Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice

Transkrypt

1 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Wykonawcy: Piotr Kukla prowadzący Łukasz Polakowski Agata Zielińska Styczeń 2011

2 SPIS TREŚCI 1 WSTĘP PODSTAWA OPRACOWANIA DOKUMENTU CHARAKTERYSTYKA GMINY WIERZCHOSŁAWICE Lokalizacja Warunki naturalne Sytuacja społeczno gospodarcza Ogólna charakterystyka infrastruktury budowlanej OCENA STANU ISTNIEJĄCEGO INWENTARYZACJA STANU ISTNIEJĄCEGO Współpraca z samorządem lokalnym Współpraca z przedsiębiorstwami energetycznymi Ankietyzacja obiektów OPIS OGÓLNY SYSTEMÓW ENERGETYCZNYCH GMINY SYSTEMY ENERGETYCZNE Bilans energetyczny Gminy System ciepłowniczy System gazowniczy System elektroenergetyczny Odnawialne źródła energii KOSZTY ENERGII STAN ŚRODOWISKA NA OBSZARZE GMINY Charakterystyka głównych zanieczyszczeń atmosferycznych Ocena stanu atmosfery na terenie województwa, powiatu oraz Gminy Wierzchosławice Emisja substancji szkodliwych i dwutlenku węgla na terenie Gminy Wierzchosławice OCENA STANU ISTNIEJĄCEGO W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA PALIWOWEGO, TECHNICZNEGO, EKONOMICZNEGO ZWIĄZANEGO ZAOPATRZENIEM GMINY W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE CELE I PRIORYTETY DZIAŁAŃ WYJŚCIOWE ZAŁOŻENIA ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO GMINY DO ROKU PRZEWIDYWANE ZMIANY ZAPOTRZEBOWANIE NA CIEPŁO ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DO ROKU 2030 ZGODNE Z PRZYJĘTYMI ZAŁOŻENIAMI ROZWOJU CELE OGÓLNE I SZCZEGÓŁOWE W ZAKRESIE SYTUACJI ENERGETYCZNEJ GMINY MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ZASOBÓW PALIW I ENERGII ENERGIA WIATRU ENERGIA GEOTERMALNA ENERGIA SPADKU WODY ENERGIA SŁONECZNA

3 4.5 ENERGIA Z BIOMASY ENERGIA Z BIOGAZU PODSUMOWANIE ROZDZIAŁU NIEKONWENCJONALNE ŹRÓDŁA ENERGII PRZEDSIĘWZIĘCIA RACJONALIZUJĄCE UŻYTKOWANIE PALIW I ENERGII LOKALNY PLAN DOTYCZĄCY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ DLA GMINY WIERZCHOSŁAWICE Wyznaczenie lokalnego celu indykatywnego w zakresie oszczędności energii Analizowany okres Zakres analizowanych obiektów Klasyfikacja obiektów Program poprawy efektywności energetycznej dla budynków gminnych Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie paliw i energii OGÓLNE KIERUNKI ROZWOJU I MODERNIZACJI SYSTEMÓW ZAOPATRZENIA W ENERGIĘ ANALIZA DLA GMINY WIERZCHOSŁAWICE WYTYCZNE DO REALIZACJI PROGRAMÓW WYKONAWCZYCH PROGRAM ZASTOSOWANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W GMINIE PROGRAM OGRANICZENIA NISKIEJ EMISJI NA OBSZARZE GMINY PROGRAM TERMOMODERNIZACJI BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ ZAKRES WSPÓŁPRACY Z INNYMI GMINAMI PODSUMOWANIE

4 SPIS TABEL TABELA 1-1 LICZBA LUDNOŚCI W POSZCZEGÓLNYCH MIEJSCOWOŚCIACH GMINY WIERZCHOSŁAWICE TABELA 2-1 WYKAZ BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA TERENIE GMINY (UZYSKANE ANKIETY) TABELA 2-2 WYKAZ OBIEKTÓW PRODUKCYJNYCH, HANDLOWYCH I USŁUGOWYCH ZNAJDUJĄCYCH SIĘ NA TERENIE GMINY (NA PODSTAWIE BAZY OPŁAT ŚRODOWISKOWYCH URZĘDU MARSZAŁKOWSKIEGO W 2009 R.) TABELA 2-3 ZESTAWIENIE ZAPOTRZEBOWANIA ENERGETYCZNEGO GMINY WIERZCHOSŁAWICE NA MOC TABELA 2-4 ZESTAWIENIE ZAPOTRZEBOWANIA GMINY WIERZCHOSŁAWICE NA ENERGIĘ TABELA 2-5 BILANS PALIW I ENERGII DLA GMINY WIERZCHOSŁAWICE ZA ROK TABELA 2-6 PRZESYŁOWA SIEĆ GAZOWA WYSOKIEGO CIŚNIENIA PRZEBIEGAJĄCA PRZEZ TEREN GMINY WIERZCHOSŁAWICE TABELA 2-7 STACJE GAZOWE NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE TABELA 2-8 LICZBA ODBIORCÓW GAZU ZIEMNEGO W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH ODBIORCÓW W GMINIE WIERZCHOSŁAWICE W LATACH ROKU TABELA 2-9 ZUŻYCIE GAZU PRZEZ ODBIORCÓW GAZU ZIEMNEGO W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH ODBIORCÓW W GMINIE WIERZCHOSŁAWICE W LATACH ROKU TABELA 2-10 LICZBA ODBIORCÓW GAZU ZIEMNEGO W PODZIALE NA GRUPY TARYFOWE W GMINIE WIERZCHOSŁAWICE W LATACH TABELA 2-11 LICZBA ODBIORCÓW GAZU ZIEMNEGO W PODZIALE NA GRUPY TARYFOWE W GMINIE WIERZCHOSŁAWICE W LATACH TABELA 2-12 ZESTAWIENIE STACJI TRANSFORMATOROWYCH SN/NN NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE TABELA 2-13 LICZBA ODBIORCÓW ENERGII ELEKTRYCZNEJ NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE W LATACH TABELA 2-14 ROCZNE ZUŻYCIE ENERGII ELEKTRYCZNEJ W MWH/ROK NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE W LATACH W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH TARYFOWYCH TABELA 2-15 CHARAKTERYSTYKA PRZYKŁADOWEGO OBIEKTU JEDNORODZINNEGO TABELA 2-16 ROCZNE ZUŻYCIE PALIW NA OGRZANIE BUDYNKU INDYWIDUALNEGO Z UWZGLĘDNIENIEM SPRAWNOŚCI ENERGETYCZNEJ URZĄDZEŃ GRZEWCZYCH ORAZ POTENCJAŁ REDUKCJI ZUŻYCIA ENERGII W WYNIKU ZASTOSOWANIA TECHNOLOGII ALTERNATYWNEJ DO KOTŁA WĘGLOWEGO KOMOROWEGO TABELA 2-17 DOPUSZCZALNE STĘŻENIA ZANIECZYSZCZEŃ TABELA 2-18 CZYNNIKI METEOROLOGICZNE WPŁYWAJĄCE NA STAN ZANIECZYSZCZENIA ATMOSFERY TABELA 2-19 SZACUNKOWA EMISJA SUBSTANCJI SZKODLIWYCH DO ATMOSFERY NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE ZE SPALANIA PALIW DO CELÓW GRZEWCZYCH (EMISJA NISKA) TABELA 2-20 ROCZNA EMISJA SUBSTANCJI SZKODLIWYCH DO ATMOSFERY ZE ŚRODKÓW TRANSPORTU NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE [KG/ROK] TABELA 2-21 ROCZNA EMISJA DWUTLENKU WĘGLA ZE ŚRODKÓW TRANSPORTU NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE [KG/ROK] TABELA 2-22 ZESTAWIENIE ZBIORCZE EMISJI SUBSTANCJI DO ATMOSFERY Z POSZCZEGÓLNYCH ŹRÓDEŁ EMISJI NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE TABELA 2-23 ZESTAWIENIE ZBIORCZE EMISJI SUBSTANCJI DO ATMOSFERY NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE W STANIE ISTNIEJĄCYM I DOCELOWYM W TRZECH SCENARIUSZACH TABELA 3-1 ZESTAWIENIE OBSZARÓW PRZYJĘTYCH W SCENARIUSZU DO ZAGOSPODAROWANIA DO TABELA 3-2 ZESTAWIENIE POTRZEB ENERGETYCZNYCH OBSZARÓW UJĘTYCH W SCENARIUSZU A DO TABELA 3-3 ZESTAWIENIE OBSZARÓW PRZYJĘTYCH W SCENARIUSZU DO ZAGOSPODAROWANIA DO TABELA 3-4 ZESTAWIENIE POTRZEB ENERGETYCZNYCH OBSZARÓW UJĘTYCH W SCENARIUSZU B DO TABELA 3-5 ZESTAWIENIE OBSZARÓW PRZYJĘTYCH W SCENARIUSZU DO ZAGOSPODAROWANIA DO

5 TABELA 3-6 ZESTAWIENIE POTRZEB ENERGETYCZNYCH OBSZARÓW UJĘTYCH W SCENARIUSZU C DO TABELA 3-7 ZESTAWIENIE ZMIAN WSKAŹNIKÓW ZAPOTRZEBOWANIA NA CIEPŁO BUDYNKÓW MIESZKALNYCH ISTNIEJĄCYCH I NOWO WZNOSZONYCH W POSZCZEGÓLNYCH SCENARIUSZACH DO ROKU TABELA 3-8 WSKAŹNIKI ROZWOJU NOWOBUDOWANEGO MIESZKALNICTWA W GMINIE WIERZCHOSŁAWICE DLA POSZCZEGÓLNYCH SCENARIUSZY TABELA 3-9 ZESTAWIENIE PROGNOZ ZUŻYCIA NOŚNIKÓW ENERGII NA OBSZARZE GMINY WIERZCHOSŁAWICE - SCENARIUSZ A PASYWNY TABELA 3-10 ZESTAWIENIE PROGNOZ ZUŻYCIA NOŚNIKÓW ENERGII NA OBSZARZE GMINY WIERZCHOSŁAWICE SCENARIUSZ B UMIARKOWANY TABELA 3-11 ZESTAWIENIE PROGNOZ ZUŻYCIA NOŚNIKÓW ENERGII NA OBSZARZE GMINY WIERZCHOSŁAWICE SCENARIUSZ C AKTYWNY TABELA 4-1 ŚREDNIA PRĘDKOŚĆ WIATRU NA WYSOKOŚCI 10 M (M/S) TABELA 4-2 ŚREDNIA PRĘDKOŚĆ WIATRU NA WYSOKOŚCI 50 M (M/S) TABELA 4-3 POTENCJALNE ZASOBY ENERGII GEOTERMALNEJ W POLSCE TABELA 4-4 POTENCJAŁ TEORETYCZNY I TECHNICZNY ENERGII ZAWARTEJ W BIOMASIE NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE TABELA 4-5 POTENCJAŁ TEORETYCZNY DLA POZYSKANIA BIOGAZU ZE ŚCIEKÓW TABELA 4-6 POTENCJAŁ TEORETYCZNY DLA POZYSKANIA BIOGAZU Z ODPADÓW ORGANICZNYCH TABELA 5-1 PRZEŁOŻENIE KRAJOWEGO CELU NA GOSPODARKĘ ENERGETYCZNĄ GMINY TABELA 5-2 AKTUALNY STAN DANYCH O OBIEKTACH UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ TABELA 5-3 LISTA OBIEKTÓW WYBRANYCH DO POSZCZEGÓLNYCH ANALIZ TABELA 5-4 ZUŻYCIE CIEPŁA TABELA 5-5 KWALIFIKACJA BUDYNKÓW DO POSZCZEGÓLNYCH GRUP TABELA 5-6 KLASYFIKACJA OBIEKTÓW DO POSZCZEGÓLNYCH GRYP PRIORYTETOWYCH TABELA 5-7 POTENCJAŁ OSZCZĘDNOŚCI ZUŻYCIA ENERGII DLA OBIEKTÓW BEZ TERMOMODERNIZACJI TABELA 5-8 OPIS POSZCZEGÓLNYCH ŚRODKÓW POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W SEKTORZE MIESZKALNICTWA TABELA 5-9 OPIS POSZCZEGÓLNYCH ŚRODKÓW POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W SEKTORZE HANDEL/USŁUGI/PRZEMYSŁ TABELA 5-10 OPIS POSZCZEGÓLNYCH ŚRODKÓW POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ W OŚWIETLENIU ULICZNYM 146 TABELA 6-1 SUMARYCZNE ZESTAWIENIE POTRZEB ENERGETYCZNYCH DLA TERENÓW PRZEZNACZONYCH DO ZAGOSPODAROWANIA NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE - DLA SCENARIUSZA B SPIS RYSUNKÓW RYSUNEK 1-1 LOKALIZACJA GMINY WIERZCHOSŁAWICE NA TLE WOJEWÓDZTWA I POWIATU RYSUNEK 1-2 MAPA GMINY WIERZCHOSŁAWICE RYSUNEK 1-3 TEMPERATURY POWIETRZA (ŚREDNIA, MAKSYMALNA I MINIMALNA DLA DANEGO MIESIĄCA Z WIELOLETNICH POMIARÓW) RYSUNEK 1-4 ENERGIA PROMIENIOWANIA SŁONECZNEGO NA ROZPATRYWANYM OBSZARZE (NATĘŻENIE PROMIENIOWANIA NA POWIERZCHNIĘ POZIOMĄ DLA DANEGO MIESIĄCA W CIĄGU ROKU) RYSUNEK 1-5 ŚREDNIA PRĘDKOŚĆ WIATRU NA WYSOKOŚCI 10 M DLA ROZPATRYWANEGO OBSZARU RYSUNEK 2-1 PROCEDURY LEGISLACYJNE PROJEKTU ZAŁOŻEŃ I ICH ZWIĄZEK Z PLANAMI ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW ENERGETYCZNYCH RYSUNEK 2-2 STRUKTURA OGRZEWANIA BUDYNKÓW UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ, OBIEKTÓW PRODUKCYJNYCH HANDLOWYCH I USŁUG NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE W 2009 ROKU

