System planowania przestrzeni w Polsce

Transkrypt

1 System planowania przestrzeni w Polsce Czyli o tym co to jest planowanie przestrzenne, jakie dokumenty je regulują, kto je uchwala i co zawierają Zespół ds. konsultacji społecznych Polskiego Towarzystwa Socjologicznego

2 Planowanie przestrzenne planowanie przestrzenne oznacza działanie planistyczne mające na celu prawidłowy rozwój kraju, regionów, powiatów gmin i miast, z punktu widzenia racjonalnego użytkowania przestrzeni i środowiska oraz zapewnienia warunków rozwoju społecznego i gospodarczego. Zadaniem planowania przestrzennego jest racjonalne przekształcanie i zagospodarowywanie struktur przestrzennych, z uwzględnieniem: a. Uwarunkowań przyrodniczych, społecznych, gospodarczych i kulturowych obszaru będącego przedmiotem planu b. Zasad organizowania ładu przestrzennego Polityka przestrzenna polityka przestrzenna stanowi zespół decyzji podejmowanych w sposób ciągły przez upoważnione organy publiczne, zmierzające do stworzenia w państwie i jego częściach pożądanego porządku (modelu) zagospodarowania przestrzennego w sposób zgodny z ustalonymi celami i priorytetami społecznymi w danym okresie zapewniając w tym procesie uporządkowany rozwój przestrzenny i ład zagospodarowania 1 Gospodarka przestrzenna - Gospodarka przestrzenna określana jest zatem jako działalność, mająca doprowadzić do racjonalnego wykorzystania przestrzeni w zakresie zgodnym z potrzebami społeczeństwa, w wyniku transformacji istniejącego stanu przestrzeni w stan pożądany, uwzględniający ponadto wynegocjowane cele społeczne. Gospodarka przestrzenna w tym kontekście postrzegana jest także jako określony system w ramach gospodarki narodowej, którego przedmiotem jest przestrzeń, celem zaspokojenie podstawowych potrzeb ludzkich, a efektem zagospodarowanie 2. Podstawowym aktem regulującym proces gospodarowania przestrzenią w Polsce jest ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 3 (dalej: UPZP), normująca zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki administracji publicznej. Ustawa ta określa m. in. podział zadań i kompetencji między szczeblami i jednostkami administracji publicznej w zakresie planowania przestrzeni, omawia szczegółowo podstawowe akty prawne tego systemu. 1 (A. Jędraszko, Zagospodarowanie przestrzenne w Polsce drogi i bezdroża regulacji ustawowych, 2005). 2 (IGPiK, Gospodarka przestrzenna gmin, t. III, 1998). 3 Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 roku (Dz. U nr 80 poz. 717 ze zmianami; dalej jako: UPZP).

3 Tekst ustawy jest dostępny m. in. pod adresem: Na system aktów planowania ogólnego w Polsce składają się: a) na poziomie gminy: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gminy, stanowiące akty prawa miejscowego (a więc mają charakter powszechnie obowiązujący) b) na poziomie województwa: plan zagospodarowania przestrzennego województwa c) na poziomie kraju: koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju Podstawę systemu aktów planistycznych państwa stanowi koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, za której pośrednictwem państwo kształtuje politykę przestrzenną. Na mocy art. 47. ust. 1. ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju sporządza minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, włączając cele zawarte w rządowych dokumentach strategicznych. W dalszej części artykułu ustawodawca narzuca wymóg uwzględniania w koncepcji zasady zrównoważonego rozwoju kraju w oparciu o przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekonomiczne uwarunkowania. Zatem wszelkie procesy, działania społeczne i gospodarcze prowadzone na terenie kraju, określające i stymulujące, programy i plany rozwoju gospodarczego, rozwoju społecznego, czy ochrony środowiska i jego zasobów powinny być ze sobą powiązane, aby zapewnić zrównoważony rozwój.

