O czym trzeba pamiętać, podpisując umowę z otwartym funduszem emerytalnym

Transkrypt

1 O czym trzeba pamiętać, podpisując umowę z otwartym funduszem emerytalnym TYDZIEŃ Z OFE UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE PRAWA I OBOWIĄZKI UCZESTNIKÓW OFE Przynależność do OFE wiąże się z określonymi prawami i obowiązkami. Aby zabezpieczyć interesy swoje i swoich bliskich z tytułu zapisania się do OFE, trzeba pamiętać o tych prawach i obowiązkach już w momencie podpisywania umowy. Osoby, które urodziły się w 1969 roku lub później i po raz pierwszy podejmują pracę albo zakładają działalność gospodarczą, muszą wybrać jeden z 14 działających na rynku otwartych funduszy emerytalnych. Trzeba jednak pamiętać, że taki obowiązek dotyczy wyłącznie osób, które odprowadzają do ZUS składkę emerytalną. Nie muszą więc zawierać umowy z OFE na przykład studenci i uczniowie do 26. roku życia, którzy pracują na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło. Ich zleceniobiorca nie odprowadza za nich do ZUS składki emerytalnej. Siedem dni na decyzję Formalnie każda osoba, która zacznie pracować, powinna wybrać jeden z działających funduszy w ciągu siedmiu dni od podjęcia zatrudnienia. Tak stanowią przepisy. W praktyce jednak liczy się to, aby zrobić to do 10 stycznia lub 10 lipca. To właśnie taka data musi widnieć na umowie. Jeśli osoba wchodząca na rynek pracy i rozpoczynająca opłacanie składki emerytalnej nie wybierze OFE, Zakład Ubezpieczeń Społecznych listownie wzywa ją do dokonania takiego wyboru. Jeśli mimo tego osoba taka nie wybierze OFE, trafia do któregoś z funduszy wylosowanych jej przez ZUS. Losowania odbywają się dwa razy w roku - na koniec stycznia i lipca. To właśnie dlatego ważne jest, aby zawrzeć umowę z OFE najpóźniej do 10 dnia miesiąca, w którym odbywa się losowanie. To powoduje, że fundusz, z którym jest podpisana umowa, zgłasza do ZUS taką osobą jako swojego członka. Wtedy ZUS, który wcześniej otrzymał informację z firmy zatrudniającej pracownika, że jest za niego opłacana składka i wyznaczył go do losowania, nie będzie wyznaczał mu funduszu. Osoby, w drodze losowania, są przydzielane przez ZUS do tych funduszy, które zarządzają mniej niż 10 proc. aktywów netto wszystkich OFE i w ogłaszanych przez Komisję Nadzoru Finansowego rankingach nieźle wypadają pod względem inwestowania środkami przyszłych emerytów. Chodzi o to, aby w dwóch ostatnich rankingach ogłaszanych przez KNF (są publikowane na koniec marca i września) uzyskały stopy zwrotu wyższe niż średnie ważone stopy zwrotu. Czym się kierować Aby uniknąć losowania, trzeba samodzielnie dokonać wyboru jednego z 14 działających na rynku OFE. Na wysokość przyszłych emerytur wpływ będzie miało głównie to, jak fundusze radzą sobie z pomnażaniem środków przyszłych emerytów. Najważniejszymi miernikami efektywności

2 oszczędzania w OFE są więc tzw. stopy zwrotu (inaczej mówiąc zyski, jakie osiągają fundusze), a największe znaczenie mają te osiągnięte w ostatnich latach przed przejściem na emeryturę. To, jak fundusze inwestują pieniądze przyszłych emerytów, można oceniać posługując się m.in. oficjalną tzw. trzyletnią stopą zwrotu podawaną dwa razy w roku przez KNF. Można też sprawdzić liczne, ogólnie dostępne rankingi. Warto też porównywać wartość tzw. jednostki rozrachunkowej danego OFE. Na początku działalności, w 1999 roku, każda jednostka kosztowała 10 zł, a na koniec listopada 2008 roku ich wartość wynosiła od 22,36 zł do 25,26 zł. Wyższa wartość jednostki jest wskazówką podpowiadającą, że dany OFE lepiej radzi sobie z inwestowaniem. Kolejny element ważny przy wyborze OFE to koszty ponoszone przez klienta funduszu. Im jest on droższy, tym mniej pieniędzy pozostaje na rachunku klienta. Liczy się tutaj wysokość prowizji od wpływającej do funduszu składki oraz tzw. opłata za zarządzenie. Do kwietnia 2004 roku OFE konkurowały ze sobą wysokością prowizji. Same ustalały ich wysokość. Większość redukowała je w miarę upływu czasu, w którym klient należał do OFE. Zmiana przepisów określiła jednak maksymalne limity opłaty od składki. Docelowo, ale dopiero od 1 stycznia 2014 r., OFE nie będą mogły z pieniędzy przekazywanych im z ZUS zabrać więcej niż 3,5 proc. Do tej daty maksymalny limit opłaty wynosi - od kwietnia 2004 do 2010 roku - 7 proc., od ,125 proc., od ,25 proc., od ,375 proc. Niestety, wraz ze zmianą przepisów wszystkie OFE (poza Allianz Polska OFE) ustaliły wysokość prowizji na maksymalnym 7-proc., dopuszczalnym poziomie. Nie konkurują więc praktycznie ze sobą ich wysokością. Podobnie jest z opłatą za zarządzanie, pobieraną przez powszechne towarzystwa emerytalne bezpośrednio z aktywów OFE, czyli pieniędzy przyszłych emerytów. A ta opłata wpływa na wartość jednostek rozrachunkowych. Większość OFE ustaliło ją na maksymalnie wysokim poziomie. Wybierając OFE, powinno się też brać pod uwagę dostępność danego funduszu (czy na przykład posiada infolinię), doświadczenie jego akcjonariuszy w zarządzaniu pieniędzmi, łatwość sprawdzania stanu swojego konta emerytalnego (na przykład możliwość robienia tego przez internet) czy korygowania danych osobowych. Ważne! Zapisując się do OFE, trzeba wnikliwie sprawdzać dane identyfikacyjne, jakie znajdą się na formularzu umowy. Chodzi tu w szczególności o numery PESEL, NIP, serię i numer dowodu osobistego, nazwisko i imię, a także adres. ZUS, aby mógł przesłać do OFE składki, musi zidentyfikować osobę ubezpieczoną (za którą składki przesyła pracodawca lub robi to ona sama) jako członka OFE Najpierw żona lub mąż Zamężne panie i żonaci panowie, którzy zapisują się lub należą już do OFE, muszą pamiętać, że środki zgromadzone w funduszu emerytalnym stanowią ich majątek wspólny (jeśli nie mają podpisanej intercyzy). Wskazując więc jako beneficjenta (uposażonego) jakąś osobę trzecią,

