyszczenia powietrza podaje przykłady substancji szkodliwych dla środowiska wyjaśnia, co to jest efekt cieplarniany opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej i kwaśnych opadów podaje, w jaki sposób otrzymuje się wodór (w reakcji kwasu solnego z metalem) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne wodoru opisuje sposób identyfikowania wodoru wymienia zastosowania wodoru wymienia niektóre efekty towarzyszące reakcjom chemicznym definiuje reakcje egzo- i endoenergetyczne wyjaśnia, na czym polegają reakcje: syntezy, analizy, wymiany określa typy reakcji chemicznych wyjaśnia, na czym polegają utlenianie, redukcja definiuje utleniacz i reduktor wyjaśnia, które składniki powietrza są stałe, a które zmienne bada skład powietrza wykonuje obliczenia związane z zawartością procentową poszczególnych składników w powietrzu opisuje doświadczenie wykonywane na lekcji określa rolę tlenu w życiu organizmów projektuje doświadczenie o podanym tytule (rysuje schemat, zapisuje obserwacje i wnioski) przewiduje wyniki niektórych doświadczeń na podstawie zdobytej wiedzy zapisuje słownie przebieg reakcji chemicznej planuje doświadczenie badające właściwości azotu wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemiczne wykrywa obecność tlenku węgla(iv) otrzymuje tlenek węgla(iv) w reakcji węglanu wapnia z kwasem solnym uzasadnia, na podstawie reakcji magnezu z tlenkiem węgla(iv), że tlenek węgla(iv) jest związkiem chemicznym węgla i tlenu planuje doświadczenie umożliwiające wykrycie obecności tlenku węgla(iv) w powietrzu wydychanym z płuc opisuje właściwości tlenku węgla(ii) wyjaśnia znaczenie procesu fotosyntezy w życiu człowieka wykazuje obecność pary wodnej w powietrzu uzasadnia, na podstawie reakcji magnezu z parą wodną, że woda jest związkiem chemicznym tlenu i wodoru wyjaśnia przyczyny powstawania kwaśnych opadów określa zagrożenia wynikające z efektu cieplarnianego, dziury ozonowej i kwaśnych opadów proponuje sposoby zapobiegania powiększaniu się dziury ozonowej i ograniczenia czynników powodujących powstawanie kwaśnych opadów planuje postępowanie umożliwiające ochronę powietrza przed zanieczyszczeniami wykazuje zależność między rozwojem cywilizacji a występowaniem zagrożeń, np. podaje przykład dziedziny życia, której rozwój powoduje negatywne skutki dla środowiska przyrodniczego (D omawia sposoby otrzymywania wodoru podaje przykłady reakcji egzo- i endoenergetycznych zapisuje słownie przebieg różnych rodzajów reakcji chemicznych podaje przykłady różnych typów reakcji chemicznych wskazuje w podanym zapisie słownym równania reakcji chemicznej procesy utleniania, redukcji oraz utleniacz, reduktor 2

3 zaznacza w zapisie słownym przebiegu reakcji chemicznej procesy utleniania i redukcji podaje przykłady reakcji utleniania-redukcji w swoim otoczeniu; motywuje swój wybór Atom i jego budowa definiuje pojęcie materia opisuje ziarnistą budowę materii definiuje atom i cząsteczkę wyjaśnia, czym atom różni się od cząsteczki omawia poglądy na temat budowy materii wyjaśnia, na czym polega zjawisko dyfuzji podaje założenia teorii atomistyczno-cząsteczkowej budowy materii omawia skalę wielkości atomów i ich mas definiuje pojęcia jednostka masy atomowej, masa atomowa, masa cząsteczkowa oblicza masę cząsteczkową prostych związków chemicznych opisuje i charakteryzuje skład atomu pierwiastka chemicznego (jądro: protony i neutrony, elektrony) definiuje pojęcie elektrony walencyjne wyjaśnia, co to jest liczba atomowa, liczba masowa ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego, gdy znane są liczby atomowa i masowa definiuje pojęcie izotop wymienia rodzaje izotopów wyjaśnia różnice w budowie atomów miedzy poszczególnymi izotopami wodoru wymienia zastosowania izotopów definiuje pojęcie promieniotwórczość wyjaśnia, na czym polega promieniotwórczość naturalna, a na czym promieniotwórczość sztuczna definiuje pojęcie reakcja łańcuchowa wymienia ważniejsze zagrożenia związane z promieniotwórczością wyjaśnia pojęcie okres półtrwania (okres połowicznego zaniku) planuje doświadczenie potwierdzające ziarnistość budowy materii wyjaśnia różnice między pierwiastkiem a związkiem chemicznym na podstawie założeń atomistycznocząsteczkowej teorii budowy materii opisuje historię odkrycia budowy atomu oblicza masy cząsteczkowe związków chemicznych oblicza maksymalną liczbę elektronów na powłokach zapisuje konfiguracje elektronowe rysuje modele atomów definiuje pojęcie masy atomowej jako średniej masy atomów danego pierwiastka chemicznego z uwzględnieniem jego składu izotopowego oblicza zawartość procentową izotopów w pierwiastku chemicznym rozwiązuje zadania z pojęciami okres półtrwania i średnia masa atomowa charakteryzuje rodzaje promieniowania wyjaśnia, na czym polegają przemiany: α, β, γ wyjaśnia prawo okresowości opisuje historię przyporządkowania pierwiastków chemicznych korzysta swobodnie z informacji zawartych w układzie okresowym pierwiastków chemicznych podaje rozmieszczenie elektronów na powłokach elektronowych Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe Propozycje norm ocen dla testu dwustopniowego (P + PP) Poziom wymagań Ocena Opis wymagań podstawowe (P) niedostateczna uczeń nie opanował nawet połowy wymagań podstawowych (najbardziej elementarnych) dopuszczająca uczeń opanował większą część wymagań podstawowych dostateczna uczeń opanował wymagania podstawowe ponadpodstawowe (PP) dobra uczeń opanował wymagania podstawowe i większą część wymagań ponadpodstawowych bardzo dobra uczeń opanował wszystkie wymagania podstawowe i ponadpodstawowe 3