4 Link do dokumentu: Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Jest instrumentem prowadzenia polityki przestrzennej w regionie. Określa uwarunkowania, zasady i kierunki kształtowania struktury przestrzennej województwa, tak by generowała korzystne warunki dla rozwoju gospodarczego, wzrostu poziomu i jakości życia oraz konkurencyjności regionu, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Plan województwa stanowi akt kierowania wewnętrznego i wiąże władze województwa, a także inne podmioty w realizacji polityki przestrzennej. Nie jest aktem prawa miejscowego, więc nie może stanowić podstawy do wydawania jakichkolwiek decyzji administracyjnych, jednakże zakreśla ramy w jakich gmina sporządza studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego a więc i pośrednio również planów miejscowych. Opracowanie planu województwa jest obligatoryjne i następuje w granicach administracyjnych województw, z uwzględnieniem terenów sąsiednich. Pokazujemy przykładowy plan zagospodarowania przestrzennego województwa mazowieckiego. Link do dokumentu:

5 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Studium jest usystematyzowaną inwentaryzacją dotychczasowego zagospodarowania przestrzennego gminy, połączoną z zaprezentowaniem ogólnej koncepcji jego przekształcenia i jest tworzone dla całego obszaru w granicach administracyjnych gminy. Studium uchwalane jest przez radę gminy jako forma realizacji obowiązku prowadzenia polityki przestrzennej przez samorządowe władze lokalne. Stąd sporządzenie i uchwalenie studium jest obowiązkowe (art. 9. ust. 1. UPZP). Studium nie posiada jednak rangi przepisu prawa miejscowego zatem nie jest prawem, ale zobowiązaniem władzy lokalnej do działań zgodnie z wyznaczonymi kierunkami. Zawiera jednak ustalenia wiążące przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (art. 9. ust. 4. UPZP) oraz elementy regulacyjne w postaci lokalnych zasad zagospodarowania. Stanowić może także, w sytuacji braku miejscowych planów, podstawę do podejmowania decyzji administracyjnych. Studium zawiera informacje: związane ze stanem istniejącym, czyli diagnoza aktualnej sytuacji społeczno gospodarczej i uwarunkowań jej rozwoju, dającą rozpoznanie obiektywnych okoliczności rozwoju określające kierunki rozwoju przestrzennego i zasady polityki przestrzennej, czyli podstawowe reguły działania w przestrzeni przyjęte przez samorządy lokalne Przykładowo odsyłamy do Studium Warszawy: Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego gmin Plan miejscowy jest podstawowym narzędziem planistycznym w systemie prawnym zagospodarowania przestrzennego w Polsce. W wiążący sposób ustala przeznaczenie terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określa sposoby zagospodarowania i warunki zabudowy. Plan miejscowy uznawany jest za bazę, na której budowany jest system aktów planowania przestrzennego.

6 Plan miejscowy stanowi akt prawa miejscowego, powszechnie obowiązujący na danym terenie w przeciwieństwie do studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego gminy, które wyraża jedynie politykę przestrzenna gminy. Zazwyczaj plan miejscowy tworzony jest dla określonego obszaru. Plan miejscowy nie może naruszać ustaleń studium. Przyjmuje się, że postanowienia planu miejscowego są wiążące zarówno dla organów i instytucji publicznych, jak i obywateli. Dopuszcza się więc traktowanie poszczególnych ustaleń planu jako normy prawne, będące podstawą do wydawania decyzji administracyjnych w procesie budowlanym. Pomimo faktu, że plan miejscowy jest podstawowym instrumentem realizującym politykę przestrzenną, to co do zasady jego uchwalenie ma charakter fakultatywny, a jedynie w przypadkach przewidzianych przez ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym obligatoryjny W praktyce nie wszystkie gminy takie plany posiadają, nie posiadają ich także w wielu miejscach kraju dzielnice dużych miast. W takich sytuacjach podstawą decyzji administracyjnych są polityki przyjęte przez poszczególne jednostki organizacyjne samorządu i charakteryzuje je wobec tego często duża dowolność. W interesie mieszkańców jest zatem doprowadzenie do uchwalenia planów z uwzględnieniem przy ich opracowaniu postulatów społecznych. Plany miejscowe zawierają w szczególności (zgodnie z art. 15 ust. 2 UPZP) 1) przeznaczenie terenów oraz linie rozgraniczające tereny o różnym przeznaczeniu lub różnych zasadach zagospodarowania jest to najważniejszy element, który określa funkcje oraz zakres poszczególnych obszarów; 2) zasady ochrony i kształtowania ładu przestrzennego nakazy, zakazy, dopuszczalne ograniczenia a także parametry i wskaźniki, które odnoszą się do zabudowy terenu i jego zagospodarowania; 3) zasady ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego zamieszczenie ustaleń wynikających z innych dokumentów, opracowań dotyczących obszarów o ograniczonym zagospodarowania, a także prognoza oddziaływania na środowisko;