6 RYSUNEK 2-3 UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH GRUP ODBIORCÓW W ZAPOTRZEBOWANIU NA ENERGIĘ W 2009 ROKU. 38 RYSUNEK 2-4 UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH GRUP ODBIORCÓW W ZAPOTRZEBOWANIU NA MOC CIEPLNĄ W 2009 ROKU RYSUNEK 2-5 UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH GRUP ODBIORCÓW W ZAPOTRZEBOWANIU NA CIEPŁO W 2009 ROKU RYSUNEK 2-6 STRUKTURA ZUŻYCIA PALIW I ENERGII NA WSZYSTKIE CELE ŁĄCZNIE W GMINIE WIERZCHOSŁAWICE 40 RYSUNEK 2-7 STRUKTURA ZUŻYCIA PALIW I ENERGII NA CELE GRZEWCZE (OGRZEWANIE POMIESZCZEŃ, C.W.U., CELE BYTOWE, TECHNOLOGIA) RYSUNEK 2-8 UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH GRUP ODBIORCÓW GAZU ZIEMNEGO W CAŁKOWITYM ZUŻYCIU W 2009 ROKU RYSUNEK 2-10 DYNAMIKA ZMIAN ZUŻYCIA GAZU ZIEMNEGO W POSZCZEGÓLNYCH GRUPACH ODBIORCÓW W LATACH RYSUNEK 2-10 PORÓWNANIE KOSZTÓW WYTWORZENIA ENERGII W ODNIESIENIU DO ENERGII UŻYTECZNEJ DLA RÓŻNYCH NOŚNIKÓW RYSUNEK 2-11 ROZKŁAD STĘŻEŃ PYŁU ZAWIESZONEGO PM10 W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU 58 RYSUNEK 2-12 ROZKŁAD STĘŻEŃ DWUTLENKU AZOTU W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU RYSUNEK 2-13 ROZKŁAD STĘŻEŃ DWUTLENKU SIARKI W WOJEWÓDZTWIE MAŁOPOLSKIM W 2009 ROKU RYSUNEK 2-14 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE PYŁU ZAWIESZONEGO W 2009 ROKU RYSUNEK 2-15 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE DWUTLENKU AZOTU W 2009 ROKU RYSUNEK 2-16 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE DWUTLENKU SIARKI W 2009 ROKU RYSUNEK 2-17 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE BENZENU W 2009 ROKU RYSUNEK 2-18 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE TLENKU WĘGLA W 2009 ROKU 62 RYSUNEK 2-19 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE OZONU W 2009 ROKU RYSUNEK 2-20 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE OŁOWIU W 2009 ROKU RYSUNEK 2-21 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE KADMU, NIKLU I ARSENU W 2009 ROKU RYSUNEK 2-22 KLASYFIKACJA STREF WOJEWÓDZTWA ZE WZGLĘDU NA STĘŻENIE BENZO( )PIRENU W PYLE ZAWIESZONYM W 2009 ROKU RYSUNEK 2-23 WIDOK PANELU GŁÓWNEGO APLIKACJI DO SZACOWANIA EMISJI ZE ŚRODKÓW TRANSPORTU RYSUNEK 2-24 ZAŁOŻENIA DO WYZNACZENIA EMISJI LINIOWEJ RYSUNEK 2-25 ROCZNA EMISJA WYBRANYCH SUBSTANCJI SZKODLIWYCH DO ATMOSFERY ZE ŚRODKÓW TRANSPORTU NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE W 2009R RYSUNEK 2-26 EMISJA DWUTLENKU WĘGLA NA TERENIE GMINY WIERZCHOSŁAWICE RYSUNEK 2-27 UDZIAŁ RODZAJÓW ŹRÓDEŁ EMISJI W CAŁKOWITEJ EMISJI POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEŃ DO ATMOSFERY W WIERZCHOSŁAWICACH RYSUNEK 2-28 UDZIAŁ EMISJI ZASTĘPCZEJ Z POSZCZEGÓLNYCH ŹRÓDEŁ EMISJI W CAŁKOWITEJ EMISJI SUBSTANCJI SZKODLIWYCH PRZELICZONYCH NA EMISJĘ RÓWNOWAŻNĄ SO 2 W WIERZCHOSŁAWICACH RYSUNEK 3-1 PROGNOZOWANE ZMIANY ZUŻYCIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ DO ROKU RYSUNEK 3-2 PROGNOZOWANE ZMIANY ZUŻYCIA GAZU ZIEMNEGO DO ROKU RYSUNEK 4-1 RÓŻNICA POTENCJAŁÓW DOSTĘPNOŚCI ZASOBÓW ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII RYSUNEK 4-2 STRUKTURA PRODUKCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ W POLSKIM SYSTEMIE ELEKTROENERGETYCZNYM (DANE NA KONIEC 2009 ROKU) RYSUNEK 4-3 UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH TECHNOLOGII OZE W PRODUKCJI ENERGII ELEKTRYCZNEJ W POLSCE. 92 RYSUNEK 4-4 ILOŚĆ I MOC INSTALACJI WYKORZYSTUJĄCYCH ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII N TERENIE WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO WG URE RYSUNEK 4-5 ZASOBY ENERGII WIATRU W POLSCE

7 RYSUNEK 4-6 MAPA STRUKTURALNA POWIERZCHNI STROPOWEJ UTWORU GÓRNEJ KREDY (SENONU) NA OBSZARU WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO RYSUNEK 4-7 INSTALACJE ENERGETYKI GEOTERMALNEJ W POLSCE NA TLE OKRĘGÓW GEOTERMALNYCH WG SOKOŁOWSKIEGO RYSUNEK 4-8 POGLĄDOWY SCHEMAT INSTALACJI POMPY CIEPŁA W BUDYNKU JEDNORODZINNYM RYSUNEK 4-9 SCHEMAT ZŁOŻA GRUNTOWEGO WYMIENNIKA CIEPŁA RYSUNEK 4-10 ŚREDNIE MIESIĘCZNE PROMIENIOWANIE SŁONECZNE NA POWIERZCHNIĘ PŁASKĄ I NACHYLONĄ POD KĄTEM 45 STOPNI W KIERUNKU POŁUDNIOWYM RYSUNEK 4-11 SCHEMAT FUNKCJONALNY INSTALACJI Z OBIEGIEM WYMUSZONYM (SYSTEM AKTYWNY POŚREDNI) RYSUNEK 5-1 JEDNOSTKOWE ZUŻYCIE CIEPŁA RYSUNEK 5-2 JEDNOSTKOWA EMISJA EKWIWALENTNA CO 2 ZWIĄZANA ZE ZUŻYCIEM CIEPŁA RYSUNEK 5-3 PORÓWNANIE JEDNOSTKOWEGO ZUŻYCIA CIEPŁA W POSZCZEGÓLNYCH OBIEKTACH RYSUNEK 5-4 PORÓWNANIE JEDNOSTKOWEJ EMISJI EKWIWALENTNEJ CO 2 ZWIĄZANEJ Z WYTWARZANIEM CIEPŁA DLA POSZCZEGÓLNYCH OBIEKTÓW RYSUNEK 5-5 KLASYFIKACJA OBIEKTÓW DO POSZCZEGÓLNYCH GRUP PRIORYTETOWYCH

8 1 Wstęp 1.1 Podstawa opracowania dokumentu Podstawą formalną opracowania "Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice" jest Umowa zawarta pomiędzy Gminą w Wierzchosławice, reprezentowaną przez Wójta Pana Wiesława Rajskiego a Fundacją na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii w Katowicach, reprezentowaną przez Prezesa Zarządu Szymona Liszkę. Niniejsze opracowanie zawiera: Ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, Możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych, Zakres współpracy z innymi gminami. Niniejsza dokumentacja została wykonana zgodnie z umową, obowiązującymi przepisami i zasadami wiedzy technicznej. Dokumentacja wydana jest w stanie zupełnym ze względu na cel oznaczony w umowie. 8

9 1.2 Charakterystyka Gminy Wierzchosławice Lokalizacja Gmina wiejska Wierzchosławice położona jest w Powiecie Tarnowskim, w województwie Małopolskim, w dolinie rzeki Dunajec, w południowym krańcu Kotliny Sandomierskiej. Dzieli się na 11 sołectw: Bobrowniki Małe, Bogumiłowice, Gosławice, Kępa Bogumiłowicka, Komorów, Łętowice, Mikołajowice, Ostrów, Rudka, Sieciechowice, Wierzchosławice gdzie znajduje się siedziba gminy. Zajmuje obszar o powierzchni 75,2 km 2, który zamieszkuje ok. 10,7 tys. mieszkańców. Obszar gminy graniczy: od północy z Gminą Radłów, od północnego-wschodu z Gminą Żabno, od wschodu z Miastem Tarnów i Gminą wiejską Tarnów, od południa z Gminą Wojnicz, od zachodu z Gminą Borzęcin. 9

10 Rysunek 1-1 Lokalizacja Gminy Wierzchosławice na tle województwa i powiatu Rysunek 1-2 Mapa Gminy Wierzchosławice Główne szlaki komunikacyjne gminy to: droga krajowa nr 4 relacji Jędrzychowice Korczowa, droga wojewódzka nr 975 relacji Dąbrowa Tarnowska Dąbrowa, drogi powiatowe: K 1345 relacji Tarnów Wierzchosławice, K 1343 relacji Niwka Bobrowniki Małe, K 1344 relacji Wierzchosławice Rudka, K 1347 relacji Mikołajowice Bogumiłowice; K 1349 relacji Wierzchosławice Dwudniaki, K 1348 relacji Łętowice Wierzchosławice oraz K 1342 relacji Ostrów Radłów. 10

11 1.2.2 Warunki naturalne W regionalizacji klimatycznej Polski (A. Schmuck) Kotlina Sandomierska, a zatem i położona w niej Gmina Wierzchosławice, zaliczona została do typu klimatu podgórskich dolin i kotlin. Natomiast według podziału rolniczo-klimatycznego Polski (R.Gumiński) zachodnia część Kotliny Sandomierskiej stanowi tzw. tarnowską dzielnicę klimatyczną, a położony na południe obszar Podgórza podkarpacką dzielnicę klimatyczną. Kształtowanie się klimatu lokalnego uzależnione jest od cyrkulacji powietrza, nasłonecznienia, rzeźby terenu, stosunków wilgotnościowych podłoża i szaty roślinnej. Wpływ na pogodę na omawianym terenie ma głównie powietrze polarnomorskie, które w zimowej porze powoduje ocieplenie, wzrost zachmurzenia, opady atmosferyczne oraz odwilże. Natomiast w okresie wiosenno-letnim dużą liczbę opadów, zachmurzeń i spadki temperatury. Średnio przez 40,5% dni w roku przemieszczają się tu fronty atmosferyczne, które bezpośrednio wpływają na zachmurzenie (średnia roczna kształtuje się na poziomie 64%). Charakterystyczną cechą klimatu lokalnego jest również stosunkowo duży udział cisz, stanowiący około 43% dni w roku. Na obszarze gminy średnie miesięczne temperatury powietrza w lipcu, na przestrzeni wielolecia przekraczają 18 C. Liczba dni gorących, z temperaturą maksymalną powyżej 25 C, kształtuje się powyżej 40 dni w roku. Średnie temperatury stycznia, na poziomie rzeczywistym, wahają się od -2 C do -3 C. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 8 C. Podstawowe znaczenie dla wegetacji roślin ma długość okresu wegetacyjnego, który w dolinie Wisły i Dunajca trwa 225 dni. Długość okresu intensywnego rozwoju roślin, tj. ze średnią dobową temperaturą powyżej 10 C, na omawianymym terenie przekracza 165 dni. Stosunkowo długi jest również okres bezprzymrozkowy, trwający do 170 dni. Korzystnie przedstawia się układ stosunków wilgotnościowych. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się tu na poziomie 600 do 700 mm. Największe opady występują w czerwcu i lipcu, około 30% rocznej sumy opadów. W Gminie Wierzchosławice nie można przeprowadzić pełnej analizy mikroklimatycznej ze względu na brak obserwacji i danych dotyczących tego terenu. Przeprowadzona analiza na podstawie danych stacji IMGW w Tarnowie nie może być w pełni miarodajna. Dane te mogą jedynie ogólnie orientować o zjawiskach klimatycznych na tym obszarze. Cechami charakteryzującymi klimat Gminy Wierzchosławice są: - wpływ zimnych i ciepłych mas powietrza przemieszczających się doliną Dunajca - zaznacza się szczególnie wpływ ciepłego powietrza, - niższa niż średnia suma opadów rocznych, nierównomiernie rozłożonych w ciągu roku, - wczesne ustępowanie pokrywy śnieżnej w dolinie Dunajca w stosunku do Wysoczyzny Tarnowskiej i Pogórza Karpackiego, 11

12 temperatura, o C Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice - zamglenia, które występują szczególnie w dolinie Dunajca w drugiej połowie października i listopadzie oraz na wiosnę, - przemieszczanie się burz letnich na południe i północ od terenu gminy, co powoduje że jest tutaj nieco mniej opadów w okresie letnim oraz mniej opadów w postaci gradu, a zatem powstaje mniej zanieczyszczeń burzowych. Klimat lokalny odznaczający się dużym nasłonecznieniem w miesiącach letnich - tj. w czerwcu, lipcu, sierpniu - rzędu 580 godzin, stwarza korzystne warunki do rekreacji. Na terenie gminy, szczególnie korzystnymi warunkami klimatycznymi dla rozwoju rekreacji, a tym samym agroturystyki, odznaczają się rejony Wierzchosławic. Powyższe informacje zestawiono dodatkowo z danymi klimatycznymi dla rozpatrywanego obszaru, które zaczerpnięto z bazy Ministerstwa Infrastruktury Typowe lata meteorologiczne i statystyczne dane klimatyczne dla obszaru Polski dla stacji meteorologicznej Tarnów. Dane te przedstawiono poniżej: temperatura średnia dla miesiąca temperatura minimalna temperatura maksymalna Rysunek 1-3 Temperatury powietrza (średnia, maksymalna i minimalna dla danego miesiąca z wieloletnich pomiarów) 12