4 Wymagania edukacyjne dla przedmiotu CHEMIA po klasie drugiej III etapu edukacji podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP) Wewnętrzna budowa materii opisuje układ okresowy pierwiastków chemicznych podaje prawo okresowości podaje nazwisko twórcy układu okresowego pierwiastków chemicznych odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach chemicznych korzysta z układu okresowego pierwiastków chemicznych określa liczbę protonów, elektronów, powłok elektronowych, elektronów walencyjnych, charakter chemiczny pierwiastka chemicznego, korzystając z układu okresowego wykorzystuje informacje odczytane z układu okresowego pierwiastków chemicznych wyjaśnia, jak zmieniają się właściwości pierwiastków wraz ze zmianą numeru grupy i okresu opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów podaje definicję wiązania kowalencyjnego (atomowego) posługuje się symbolami pierwiastków chemicznych odróżnia wzór sumaryczny od wzoru strukturalnego zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne cząsteczek odczytuje ze wzoru chemicznego, z jakich pierwiastków chemicznych i ilu atomów składa się cząsteczka lub kilka cząsteczek podaje przykłady substancji o wiązaniu kowalencyjnym (atomowym) podaje definicję wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego podaje przykłady substancji o wiązaniu kowalencyjnym (atomowym) spolaryzowanym wymienia typy wiązań chemicznych podaje definicję wiązania jonowego opisuje sposób powstawania jonów definiuje pojęcia: jon, kation, anion podaje przykłady substancji o wiązaniu jonowym określa rodzaj wiązania w cząsteczkach o prostej budowie definiuje pojęcie wartościowość wie, że wartościowość pierwiastków chemicznych w stanie wolnym wynosi 0 odczytuje z układu okresowego maksymalną wartościowość pierwiastków chemicznych grup 1., 2. i wyznacza wartościowość pierwiastków chemicznych na podstawie wzorów sumarycznych zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego na podstawie wartościowości pierwiastków chemicznych określa na podstawie wzoru liczbę pierwiastków w związku chemicznym interpretuje zapisy (odczytuje ilościowo i jakościowo proste zapisy), np. H 2, 2 H, 2 H 2 itp. ustala nazwę prostego dwupierwiastkowego związku wyjaśnia związek między podobieństwami właściwości pierwiastków chemicznych zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową ich atomów i liczbą elektronów walencyjnych identyfikuje pierwiastki chemiczne na podstawie niepełnych informacji o ich położeniu w układzie okresowym pierwiastków chemicznych i ich właściwościach wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie na podstawie budowy ich atomów opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych (atomowych) dla wymaganych przykładów opisuje powstawanie wiązań kowalencyjnych (atomowych) spolaryzowanych dla wymaganych przykładów zapisuje elektronowo mechanizm powstawania jonów opisuje mechanizm powstawania wiązania jonowego określa, co wpływa na aktywność chemiczną pierwiastka określa typ wiązania chemicznego w podanym związku chemicznym wyjaśnia różnice między różnymi typami wiązań chemicznych opisuje zależność właściwości związku chemicznego od występującego w nim wiązania chemicznego porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia, temperatury topnienia i wrzenia) wykorzystuje pojęcie wartościowości określa możliwe wartościowości pierwiastka chemicznego na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków podaje nazwy związków chemicznych na podstawie ich wzorów; zapisuje wzory związków chemicznych na podstawie ich nazw dla przykładów o wyższym stopniu trudności swobodnie wyznacza wartościowość; zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne związków chemicznych rozwiązuje zadania na podstawie prawa stałości składu związku chemicznego ustala wzór związku chemicznego na podstawie stosunku mas pierwiastków w tym związku chemicznym przedstawia modelowy schemat równania reakcji chemicznej zapisuje i odczytuje równania reakcji chemicznych o dużym stopniu trudności 4

5 chemicznego na podstawie jego wzoru sumarycznego ustala wzór sumaryczny prostego dwupierwiastkowego związku chemicznego na podstawie jego nazwy zapisuje wzory cząsteczek, korzystając z modeli rysuje model cząsteczki podaje treść prawa stałości składu związku chemicznego przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem prawa stałości składu związku chemicznego rozróżnia podstawowe rodzaje reakcji chemicznych definiuje równanie reakcji chemicznej, współczynnik stechiometryczny wyjaśnia znaczenie współczynnika stechiometrycznego i indeksu stechiometrycznego dobiera współczynniki w prostych przykładach równań reakcji chemicznych zapisuje proste przykłady równań reakcji chemicznych odczytuje proste równania reakcji chemicznych podaje treść prawa zachowania masy przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem prawa zachowania masy przeprowadza proste obliczenia z wykorzystaniem równań reakcji chemicznych rozwiązuje zadania na podstawie prawa zachowania masy uzasadnia i udowadnia doświadczalnie, że m substr. = m prod. wykonuje obliczenia stechiometryczne rozwiązuje trudniejsze zadania wykorzystujące poznane prawa (zachowania masy, stałości składu związku chemicznego) Woda i roztwory wodne charakteryzuje rodzaje wód występujących w przyrodzie omawia obieg wody w przyrodzie podaje stany skupienia wody nazywa przemiany stanów skupienia wody opisuje właściwości wody proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny cząsteczki wody opisuje budowę cząsteczki wody wyjaśnia, co to jest cząsteczka polarna definiuje pojęcie dipol identyfikuje cząsteczkę wody jako dipol dzieli substancje na dobrze i słabo rozpuszczalne oraz praktycznie nierozpuszczalne w wodzie podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się i nie rozpuszczają się w wodzie wyjaśnia, na czym polega proces rozpuszczania definiuje pojęcia rozpuszczalnik i substancja rozpuszczana określa, dla jakich substancji woda jest dobrym rozpuszczalnikiem wymienia czynniki wpływające na szybkość rozpuszczania się substancji stałej w wodzie planuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania się substancji stałych w wodzie definiuje pojęcie rozpuszczalność wymienia czynniki, które wpływają na rozpuszczalność określa, co to jest wykres