7 4) zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury np. wykazy obiektów wyciągnięte z rejestru zabytków; 5) wymagania wynikające z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych określenie obszarów, które mają szczególne znaczenie dla zaspokajania potrzeb ludności, mieszkańców, poprawy jakości ich życia codziennego np. ścieżki rowerowe, ścieżki spacerowe dla pieszych, parki miejskiej; 7) granice i sposoby zagospodarowania terenów lub obiektów podlegających ochronie, ustalonych na podstawie odrębnych przepisów, w tym terenów górniczych, a także narażonych na niebezpieczeństwo powodzi oraz zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych np. tereny na których znajdują się kopalnie, tereny zalewowe, tereny na których zlokalizowany jest przemysł ciężki; 8) szczegółowe zasady i warunki scalania i podziału nieruchomości objętych planem miejscowym; 9) szczególne warunki zagospodarowania terenów oraz ograniczenia w ich użytkowaniu, w tym zakaz zabudowy; 10) zasady modernizacji, rozbudowy i budowy systemów komunikacji i infrastruktury technicznej wskaźniki dotyczące obszarów na których zlokalizowane są sieci kanalizacyjne, klasyfikacja ulic czy innych szlaków komunikacyjnych; 11) sposób i termin tymczasowego zagospodarowania, urządzania i użytkowania terenów dotyczy to terenów dla których miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego ustala inne przeznaczenie; 12) stawki procentowe na podstawie których ustala się opłatę naliczaną w związku ze zmianą wartości nieruchomości przez miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego w przypadku zbycia tej nieruchomości przez właściciela

8 Zadania poszczególnych jednostek administracji publicznej w zakresie planowania przestrzennego przestawiają się następująco: Poziom decyzyjny Gmina: rada gminy, wójt (burmistrz, prezydent miasta) Zadania - kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej gminy Powiat: samorząd powiatowy Województwo: sejmik i zarząd województwa Kraj: Rada Ministrów, ministerstwa i centralne organy administracji rządowej - kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej w województwie - kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej państwa, - współpraca zagraniczna w zakresie zagospodarowania przestrzennego Opracowania i dokumenty - studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego - analiza zmian w zagospodarowaniu przestrzennym gminy - decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego (poza terenami zamkniętymi) - decyzja o warunkach zabudowy (poza terenami zamkniętymi) - analizy i studia w granicach swojej właściwości rzeczowej - plan zagospodarowania przestrzennego województwa - studia i analizy - koncepcje i prognozy (odnoszące się do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego województwa) - koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju - analizy i studia - koncepcje i prognozy (odnoszące się do obszarów i zagadnień, w zakresie programowania strategicznego oraz prognozowania rozwoju społeczno-gospodarczego) - programy zadań rządowych - okresowe raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju

9 Procedury sporządzania i uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Funkcjonujący w Polsce system planowania zagospodarowania przestrzennego oparty jest na konstytucyjnej zasadzie decentralizacji zadań publicznych, czego konsekwencją jest przyznanie gminom władztwa planistycznego, czyli prawa samorządu gminnego do kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na terenie danej gminy. Władztwo planistyczne obejmuje również prawo do uchwalania gminnych opracowań planistycznych. Procedury sporządzania i uchwalania obu wymienianych aktów planistycznych sporządzanych na poziomie gminy uznawane są za zbliżone ma wszystkich poziomach decyzyjnych. Regulacja Ustawy o Planowaniu i Zagospodarowaniu Przestrzennym przewiduje sformalizowaną procedurę sporządzania i uchwalania planu miejscowego, która obejmuje następujące działania (art. 17. i n. upzp): a. Podjęcie uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu miejscowego (rada gminy); b. Publiczne ogłoszenie o przystąpieniu do sporządzania planu (wójt/burmistrz/prezydent miasta), wraz z poinformowaniem o możliwości składania wniosków do planu (z podaniem formy miejsca i terminu); c. Wójt/burmistrz/prezydent miasta sporządza projekt planu miejscowego, rozpatrując złożone wnioski; d. Uzgodnienie projektu z wskazanymi w UPZP organami oraz wystąpienie o opinie do wymienionych w ustawie organów (wójt/burmistrz/prezydent miasta); e. Opracowanie prognozy wpływu ustaleń planu miejscowego na środowisko oraz sporządzenie analizy skutków finansowych realizacji planu (wójt/burmistrz/prezydent miasta); f. Wyłożenie projektu planu do publicznego wglądu (po wprowadzeniu zmian wynikających z uzgodnień i opinii) wraz z prognozą oddziaływania na środowisko,