13 prędkość, m/s kwh/m 2 *m-c Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice natężenie promieniow ania słonecznego na pow ierzchnię poziomą natężnie promieniow ania na pow ierzchnię nachyloną (45 st.) zorientow aną w kierunku S Rysunek 1-4 Energia promieniowania słonecznego na rozpatrywanym obszarze (natężenie promieniowania na powierzchnię poziomą dla danego miesiąca w ciągu roku) 2,5 2 1,5 1 0,5 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII średnia Rysunek 1-5 Średnia prędkość wiatru na wysokości 10 m dla rozpatrywanego obszaru 13

14 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Sytuacja społeczno gospodarcza W niniejszym dziale przedstawiono podstawowe dane dotyczące Gminy Wierzchosławice za 2009 rok (ostatni zamknięty rok bilansowy) oraz trendy zmian wskaźników stanu społecznego i gospodarczego w latach Wskaźniki opracowano w oparciu o informacje Głównego Urzędu Statystycznego zawarte w Banku Danych Lokalnych ( raportu z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002, dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy i danych Urzędu Gminy Wierzchosławice Uwarunkowania demograficzne Jednym z podstawowych czynników wpływających na rozwój gmin jest sytuacja demograficzna oraz perspektywy jej zmian. Przyrost ludności to przyrost liczby konsumentów, a zatem wzrost zapotrzebowania na energię oraz jej nośniki, zarówno sieciowe jak i w postaci paliw stałych, czy ciekłych. Gmina Wierzchosławice zajmuje obszar o powierzchni 75,2 km 2 i liczy około 10,7 tys. mieszkańców. Liczba ludności w Gminie Wierzchosławice ulegała w latach zwiększeniu o łączną liczbę 531 osób (Rysunek 1-6). W tabeli 1-1 zestawiono liczbę mieszkańców w poszczególnych sołectwach liczba ludności Rysunek 1-6 Liczba ludności w Gminie Wierzchosławice w latach

15 Tabela 1-1 Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach Gminy Wierzchosławice 1 Miejscowość Bobrowniki Małe Bogumiłowice Gosławice Kępa Bogumiłowicka Komorów Łętowice Mikołajowice Ostrów Rudka Sieciechowice Wierzchosławice OGÓŁEM Gmina Wierzchosławice Duży wpływ na zmiany demograficzne mają takie czynniki jak: przyrost naturalny będący pochodną liczby zgonów i narodzin, a także migracje krajowe oraz zagraniczne, które w wyniku otwarcia zagranicznych rynków pracy szczególnie przybrały na sile praktycznie w skali całego kraju. W tabeli 1-2 porównano podstawowe wskaźniki demograficzne dotyczące Gminy Wierzchosławice w zestawieniu z analogicznymi wskaźnikami dla powiatu tarnowskiego, województwa małopolskiego oraz Polski. 1 Na podstawie danych Urzędu Gminy w Wierzchosławicach 15

16 Tabela 1-2 Porównanie podstawowych wskaźników demograficznych Wskaźnik Wielkość Jedn. Trend z lat Stan ludności wg stałego miejsca zameldowania na r osób Powierzchnia gminy 75,2 km 2 gmina 142,0 os./km 2 Gęstość zaludnienia powiat 139,4 os./km 2 województwo 216,4 os./km 2 kraj 122,1 os./km 2 gmina 0,19 % Przyrost naturalny powiat 0,27 % województwo 0,23 % kraj 0,09 % gmina 0,66 % Saldo migracji powiat 0,13 % województwo 0,13 % kraj 0,00 % - trend spadkowy - bez zmian - trend wzrostowy Średnia gęstość zaludnienia w gminie wynosi około 142 os./km 2 i jest niższa niż dla województwa małopolskiego. Obszar powiatu tarnowskiego charakteryzuje się nieznacznie niższym wskaźnikiem gęstości zaludnienia. Zakładane zmiany w strukturze demograficznej Gminy wyznaczono na podstawie prognozy wykonanej przez Główny Urząd Statystyczny dla powiatu tarnowskiego i poprzez przeniesienie tego trendu na poziom Gminy Wierzchosławice. Prognoza GUS przewiduje do 2030 roku zmniejszenie liczby ludności o 1537 osób, co stanowi spadek w stosunku do stanu ludności z 2009 roku o 14,4 %. Taki stopień zmian jest mało prawdopodobny gdyż obecny trend zmian liczby mieszkańców Gminy w ostatnich latach jest rosnący. Przy zachowaniu obecnego trendu, wzrost liczby ludności do roku 2030 wyniesie około 712 osób, czyli o 6,7%. W dalszej analizie trend oparty o prognozy GUS przyjęto jako pasywny (najbardziej niekorzystny) scenariusz rozwoju Gminy (Scenariusz A). W scenariuszu aktywnym (Scenariusz C) przyjęto, że liczba ludności będzie rosnąć zgodnie z obecnym trendem. Natomiast wariant umiarkowany (Scenariusz B) zakłada umiarkowany stabilizację liczby ludności na poziomie roku Wszystkie scenariusze przedstawiono na rysunku

17 Liczba ludności Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice pasyw ny - prognoza GUS umiarkow any - poziom dzisiejszy aktyw ny - trend zmian ostatnich lat stan ludności z ostatnich lat Lata Rysunek 1-7 Prognoza demograficzna dla Gminy Wierzchosławice Strukturę wiekową mieszkańców Gminy z lat 1995 i 2009 w oparciu o podział na grupy: ludność w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym pokazano na poniższym rysunku Ludność w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym Rysunek 1-8 Struktura wiekowa ludności dla Gminy Wierzchosławice 17

18 W ostatnich latach liczba ludności w wieku poprodukcyjnym uległa wzrostowi w stosunku do liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym, co oznacza stopniowe starzenie się społeczności Gminy. Kwestię starzejącego się społeczeństwa, należy zaliczyć do negatywnych wskaźników społeczno-gospodarczych, niemniej jednak nie jest to jedynie problem lokalny, lecz dotyczący praktycznie całego kraju. Liczba ludności w wieku produkcyjnym (w roku 2009 udział tej grupy w całkowitej liczbie ludności wyniósł około 63%) wzrosła. Natomiast stosunek liczby mieszkańców pracujących w odniesieniu do wszystkich mieszkańców w wieku produkcyjnym - na przestrzeni omawianego przedziału czasowego - zmalał. Pozytywnym zjawiskiem jest rosnąca liczba podmiotów gospodarczych, co świadczy o rozwoju gospodarczym Gminy. W kolejnej tabeli zestawiono wskaźniki zmian związanych z rynkiem pracy w Gminie Wierzchosławice, powiecie, województwie oraz całym kraju. Tabela 1-3 Wskaźniki zmian związanych z rynkiem pracy Wskaźnik Ludność w wieku produkcyjnym do liczby mieszkańców ogółem Ludność w wieku poprodukcyjnym do liczby mieszkańców ogółem Ludność w wieku przedprodukcyjnym do liczby mieszkańców ogółem Stopa bezrobocia - grudzień 2009 r. Liczba pracujących w stosunku do liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym Liczba bezrobotnych do liczby mieszkańców w wieku produkcyjnym Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców - trend spadkowy - bez zmian - trend wzrostowy Wielkość Jedn. Trend z lat gmina 62,6 % powiat 61,8 % województwo 63,9 % kraj 64,5 % gmina 16,0 % powiat 15,3 % województwo 16,4 % kraj 16,5 % gmina 21,2 % powiat 22,6 % województwo 20,1 % kraj 18,9 % gmina 12,2 % - powiat 13,3 % - województwo 9,7 % - kraj 12,1 % - gmina 14,8 % powiat 15,0 % województwo 32,6 % kraj 35,0 % gmina 6,2 % - powiat 7,1 % - województwo 6,2 % - kraj 7,7 % - gmina 46,4 l.p./1000os. powiat 48,5 l.p./1000os. województwo 95,6 l.p./1000os. kraj 98,1 l.p./1000os. 18

19 Działalność gospodarcza, rolnictwo, leśnictwo Działalność gospodarcza Na terenie Gminy w 2009 roku zarejestrowanych było 495 podmiotów gospodarczych głównie małych i średnich (wg klasyfikacji REGON). W ciągu ostatnich 14 lat liczba ta wzrosła niespełna dwukrotnie. Dane o ilości podmiotów gospodarczych na terenie gminy na tle innych gmin powiatu pokazano w tabeli 1-5. Do największych grup branżowych na terenie Gminy należą firmy z kategorii handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, a następnie firmy prowadzące działalność związaną z budownictwem, działalność usługową komunalną, społeczną i indywidualną, pozostałą oraz przetwórstwo przemysłowe, co pokazano w poniższej tabeli. Tabela 1-4 Liczba podmiotów gospodarczych wg klasyfikacji PKD 2004 w 2009 roku Sekcja Liczba Opis wg PKD podmiotów Sekcja A Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 27 Sekcja B Rybactwo 1 Sekcja C Górnictwo 2 Sekcja D Przetwórstwo przemysłowe 54 Sekcja E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę 2 Sekcja F Budownictwo 75 Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku Sekcja G osobistego i domowego 135 Sekcja H Hotele i restauracje 11 Sekcja I Transport, gospodarka magazynowa i łączność 42 Sekcja J Pośrednictwo finansowe 16 Sekcja K Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej 38 Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne Sekcja L ubezpieczenie zdrowotne 11 Sekcja M Edukacja 9 Sekcja N Ochrona zdrowia i pomoc społeczna 14 Sekcja O Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 58 RAZEM 495 Udział funkcji przemysłowej na terenie gminy jest mały i ogranicza się do działalności kilku przedsiębiorstw średniej wielkości. 19

20 Tabela 1-5 Liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON na terenie powiatu w latach Lp. Gmina Ciężkowice Gromnik Lisia Góra Pleśna Radłów Ryglice Rzepiennik Strzyżewski Skrzyszów Szerzyny Tarnów, gm. wiejska Tuchów Wierzchosławice Wietrzychowice Wojnicz Zakliczyn Żabno RAZEM

21 Rolnictwo i leśnictwo Teren gminy należy do obszarów o średniej koncentracji użytków rolnych, które stanowią około 44 % jej powierzchni, przy średniej powiatu wynoszącej nieco prawie 61 %. Analogiczna średnia w województwie i w kraju jest również wyższa od średniej w gminie. Szczegółowa struktura przeznaczenia gruntów na obszarze Gminy została przedstawiona na rysunku 1-9. Lasy i grunty leśne 37,3% Pozostałe grunty i nieużytki 18,7% Grunty orne 35,6% Pastwiska 1,3% Łąki 6,2% Sady 0,9% Rysunek 1-9 Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Wierzchosławice Zmiany w użytkowaniu gruntów w rolnictwie i leśnictwie na tle powiatu, województwa i kraju pokazano w tabeli 1-6. Tabela 1-6 Wskaźniki zmian w użytkowaniu gruntów Wskaźnik Powierzchnia użytków rolnych do całkowitej powierzchni Powierzchnia lasów do całkowitej powierzchni gminy Wielkość Jedn. Trend z lat gmina 44,0 % powiat 60,8 % województwo 53,2 % kraj 58,2 % gmina 37,1 % powiat 21,4 % województwo 39,8 % kraj 29,7 % - trend spadkowy - bez zmian - trend wzrostowy 21

22 Lasy na obszarze gminy zajmują około 37 % całości jej powierzchni (około 2790 ha). Administrowane są przez Nadleśnictwo Dąbrowa Tarnowska. Drzewostany lasów gminy leżą w VI Małopolskiej Krainie przyrodniczo leśnej dzielnicy 11 Wysoczyzn Sandomierskich. Większość z tych lasów to lasy państwowe (94%). Około 6% lasów to lasy prywatne. Największy zwarty kompleks leśny zajmuje Równinę Radłowską, koło Wierzchosławic Tereny leśne państwowe zostały uznane za ochronne (wodoochronne) na podstawie Zarządzenia Nr 234 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 29 listopada 1996 r. Obszar chronionego krajobrazu, zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, Poz.880), obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Na mocy zarządzenia (Nr 234/96) Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 29 listopada 1996r., uznano za lasy przeznaczone do ochrony stanowiące własność Skarbu Państwa będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe- Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska. Do obszarów chronionego krajobrazu na terenie Gminy Wierzchosławice zaliczono Radłowsko - Wierzchosławicki Obszar Chronionego Krajobrazu o pow ,22 ha, obejmujący między innymi część Gminy Wierzchosławice, tj. miejscowości: Wierzchosławice i Łętowice. W obrębie leśnym Wierzchosławickim obejmującym obszar około 4558 ha lasów i gruntów leśnych. Na ww. obręb leśny składają się następujące lasy: 1. lasy wodochronne powierzchnia około 310 ha. 2. lasy wodochronne położone w granicach administracyjnych miast liczących ponad 50 tyś. mieszkańców - powierzchnia około 4030 ha. 3. lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej powierzchnia około 97 ha. 4. lasy mające szczególne znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa Państwa, powierzchnia 59 ha. 5. lasy mające szczególne znaczenie dla obronności i bezpieczeństwa Państwa, wodochronne powierzchnia 62 ha. Zasięg występowania Obszarów Chronionego Krajobrazu na terenie Gminy Wierzchosławice przedstawia rysunek

23 Rysunek 1-10 Krajobrazu Zasięg Obszarów Chronionego na terenie Gminy Wierzchosławice Ogólna charakterystyka infrastruktury budowlanej Obiekty budowlane znajdujące się na terenie gminy różnią się wiekiem, technologią wykonania, przeznaczeniem i wynikającą z powyższych parametrów energochłonnością. Spośród wszystkich budynków wyodrębniono podstawowe grupy obiektów: budynki mieszkalne, obiekty użyteczności publicznej, obiekty handlowe, usługowe i przemysłowe podmioty gospodarcze. 23