rozpuszczalności odczytuje z wykresu rozpuszczalności rozpuszczalność danej substancji w podanej temperaturze porównuje rozpuszczalność różnych substancji w tej samej temperaturze oblicza ilość substancji, którą można rozpuścić w określonej ilości wody w podanej temperaturze wymienia laboratoryjne sposoby otrzymywania wody proponuje doświadczenie udowadniające, że woda jest związkiem chemicznym wodoru i tlenu opisuje wpływ izotopów wodoru i tlenu na właściwości wody określa wpływ ciśnienia atmosferycznego na wartość temperatury wrzenia wody wyjaśnia, co to jest woda destylowana i czym się różni od wód występujących w przyrodzie wymienia źródła zanieczyszczeń wód wymienia niektóre zagrożenia wynikające z zanieczyszczenia wód omawia wpływ zanieczyszczenia wód na organizmy wymienia sposoby przeciwdziałania zanieczyszczaniu wód omawia sposoby usuwania zanieczyszczeń z wód wyjaśnia, na czym polega tworzenie wiązania kowalencyjnego spolaryzowanego w cząsteczce wody omawia budowę polarną cząsteczki wody określa właściwości wody wynikające z jej budowy polarnej wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych substancji jest, a dla innych nie jest rozpuszczalnikiem przedstawia za pomocą modeli proces rozpuszczania w wodzie substancji o budowie polarnej, np. chlorowodoru porównuje rozpuszczalność w wodzie związków kowalencyjnych i związków jonowych wyjaśnia, na czym polegają asocjacja i asocjacja cząsteczek wody 5

6 definiuje pojęcia: roztwór właściwy, koloid, zawiesina definiuje pojęcia: roztwór nasycony, roztwór nienasycony, roztwór stężony i roztwór rozcieńczony definiuje pojęcie krystalizacja wymienia sposoby otrzymywania roztworu nienasyconego z nasyconego i otrzymywania roztworu nasyconego z nienasyconego podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie i tworzą koloidy lub zawiesiny wymienia różnice między roztworem właściwym a zawiesiną opisuje różnice między roztworem rozcieńczonym, stężonym, nasyconym i nienasyconym przeprowadza krystalizację definiuje stężenie procentowe roztworu podaje wzór opisujący stężenie procentowe wykonuje proste obliczenia z wykorzystaniem stężenia procentowego, masy substancji, masy rozpuszczalnika, masy roztworu oblicza masę substancji rozpuszczonej lub masę roztworu, znając stężenie procentowe roztworu wyjaśnia, jak sporządza się roztwór o określonym stężeniu procentowym (np. 100 g 20-procentowego roztworu soli kuchennej wymienia sposoby zmniejszania i zwiększania stężenia roztworów wykazuje doświadczalnie wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji stałej w wodzie posługuje się sprawnie wykresem rozpuszczalności dokonuje obliczeń z wykorzystaniem wykresów rozpuszczalności podaje rozmiary cząstek substancji wprowadzonych do wody i znajdujących się, w roztworze właściwym, koloidzie, zawiesinie stwierdza doświadczalnie, czy roztwór jest nasycony, czy nienasycony oblicza masę wody, znając masę roztworu i jego stężenie procentowe oblicza stężenie procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu rozpuszczalności) wymienia czynności, które należy wykonać, aby sporządzić określoną ilość roztworu o określonym stężeniu procentowym sporządza roztwór o określonym stężeniu procentowym rozwiązuje zadania rachunkowe na stężenie procentowe z wykorzystaniem gęstości oblicza rozpuszczalność substancji w danej temperaturze, znając stężenie procentowe jej roztworu nasyconego w tej temperaturze oblicza stężenie procentowe roztworu powstałego przez zatężenie lub przez rozcieńczenie roztworu rozwiązuje zadania rachunkowe na mieszanie roztworów rozwiązuje zadania rachunkowe na stężenie procentowe roztworu, w którym rozpuszczono mieszaninę substancji stałych Kursywą wpisano treści nadobowiązkowe Propozycje norm ocen dla testu dwustopniowego (P + PP) Poziom wymagań Ocena Opis wymagań podstawowe (P) niedostateczna uczeń nie opanował nawet połowy wymagań podstawowych (najbardziej elementarnych) dopuszczająca uczeń opanował większą część wymagań podstawowych dostateczna uczeń opanował wymagania podstawowe ponadpodstawowe (PP) dobra uczeń opanował wymagania podstawowe i większą część wymagań ponadpodstawowych bardzo dobra uczeń opanował wszystkie wymagania podstawowe i ponadpodstawowe 6

7 * Treści nadobowiązkowe. Propozycje wymagań na poszczególne oceny dla testu dwustopniowego (P + PP) Poziom wymagań Ocena Opis wymagań podstawowy (P) niedostateczna uczeń nie opanował nawet połowy wymagań podstawowych (najbardziej elementarnych) dopuszczająca uczeń opanował większą część wymagań podstawowych dostateczna uczeń opanował wymagania podstawowe ponadpodstawowy dobra uczeń opanował wymagania podstawowe i większą (PP) część wymagań ponadpodstawowych bardzo dobra uczeń opanował wszystkie wymagania podstawowe i ponadpodstawowe 7

8 Wymagania edukacyjne dla przedmiotu CHEMIA po klasie trzeciej III etapu edukacji podstawowe (P) ponadpodstawowe (PP) Kwasy definiuje elektrolit i nieelektrolit wyjaśnia pojęcie wskaźnik i wymienia trzy przykłady wskaźników opisuje zastosowania wskaźników wymienia zasady BHP dotyczące obchodzenia się z kwasami definiuje pojęcie kwasy opisuje budowę kwasów beztlenowych wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie chlorowodorowym wyznacza wartościowość reszty kwasowej zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu chlorowodorowego opisuje właściwości kwasu chlorowodorowego opisuje zastosowanie kwasu chlorowodorowego wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie siarkowodorowym zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu siarkowodorowego opisuje właściwości siarkowodoru opisuje zastosowanie siarkowodoru opisuje właściwości kwasu siarkowodorowego opisuje zastosowanie kwasu siarkowodorowego odróżnia kwasy tlenowe od beztlenowych wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie siarkowym(vi) wskazuje przykłady tlenków kwasowych wyjaśnia pojęcie tlenek kwasowy zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu siarkowego(vi) opisuje właściwości stężonego roztworu kwasu siarkowego(vi) opisuje zastosowanie stężonego roztworu kwasu siarkowego(vi) wskazuje wodór i resztę kwasową w kwasie siarkowym(iv) zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu siarkowego(iv) opisuje właściwości kwasu siarkowego(iv) opisuje zastosowanie kwasu siarkowego(iv) opisuje budowę kwasu azotowego(v) zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny kwasu azotowego(v) podaje wzór sumaryczny tlenku kwasowego kwasu azotowego(v) opisuje właściwości kwasu azotowego(v) opisuje zastosowanie kwasu azotowego(v) opisuje budowę kwasów węglowego i fosforowego(v) zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny kwasów planuje doświadczenie pozwalające rozróżnić kwasy i zasady za pomocą wskaźników rozróżnia kwasy od innych substancji za pomocą wskaźników wyjaśnia, dlaczego podczas pracy z kwasami należy zachować szczególną ostrożność zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu chlorowodorowego opisuje doświadczenie otrzymywania kwasu chlorowodorowego przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowodorowego planuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać kwas beztlenowy zapisuje równanie reakcji otrzymywania wskazanego kwasu beztlenowego wyznacza wartościowość niemetalu w kwasie wyznacza wzór tlenku kwasowego zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(vi) opisuje doświadczenie otrzymywania kwasu siarkowego(vi) przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) wykazuje doświadczalnie żrące właściwości kwasu siarkowego (VI) podaje zasadę bezpiecznego rozcieńczania stężonego roztworu kwasu siarkowego(vi) wyjaśnia, dlaczego kwas siarkowy(vi) pozostawiony w otwartym naczyniu zwiększa swą objętość zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(iv) zapisuje równanie reakcji rozkładu kwasu siarkowego(iv) planuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać kwas siarkowy(iv) zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasu azotowego(v) planuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać kwas azotowy(v) opisuje reakcję ksantoproteinową planuje doświadczalne wykrycie białka w próbce żywności (w serze, mleku, jajku) omawia przemysłową metodę otrzymywania kwasu azotowego(v)* zapisuje równanie reakcji otrzymywania kwasów węglowego i fosforowego(v) 8

9 węglowego i fosforowego(v) podaje wzór sumaryczny tlenku kwasowego kwasów węglowego i fosforowego(v) opisuje właściwości kwasów węglowego i fosforowego(v) opisuje zastosowania kwasów węglowego i fosforowego(v) wymienia metody otrzymywania kwasów tlenowych i beztlenowych definiuje pojęcia: jon, kation, anion wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa kwasów zapisuje i odczytuje wybrane równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów wyjaśnia pojęcie dysocjacja jonowa definiuje reakcje odwracalną i nieodwracalną definiuje kwasy zgodnie z teorią Arrheniusa definiuje pojęcie odczyn kwasowy wymienia wspólne właściwości kwasów wyjaśnia, z czego wynikają wspólne właściwości kwasów wyjaśnia, dlaczego wodne roztwory kwasów przewodzą prąd elektryczny wyjaśnia pojęcie kwaśne opady opisuje budowę kwasów tlenowych i wyjaśnia, dlaczego kwasy węglowy i fosforowy(v) zaliczamy do kwasów tlenowych planuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać kwas węglowy oraz kwas fosforowy(v) zapisuje wzór strukturalny kwasu nieorganicznego o podanym wzorze sumarycznym zapisuje równanie reakcji otrzymywania dowolnego kwasu identyfikuje kwasy na podstawie podanych informacji rozwiązuje trudniejsze chemografy zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów określa odczyn roztworu kwasowego na podstawie znajomości jonów obecnych w badanym roztworze definiuje pojęcie stopień dysocjacji * dzieli elektrolity ze względu na stopień dysocjacji* analizuje proces powstawania kwaśnych opadów oraz skutki ich działania proponuje sposoby ograniczenia powstawania kwaśnych opadów Wodorotlenki wymienia zasady BHP dotyczące obchodzenia się z zasadami definiuje pojęcie wodorotlenek opisuje budowę wodorotlenków podaje wartościowość grupy wodorotlenowej zapisuje wzory sumaryczne wodorotlenku sodu i wodorotlenku potasu opisuje właściwości i zastosowania wodorotlenku sodu oraz wodorotlenku potasu definiuje pojęcie tlenek zasadowy podaje przykłady tlenków zasadowych wymienia dwie główne metody otrzymywania wodorotlenków zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenku sodu i wodorotlenku potasu omawia budowę wodorotlenku wapnia zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku wapnia opisuje właściwości wodorotlenku wapnia opisuje zastosowanie wodorotlenku wapnia (ze szczególnym uwzględnieniem zastosowania w budownictwie) wyjaśnia pojęcia: woda wapienna, wapno palone, wapno gaszone zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenku wapnia zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku glinu zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków: miedzi(ii), żelaza(iii) i glinu wyjaśnia, dlaczego podczas pracy z zasadami należy zachować szczególną ostrożność planuje i wykonuje doświadczenie, w którego wyniku można otrzymać wodorotlenek sodu lub wodorotlenek potasu opisuje doświadczenie badania właściwości wodorotlenku sodu przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) planuje i wykonuje doświadczenia, w których wyniku można otrzymać wodorotlenek wapnia opisuje doświadczenie otrzymywania wodorotlenków: miedzi(ii), żelaza(iii), glinu przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) planuje i wykonuje doświadczenia otrzymywania wodorotlenków trudno rozpuszczalnych w wodzie zapisuje wzór sumaryczny wodorotlenku dowolnego metalu zapisuje równania reakcji otrzymywania różnych wodorotlenków identyfikuje wodorotlenki na podstawie podanych informacji rozwiązuje chemografy opisuje i bada właściwości amfoteryczne wodorotlenku glinu i jego zastosowania* rozróżnia pojęcia wodorotlenek i zasada zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej zasad 9

