Moduł 6. Wybrane zagadnienia postępowania karnego

Transkrypt

1 Autor: Marek Kruszka Moduł 6 Wybrane zagadnienia postępowania karnego Dokonując analizy postanowień dotyczących procedury karnej w aspekcie zadań Służby Więziennej, należy zauważyć, iż wszelkie działanie podejmowane przez organy państwowe winno być zgodne z zasadą praworządności, która to w demokratycznym porządku prawnym, stanowi naczelną i podstawową zasadę. Ma ona szczególne przełożenie w stosunku do zadań o charakterze publicznym, wykonywanym w imieniu władz państwowych. Należy również zauważyć, iż ma ona zastosowanie do powszechnie obowiązujących przepisów prawa. W szczególności dotyczy to zadań realizowanych przez Służbę Więzienną. Mając na uwadze realizację tej zasady, powinniśmy uwzględnić postanowienia następujących aktów prawnych: Kodeksu karnego wykonawczego, Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego. W najszerszym zakresie będziemy posługiwać się postanowieniami Kodeksu karnego wykonawczego, natomiast, co do interpretacji pewnych pojęć prawnych, czy procedury postępowania, będziemy odwoływać się do dwóch pozostałych. Jako przykład, należy tu uwzględnić pojęcie funkcjonariusza publicznego, którym w myśl art pkt 7 Kodeksu karnego, jest również funkcjonariusz Służby Więziennej, czy też odnosząc się do procedury postępowania, wskazać na podstawę prawną składania zawiadomień o popełnieniu przestępstwa przez organy Służby Więziennej właściwy tym razem, będzie tutaj art Kodeksu postępowania karnego. Warto zauważyć, że kilka postanowień kodeksu, o którym mowa, ma zastosowanie do Służby Więziennej. Należałoby tutaj wspomnieć o pozycji procesowej osoby tymczasowo aresztowanej, której należy zapewnić realizację prawa do obrony, nawet w miejscu osadzenia w jednostce penitencjarnej. Jako przykład można w tym przypadku podać: art Kpk, Kpk, 318 Kpk. edu.cossw.pl strona 1

2 Szczególne istotne znaczenie ma więc przebieg procedury postępowania karnego. W myśl postanowień Kodeksu postępowania karnego, postępowanie karne posiada dwie formy: postępowanie w sprawie (in rem) oraz postępowanie przeciwko wskazanej osobie (in personam). Dopóki toczy się postępowanie karne in rem, należy podkreślić, iż nie jest to postępowanie toczone wobec konkretnej osoby, ściślej mówiąc przeciwko konkretnej osobie. Ma to o tyle istotne znaczenie, gdyż wobec takiej osoby nie można czynić jakichkolwiek zarzutów. Nie odnosząc się do kwestii szczególnych, należy przede wszystkim pamiętać o konieczności uwzględnienia poszczególnych zasad procesowych procedury karnej w toku realizacji zadań ustawowych przez Służbę Więzienną (przykładowo realizacja prawa do obrony a zadania Służby Więziennej dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa osadzonym i zapewnienia prawidłowego toku postępowania karnego). Koniecznym byłoby tutaj odwołanie się do artykułu 108 Kodeksu karnego wykonawczego. Wśród innych zasad, które są istotne punktu widzenia ustawowych zadań, należałoby wskazać: zasadę domniemania niewinności, zasadę prawdy, zasadę kontradyktoryjności. Co jest nader istotne przy rozpatrywaniu zagadnień procedury karnej, należy zwrócić szczególną uwagę na zagadnienie tzw. dwutorowości prowadzonych postępowań. Mianowicie, w sytuacji gdy postępowanie karne toczone jest w tym samym czasie co postępowanie dyscyplinarne, rodzi się pytanie o wnioski końcowe tych postępowań lub dwutorowości dokonanych ustaleń w tych sprawach. Jeśli okazałoby się, iż ustalenia dokonane w postępowaniu dyscyplinarnym są odmiennie od ustaleń, poczynionych w postępowaniu karnym, mogłoby dojść do różnej, zgoła odmiennej interpretacji prawnej, czy też różnej oceny tych samych ustaleń faktycznych, dokonanych w tej samej sprawie. Rodzi się więc pytanie o wpływ postępowania karnego na toczone postępowanie dyscyplinarne. Chcąc uniknąć sytuacji, w której odmiennie prezentowano by tę samą ocenę zdarzeń w konkretnym przypadku, ustawodawca dał możliwość zawieszenia postępowania dyscyplinarnego, do czasu zakończenia toczącego się postępowania karnego. Chodzi tu więc głównie o sytuację, gdyby w postępowaniu dyscyplinarnym nie dopatrzono się uchybień realizacji obowiązków służbowych przez funkcjonariusza Służby Więziennej, a w równolegle toczonym postępowaniu karnym (dotyczącym tego samego zdarzenia), stwierdzono by niedopełnienie obowiązków służbowych, co z kolei skutkowałoby wszczęciem postępowania karnego przeciwko funkcjonariuszowi (mając na uwadze dyspozycję artykułu 231 Kodeksu karnego). edu.cossw.pl strona 2