24 W sektorze budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej (budynki edukacyjne, ochrony zdrowia, urzędy, obiekty sportowe, obiekty o funkcji gastronomicznej) energia może być użytkowana do realizacji celów takich jak: ogrzewanie i wentylacja, podgrzewanie wody, gotowanie, oświetlenie, napędy urządzeń elektrycznych, zasilanie urządzeń biurowych i sprzętu AGD. W budownictwie tradycyjnym energia zużywana jest głównie do celów ogrzewania pomieszczeń. Zasadniczymi wielkościami, od których zależy to zużycie jest temperatura zewnętrzna i temperatura wewnętrzna pomieszczeń ogrzewanych, a to z kolei wynika z przeznaczenia budynku. Charakterystyczne minimalne temperatury zewnętrzne dane są dla poszczególnych stref klimatycznych kraju. Podział na te strefy pokazano na poniższym rysunku. Minimalna temperatura zewnętrzna danej strefy klimatycznej: I strefa (-16 o C), II strefa (-18 o C), III strefa (-20 o C), IV strefa (-22 o C), V strefa (-24 o C). Rysunek 1-11 Mapa stref klimatycznych Polski i minimalne temperatury zewnętrzne Inne czynniki decydujące o wielkości zużycia energii w budynku to: zwartość budynku (współczynnik A/V) mniejsza energochłonność to minimalna powierzchnia ścian zewnętrznych i płaski dach; usytuowanie względem stron świata pozyskiwanie energii promieniowania słonecznego mniejsza energochłonność to elewacja południowa z przeszkleniami i roletami opuszczanymi na noc; elewacja północna z jak najmniejszą liczbą otworów w przegrodach; w tej strefie budynku można lokalizować strefy gospodarcze, a pomieszczenia pobytu dziennego od strony południowej; stopień osłonięcia budynku od wiatru; parametry izolacyjności termicznej przegród zewnętrznych; rozwiązania wentylacji wnętrz; świadome przemyślane wykorzystanie energii promieniowania słonecznego, energii gruntu. 24

25 z u ż y c ie e n e rg ii k W h /m 2 ro k Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Poniższy schemat ilustruje, jak kształtowały się technologie budowlane oraz standardy ochrony cieplnej budynków w poszczególnych okresach. Po roku 1993 nastąpiła znaczna poprawa parametrów energetycznych nowobudowanych obiektów, co bezpośrednio wiąże się z redukcją strat ciepła, wykorzystywanego do celów grzewczych d o o d Nie mc y S z w e c ja P ols ka w g a ktua ln y c h o k re s bu do w y bu dyn ku w y ma g a ń Rysunek 1-12 Przeciętne roczne zapotrzebowanie energii na ogrzewanie w budownictwie mieszkaniowym w kwh/m 2 powierzchni użytkowej Orientacyjna klasyfikacja budynków mieszkalnych w zależności od jednostkowego zużycia energii użytecznej w obiekcie podana jest w poniższej tabeli. Tabela 1-7 Podział budynków ze względu na zużycie energii do ogrzewania Rodzaj budynku Zakres jednostkowego zużycia energii, kwh/m 2 /rok energochłonny Powyżej 150 średnio energochłonny 120 do 150 standardowy 80 do 120 energooszczędny 45 do 80 niskoenergetyczny 20 do 45 pasywny Poniżej Zabudowa mieszkaniowa Na terenie Gminy Wierzchosławice można wyróżnić następujące rodzaje zabudowy mieszkaniowej: jednorodzinną, w mniejszym stopniu rolniczą zagrodową oraz wielorodzinną. Dane dotyczące budownictwa mieszkaniowego opracowano w oparciu Narodowy Spis Powszechny w 2002 roku uzupełniony o informacje GUS do roku Na koniec 2009 roku na terenie Gminy zlokalizowanych było 2789 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej m 2 (wg danych GUS). 25

26 Wskaźnik powierzchni mieszkalnej przypadającej na jednego mieszkańca wyniósł 23,8 m 2 i wzrósł w odniesieniu do 1995 roku o około 2,9 m 2 /osobę. Średni metraż przeciętnego mieszkania wynosił 91 m 2 (2009 rok) i wzrósł w odniesieniu do 1995 roku o około 3,9 m 2 /mieszkanie. Rosnące wskaźniki związane z gospodarką mieszkaniową stanowią pozytywny czynnik świadczący o wzroście jakości życia społeczności gminnej i stanowią podstawy do prognozowania dalszego wzrostu poziomu życia w następnych latach. W tabeli 1-8 i 1-9 zestawiono informacje na temat zmian w gospodarce mieszkaniowej. Tabela 1-8 Statystyka mieszkaniowa z lat dotycząca Gminy Wierzchosławice Rok Mieszkania istniejące Liczba Powierzchnia użytkowa Liczba Mieszkania oddane do użytku w danym roku Powierzchnia użytkowa sztuk m 2 sztuk m Na terenie Gminy, pod względem liczby budynków, mieszkań i ich powierzchni użytkowej, przeważa zabudowa jednorodzinna. Infrastruktura ta wznoszona była w przeważającej większości (ponad 78% budynków) po 1944 (81% pod względem liczby mieszkań). 26

27 Tabela 1-9 Wskaźniki zmian w gospodarce mieszkaniowej Gęstość zabudowy mieszkaniowej Średnia powierzchnia mieszkania na 1 mieszkańca Średnia powierzchnia mieszkania Liczba osób na 1 mieszkanie Liczba oddanych mieszkań w latach na 1000 mieszkańców Udział mieszkań oddawanych w latach w całkowitej liczbie mieszkań Średnia powierzchnia oddawanego mieszkania w latach trend spadkowy - bez zmian - trend wzrostowy Wskaźnik Wielkość Jedn. Trend z lat gmina 33,8 m 2 pow.uż/ha powiat 32,5 m 2 pow.uż/ha województwo 53,3 m 2 pow.uż/ha kraj 30,0 m 2 pow.uż/ha gmina 23,8 m 2 /osobę powiat 23,3 m 2 /osobę województwo 24,6 m 2 /osobę kraj 24,6 m 2 /osobę gmina 91,0 m 2 /mieszk. powiat 90,6 m 2 /mieszk. województwo 75,1 m 2 /mieszk. kraj 70,6 m 2 /mieszk. gmina 3,8 os./mieszk. powiat 3,9 os./mieszk. województwo 3,0 os./mieszk. kraj 2,9 os./mieszk. gmina 22,3 szt. powiat 35,5 szt. województwo 51,6 szt. kraj 42,3 szt. gmina 8,5 % powiat 13,8 % województwo 15,7 % kraj 12,1 % gmina 134,6 m 2 /mieszk. powiat 135,3 m 2 /mieszk. województwo 103,4 m 2 /mieszk. kraj 99,9 m 2 /mieszk. Strukturę wiekową mieszkań w Gminie w poszczególnych okresach pod przedstawiono na rysunku

28 40% Struktura w iekow a w g pow ierzchni 32% Struktura w iekow a w g liczby mieszkań 30% 27% 20% 15% 15% 14% 19% 19% 16% 15% 10% 3% 4% 10% 7% 4% 0% przed Rysunek 1-13 Struktura wiekowa budynków wg liczby mieszkań i powierzchni w Gminie Wierzchosławice Ogólny stan zasobów mieszkaniowych jest w zasadzie bardzo podobny do sytuacji województwa małopolskiego. Generalnie w całej Gminie zastosowane technologie w budynkach zmieniały się wraz z upływem czasu i rozwojem technologii wykonania materiałów budowlanych oraz wymogów normatywnych. Począwszy od najstarszych budynków, w których zastosowano mury wykonane z cegły oraz kamienia wraz z drewnianymi stropami, kończąc na budynkach najnowocześniejszych, gdzie zastosowano ocieplenie przegród budowlanych materiałami termoizolacyjnymi. Na podstawie diagnozy stanu aktualnego zasobów mieszkaniowych w Gminie można stwierdzić, że bardzo duży udział w strukturze stanowią budynki charakteryzujące się często złym stanem technicznym oraz niskim stopniem termomodernizacji, a częściowo brakiem instalacji centralnego ogrzewania (ogrzewanie piecowe). Nadal około 21% mieszkań w gminie ogrzewanych jest przy wykorzystaniu pieców, głównie kaflowych, które charakteryzują się niską sprawnością energetyczną oraz duża niewygodą w eksploatacji. 28

29 piece 20,9% CO zbiorowe 0,6% CO indywidualne 78,5% Rysunek 1-13 Struktura sposobu ogrzewania na terenie Gminy Wierzchosławice Należy dążyć do stymulowania i zachęcania do oszczędzania energii w budynkach mieszkalnych, co może odbywać się za pomocą uświadamiania społeczeństwa poprzez prowadzenie akcji promujących efektywnościowe zachowania (organizowanie tematycznych spotkań, przedstawiania problemów w lokalnej prasie, na stronie internetowej Gminy), a także poprzez prowadzenie punktu informacyjno doradczego w Urzędzie Gminy Obiekty handlowe, usługowe, przedsiębiorstw produkcyjnych W Gminie Wierzchosławice podstawową rolę odgrywają funkcje handlowe, usługowe, rolnicze i turystyczne, a więc obiekty cechujące się zróżnicowanymi potrzebami energetycznymi począwszy od cech budynków mieszkalnych, administracyjnych, poprzez budynki warsztatów, a kończąc na halach produkcyjnych. Struktura zapotrzebowania energii w tego typu obiektach jest niejednorodna i często zmienna w czasie. Na potrzeby niniejszego raportu przeprowadzona została dobrowolna ankietyzacja wśród wybranych podmiotów gospodarczych. Szczegółowe wyniki tej ankietyzacji pokazano w dalszej części opracowania. 29

30 2 Ocena stanu istniejącego 2.1 Inwentaryzacja stanu istniejącego W ramach inwentaryzacji na potrzeby określenia stanu istniejącego w zakresie sytuacji energetycznej w gminie oraz oceny oddziaływania systemów energetycznych na środowisko wykorzystano: dostępne dane statystyczne publikowane przez GUS, informacje przekazane przez Urząd Gminy Wierzchosławice dotyczące: o obiektów użyteczności publicznej i mieszkalnych zarządzanych przez gminę, o dostępne opracowania o stanie środowiska na terenie Gminy Wierzchosławice, o wybrane informacje z Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego, o wybrane informacje dotyczące podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy. informacje przekazane przez firmy usługowe, produkcyjne, które odpowiedziały na skierowane do nich ankiety, informacje z dokumentów z zakresu energetyki i ochrony środowiska szczebla powiatowego i wojewódzkiego, dane z bazy Urzędu Marszałkowskiego dotyczące opłat środowiskowych i emisji zanieczyszczeń Współpraca z samorządem lokalnym Podstawowym problemem spotykanym w gminach jest brak wyspecjalizowanej jednostki zajmującej się problematyką energetyczną gminy. W gminach małych pod względem liczby ludności, takich jak Wierzchosławice, gdzie złożoność i ilość problemów związanych z gospodarką energetyczną nie jest duża, tworzenie oddzielnego pełnego etatu dla specjalisty energetyka może okazać się w perspektywie czasowej niepotrzebne. Alternatywą może być stworzenie w dwóch lub więcej gminach sąsiednich niepełnych etatów, na których zatrudniona by była jedna odpowiednio do tego zadania przygotowana osoba. Specjalista taki, mógłby przede wszystkim uporządkować gospodarkę energetyczną, prowadzić monitoring zużyć i kosztów nośników energetycznych oraz wody, przede wszystkim w budynkach użyteczności publicznej. Na podstawie analiz i przygotowanych przez niego raportów w sposób logiczny mogłyby być podejmowane decyzje inwestycyjne, tzn. w pierwszej kolejności zabiegom modernizacyjnym podlegały by te budynki, w których stwierdzono największe jednostkowe zużycia energii (np. GJ/m 2 powierzchni ogrzewanej) oraz największe jednostkowe koszty (np. zł/m 2 ). Ponadto, co bardzo ważne dokonałby przeglądu wszystkich umów i w razie potrzeby zweryfikował taryfy (bardzo często taryfy dobrano wiele lat wcześniej i ich nie weryfikowano, co generuje często duże koszty stałe związane z mocą zamówioną). 30

31 Najistotniejszą sprawą w działalności Specjalisty ds. energetyki jest to, aby ta osoba zajmowała się rzeczywiście swoim zakresem zadań i właśnie z tej działalności była rozliczana, natomiast częstą praktyką jest zwiększanie obowiązków innym pracownikom właśnie o zakresy energetyczne, które albo nie posiadają odpowiedniej wiedzy, albo wystarczającej ilości czasu na dodatkowe działania Współpraca z przedsiębiorstwami energetycznymi Na tym tle istotne znaczenie, dla strategii rozwoju gmin i przedsiębiorstw energetycznych mają przepisy ustawy Prawo energetyczne, dotyczące obowiązku opracowywania przez przedsiębiorstwa planów rozwoju poszczególnych systemów sieciowych oraz opracowywania przez gminy założeń do planów oraz planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Zgodnie z tymi przepisami, przedsiębiorstwa sieciowe mają obowiązek sporządzania, na okresy nie krótsze niż trzy lata, planów rozwoju dla obszaru swojego działania, uwzględniając miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (kierunki rozwoju gminy). Plany te muszą m.in. określać: przewidywany zakres dostarczania paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła, przedsięwzięcia w zakresie modernizacji, rozbudowy albo budowy sieci oraz ewentualnych nowych źródeł paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła, w tym źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych, przedsięwzięcia racjonalizujące zużycie paliw i energii u odbiorców, przewidywany sposób finansowania inwestycji, przewidywane przychody niezbędne do realizacji planów, przewidywany harmonogram realizacji inwestycji. Plan rozwoju przedsiębiorstwa energetycznego powinien zapewniać minimalizację nakładów i kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo tak, aby w poszczególnych latach nie nastąpił nadmierny wzrost cen i stawek opłat, przy zapewnieniu ciągłości, niezawodności i jakości dostaw. Jednocześnie przedsiębiorstwo to ma obowiązek współpracować z odbiorcami i gminami, a w szczególności przekazywać informacje o przedsięwzięciach wpływających na pracę urządzeń przyłączonych do sieci, albo zmianę warunków przyłączenia lub dostawy, a także informacje niezbędne dla zapewnienia spójności między planem rozwoju przedsiębiorstwa, a założeniami do planu i planem zaopatrzenia w energię i paliwa gminy. Projekty planów rozwoju sieci elektroenergetycznych i gazowniczych podlegają uzgodnieniu z Prezesem URE, natomiast wyłączone z tego obowiązku są plany rozwoju systemów ciepłowniczych. Wynika to stąd, że sieci elektroenergetyczne i gazownicze mają zasięg ogólnokrajowy i międzynarodowy, natomiast sieci ciepłownicze mają zasięg lokalny, a zaopatrzenie w ciepło stanowi zadanie własne gmin. 31