10 wymienia poznane tlenki zasadowe definiuje pojęcie zasada wymienia przykłady wodorotlenków i zasad określa rozpuszczalność wodorotlenków na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa zasad odróżnia zasady od kwasów i innych substancji za pomocą wskaźników zapisuje i odczytuje równania dysocjacji jonowej zasady sodowej i zasady potasowej definiuje zasady zgodnie z teorią Arrheniusa wymienia wspólne właściwości zasad wyjaśnia, z czego wynikają wspólne właściwości zasad definiuje pojęcie odczyn zasadowy wyjaśnia, dlaczego wodne roztwory zasad przewodzą prąd elektryczny wymienia rodzaje odczynu roztworów określa zakres ph i barwy wskaźników dla poszczególnych odczynów omawia skalę ph bada odczyn roztworu określa odczyn roztworu zasadowego na podstawie znajomości jonów obecnych w badanym roztworze wymienia uwarunkowania odczynu kwasowego, zasadowego i obojętnego roztworów interpretuje wartość ph w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy, obojętny) określa odczyn roztworu na podstawie znajomości jonów obecnych w roztworze opisuje zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika uniwersalnego, oranżu metylowego) planuje doświadczenie, które umożliwi zbadanie wartości ph produktów użytku codziennego wyjaśnia pojęcie skala ph Sole opisuje budowę soli wskazuje metal i resztę kwasową we wzorze soli zapisuje wzory sumaryczne soli (chlorków, siarczków) tworzy nazwy soli na podstawie wzorów sumarycznych soli (siarczków i chlorków) zapisuje wzory sumaryczne soli na podstawie ich nazw (siarczków i chlorków) wskazuje wzory soli wśród zapisanych wzorów związków chemicznych opisuje, w jaki sposób dysocjują sole zapisuje równanie reakcji dysocjacji jonowej wybranych soli, np. chlorku sodu, chlorku potasu dzieli sole ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie określa rozpuszczalność soli w wodzie na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli wyjaśnia, dlaczego wodne roztwory soli przewodzą prąd elektryczny definiuje pojęcie reakcja zobojętniania odróżnia zapis cząsteczkowy od zapisu jonowego równania reakcji chemicznej zapisuje równanie reakcji otrzymywania chlorku sodu i siarczanu(vi) sodu (reakcja zobojętniania) w postaci cząsteczkowej i jonowej zapisuje cząsteczkowo i jonowo oraz odczytuje równania reakcji zobojętniania podaje różnicę między cząsteczkowym a jonowym zapisem równania reakcji zobojętniania tworzy nazwy soli kwasu tlenowego na podstawie ich wzorów sumarycznych (siarczanów(vi), azotanów(v), fosforanów(v), węglanów) zapisuje wzory sumaryczne soli kwasu tlenowego na podstawie ich nazw (siarczanów(vi), azotanów(v), fosforanów(v), węglanów tworzy nazwę dowolnej soli na podstawie jej wzoru sumarycznego oraz wzór sumaryczny na podstawie nazwy soli definiuje pojęcie hydratu* wymienia przykłady hydratów* podaje nazwę hydratu na podstawie wzoru sumarycznego i wzór sumaryczny na podstawie nazwy hydratu* definiuje wodorosole i hydroksosole* podaje nazwy wodorosoli i hydroksosoli na podstawie wzorów sumarycznych i wzory sumaryczne na podstawie nazw wodorosoli i hydroksosoli* definiuje sole podwójne i sole potrójne* zapisuje i odczytuje równania reakcji dysocjacji jonowej dowolnej soli planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające zbadać odczyn roztworu soli planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające zbadać rozpuszczalność wybranych soli w wodzie wyjaśnia pojęcie hydroliza * zapisuje równania reakcji hydrolizy soli* wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania tłumaczy rolę wskaźnika w reakcji zobojętniania 10

11 dzieli metale ze względu na ich aktywność chemiczną na podstawie szeregu aktywności metali wymienia sposoby zachowania się metali w reakcji z kwasami (np. miedź lub magnez w reakcji z kwasem chlorowodorowym) zapisuje cząsteczkowo i odczytuje równania reakcji metali z kwasami zapisuje cząsteczkowo i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli w reakcji tlenków metali z kwasami podaje sposób otrzymywania soli trzema podstawowymi metodami (kwas + zasada, metal + kwas, tlenek metalu + kwas) zapisuje cząsteczkowo i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli w reakcji wodorotlenków metali z tlenkami niemetali dobiera substraty w reakcji wodorotlenku metalu z tlenkiem niemetalu na podstawie wzoru sumarycznego soli definiuje pojęcie reakcji strąceniowej korzysta z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli zapisuje i odczytuje proste równania reakcji strąceniowych w postaci cząsteczkowej i jonowej zapisuje i odczytuje proste równania otrzymywania soli w reakcjach sól + sól dobiera substraty w reakcjach sól + sól, korzystając z tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli kwasów beztlenowych w reakcji metali z niemetalami* dobiera substraty w reakcji metalu z niemetalem na podstawie wzoru sumarycznego soli* zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli kwasów tlenowych w reakcji tlenków metali z tlenkami kwasowymi* dobiera substraty w reakcji tlenku metalu z tlenkiem kwasowym na podstawie wzoru sumarycznego soli* wymienia zastosowania najważniejszych soli, np. chlorku sodu oblicza zawartość procentową metalu w soli opisuje doświadczenie otrzymywania chlorku sodu i siarczanu(vi) sodu przeprowadzone na lekcji (schemat, obserwacje, wniosek) wyjaśnia zmiany odczynu roztworów poddanych reakcji zobojętniania zapisuje cząsteczkowo, jonowo i jonowo w sposób skrócony równania reakcji zobojętniania planuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania soli przez działanie kwasem na zasadę rozwiązuje chemografy określa, korzystając z szeregu aktywności metali, które metale reagują z kwasami według schematu: metal + kwas sól + wodór zapisuje cząsteczkowo i jonowo równania reakcji metali z kwasami wyjaśnia na czym polega mechanizm reakcji metali z kwasami opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji reakcje magnezu z kwasami, działanie kwasem solnym na miedź, działanie stężonym kwasem azotowym(v) na miedź (schemat, obserwacje, wniosek) planuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania soli w reakcji kwasu z metalem zapisuje cząsteczkowo i jonowo równania reakcji tlenków metali z kwasami opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji reakcje tlenku miedzi(ii) i tlenku magnezu z kwasem solnym (schemat, obserwacje, wniosek) planuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania soli w reakcji tlenku metalu z kwasem zapisuje cząsteczkowo i jonowo równania reakcji wodorotlenków metali z tlenkami niemetali opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji reakcje tlenku węgla(iv) z zasadą wapniową (schemat, obserwacje, wniosek) planuje i wykonuje doświadczenie otrzymywania soli w reakcji wodorotlenku metalu z tlenkiem niemetalu rozwiązuje chemografy wyjaśnia pojęcie reakcja strąceniowa formułuje wniosek dotyczący wyniku reakcji strąceniowej na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli zapisuje i odczytuje równania reakcji otrzymywania soli (reakcje strąceniowe) w postaci cząsteczkowej jonowej i jonowej skróconej opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji reakcje: azotanu(v) srebra(i) z kwasem chlorowodorowym i siarczanu(vi) sodu z zasadą wapniową (schemat, obserwacje, wniosek) zapisuje i odczytuje równania otrzymywania soli w reakcjach sól + sól w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej opisuje doświadczenia przeprowadzone na lekcji reakcja roztworu azotanu(v) wapnia z roztworem fosforanu(v) sodu (schemat, obserwacje, wniosek) 11

12 projektuje doświadczenia umożliwiające otrzymywanie soli w reakcjach strąceniowych przewiduje, czy zajdzie dana reakcja chemiczna proponuje reakcję tworzenia soli trudno rozpuszczalnej określa zastosowania reakcji strąceniowej rozwiązuje trudniejsze chemografy projektuje doświadczenie otrzymywania soli kwasów beztlenowych w reakcji metalu z niemetalem* projektuje doświadczenie otrzymywania soli kwasów tlenowych w reakcji tlenków metali z tlenkami kwasowymi* wymienia przykłady soli występujących w przyrodzie podaje zastosowania soli identyfikuje sole na podstawie podanych informacji Węgiel i jego związki z wodorem wymienia kryteria podziału chemii na organiczną i nieorganiczną wyjaśnia, czym zajmuje się chemia organiczna definiuje pojęcie węglowodory wymienia naturalne źródła węglowodorów podaje zasady bezpiecznego obchodzenia się z gazem ziemnym, ropą naftową i produktami jej przeróbki opisuje skład gazu ziemnego wymienia najważniejsze zastosowania gazu ziemnego oraz ropy naftowej i produktów jej przeróbki wykrywa obecność węgla w związkach organicznych* definiuje pojęcie szereg homologiczny definiuje pojęcie węglowodory nasycone podaje wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów odróżnia wzór sumaryczny od wzorów strukturalnego i półstrukturalnego zapisuje wzór sumaryczny i podaje nazwę alkanu o określonej liczbie atomów węgla w cząsteczce (do pięciu atomów węgla) zapisuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów (do pięciu atomów węgla w cząsteczce) wyjaśnia pojęcie szereg homologiczny buduje model cząsteczek metanu i etanu wykonuje proste obliczenia dotyczące węglowodorów wyjaśnia, czym jest metan i wymienia miejsca jego występowania zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny metanu wymienia właściwości fizyczne i chemiczne (np. reakcje spalania) metanu i etanu wyjaśnia, na czym polegają spalanie całkowite i niecałkowite zapisuje i odczytuje równania reakcji spalania całkowitego oraz niecałkowitego metanu i etanu wymienia zastosowania metanu i etanu wskazuje warunki, od których zależą właściwości węglowodorów opisuje zastosowania alkanów wymienia właściwości benzyny definiuje pojęcie węglowodory nienasycone wymienia zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów na opisuje niektóre zastosowania produktów destylacji ropy naftowej omawia skutki wydobywania i wykorzystywania ropy naftowej planuje i wykonuje doświadczenie chemiczne umożliwiające wykrycie obecności węgla i wodoru w związkach organicznych opisuje właściwości i zastosowania gazu ziemnego i ropy naftowej* wyjaśnia pojęcie destylacja frakcjonowana ropy naftowej * wymienia produkty destylacji frakcjonowanej ropy naftowej* tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów na podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkanów z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego projektuje doświadczenie chemiczne identyfikacja rodzajów produktów spalania węglowodorów wyjaśnia różnice między spalaniem całkowitym a spalaniem niecałkowitym zapisuje równania reakcji spalania całkowitego i niecałkowitego alkanów wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a właściwościami alkanów (np. stanem skupienia, lotnością, palnością) alkanów zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkenów i alkinów z wykorzystaniem wzorów ogólnych wykonuje obliczenia dotyczące alkenów i alkinów zapisuje równania reakcji otrzymywania etenu i etynu podaje interpretacje słowne równań reakcji chemicznych (reakcje spalania, przyłączania bromu i wodoru) zapisuje równania reakcji etenu i etynu z bromem oraz polimeryzacji etenu opisuje rolę katalizatora w danej reakcji chemicznej opisuje właściwości i zastosowania polietylenu 12