3 Odnosząc się do procedury karnej, należy zaznaczyć inne istotne kwestie, dotyczące m.in. składania zeznań przez funkcjonariuszy Służby Więziennej. Pierwsza z nich dotyczy sytuacji, gdy funkcjonariusz zeznaje w sprawie, w której dane postępowanie karne toczy się przeciwko osadzonemu, a funkcjonariusz, składając zeznania w tej sprawie, czuje się zagrożony ze strony tego osadzonego, bądź też jego rodziny. Nie chodzi w tym wypadku o odmowę składania zeznań, lecz jedynie o zastrzeżenie swojego miejsca zamieszkania. Zasadnym byłoby przedstawienie tego zagrożenia przed sądem, wskazując, iż podanie adresu zamieszkania rodziłoby niebezpieczeństwo dla niego lub jego rodziny. Decyzja w tej sprawie będzie należała do sądu. Dotyczy to głównie sytuacji, gdy toczy się postępowanie, zeznają wszystkie osoby, których zeznania są istotne i ważne dla wyjaśnienia sprawy, a które to były obecne, czy też powzięły jakąkolwiek informacje o danym zdarzeniu, czy też ściślej mówiąc, jego przebiegu. Gdy jednak dojdzie do fazy postępowania in personam (przeciwko osobie), w tej sytuacji dochodzi do zamiany pozycji procesowej osoby, która w postępowaniu toczonym w sprawie miała status świadka, na pozycję procesową podejrzanego. Zeznania osoby, która była w danej sprawie świadkiem, nie mogą być następnie wykorzystane przeciwko tej osobie w kolejnej fazie procedowania, in personam. Osoba taka będąc osobą podejrzaną, składa następnie wyjaśnienia. Momentem kluczowym dla ustalenia momentu zamiany pozycji procesowej strony, jest moment przedstawienia zarzutów wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Mając na uwadze pozycję procesową świadka i pozycję procesową podejrzanego, należy umiejętnie odróżnić prawa i obowiązki przysługujące tymże osobom (świadek art a Kpk, podejrzany/oskarżony art Kpk). Do czasu wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, toczy się postępowanie w sprawie, więc ewentualnie, funkcjonariusze byliby w tej sprawie postrzegani jako świadkowie. Należy również powiedzieć, iż są pewne kategorie spraw łączących zagadnienia procedury karnej z przepisami prawa karnego materialnego. Chodzi tu o kwestie możliwości wystąpienia przy wykonywaniu pewnej kategorii zadań służbowych, określonych zdarzeń (w zależności od pełnionego stanowiska), rodzących możliwość zaistnienia odpowiedzialności karnej. W przypadku funkcjonariuszy Służby Więziennej, należy pamiętać, iż przy wystąpieniu pewnej kategorii zdarzeń, w której dojdzie do oceny z punktu widzenia zgodności z prawem, właściwie będą dwa kierunki prowadzonych postępowań. Pierwsze w sprawie konkretnego zdarzenia (zakwalifikowania danego zdarzenia), oraz drugie, w sprawie zgodności działań funkcjonariuszy Służby Więziennej, w oparciu o postanowienie artykułu 231 Kodeksu karnego (przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez funkcjonariuszy publicznych). Z punktu widzenia realizacji obowiązków służbowych przez funkcjonariuszy działów ochrony, istotne byłoby dokonanie właściwej oceny drugiego z wyżej wymienionych postępowań. edu.cossw.pl strona 3