32 Jednocześnie zgodnie z ustawą Prawo energetyczne Wójt/Burmistrz/Prezydent opracowuje projekt założeń do planu zaopatrzenia w energię i paliwa gminy lub jej części, który powinien określać: ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie ciepła, energii elektrycznej i paliw gazowych, możliwości wykorzystania istniejących nadwyżek i lokalnych zasobów paliw i energii, z uwzględnieniem skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych, zakres współpracy z innymi gminami. Jeśli plany przedsiębiorstw energetycznych nie zapewniają realizacji tych założeń, wówczas Wójt/Burmistrz/Prezydent opracowuje projekt planu zaopatrzenia, który powinien zawierać: propozycje w zakresie rozwoju i modernizacji poszczególnych systemów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wraz z uzasadnieniem ekonomicznym, harmonogram realizacji zadań, przewidywane koszty realizacji planowanych przedsięwzięć oraz źródła ich finansowania. Ustawa zobowiązuje przedsiębiorstwa energetyczne do nieodpłatnego udostępnienia Wójtowi/Burmistrzowi/Prezydentowi informacji i przedstawienia propozycji niezbędnych do opracowania projektu założeń do planu zaopatrzenia w energie i paliwa dla gminy. Każde przedsiębiorstwo musi więc określić swoje możliwości rozwojowe i przedstawić ofertę pokrycia potrzeb energetycznych gminy. Procedurę legislacyjną związana ze sporządzeniem projektu założeń i projektu planu w powiązaniu z planami przedsiębiorstw energetycznych przedstawia poniższy rysunek. 32

33 Rysunek 2-1 Procedury legislacyjne projektu założeń i ich związek z planami rozwoju przedsiębiorstw energetycznych Realizacja założeń do planu lub planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe wymaga stworzenia systemu monitorowania ujętych w nim zadań. Monitoring powinien stanowić część składową systemu zarządzania gospodarką energetyczną gminy. Okresowa analiza wyników monitorowania powinna stanowić narzędzie pomocne przy podejmowaniu bieżących decyzji w zakresie zarządzania gospodarką energetyczną gminy. 33

34 2.1.3 Ankietyzacja obiektów Obiekty użyteczności publicznej należące do gminy Na obszarze gminy znajdują się budynki użyteczności publicznej o zróżnicowanym przeznaczeniu, wieku i technologii wykonania. Na potrzeby niniejszego opracowania jako budynki użyteczności publicznej przyjęto obiekty zlokalizowane na terenie gminy administrowane przez Urząd Gminy. W celu pozyskania wiarygodnych danych przeprowadzona została ankietyzacja skierowana bezpośrednio do administratorów poszczególnych obiektów. Uzyskano również dane z Bazy Opłat Środowiskowych Urzędu Marszałkowskiego. Wykaz tych obiektów przedstawia tabela 2-1. Ponadto na podstawie ankiet w dalszej części opracowania przeprowadzono analizę kosztów poniesionych na zakup paliw i energii w rozpatrywanych obiektach. Tabela 2-1 Wykaz budynków użyteczności publicznej znajdujących się na terenie Gminy (uzyskane ankiety) Lp. Nazwa podmiotu Rok budowy 1 Dom Ludowy w Bobrownikach Małych 2 Szkoła Podstawowa w Rudce 3 Remiza OSP w Rudce 1970 (rozbudowa 1985) 1971 (rozbudowa 2000 r. o salę gimnastyczną) 1970 (rozbudowa 1988 r.) Powierzchnia użytkowa m ,00 Sposób ogrzewania Ogrzewanie kominkowe (drewno) 1298,46 Kotłownia gazowa 396,00 Ogrzewanie kominkowe (drewno) i gazowe 4 Dom Sportu w Rudce ,24 Brak systemu grzewczego 5 Dom Ludowy w Komorowie ,00 Ogrzewanie kominkowe (drewno) 6 Ośrodek Zdrowia w Komorowie ,00 Kotłownia gazowa 7 Remiza OSP w Komorowie ,00 Brak systemu grzewczego 8 Remiza OSP w Gosławicach ,00 Ogrzewanie kominkowe (drewno) 9 Dom Sportu w Gosławicach ,15 Ogrzewanie elektryczne 10 Szkoła Podstawowa w Ostrowie ,00 Kotłownia gazowa 11 Szkoła Podstawowa w Bogumiłowicach 12 Dom Ludowy w Bogumiłowicach 13 Gimnazjum w Wierzchosławicach 14 Szkoła Podstawowa w Wierzchosławicach 15 Szkoła Podstawowa w Wierzchosławicach- Dwudniakach 1984 (rozbudowa 2006 r. o salę korekcyjną) 1970 (rozbudowa 1980 r.) 1969 (rozbudowa 1997 r. o salę gimnastyczną, 2007 r., o basen rehabilitacyjny) 2001 r. (rozbudowa 2005 r. o salę korekcyjną) 1403,00 Kotłownia gazowa 280,00 Ogrzewanie kominkowe (drewno) 1517,31 Kotłownia gazowa 1358,07 Kotłownia gazowa ,20 Kotłownia gazowa 16 Budynek Gminnego Centrum Kultury w b.d. 2 b.d. Kotłownia gazowa 2 Brak danych 34

35 Lp. Nazwa podmiotu Rok budowy Wierzchosławicach Powierzchnia użytkowa m 2 Sposób ogrzewania 17 Budynek administracyjny Urzędu Gminy Wierzchosławice ,17 Kotłownia gazowa 18 Budynek Gminnego Zakładu Gospodarki Komunalnej ,40 Kotłownia gazowa 19 Ośrodek Zdrowia w Wierzchosławicach budynek wielofunkcyjny ,60 Kotłownia gazowa 20 Remiza OSP w Wierzchosławicach ,00 Kotłownia gazowa 21 Przedszkole w Wierzchosławicach ,50 Kotłownia gazowa 22 Dom Sportu w Wierzchosławicach ,20 Ogrzewanie elektryczne 23 Centrum Kultury Wsi Polskiej im. W. Witosa w Wierzchosławicach b.d. 2697,60 Brak systemu grzewczego 24 Szkoła Podstawowa w Łętowicach (rozbudowa ) 986,00 Kotłownia gazowa 25 Remiza OSP w Łętowicach (Dom Ludowy) 1965 r. (rozbudowa Ogrzewanie kominkowe 331, ) (drewno) 26 Dom Ludowy w Sieciechowicach ,20 Ogrzewanie kominkowe (drewno) 27 Szkoła Podstawowa w Mikołajowicach 1973 (rozbudowa 2006 r. o salę korekcyjną) 1399,61 Kotłownia gazowa 28 Remiza OSP w Mikołajowicach ,00 Kotłownia gazowa 29 Sala Sportowa w Mikołajowicach b.d. 230,00 Ogrzewanie elektryczne RAZEM , Obiekty produkcyjne, handel i usługi Na potrzeby opracowania niniejszego projektu przeprowadzona została dobrowolna ankietyzacja wśród wybranych podmiotów gospodarczych, w wyniku której otrzymano częściowe informacje na temat ww. grupy odbiorców. W dalszych analizach do obliczenia potrzeb energetycznych w tej grupie odbiorców poza informacjami ankietowymi, przyjęto dane z przedsiębiorstw energetycznych, dane z Bazy Opłat Środowiskowych Urzędu Marszałkowskiego oraz własne wskaźniki obliczeniowe. Na ankiety skierowane do tej grupy użytkowników energii otrzymano 2 odpowiedzi od następujących firm: Kopalnia Kruszyw Naturalnych POLDIM S.A., Fabryka Podkładów Betonowych STRUNBET Sp. z o.o. W poniższej tabeli zestawiono obiekty produkcyjne, handlowe i usługowe znajdujące się na terenie Gminy na podstawie Bazy Opłat Środowiskowych Urzędu Marszałkowskiego w 2009 roku. 35

36 Tabela 2-2 Wykaz obiektów produkcyjnych, handlowych i usługowych znajdujących się na terenie Gminy (na podstawie Bazy Opłat Środowiskowych Urzędu Marszałkowskiego w 2009 r.) Lp. Nazwa Paliwo Ilość Jednostka 1 Kopalnia gazu Wierzchosławice gaz ziemny m Polskie Koleje Państwowe Spółka Akcyjna - PKP S.A. Gminna Spółdzielnia SAMOPOMOC CHŁOPSKA w Wierzchosławicach gaz ziemny m 3 węgiel kamienny 104 Mg 4 Gospodarstwo Ogrodnicze drewno 4 Mg 5 BDG Sp. z o.o. koks 12,2 Mg 6 M WWSG Tarnów SRP Mikołajowice+ gaz ziemny 7643 m PKP POLSKIE LINIE KOLEJOWE S.A. PKP POLSKIE LINIE KOLEJOWE S.A. PKP POLSKIE LINIE KOLEJOWE S.A. PKP POLSKIE LINIE KOLEJOWE S.A. WYTWÓRNIA PODKŁADÓW STRUNOBETONOWYCH STRUNBET SP. Z.O.O. WYTWÓRNIA PODKŁADÓW STRUNOBETONOWYCH STRUNBET SP. Z.O.O. WYTWÓRNIA PODKŁADÓW STRUNOBETONOWYCH STRUNBET SP. Z.O.O. KRUSZGEO S.A. PRZEDSIĘBIORSTWO PRODUKCJI KRUSZYWA I USŁUG GEOLOGICZNYCH MIŚ TRANSPORT I SPEDYCJA SPÓŁKA JAWNA MARIAN MIŚ,MARIUSZ MIŚ koks 3,5 Mg węgiel kamienny 12,5 Mg koks 3,3 Mg węgiel kamienny 4 Mg gaz płynny 8 Mg gaz ziemny m 3 węgiel kamienny 933,1 Mg węgiel kamienny 6,94 Mg węgiel kamienny 10 Mg 16 STALBUD TARNÓW Sp. z o.o. gaz ziemny m PRZEDSIĘBIORSTWO PRODUKCYJNO HANDLOWO USŁUGOWE "MEGBUD" K.CETNAR LAKIERNICTWO POJAZDOWE TOMASZ OCWIEJA GM. WIERZCHOSŁAWICE LAKIERNICTWO POJAZDOWE TOMASZ OCWIEJA GM. WIERZCHOSŁAWICE węgiel kamienny 61,32 Mg olej opałowy 1 Mg węgiel kamienny 0,5 Mg 36

37 Lp. Nazwa Paliwo Ilość Jednostka 20 LIDER AUTORYZOWANY DEALER PEUGEOT J.SOWA gaz ziemny m 3 21 LIDER AUTORYZOWANY DEALER PEUGEOT J.SOWA olej opałowy 2,45 Mg 22 PPHU MARKET PACK s. c. Garstka Edward, Garstka Krystyna gaz ziemny 3525 m 3 23 METAL - BUD ROMAN WITOS drewno 3,15 Mg 24 METAL - BUD ROMAN WITOS drewno 3,15 Mg 25 POLDIM SPÓŁKA AKCYJNA gaz ziemny 3666 m 3 Strukturę powierzchni ogrzewanej w budynkach użyteczności publicznej oraz obiektów produkcyjnych, handlowych i usługowych przedstawia rysunek 2-2. koks 1,3% drewno 0,3% gaz płynny 0,9% olej opałowy 0,3% gaz ziemny 33,8% węgiel kamienny 63,4% Rysunek 2-2 Struktura ogrzewania budynków użyteczności publicznej, obiektów produkcyjnych handlowych i usług na terenie Gminy Wierzchosławice w 2009 roku 2.2 Opis ogólny systemów energetycznych gminy Zaopatrzenie w energię jest jednym z podstawowych czynników niezbędnych dla egzystencji ludności, jednak wydobycie paliw i produkcja energii stanowi jeden z najbardziej niekorzystnych rodzajów oddziaływania na środowisko. Jest to wynikiem zarówno ogromnej ilości użytkowanej energii, jak i istoty przemian energetycznych, którym energia musi być poddawana w celu dostosowania do potrzeb odbiorców. Gmina Wierzchosławice należy do grupy małych gmin w kraju pod względem liczby ludności, która obecnie wynosi niespełna 10,7 tysięcy mieszkańców. Podobnie jak wiele innych gmin w Polsce, boryka się z szeregiem problemów technicznych, ekonomicznych, środowiskowych i społecznych we wszystkich dziedzinach jej funkcjonowania. Jedną z najistotniejszych dziedzin funkcjonowania gminy jest gospodarka energetyczna, czyli zagadnienia związane z zaopatrzeniem w energię, jej użytkowaniem i gospodarowaniem na terenie gminy zapewniając bezpieczeństwo i równość dostępu zasobów. 37