3 małżonek dysponuje tak naprawdę tylko tymi pieniędzy zgromadzonymi na jego rachunku, które nie są należne małżonkowi z tytułu wspólnoty majątkowej. Drugą bardzo ważną zasadą, rządzącą wypłatami środków w razie rozwodu lub śmierci członka OFE, jest to, że wypłata na rzecz małżonka ma formę tzw. wypłaty transferowej. Należne małżonkowi pieniądze mogą być przekazane (poza wyjątkami) tylko na rachunek do OFE, a nie wypłacone w gotówce. Warto też dodać, że otwarcie rachunku w OFE po zmarłym współmałżonku (jeśli nie ma takiego dotychczas) nie koliduje w żaden sposób z możliwością skorzystania z wcześniejszej emerytury ani nie jest równoznaczne z podziałem następnych, przychodzących do ZUS składek emerytalnych - na pozostającą w Zakładzie i odprowadzaną do OFE. Trzeba pamiętać o uposażonym Zasada, która ma fundamentalny wpływ na tryb wypłaty środków po zmarłym członku OFE, stanowi, że pieniądze zgromadzone na rachunku zmarłego członka OFE, które nie należą się współmałżonkowi, są wypłacane osobom wskazanym przez zmarłego, a w przypadku braku takiego wskazania wchodzą w skład spadku. Trzeba o tym pamiętać w momencie podpisywania umowy z OFE. Przepis ten ma podstawowe znaczenie, jeśli chodzi o możliwość szybkiej wypłaty środków po zmarłym. Procedura wymagana, gdy członek OFE wskazał beneficjenta/ów, nie jest zbyt pracochłonna i długotrwała. Natomiast możliwość wypłaty środków po zmarłym, który nie wskazał uposażonych, może być uciążliwa. Wtedy trzeba dostarczyć OFE, obok innych dokumentów, wyrok sądu o nabyciu spadku. Wiąże się to z dodatkowymi kosztami, stratą czasu i ewentualnymi sporami co do należności. Uwaga na zmianę przepisów W 1999 r., gdy do OFE przystąpiła największa liczba osób, obowiązywały inne przepisy, dotyczące wypłaty środków zgromadzonych w II filarze, w sytuacji gdy uczestnik nie wskazał beneficjenta. Stanowiły, że w przypadku niewskazania takiej osoby pieniądze (które pozostają po wypłacie dla współmałżonka) przypadają członkom najbliższej rodziny zmarłego w równych częściach. Takimi osobami są: małżonek, dzieci, rodzice oraz wnuki zmarłego. Często osoby przystępujące wtedy do OFE bagatelizowały wypełnianie stosownej części umowy, gdzie wskazywało się beneficjentów. Uważały one, że pieniądze w razie wcześniejszej śmierci i tak zostaną wypłacone członkom najbliższej rodziny. Jednak zmiana przepisów (obowiązuje od 17 lutego 2001 r.), wprowadziła wspomnianą wcześniej zasadę stanowiącą, że pieniądze w razie braku uposażonego wchodzą w skład spadku. Oczywiście osoby, które ubiegały się o wypłatę środków za uczestników OFE zmarłych przed tą datą, obowiązują stare procedury. Wielu uczestników OFE nie zdaje sobie sprawy ze znowelizowanych przepisów (niektóre fundusze zawiadamiały swoich członków o zmianach) i ich najbliżsi mogą być w razie ich śmierci narażeni na uciążliwą procedurę wypłaty pieniędzy z OFE. Warto więc zainteresować się, czy na umowie widnieje osoba uposażona do odbioru środków w razie naszej śmierci - można sprawdzić