4 W sytuacji, gdy w jednostce penitencjarnej na danym stanowisku obowiązuje instrukcja ochronna, warunkiem niezbędnym jest jej właściwa interpretacja. Zakładając, iż w konkretnej sytuacji faktycznej według obowiązującej procedury, mogą być dokonane trzy czynności: a,b,c, natomiast funkcjonariusz w toku swojego działania wykonuje tylko dwie, z trzech możliwych czynności, to zasadnym byłoby pytanie, jaki wpływ na dane zdarzenie miałoby wykonanie trzeciej, wskazanej czynności? Gdyby analiza tego zdarzenia, zakładała, iż w przypadku wykonania obowiązku, tj. wykonania trzech możliwych czynności, nie doszłoby do zdarzenia przestępnego, to zasadnym byłoby kwalifikowanie tego zdarzenia jako błędu i ewentualnie odpowiedzialności prawnokarnej z tego tytułu. Gdyby zaś, nie doszukano by się wpływu braku pożądanego działania (dokonania tej trzeciej brakującej czynności) ze strony funkcjonariusza na dane zdarzenie, można by takie działanie zakwalifikować jako uchybienie i poprzestać na odpowiedzialności dyscyplinarnej. Do rozpatrzenia istotnym jest kwestia wyboru działania przez funkcjonariusza. Jeśli instrukcja na danym stanowisku zakłada możliwość działania, to do funkcjonariusza należy jego wybór. Może on zastosować środek według jego uznania właściwy i pożądany. Byłoby pożądanym przy ocenie realizacji danego zadania służbowego przez funkcjonariusza, zachowania się, zgodnie z kanonami przyjętymi w danym charakterze spraw. Istotnym zagadnieniem jest również kwestia prawomocności orzeczeń. Należy tu nawiązać do pojęcia zwyczajnych środków zaskarżenia. Należą do nich apelacja i zażalenie. W wyniku ich zastosowania, toczy się postępowanie odwoławcze. Ma ono na celu kontrolę zaskarżonego rozstrzygnięcia. Tym samym, wydane w wyniku wspomnianej kontroli rozstrzygnięcie staje się ostateczne. Natomiast prawomocność oznacza, iż nie przysługuje na takie rozstrzygnięcie, żaden zwyczajny środek zaskarżenia. Kolejnym istotnym zagadnieniem dla praktyki działalności organów postępowania wykonawczego, jest zagadnienie amnestii. Jest to zbiorowy akt łaski, który polega na darowaniu lub złagodzeniu kar, prawomocnie orzeczonych za przestępstwa. Zakres zastosowania instytucji amnestii może być ograniczony do pewnej kategorii przestępstw lub też dotyczyć np. złagodzenia wymiaru orzeczonej kary. Od amnestii należy odróżniać pojęcie abolicji. Polega ona na zakazie wszczęcia postępowania karnego lub nakazie jego umorzenia. Powodem może być tutaj uchylenie karalności pewnej kategorii czynów. W wyniku jej zastosowania nie można orzec kary. Bardzo istotną, z punktu widzenia zadań postępowania wykonawczego, jest instytucja prawna, zatarcia skazania. Jej istota tkwi w usunięciu, wobec osób które dokonały przestępstwa, konsekwencji prawnych i społecznych, po upływie wymaganego prawem okresu przestrzegania porządku prawnego. Zatarcie skazania polega na uznaniu skazania za niebyłe i usunięciu wpisu o skazaniu z rejestru karnego. edu.cossw.pl strona 4

5 Należy zauważyć, iż istnieją następujące przesłanki zastosowania tej instytucji: zatarcie skazania z mocy prawa, zatarcie skazania na skutek decyzji sądu, zatarcie skazania wskutek decyzji Prezydenta Państwa korzystającego z prawa łaski. Zatarcie skazania następuje z mocy prawa w sytuacji: wskutek zmiany ustawodawstwa, gdy według nowej ustawy czyn nie jest zabroniony pod groźbą kary (art. 4 4 Kk.), w wypadku pozytywnego upływu 6 miesięcznego okresu próby, na którą warunkowo zawieszono wykonanie kary, w wypadku upływu od daty wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary: okresu 10 lat, 5 lat lub 1 roku. Okres 10 lat dotyczy skazania na terminową kare pozbawienia wolności, a także karę 25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności. Z kolei okres 5 lat dotyczy skazania na grzywnę lub karę ograniczenia wolności. Natomiast okres 1 roku dotyczy odstąpienia od wymierzenia kary, z tym, że w przypadku, gdy orzeczono środek karny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem wykonania tego środka. Bardzo istotne dla tej instytucji jest również samo zachowanie się skazanego i jego aktywność w tym przedmiocie. Mianowicie, sąd może wziąć pod uwagę wniosek skazanego w tej sprawie. Sąd może zarządzić zatarcie skazania w takiej sytuacji gdy: gdy sprawca po upływie okresu 5 lat, w w przypadku skazania na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat przestrzegał porządku prawnego, po upływie 3 lat, gdy skazanie dotyczyło kary grzywny lub ograniczenia wolności. edu.cossw.pl strona 5

6 Źródła prawa 1. Ustawa z dn. 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, (Dz.U. Nr 88, poz. 553, z późn. zm.). 2. Ustawa z dn. 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz.557 z późn. zm.). 3. Ustawa z dn. 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr.89,poz. 555, z późn. zm.). 4. Ustawa o Służbie Więziennej z dn. 9 kwietnia 2010 r. (Dz.U. Nr 79, poz.523, z późn. zm.). Bibliografia 1. Marek A., Prawo karne, Wyd. C.H.Beck, Warszawa Daszkiewicz W., Proces karny, Wyd. Ars boni et aequi, Poznań Bulsiewicz A., Jeż-Ludwichowska M., Kala D., Osowska D., Lach A., Przebieg procesu karnego, Wyd. TNOiK, Toruń Hanausek T., Wprowadzenie do kryminalistyki i kryminologii, Karol Sławik, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz edu.cossw.pl strona 6