10 łączone z zorganizowaniem dyskusji publicznej nad przyjętymi w projekcie planu rozwiązaniami oraz możliwością składania uwag do projektu planu; g. Rozpatrzenie przez wójta/burmistrza/prezydenta miasta uwag do projektu planu, wprowadzenie do projektu planu zmian wynikających z rozpatrzonych uwag oraz przekazanie projektu planu do rady gminy wraz z listą nieuwzględnionych uwag; h. Uchwalenie planu miejscowego, po uprzednim stwierdzeniu nienaruszalności ustaleń zawartych w obowiązującym studium (rada gminy). Część tekstowa planu stanowi treść uchwały, część graficzna oraz wymagane rozstrzygnięcia stanowią załączniki do uchwały; i. Wójt/burmistrz/prezydent miasta przedstawia wojewodzie uchwałę wraz z załącznikami oraz dokumentacją prac planistycznych w celu oceny ich zgodności z przepisami prawnymi oraz publikacji w dzienniku urzędowym województwa; j. Ocena planu miejscowego pod kątem jego aktualności w porównaniu z panującym stanem zagospodarowania przestrzennego gminy (wójt/burmistrz/prezydent miasta).

11 Przykład procedury uchwalania miejscowego planu w Warszawie: Rada Warszawy Podjęcie uchwały o przystąpieniu do sporządzania planu miejscowego Ogłoszenie o przystąpieniu do sporządzania planu i możliwości składania wniosków do planu Zawiadomienie o przystąpieniu do sporządzania planu organów uprawnionych do jego uzgadniania i opiniowania Rada Warszawy Rada Warszawy Przyjmowanie wniosków do planu (ich forma, miejsce i termin składania podane w ogłoszeniu o przystąpieniu do sporządzania planu Rozpatrzenie złożonych wniosków Sporządzenie projektu planu miejscowego Uzyskanie opinii i dokonanie uzgodnień z właściwymi instytucjami Opracowanie prognozy wpływu ustaleń planu na środowisko Sporządzenie analizy skutków finansowych realizacji planu Wprowadzenie zmian do projektu planu, wynikających z uzyskanych opinii i dokonanych uzgodnień Ogłoszenie o terminie wyłożenia projektu planu do publicznego wglądu w prasie i w Biuletynie Informacji Publicznej Urzędu m.st. Warszawy Wyłożenie projektu planu do publicznego wglądu wraz z prognozą oddziaływania na środowisko (na okres co najmniej 21 dni) W trakcie wyłożenia: dyskusja publiczna nad przyjętymi w projekcie planu rozwiązaniami Wyznacza w ww. ogłoszeniu termin, w którym można wnosić uwagi dotyczące projektu planu, Rozpatruje złożone uwagi Wprowadzenie zmian do projektu planu miejscowego wynikających z rozpatrzenia uwag Ewentualne ponowienie uzgodnień Przekazanie do Rady Miasta projektu planu wraz z nieuwaględnionymi uwagami Ewentualne stwierdzenie konieczność dokonania zmian w przedstawionym douchwalenia projekcie planu miejscowego (ponowienie odpowiednich czynności) Stwierdzenie nienaruszalności projektu planu z ustaleniami obowiązującego studium Uchwalenie planu miejscowego Przekazanie do wojewody podjętej przez Radę Uchwały wraz z dokumentami proecedury planistycznej Uchwalony plan miejscowey staje się aktem prawa miejscowego nie wcześniej niż po 14 dniach od ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Mazowieckiego

12