4 to na formularzu umowy przystąpienia do OFE. W razie jej braku powinno się dokonać stosownej korekty. Dla małżonka - na emeryturę Małżonek zmarłego członka OFE (poza wyjątkami) będzie starać się o wypłatę zgromadzonych na jego rachunku pieniędzy na konto do II filara. OFE zmarłego dokonuje wtedy tzw. wypłaty transferowej środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na II-filarowy rachunek małżonka, w zakresie w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Dzielone są więc środki od momentu powstania wspólnoty majątkowej do jej zakończenia. Terminem dokonania takiej wypłaty jest ostatni dzień roboczy lutego, maja, sierpnia lub listopada. Jeżeli nie posiada on rachunku w żadnym OFE i w terminie dwóch miesięcy od dnia przedstawienia tych dokumentów nie wskaże rachunku w jakimkolwiek funduszu, OFE zmarłego otworzy mu rachunek na jego nazwisko. Następnie przekaże na niego przypadające mu środki - zgromadzone na rachunku zmarłego współmałżonka. Ważne! Członek OFE ma prawo w każdej chwili uzupełnić w umowie z OFE brakującą osobę uposażoną (lub dokonać zmian). Aby poznać obowiązującą w danym OFE szczegółową procedurę uzupełnienia takiego braku, najlepiej skontaktować się z funduszem telefonicznie Dla beneficjenta - gotówka Pieniądze zgromadzone na rachunku zmarłego członka OFE, które nie zostaną wykorzystane na wypłatę transferową dla współmałżonka, są przekazywane w gotówce osobom wskazanym przez zmarłego, a w przypadku ich braku wchodzą w skład spadku. OFE wypłaci pieniądze beneficjentowi w ciągu trzech miesięcy od momentu przedstawienia funduszowi dokumentu stwierdzającego jego tożsamość. Wypłata gotówkowa dla uposażonego może być dokonana jednorazowo lub w ratach (płatnych przez okres nie dłuższy niż dwóch lata) zgodnie z jego pisemną dyspozycją. Zasady wypłaty ratalnej określa statut OFE. Istnieje też możliwość wpłaty środków przypadających małżonkowi zmarłego (widnieje jako osoba uposażona) na jego żądanie na rachunek w OFE. Procedura wypłaty środków dla uposażonego jest prosta. Ogranicza się do przedstawienia dokumentu tożsamości i podania rachunku bankowego lub adresu, na jakie mają zostać przesłane pieniądze. Sprawa komplikuje się, gdy brak jest uposażonego. OFE informuje Osoba, która zapisuje się do OFE, powinna też pamiętać, że ma z tego tytułu określone prawa. Klientom OFE możliwość kontrolowania na bieżąco stanu rachunku w OFE ułatwia to, że każdy uczestnik funduszu ma otrzymywać od swojego funduszu - w regularnych odstępach czasu, ale nie rzadziej niż co roku - pisemną informację dotyczącą zgromadzonych środków. Taka

5 informacja może też służyć do weryfikacji prawdomówności i uczciwości pracodawcy. List z funduszu jest też pomocny, gdy ubezpieczony chce sprawdzić, czy wszystkie dane identyfikacyjne, które posiada OFE, są zgodne ze stanem faktycznym i danymi, jakie przekazuje do ZUS pracodawca. Jeśli dane w OFE nie zgadzają się z tymi, które wysyła tam firma, ZUS może mieć kłopoty z przesyłaniem pieniędzy do OFE. Uczestnik funduszu emerytalnego ma też prawo, aby w każdej chwili zażądać od swojego OFE pisemnej informacji, która określa wartość środków zgromadzonych na jego rachunku. Wyciąg ten powinien być przesyłany w ciągu 14 dni od momentu otrzymania przez fundusz takiego żądania. Dostępny prospekt Członek OFE może też żądać od funduszu udostępnienia prospektu informacyjnego wraz z ostatnim półrocznym sprawozdaniem finansowym. Taki prospekt zawiera wiele danych, szczególnie ważnych dla członka OFE. Zawarte są w nim między innymi informacje dotyczące opłat, jakie może pobierać fundusz. Nie chodzi tu tylko i wyłącznie o najbardziej znaną prowizję pobieraną od wpływającej z ZUS składki, ale także o to, ile pieniędzy i za co może pobierać zarządzające danym OFE powszechne towarzystwo emerytalne z tytułu zarządzania środkami funduszu. Szczególnie ważny dla klientów w tym przypadku jest fakt wprowadzenia przez dane PTE limitów kwotowych tych ostatnich opłat. W miarę wzrostu aktywu funduszy będą one miały istotne znaczenie dla ograniczania uszczuplania aktywów funduszu, a tym samym na stan konta przyszłego emeryta. Podstawa prawna BARTOSZ MARCZUK Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. z 2004 r. nr 159, poz z późn. zm.). Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2007 r. nr 11, poz. 74 z późn. zm.).