38 2.3 Systemy energetyczne Bilans energetyczny Gminy Bilans energetyczny Gminy przedstawia przegląd potrzeb energetycznych poszczególnych grup odbiorców wraz ze sposobem ich pokrywania oraz strukturę użytkowania poszczególnych nośników energii i paliw. Wielkość rynku energii (energia łącznie na wszystkie cele) wynosi około 88,4 GWh/rok (318,1 TJ/rok). Udział poszczególnych odbiorców w zapotrzebowaniu na energię przedstawia się następująco: Handel, usługi, przedsiębiorstwa 25,3% Oświetlenie ulic 0,8% Użyteczność publiczna 4,3% Gospodarstwa domowe i rolne 69,7% Rysunek 2-3 Udział poszczególnych grup odbiorców w zapotrzebowaniu na energię w 2009 roku Odbiorcami energii w Gminie Wierzchosławice są głównie obiekty mieszkalne (69,7% udziału w rynku energii), w następnej kolejności obiekty handlowe, usługowe i przemysł (25,3%) oraz obiekty użyteczności publicznej (4,3%) i oświetlenie uliczne (0,8%). Wielkość rynku ciepła (ogrzewanie, ciepła woda użytkowa, ciepło do celów bytowych oraz ciepło dla przedsiębiorstw produkcyjnych itp.) w zapotrzebowaniu na moc wynosi około 37,9 MW, w zapotrzebowaniu energii 288,4 TJ/rok. Udział poszczególnych odbiorców w rynku ciepła przedstawia się następująco: 38

39 Handel, usługi, przedsiębiorstwa 31,6% Użyteczność publiczna 4,4% Mieszkalnictwo 64,1% Rysunek 2-4 Udział poszczególnych grup odbiorców w zapotrzebowaniu na moc cieplną w 2009 roku Użyteczność publiczna 4,3% Handel, usługi, przedsiębiorstwa 25,1% Mieszkalnictwo 70,7% Rysunek 2-5 Udział poszczególnych grup odbiorców w zapotrzebowaniu na ciepło w 2009 roku Strukturę zużycia paliw i energii na wszystkie cele (ogrzewanie, cele bytowe, przygotowanie cwu, oświetlenie) oraz dla rynku ciepła (bez zużycia energii elektrycznej na oświetlenie) przedstawiono na kolejnych rysunkach (rysunki 2-6 oraz 2-7). Dane bilansowe przedstawiono również tabelarycznie (tabela 2-4 do 2-6). 39

40 drewno 3,5% olej opałowy 2,3% energia elektryczna 10,5% Gaz LPG 1,1% gaz ziemny 13,5% węgiel 69,2% Rysunek 2-6 Struktura zużycia paliw i energii na wszystkie cele łącznie w Gminie Wierzchosławice drewno 4,4% energia elektryczna 1,0% propan - butan 0,3% olej 2,5% gaz ziemny 6,2% węgiel 85,6% Rysunek 2-7 Struktura zużycia paliw i energii na cele grzewcze (ogrzewanie pomieszczeń, c.w.u., cele bytowe, technologia) 40

41 Tabela 2-3 Zestawienie zapotrzebowania energetycznego Gminy Wierzchosławice na moc L.p. Wyszczególnienie Powierzchnia użytkowa Zapotrzebowanie Gminy Wierzchosławice na moc Potrzeby grzewcze Potrzeby c.w.u. Potrzeby bytowe Potrzeby elektr. Suma potrzeb cieplnych m 2 MW MW MW MW MW 1 Mieszkalnictwo jednorodzinne ,62 2,94 1,72 3,26 24,3 2 Użyteczność publiczna ,43 0,16 0,06 0,24 1,7 3 Handel, usługi, przedsiębiorstwa ,31 1,24 0,41 3,71 12,0 4 Oświetlenie ulic 0,16 SUMA ,4 4,3 2,2 7,4 37,9 Tabela 2-4 Zestawienie zapotrzebowania Gminy Wierzchosławice na energię L.p. 1 Wyszczególnienie Mieszkalnictwo jednorodzinne Powierzchnia użytkowa Zapotrzebowanie Gminy Wierzchosławice na energię Potrzeby c.o. Potrzeby c.w.u. Potrzeby bytowe Potrzeby elektr. Suma potrzeb cieplnych m 2 GJ GJ GJ MWh GJ Użyteczność publiczna Handel, usługi, przedsiębiorstwa Oświetlenie ulic 671 SUMA Tabela 2-5 Bilans paliw i energii dla Gminy Wierzchosławice za rok 2009 L.p. Rodzaj paliwa Jednostka Roczne zużycie 1 Propan - butan Mg/rok Węgiel kamienny Mg/rok Węgiel - kotły komorowe Mg/rok Węgiel - kotły retortowe Mg/rok Drewno i odpady drzewne Mg/rok Olej opałowy m 3 /rok Gaz ziemny tys. m 3 /rok 1 829,2 8 Energia elektryczna MWh/rok

42 2.3.2 System ciepłowniczy W Gminie Wierzchosławice nie funkcjonuje typowy scentralizowany system ciepłowniczy 3. Budynki mieszkalne w Gminie zasilane są głównie z przydomowych kotłowni indywidualnych. Budowa od podstaw lokalnego systemu ciepłowniczego opartego na węglu lub innych kopalnych nośnikach energii w przypadku Gminy Wierzchosławice jest nieopłacalna, ze względu na wysokie koszty sieci ciepłowniczej oraz rozproszoną zabudowę. Nie można, jednak wykluczać budowy w przyszłości układów wyspowych zasilających kilka budynków opartych o odnawialne źródła energii lub ekologiczne technologie spalania czystych paliw jak, np. gaz ziemny. Należy wówczas dokonać analizy opłacalności przedsięwzięcia w oparciu o środki dostępnych funduszy środowiskowych, zwłaszcza w przypadku realizacji programowych działań zmierzających do redukcji niskiej emisji. 3 Autorzy niniejszego opracowania przyjęli, że scentralizowany system ciepłowniczy poza infrastrukturą (źródło, sieć dystrybucyjna, wymienniki ciepła) posiadać musi odpowiedni sposób rozliczania poparty taryfą, a co za tym idzie przedsiębiorstwo zarządzające systemem musi posiadać koncesję. Zgodnie z Ustawą Prawo Energetyczne uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania ciepła w źródłach o łącznej mocy zainstalowanej cieplnej przekraczającej 5 MW, a więc większej niż moce kotłowni znajdujące się na terenie Gminy Wierzchosławice. 42

43 2.3.3 System gazowniczy Informacje ogólne Operatorem sieci gazowej średniego ciśnienia na terenie Gminy Wierzchosławice jest Karpacka Spółka Gazownictwa sp. z o.o. w Tarnowie, sieci gazowej podwyższonego ciśnienia Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Oddział w Tarnowie. Obrotem gazu ziemnego zajmuje się spółka Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA Karpacki Oddział Obrotu Gazem w Tarnowie. Przez teren Gminy Wierzchosławice przebiega przesyłowa sieć gazowa wysokiego ciśnienia, której właścicielem jest Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. Tabela 2-6 Przesyłowa sieć gazowa wysokiego ciśnienia przebiegająca przez teren Gminy Wierzchosławice Gazociągi wysokiego ciśnienia Lp. Relacja/nazwa MOP (Mpa) DN Rok budowy Gazociąg główny 1. Ostra Góra Łukanowice 4,9 (stary) Pogórska Wola Łukanowice 5,39 (nowy) Pogórska Wola Łukanowice 4,9 - Skawina Swarzów Łukanowice 6, Tarnów Zachodni Łukanowice Odgałęzienie do stacji gazowej Wierzchosławice Odgałęzienie do stacji gazowej Mikołajowice" 3, , Swarzów Łukanowice 4, Tarnów Zachodni Łukanowice Gmina jest całkowicie zgazyfikowana, a jej obszar w większości jest zasilany z dwóch stacji gazowych I-go stopnia: Mikołajowice i Wierzchosławice, które są własnością Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A.. Miejscowość Kępa Bogumiłowicka, leżąca na terenie Gminy Wierzchosławice jest zasilana z sieci dystrybucyjnej niskiego ciśnienia, ze stacji redukcyjno-pomiarowej II-go stopnia, znajdującej się w Mościcach przy ul. Chemicznej. Długość sieci rozdzielczej na terenie Gminy Wierzchosławice, na dzień r. wynosiła m, w tym m sieci gazowej średniego ciśnienia. 43

44 Tabela 2-7 Stacje gazowe na terenie Gminy Wierzchosławice Stacje gazowe Lp. Nazwa Lokalizacja Rok budowy Maksymalna /modernizacji/ stacji nm 3 /h 1. Wierzchosławice Wierzchosławice 1987 /2009/ Mikołajowice Mikołajowice 1989 /2009/ 1500 przepustowość Odbiorcy i zużycie gazu W poniższych tabelach przedstawiono liczbę użytkowników oraz zużycie gazu ziemnego w podziale na poszczególne grupy odbiorców na obszarze Gminy Wierzchosławice oraz związane z tym roczne zużycia gazu za lata roku. Na podstawie poniższych tabel największym odbiorcą w zakresie zużycia gazu ziemnego są gospodarstwa domowe. Tabela 2-8 Liczba odbiorców gazu ziemnego w poszczególnych grupach odbiorców w Gminie Wierzchosławice w latach roku Rok Ogółem odbiorcy Razem Odbiorcy gazu Gospodarstwa domowe W tym do celów c.o. Przemysł Inni odbiorcy Zakłady produkcyjne, handel, usługi Tabela 2-9 Zużycie gazu przez odbiorców gazu ziemnego w poszczególnych grupach odbiorców w Gminie Wierzchosławice w latach roku Rok Ogółem odbiorcy Zużycie gazu w ciągu roku w tys. m 3 Gospodarstwa domowe Razem W tym do celów c.o. Przemysł Inni odbiorcy Zakłady produkcyjne, handel, usługi ,9 1455,2 1138,7 119,5 227, ,4 1507,4 983,7 149,5 267, ,7 1409,8 903,5 153,4 249, ,6 1410,9 285,6 157,2 307, ,1 1367,8 259,2 156,7 283, ,2 1370,1 261,3 163,1 296,0 44

45 zużycie gazu, tys. m 3/ rok Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Na rysunku 2-8 przedstawiono procentowe udział poszczególnych odbiorców gazu ziemnego w zużyciu całkowitym w 2009 roku 16,2% 8,9% 74,9% Gospodarstwa domowe Przemysł Inni Rysunek 2-8 Udział poszczególnych grup odbiorców gazu ziemnego w całkowitym zużyciu w 2009 roku Gospodarstwa domowe Przemysł Zakłady produkcyjne, handel, usługi Rysunek 2-9 Dynamika zmian zużycia gazu ziemnego w poszczególnych grupach odbiorców w latach Na podstawie tabeli 2-9 oraz rysunku 2-10 można stwierdzić, że spada od 2004 roku spada zużycie gazu ziemnego w gospodarstwach domowych ze względu na zmniejszenie korzystania z tego nośnika na cele grzewcze. Sumaryczne zużycie gazu ziemnego od 2004 roku jednak wzrosło z uwagi na zwiększenie jego zużycia w innych grupach odbiorców. W tabeli 2-10 oraz 2-11 przedstawiono liczbę odbiorców oraz zużycie gazu ziemnego w podziale na poszczególne grupy taryfowe w latach

46 Tabela 2-10 Liczba odbiorców gazu ziemnego w podziale na grupy taryfowe w Gminie Wierzchosławice w latach Lp. Grupa taryfowa Liczba odbiorców gazu symbol odb. odb. odb. odb. odb. odb. 1 W W W W W W brak danych Tabela 2-11 Liczba odbiorców gazu ziemnego w podziale na grupy taryfowe w Gminie Wierzchosławice w latach Lp. Grupa taryfowa Zużycie gazu w ciągu roku symbol tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 tys. m 3 1 W ,1 137,9 109, ,1 2 W-2 626,8 613, ,1 709,5 673,3 3 W-3 613,9 581,6 638,1 654,4 763,2 705,3 4 W-4 179,2 188,7 172,1 337,1 323,8 315,3 5 W-5 154,9 164,5 148,3 45,1 6 W-6 107,4 127,4 124,2 37,8 brak danych Gaz ziemny w wymienionych wyżej taryfach jest wykorzystywany na następujące cele: taryfa W1 wykorzystywana jest głównie przez gospodarstwa domowe na cele przygotowania posiłków, taryfa W2 wykorzystywana jest głównie przez gospodarstwa domowe na cele ciepłej wody użytkowej sporadycznie na cele ogrzewania pomieszczeń, taryfa W3 wykorzystywana jest głównie przez gospodarstwa domowe na cele ogrzewania pomieszczeń, taryfa W4, W5 i W6 wykorzystywane są przez różnych odbiorców (obiekty przemysłowe, budynki użyteczności publicznej, budynki usługowe itp.) na cele ogrzewania pomieszczeń, wytwarzania c.w.u. i cele technologiczne Plany rozwojowe dla systemu gazowniczego na terenie Gminy Zatwierdzony przez Urząd Regulacji Energetyki Plan Rozwoju Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S.A. na lata nie zakłada rozbudowy systemu przesyłowego na terenie Gminy Wierzchosławice. 46