13 podstawie nazw alkanów zapisuje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów i alkinów przyporządkowuje dany węglowodór do odpowiedniego szeregu homologicznego zapisuje wzory sumaryczne oraz nazwy alkenu i alkinu o określonej liczbie atomów węgla w cząsteczce (do pięciu atomów węgla) opisuje właściwości fizyczne oraz chemiczne (reakcje spalania, przyłączania bromu i wodoru) etenu i etynu buduje model cząsteczki etenu i etynu podaje wzory sumaryczne i strukturalne etenu i etynu porównuje budowę etenu i etynu wymienia sposoby otrzymywania etenu i etynu opisuje najważniejsze zastosowania etenu i etynu wyjaśnia, na czym polegają reakcje przyłączania i polimeryzacji definiuje pojęcia: polimeryzacja, monomer i polimer zalicza alkeny i alkiny do węglowodorów nienasyconych opisuje właściwości węglowodorów nienasyconych przewiduje zachowanie wody bromowej (lub rozcieńczonego roztworu manganianu(vii) potasu) wobec węglowodoru nasyconego i nienasyconego odróżnia doświadczalnie węglowodory nasycone od węglowodorów nienasyconych wymienia rodzaje tworzyw sztucznych* podaje właściwości i zastosowania wybranych tworzyw sztucznych* wyjaśnia, jakie związki mogą ulegać reakcji polimeryzacji wyjaśnia, na czym polega reakcja polimeryzacji wymienia produkty polimeryzacji etynu wyjaśnia przyczyny większej aktywności chemicznej węglowodorów nienasyconych w porównaniu z węglowodorami nasyconymi analizuje właściwości węglowodorów wyjaśnia wpływ wiązania wielokrotnego w cząsteczce węglowodoru na jego reaktywność chemiczną zapisuje równania reakcji przyłączania cząsteczek do wiązania wielokrotnego, np. bromowodoru, wodoru i chloru projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie węglowodorów nasyconych od węglowodorów nienasyconych opisuje przeprowadzane doświadczenie chemiczne określa zalety i wady tworzyw sztucznych* Pochodne węglowodorów opisuje budowę pochodnych węglowodorów (grupa alkilowa + grupa funkcyjna) wymienia pierwiastki chemiczne wchodzące w skład pochodnych węglowodorów definiuje alkohole jako pochodne węglowodorów wyjaśnia, czym jest grupa funkcyjna zaznacza i nazywa grupę funkcyjną w alkoholach zapisuje wzór ogólny alkoholi wymienia reguły tworzenia nazw systematycznych alkoholi zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne prostych alkoholi monohydroksylowych i podaje ich nazwy opisuje najważniejsze właściwości metanolu i etanolu zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu wymienia podstawowe zastosowania metanolu i etanolu wymienia toksyczne właściwości alkoholi opisuje negatywne skutki działania etanolu na organizm ludzki rozróżnia alkohole monohydroksylowe i polihydroksylowe wyjaśnia, czym są alkohole polihydroksylowe zapisuje wzory sumaryczny i strukturalny glicerolu opisuje najważniejsze właściwości glicerolu wymienia zastosowania glicerolu określa odczyn roztworu alkoholu Uczeń tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkoholi na podstawie wzorów trzech kolejnych alkoholi zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy alkoholi z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego projektuje i wykonuje doświadczenia chemiczne, za których pomocą można zbadać właściwości metanolu i etanolu opisuje fermentację alkoholową* projektuje i wykonuje doświadczenia chemiczne, w których wyniku można zbadać właściwości glicerolu zapisuje równanie reakcji spalania glicerolu wyjaśnia sposób tworzenia nazwy systematycznej glicerolu zapisuje wzór i wymienia właściwości etanodiolu* omawia sposób otrzymywania oraz właściwości nitrogliceryny* uzasadnia rodzaj odczynu roztworu alkoholu wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością chemiczną alkoholi tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego kwasów karboksylowych (na podstawie wzorów trzech kolejnych kwasów karboksylowych) zapisuje wzory sumaryczne, strukturalne i półstrukturalne oraz podaje nazwy kwasów 13

14 zapisuje równania reakcji spalania alkoholi definiuje kwasy karboksylowe jako pochodne węglowodorów wymienia przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie zaznacza i nazywa grupę funkcyjną w kwasach karboksylowych zapisuje wzór ogólny kwasów karboksylowych zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne prostych kwasów karboksylowych oraz wymienia ich nazwy zwyczajowe i systematyczne wyjaśnia pochodzenie danych nazw zwyczajowych i systematycznych wymienia zastosowania kwasów karboksylowych wymienia przykłady kwasów dikarboksylowych* wymienia podstawowe zastosowania kwasu metanowego (mrówkowego) i kwasu etanowego (octowego) opisuje najważniejsze właściwości kwasów metanowego i etanowego zaznacza we wzorze kwasu karboksylowego resztę kwasową omawia dysocjację jonową kwasów karboksylowych zapisuje równania reakcji kwasów metanowego i etanowego z metalami, tlenkami metali i zasadami oraz równania reakcji spalania i dysocjacji jonowej tych kwasów podaje nazwy soli pochodzących od kwasów metanowego i etanowego podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych (palmitynowy, stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) oraz zapisuje ich wzory dzieli kwasy karboksylowe na nasycone i nienasycone wyjaśnia, jak doświadczalnie udowodnić, że dany kwas karboksylowy jest kwasem nienasyconym definiuje pojęcie mydło opisuje właściwości wyższych kwasów karboksylowych (kwasów tłuszczowych stearynowego i oleinowego) opisuje zastosowania wyższych kwasów karboksylowych porównuje właściwości kwasów karboksylowych nazywa sole kwasów organicznych podaje przykłady hydroksykwasów* definiuje estry zaznacza i nazywa grupę funkcyjną we wzorze estrów zapisuje wzór ogólny estrów wymienia związki chemiczne biorące udział w reakcji estryfikacji podaje przykłady występowania estrów w przyrodzie podaje przykłady nazw estrów tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów karboksylowych i alkoholi (proste przykłady) wymienia związki biorące udział w reakcji estryfikacji określa sposób otrzymywania estru o podanej nazwie, np. octanu etylu wymienia właściwości octanu etylu definiuje reakcję hydrolizy* zaznacza i nazywa grupy funkcyjne w aminach i aminokwasach definiuje aminy i aminokwasy wymienia miejsca występowania amin i aminokwasów opisuje budowę oraz właściwości fizyczne i chemiczne karboksylowych z wykorzystaniem ich wzoru ogólnego projektuje i wykonuje doświadczenia chemiczne, w których wyniku można zbadać właściwości kwasu octowego (reakcja dysocjacji elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami i tlenkami metali) omawia metodę otrzymywania kwasu etanowego wyjaśnia proces fermentacji octowej zapisuje równania reakcji chemicznych otrzymywania soli kwasów metanowego i etanowego w postaci cząsteczkowej, jonowej oraz jonowej skróconej wyjaśnia, dlaczego wyższe kwasy karboksylowe nazywane są kwasami tłuszczowymi zapisuje równania reakcji spalania wyższych kwasów tłuszczowych oraz równania reakcji wyższych kwasów karboksylowych z zasadami wskazuje wiązanie podwójne w cząsteczce kwasu oleinowego projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie kwasu oleinowego od kwasów palmitynowego lub stearynowego (D wyjaśnia zależność między długością łańcucha węglowego a stanem skupienia i reaktywnością chemiczną kwasów karboksylowych porównuje właściwości kwasów organicznych i kwasów nieorganicznych zapisuje równania reakcji chemicznych prostych kwasów karboksylowych z alkoholami monohydroksylowymi określa warunki przebiegu reakcji estryfikacji zapisuje równania reakcji otrzymywania podanych estrów tworzy wzory estrów od podanych nazw kwasów i alkoholi projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające otrzymanie estru o podanej nazwie opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań opisuje mechanizm reakcji estryfikacji omawia różnicę między reakcją estryfikacji a reakcją zobojętniania definiuje pojęcie reakcja hydrolizy estru * zapisuje równania reakcji otrzymywania i hydrolizy estru o podanej nazwie lub wzorze* zapisuje wzory poznanych amin i aminokwasów analizuje konsekwencje istnienia dwóch grup funkcyjnych w cząsteczce aminokwasu zapisuje równanie reakcji tworzenia dipeptydu wyjaśnia mechanizm powstawania wiązania peptydowego dzieli aminy na pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe na podstawie wzoru* 14

15 amin na przykładzie metyloaminy zapisuje wzór metyloaminy zaznacza w cząsteczce wiązanie peptydowe definiuje pojęcie wiązanie peptydowe opisuje budowę oraz właściwości fizyczne i chemiczne aminokwasów na przykładzie glicyny Substancje o znaczeniu biologicznym wymienia główne pierwiastki chemiczne wchodzące w skład organizmu ludzkiego* wymienia podstawowe składniki żywności i miejsca ich występowania* definiuje makro- i mikroelementy* opisuje znaczenie wody, tłuszczów, białek, sacharydów, witamin i mikroelementów dla organizmu człowieka* wymienia funkcje podstawowych składników żywności* wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą w skład cząsteczek tłuszczów klasyfikuje tłuszcze pod względem stanu skupienia i pochodzenia podaje przykłady tłuszczów wyjaśnia, czym są tłuszcze opisuje właściwości fizyczne tłuszczów przebieg reakcji hydrolizy oraz zmydlania tłuszczów* wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą w skład cząsteczek białek wymienia miejsca występowania białek definiuje białka jako związki chemiczne powstające z aminokwasów podaje przykłady białek wymienia rodzaje białek* opisuje właściwości białek wymienia czynniki, które powodują denaturację białek wymienia czynniki, które powodują koagulację białek definiuje pojęcia denaturacja i koagulacja opisuje różnice w przebiegu denaturacji i koagulacji białek wykrywa obecność białka w produktach spożywczych podaje reakcje charakterystyczne białek podaje produkty hydrolizy białka* wymienia pierwiastki chemiczne, których atomy wchodzą w skład cząsteczek cukrów dokonuje podziału sacharydów podaje przykłady sacharydów definiuje pojęcie węglowodany zapisuje wzory sumaryczne glukozy i fruktozy opisuje właściwości fizyczne glukozy omawia budowę glukozy wymienia zastosowania glukozy wyjaśnia redukujące właściwości glukozy zapisuje wzór sumaryczny sacharozy opisuje właściwości fizyczne sacharozy wymienia zastosowania sacharozy definiuje pojęcie reakcja hydrolizy zapisuje za pomocą wzorów sumarycznych równanie reakcji sacharozy z wodą opisuje występowanie celulozy i skrobi w przyrodzie wyjaśnia rolę składników żywności w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu* podaje wzór ogólny tłuszczów wyjaśnia różnicę w budowie tłuszczów stałych i ciekłych podaje wzór tristearynianu glicerolu planuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie składu pierwiastkowego tłuszczów projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające odróżnienie tłuszczu nasyconego od tłuszczu nienasyconego wyjaśnia, dlaczego olej roślinny odbarwia wodę bromową wyjaśnia, na czym polega metoda utwardzania tłuszczów* potrafi przeprowadzić reakcję zmydlania tłuszczów* zapisuje równania reakcji otrzymywania i zmydlania podanego tłuszczu, np. tristearynianu glicerolu* wyjaśnia, na czym polega próba akroleinowa* projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie składu pierwiastkowego białek* projektuje i wykonuje doświadczenie chemiczne badające zachowanie białka pod wpływem: ogrzewania, stężonego roztworu etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np. CuSO 4 ) i soli metali lekkich (np. NaCl) objaśnia pojęcia: peptydy, zol, żel, koagulacja, peptyzacja planuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie składu pierwiastkowego białek projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające wykrycie białka wyjaśnia, na czym polega wysalanie białka projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie składu pierwiastkowego cukrów projektuje i wykonuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości glukozy wyjaśnia sposób wykrywania glukozy* udowadnia redukujące właściwości glukozy* przeprowadza próbę Trommera i próbę Tollensa dla glukozy* wyjaśnia, że sacharoza jest disacharydem projektuje doświadczenia chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości sacharozy opisuje przeprowadzane doświadczenia chemiczne projektuje doświadczenia chemiczne umożliwiające odróżnienie glukozy od sacharozy* porównuje budowę cząsteczek skrobi i celulozy wymienia różnice we właściwościach fizycznych skrobi i celulozy 15