47 2.3.4 System elektroenergetyczny Informacje ogólne Koncesję na obrót, przesyłanie i dystrybucję energii elektrycznej na omawianym terenie posiada ENION S.A. GRUPA TAURON S.A. Oddział w Tarnowie. Głównym sprzedawcą energii na terenie Gminy Wierzchosławice jest ENION S.A. GRUPA TAURON S.A. Obszar działania dystrybutora energii pokazano na poniższym rysunku. Rysunek 2-9 Obszar działania ENION S.A. GRUPA TAURON S.A. Oddział w Tarnowie Zaopatrzenie w energię elektryczną odbiorców zlokalizowanych na terenie Gminy Wierzchosławice odbywa się za pośrednictwem głównych punktów zasilania (GPZ) stacji 110/15/6 kv Dunajcowa, częściowo ze stacji 110/30/15 kv Biadoliny i stacji 110/30 kv Świerczków. Z w/w stacji jedynie stacja Dunajcowa zlokalizowana jest w granicach administracyjnych gminy. Napięcie robocze sieci dystrybucyjnej na tym terenie wynosi 15 kv i 30 kv. Odbiór energii elektrycznej następuje zarówno na poziomie 0,4 kv jak i 15 kv i 30 kv. Stacja GPZ Dunajcowa wyposażona jest w dwa transformatory 110/15 kv o mocy 10 MVA każdy. Dodatkowo do rozdzielni 15 kv przyłączony jest trzeci transformator 15/6 kv o mocy 3,1 MVA. Średnie roczne obciążenie stacji wynosi ok. 7,8 MW. Stacje te zaopatrywane są w energię elektryczną przez infrastrukturę należącą do Polskich Sieci Elektroenergetycznych Wschód S.A., które obsługuje stację przesyłową o napięciu roboczym 400 kv relacji Tarnów Połaniec, Tucznawa Rzeszów. Poniżej zestawiono podstawowe informacje na temat stacji transformatorowych SN/nN na terenie Gminy Wierzchosławice. 47

48 Tabela 2-12 Zestawienie stacji transformatorowych SN/nN na terenie Gminy Wierzchosławice Lp. Numer i nazwa stacji Moc i typ stacji 1 S-163 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 2 S-139 Mikołajowice 2 63 kva, 15/0,4 kv 3 S-1202 Mikołajowice 6 63 kva, 15/0,4 kv 4 S-627 Mikołajowice kva, 15/0,4 kv 5 S-138 Mikołajowice kva, 15/0,4 kv 6 S-159 Sieciechowice 63 kva, 15/0,4 kv 7 S-1185 Ostrów kva, 15/0,4 kv 8 S-861 Łętowice kva, 15/0,4 kv 9 S-129 Łętowice kva, 15/0,4 kv 10 S-224 Bogumiłowice 2 75 kva, 15/0,4 kv 11 S-862 Łętowice kva, 15/0,4 kv 12 S-115 Bogumiłowice kva, 15/0,4 kv 13 S-776 Bogumiłowice 2 63 kva, 15/0,4 kv 14 S-225 Bogumiłowice kva, 15/0,4 kv 15 S-161 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 16 S-145 Ostrów kva, 15/0,4 kv 17 S-162 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 18 S-689 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 19 K-9007 Strunobetony Bogumiłowice 1 Właściciel prywatny 20 K-9006 PKP Bogumiłowice Właściciel prywatny 21 S-509 Ostrów kva, 15/0,4 kv 22 K-9004 M-10 Wierzchosławice Właściciel prywatny 23 S-165 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 24 S-164 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 25 S-799 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 26 S-1271 Ostrów kva, 15/0,4 kv 27 S-851 Komorów kva, 15/0,4 kv 28 S-120 Komorów kva, 15/0,4 kv 29 K-9038 Prefabrykaty Komorów Właściciel prywatny 30 S-103 Bobrowniki Małe 1 63 kva, 15/0,4 kv 31 S-447 Rudka kva, 15/0,4 kv 32 S-446 Rudka 1 63 kva, 15/0,4 kv 33 S-795 Wierzchosławice 5 63 kva, 15/0,4 kv 34 S-798 Wierzchosławice 8 63 kva, 15/0,4 kv 35 S-116 Gosławice kva, 15/0,4 kv 36 S-852 Komorów 3 63 kva, 15/0,4 kv 37 S-111 Bobrowniki Małe kva, 15/0,4 kv 38 K-9021 Stalbud Mikołajowice Właściciel prywatny 39 K-9039 Kruszgeo Wierzchosławice Właściciel prywatny 40 K-9005 Kruszywo Wierzchosławice Właściciel prywatny 41 S-473 Siedlec 2 50 kva, 15/0,4 kv 48

49 Lp. Numer i nazwa stacji Moc i typ stacji 42 S-448 Rudka 3 63 kva, 15/0,4 kv 43 S-797 Wierzchosławice 7 50 kva, 15/0,4 kv 44 S-796 Wierzchosławice 6 75 kva, 15/0,4 kv 45 S-1217 Gosławice 2 63 kva, 15/0,4 kv 46 K-9023 Stalbud Właściciel prywatny 47 S-561 Wierzchosławice SUW 100 kva, 15/0,4 kv 48 S-1353 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 49 S-1341 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 50 K-9047 Rembud RDTM Miasto Tarnów Właściciel prywatny 51 S-1070 Kępa Bogumiłowicka 2 RDTM Miasto Tarnów 75 kva, 15/0,4 kv 52 S-1372 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 53 S-1381 Łętowice kva, 15/0,4 kv 54 S-1219 Mikołajowice 5 60 kva, 15/0,4 kv 55 S-574 Mikołajowice 4 60 kva, 15/0,4 kv 56 S-166 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 57 S-762 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 58 S-1112 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 59 S-1389 Bogumiłowice kva, 15/0,4 kv 60 S-3 Kępa Bogumiłowicka 1 RDTM Miasto Tranów 63 kva, 15/0,4 kv 61 K-9059 Strunobetony Bogumiłowice 2 Właściciel prywatny 62 S-167 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 63 S-1285 Wierzchosławice kva, 15/0,4 kv 64 K-48 Żwirownia Dwudniaki 1 Właściciel prywatny 65 K-9003 Zawrocie Kruszywo Właściciel prywatny Z ww. stacji wyprowadzone są linie średniego napięcia 20 kv zasilające stacje transformatorowe 20/0,4 kv na terenie Gminy Wierzchosławice, będące własnością ENION S.A. (53 sztuki), jak również stacje należące do innych podmiotów (12 sztuk). Sieć średniego i niskiego napięcia ma charakter napowietrzno kablowy (na obszarach gminy o zwartej zabudowie sieć wykonana jest jako kablowa). Stan techniczny sieci będącej własnością ENION S.A. Oddział w Tarnowie, służącej do zasilania Gminy Wierzchosławice jest zadawalający. Układ sieci pozwala na wzajemne rezerwowanie poszczególnych ciągów liniowych Oświetlenie ulic Utrzymanie oświetlenia dróg, parków, skwerów i innych publicznych terenów należy do jednych z podstawowych obowiązków Gminy w zakresie planowania energetycznego. Obecnie na terenie Gminy Wierzchosławice zainstalowane są oprawy na wszystkich typach dróg o łącznej mocy to 162 kw. Zużycie energii elektrycznej na cele oświetlenia kształtuje się na poziomie 671 MWh/rok. W związku z planami rozbudowy infrastruktury drogowej na terenie Gminy zapotrzebowanie na 49

50 energię elektryczną dla oświetlenia ulic może wzrastać, co przewidziano w prognozach zapotrzebowania na energię do roku Odbiorcy i zużycie energii elektrycznej W poniższych tabelach przedstawiono liczbę przyłączonych do sieci energetycznej odbiorców na obszarze Gminy Wierzchosławice w poszczególnych grupach taryfowych oraz związane z tym roczne zużycia energii elektrycznej w latach (wg danych ENION S.A.). Tabela 2-13 Liczba odbiorców energii elektrycznej na terenie Gminy Wierzchosławice w latach Lp. Symbol grupy taryfowej Liczba odbiorców energii elektrycznej odb. odb. odb. odb. 1 B B B C C22a B C C12a D G G G11w Tabela 2-14 Roczne zużycie energii elektrycznej w MWh/rok na terenie Gminy Wierzchosławice w latach w poszczególnych grupach taryfowych Lp. Symbol grupy taryfowej Ilość energii elektrycznej dostarczonej do odbiorców MWh/rok MWh/rok MWh/rok MWh/rok 1 B B

51 3 B C C22a B C C12a D G G G11w R W stosunku do roku 2004 zużycie energii elektrycznej na terenie Gminy rośnie, co jest wynikiem wyższego zużycia energii elektrycznej odbiorców zasilanych z niskiego napięcia zaliczanych do gospodarstw domowych (grupy taryfowe G11 i G12). Na terenie Gminy Wierzchosławice zlokalizowani są czterej odbiorcy o większym zużyciu energii elektrycznej 4 : Odbiorca A dwa przyłącza o mocy o mocy 350 i 280 kw zużycie kwh/rok, Odbiorca B moc przyłączeniowa 300 kw - zużycie kwh/rok, Odbiorca C moc przyłączeniowa 1200 kw zużycie kwh/rok, Odbiorca D dwa przyłącza o mocy o mocy 496 kw zużycie kwh/rok Plany rozwojowe systemu elektroenergetycznego na terenie gminy Obecny system energetyczny w pełni pokrywa zapotrzebowanie Gminy Wierzchosławice na energię elektryczną. Zwiększenie niezawodności dostaw energii, zapewnienie odpowiednich parametrów jakościowych oraz skrócenie czasu przerw w dostawach ENION S.A. prowadzi poprzez sukcesywną modernizację układu zasilania sieci dystrybucyjnej średniego napięcia, budowę nowych stacji transformatorowych, modernizację linii niskiego napięcia oraz tworzenie optymalnego układu pracy całej sieci uwzględniającego wzajemną rezerwację stacji w stanach awaryjnych. 4 Ze względu na to, że ENION S.A. zastrzegł dane o nazwach firm podano jedynie symboliczne nazwy podmiotów zużywających energię elektryczną na terenie Gminy Wierzchosławice 51

52 ENION S.A. Oddział w Tarnowie planuje preizolowanie linii 30 kv i stacji z niej zasilanych na napięcie 15 kv oraz modernizację GPZ Dunajcowa. Planuje się również przystosowanie nieczynnego odcinka linii 110 kv na napięcie 15 kv oraz wykonanie jej nawiązania z siecią SN. Budowa nowych urządzeń elektroenergetycznych SN i nn wynikać będzie z potrzeby przyłączania nowych odbiorców, zgodnie z Ustawą Prawo energetyczne i aktami wykonawczymi oraz celem zaspokojenia wzrostu zużycia energii przez istniejących odbiorców. W planie rozwoju ENION S.A. Oddział w Tarnowie na lata w Gminie Wierzchosławice planuje przyłączenie 56 odbiorców w V i VI grupie przyłączeniowej na łączną moc ok. 1,3 MW oraz zawarcie i zrealizowanie 23 umów na przyłączenie do V i VI grupy przyłączeniowej na podstawie wydanych warunków przyłączenia na łączną moc ok. 540 kw. Na terenie Gminy Wierzchosławice nie przewiduje się przebudowy infrastruktury należącej do Polskich Sieci Elektroenergetycznych Wschód S.A Odnawialne źródła energii Gmina posiada strategię wykorzystania odnawialnych źródeł energii na swoim terenie z 2008 roku pod nazwą Program ograniczenia niskiej emisji i emisji gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie energii słonecznej w systemach kolektorów cieczowych dla potrzeb wytwarzania ciepłej wody użytkowej w wybranych gospodarstwach Gminy Wierzchosławice (Program wieloletni z uszczegółowieniem na lata ). Obecnie trwa faza wdrażania tego programu. Ponadto wg informacji Urzędu Gminy w budynkach jednorodzinnych występują pojedyncze instalacje typu pompa ciepła. Więcej informacji na temat odnawialnych źródeł energii w Gminie Wierzchosławice przedstawiono w rozdziale Koszty energii Koszt wytworzenia 1GJ energii cieplnej do ogrzewania przykładowego budynku jednorodzinnego przy uwzględnieniu średniego kosztu zakupu oraz sprawności urządzeń działających na poszczególne nośniki energii przedstawia rysunek Poniżej zestawiono założenia przyjęte do analizy. Dane o powierzchni budynku jednorodzinnego to średnia dla budynków istniejących na terenie Gminy wynikająca z danych statystycznych. 52

53 Tabela 2-15 Charakterystyka przykładowego obiektu jednorodzinnego Charakterystyka przykładowego obiektu jednorodzinnego Cecha Jednostka opis / wartość Dane techniczne budowlane Technologia budowy - tradycyjna Szerokość budynku m 11,3 Długość budynku m 9 Wysokość budynku m 6 Powierzchnia ogrzewana budynku m 2 91 Kubatura ogrzewana budynku m Sumaryczna powierzchnia okien i drzwi zewnętrznych m 2 20,7 Sumaryczna powierzchnia drzwi zewnętrznych m 2 4,0 Dane energetyczne Jednostkowy wskaźnik zapotrzebowania na ciepło GJ/m 2 0,77 Roczne zapotrzebowanie na ciepło budynku GJ/rok 69,8 Zapotrzebowanie na moc cieplną budynku kw 9 Typ kotła - węglowy Sprawność kotła % 65 Ponadto przyjęto poniższe ceny paliw i energii (cena z VAT i ewentualny transport): cena węgla do kotłów komorowych 600 zł/tonę; cena węgla do kotłów retortowych 770 zł/tonę; cena drewna opałowego 165 zł/m 3 ; cena słomy 30 zł/m 3 ; cena oleju opałowego 3,24 zł/litr; cena gazu płynnego LPG 2,61 zł/litr; koszt gazu ziemnego zgodnie z taryfą Małopolskiej Spółki Gazownictwa Sp. z o.o. (dla taryfy W-3) ceny energii elektrycznej zgodnie z taryfą ENION GRUPA TAURON S.A. (dla taryfy G12 60% ogrzewania w taryfie nocnej oraz 40% w taryfie dziennej); ceny energii elektrycznej zgodnie z taryfą ENION GRUPA TAURON S.A. (dla taryfy G11); pompa ciepła zasilana energią elektryczną w taryfie G11, W niniejszej analizie nie uwzględnia się kosztów ewentualnej obsługi i remontów urządzeń oraz nakładów inwestycyjnych niezbędnych do poniesienia w przypadku zmiany nośnika energii. Przyjęto również sprawności wytwarzania w zależności od sposobu ogrzewania i rodzaju stosowanego paliwa. Przedstawiono również efekt energetyczny spowodowany zmianą kotła węglowego na inne alternatywne źródło ciepła (Tabela 2-16). 53

54 40,1 36,2 30,7 16,4 Jednostkowe koszty ciepła [zł/gj] 55,0 77,7 100,7 120,2 159,3 Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Tabela 2-16 Roczne zużycie paliw na ogrzanie budynku indywidualnego z uwzględnieniem sprawności energetycznej urządzeń grzewczych oraz potencjał redukcji zużycia energii w wyniku zastosowania technologii alternatywnej do kotła węglowego komorowego Roczne zużycie paliwa dla różnych źródeł ciepła Rodzaj kotła Sprawność kotła [%]* Zużycie paliwa Ilość Jednostka Redukcja zużycia energii paliwa Kocioł węglowy - tradycyjny 65 4,7 Mg/a - Kocioł węglowy - retortowy 85 3,3 Mg/a 23,6% Kocioł gazowy m 3 /a 27,7% Kocioł olejowy 88 2,2 m 3 /a 26,2% Kocioł LPG 90 1,7 m 3 /a 27,7% Kocioł na drewno 80 6,7 Mg/a 18,8% Kocioł na słomę 80 38,0 m 3 /a 18,7% Pompa ciepła zasilana en.elektr.** 300 6,6 MWh/rok 78,3% Ogrzewanie elektryczne ,4 MWh/rok 35,0% * sprawność średnioroczna * dla pomp ciepła określa współczynnik COP, tu przyjęto COP= energia elektryczna G11 energia elektryczna G12 kocioł olejowy kocioł LPG pompa ciepła węgiel - kocioł tradycyjny węgiel - kocioł retortowy kotły na drewno kotły na słomę Sposób ogrzewania Rysunek 2-10 Porównanie kosztów wytworzenia energii w odniesieniu do energii użytecznej dla różnych nośników Na podstawie powyższego rysunku można stwierdzić, że najniższy koszt wytworzenia ciepła w przeliczeniu na ilość ciepła użytecznego (potrzebnego do zachowania normatywnego komfortu cieplnego) występuje w przypadku kotłowni zasilanej paliwami stałymi na słomę, a w dalszej kolejności na drewno, węgiel do kotłów retortowych oraz komorowych. 54

55 Konkurencyjne pod względem kosztów eksploatacyjnych jest ogrzewanie pompą ciepła, która około 2/3 energii potrzebnej do ogrzewania pobiera z gruntu (lub innego źródła), a tylko 1/3 w postaci energii konwencjonalnej jaką zazwyczaj jest energia elektryczna. Najwyższe koszty dla przykładowego budynku jednorodzinnego występują w przypadku zasilania w ciepło energią elektryczną oraz olejem opałowym. W przypadku rozważania zmiany źródła ciepła trzeba się liczyć z poniesieniem znacznych nakładów inwestycyjnych, których nie uwzględniono na omawianym rysunku. 55

56 2.5 Stan środowiska na obszarze gminy System zaopatrzenia w ciepło na terenie Gminy Wierzchosławice oparty jest w znaczącym stopniu o spalanie paliw stałych, w dalszej kolejności gazu ziemnego i paliw ciekłych (olej, LPG). Stąd główne oddziaływanie na środowisko będzie przejawiać się emisją substancji toksycznych do atmosfery w wyniku spalania paliw, w tym także w silnikach spalinowych pojazdów mechanicznych poruszających się po drogach Gminy Charakterystyka głównych zanieczyszczeń atmosferycznych Istnieją dwie główne grupy zanieczyszczeń powietrza: zanieczyszczenia substancjami gazowymi pochodzenia nieorganicznego i organicznego, np.: tlenki węgla (CO i CO 2 ), siarki (SO x ) i azotu (NO x ), amoniak (NH 3 ), fluor, węglowodory (łańcuchowe i aromatyczne), fenole; zanieczyszczenia substancjami pyłowymi np.: popiół lotny, sadza, związki ołowiu, miedzi, chromu, kadmu i innych metali ciężkich. Do zanieczyszczeń energetycznych należą: dwutlenek węgla CO 2, tlenek węgla - CO, dwutlenek siarki SO 2, tlenki azotu - NO X, pyły oraz benzo(α)piren. W trakcie prowadzenia różnego rodzaju procesów technologicznych dodatkowo, poza wyżej wymienionymi, do atmosfery emitowane mogą być zanieczyszczenia w postaci różnego rodzaju związków organicznych, a wśród nich silnie toksyczne węglowodory aromatyczne. Natomiast głównymi związkami wpływającymi na powstawanie efektu cieplarnianego są dwutlenek węgla odpowiadający w około 55% za efekt cieplarniany oraz w 20% metan CH 4. Dwutlenek siarki i tlenki azotu niezależnie od szkodliwości związanej z bezpośrednim oddziaływaniem na organizmy żywe są równocześnie źródłem kwaśnych deszczy. Zanieczyszczeniami widocznymi, uciążliwymi i odczuwalnymi bezpośrednio są pyły w szerokim spektrum frakcji. Najbardziej toksycznymi związkami są węglowodory aromatyczne (WWA) posiadające właściwości kancerogenne. Najsilniejsze działanie rakotwórcze wykazują WWA mające więcej niż trzy pierścienie benzenowe w cząsteczce. Najbardziej znany wśród nich jest benzo(α)piren, którego emisja związana jest również z procesem spalania węgla zwłaszcza w niskosprawnych paleniskach indywidualnych. Żadne ze wspomnianych zanieczyszczeń nie występuje pojedynczo, niejednokrotnie ulegają one w powietrzu dalszym przemianom. W działaniu na organizmy żywe obserwuje się występowanie zjawiska synergizmu, tj. działania skojarzonego, wywołującego efekt większy niż ten, który powinien wynikać z sumy efektów poszczególnych składników. Na stopień oddziaływania mają również wpływ warunki klimatyczne takie jak: temperatura, nasłonecznienie, wilgotność powietrza oraz kierunek i prędkość wiatru. Wielkości dopuszczalnych poziomów stężeń niektórych substancji zanieczyszczających w powietrzu określone są w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002r. (Dz. U. nr 87, poz. 796). Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem, zestawiono w poniższej tabeli. 56

57 Tabela 2-17 Dopuszczalne stężenia zanieczyszczeń Stężenie zanieczyszczeń [µg/m 3 ] Rodzaj zanieczyszczenia Dopuszczalne wg rozporządzenia godzinowe dobowe średnioroczne Benzen 5* Benzo(α)piren [ng/m 3 ] 5* 1* NO 2 200* 40* NO x 40* do * od 2003 SO 2 350* 150* do ** do * od ** od 2003 Ołów (w pyle zawieszonym PM10) 0,5* Pył zawieszony PM10 50* 40 CO */8godz * poziom dopuszczalny ze względu na ochronę zdrowia ludzi ** poziom dopuszczalny ze względu na ochronę roślin Ocena stanu atmosfery na terenie województwa, powiatu oraz Gminy Wierzchosławice O wystąpieniu zanieczyszczeń powietrza decyduje ich emisja do atmosfery, natomiast o poziomie w znacznym stopniu występujące warunki meteorologiczne. Przy stałej emisji zmiany stężeń zanieczyszczeń są głównie efektem przemieszczania, transformacji i usuwania zanieczyszczeń z atmosfery. Stężenie zanieczyszczeń zależy również od pory roku. I tak: sezon zimowy, charakteryzuje się zwiększonym zanieczyszczeniem atmosfery, głównie przez niskie źródła emisji, sezon letni, charakteryzuje się zwiększonym zanieczyszczeniem atmosfery przez skażenia wtórne powstałe w reakcjach fotochemicznych. Czynniki meteorologiczne wpływające na stan zanieczyszczenia atmosfery w zależności od pory roku podano w tabeli Tabela 2-18 Czynniki meteorologiczne wpływające na stan zanieczyszczenia atmosfery Zmiany stężeń zanieczyszczenia Główne zanieczyszczenia Zimą: SO 2, pył zawieszony, CO Latem: O 3 Wzrost stężenia zanieczyszczeń Spadek stężenia zanieczyszczeń Sytuacja wyżowa: wysokie ciśnienie, spadek temperatury poniżej 0 o C, spadek prędkości wiatru poniżej 2 m/s, brak opadów, inwersja termiczna, mgła, Sytuacja niżowa: niskie ciśnienie, wzrost temperatury powyżej 0 o C, wzrost prędkości wiatru powyżej 5 m/s, opady, Sytuacja wyżowa: wysokie ciśnienie, wzrost temperatury powyżej 25 o C, spadek prędkości wiatru poniżej 2 m/s, brak opadów, promieniowanie bezpośrednie powyżej 500 W/m 2 Sytuacja niżowa: niskie ciśnienie, spadek temperatury, wzrost prędkości wiatru powyżej 5 m/s, opady, 57

58 Ocenę stanu atmosfery na terenie województwa, powiatu i gminy przeprowadzono w oparciu o dane z raportów Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie. Na kolejnych rysunkach przedstawiono wielkość stężeń zanieczyszczeń na terenie województwa małopolskiego. Rysunek 2-11 Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM10 w województwie małopolskim w 2009 roku źródło: WIOŚ w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku 58

59 Rysunek 2-12 Rozkład stężeń dwutlenku azotu w województwie małopolskim w 2009 roku Rysunek 2-13 Rozkład stężeń dwutlenku siarki w województwie małopolskim w 2009 roku źródło: WIOŚ w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku 59

60 Na rysunkach 2-15 do 2-23 przedstawiono wyniki klasyfikacji stref województwa małopolskiego za rok 2009 (klasyfikacja ze względu na kryterium ochrony zdrowia), stosując oznaczenia: klasa A: poziom stężeń nie przekraczający odpowiednio: poziomu dopuszczalnego lub poziomu docelowego, klasa C: poziom stężeń powyżej poziomu dopuszczalnego, poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji lub poziomu docelowego; wymagany program ochrony powietrza. Rysunek 2-14 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie pyłu zawieszonego w 2009 roku źródło: WIOŚ w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku 60

61 Rysunek 2-15 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie dwutlenku azotu w 2009 roku Rysunek 2-16 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie dwutlenku siarki w 2009 roku źródło: WIOŚ w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku 61

62 Rysunek 2-17 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie benzenu w 2009 roku Rysunek 2-18 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie tlenku węgla w 2009 roku źródło: WIOŚ w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku 62

63 Rysunek 2-19 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie ozonu w 2009 roku Rysunek 2-20 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie ołowiu w 2009 roku źródło: WIOŚ w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku 63

64 Rysunek 2-21 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie kadmu, niklu i arsenu w 2009 roku Rysunek 2-22 Klasyfikacja stref województwa ze względu na stężenie benzo( )pirenu w pyle zawieszonym w 2009 roku źródło: WIOŚ w Krakowie Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2009 roku 64

65 2.5.3 Emisja substancji szkodliwych i dwutlenku węgla na terenie Gminy Wierzchosławice Proces spalania paliw dla zaspokojenia potrzeb cieplnych na ogrzewanie pomieszczeń jest podstawową przyczyną emisji substancji szkodliwych i dwutlenku węgla na terenie Gminy Wierzchosławice. Z uwagi na rodzaj źródła, emisję można podzielić na dwa rodzaje, a mianowicie: emisję rozproszoną (niska emisja), emisję komunikacyjną (emisja liniowa). Na terenie Gminy Wierzchosławice brak klasycznych źródeł wysokiej emisji. W dalszej części opracowania, wyznaczono dla poszczególnych źródeł emisje takich substancji szkodliwych jak: SO 2, NO 2, CO, pył, B(α)P oraz CO 2 wyrażoną w Mg danej substancji na rok. Na terenie Gminy Wierzchosławice nie występują źródła punktowe emisji zanieczyszczeń (tzw. wysoka emisja). W celu oszacowania ogólnej emisji substancji szkodliwych do atmosfery ze spalania paliw w budownictwie mieszkaniowym, sektorze handlowo-usługowym i użyteczności publicznej w Gminie, koniecznym jest posłużenie się danymi pośrednimi. Punkt wyjściowy stanowiła w tym przypadku struktura zużycia paliw i energii w Gminie. Tabela 2-19 Szacunkowa emisja substancji szkodliwych do atmosfery na terenie Gminy Wierzchosławice ze spalania paliw do celów grzewczych (emisja niska) Rodzaj zanieczyszczenia Jedn. Wielkość emisji wyjściowej Pył Mg/a 328 SO2 Mg/a 226 NO2 Mg/a 36 CO Mg/a B(a)P kg/a 276,75 CO 2 Mg/a Na podstawie danych dotyczących natężenia ruchu oraz udziału poszczególnych typów pojazdów w tym ruchu na głównych arteriach komunikacyjnych Gminy drogi wojewódzkie (dane Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad) oraz opracowania Ministerstwa Środowiska Wskazówki dla wojewódzkich inwentaryzacji emisji na potrzeby ocen bieżących i programów ochrony powietrza oszacowano wielkość emisji komunikacyjnej. Dla wyznaczenia wielkości emisji liniowej na badanym obszarze, wykorzystano również opracowaną przez Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji aplikację do szacowania emisji ze środków transportu, która dostępna jest na stronach internetowych Ministerstwa Ochrony Środowiska. 65

66 Rysunek 2-23 Widok panelu głównego aplikacji do szacowania emisji ze środków transportu Przyjęto także założenia co do natężenia ruchu na poszczególnych rodzajach dróg oraz procentowy udział typów pojazdów na drodze, jak to przedstawiono poniżej. Natomiast w celu wyznaczenia emisji CO 2 ze środków transportu wykorzystano wskaźniki emisji dwutlenku węgla z transportu, zamieszczone w opracowaniu p.t. Inwentaryzacja emisji gazów cieplarnianych i ich prekursorów w roku 2002, sporządzonym przez Krajowe Centrum Inwentaryzacji Emisji. I tak wskaźnik emisji dla benzyny wynosi 65,29 Mg/TJ, natomiast dla oleju napędowego 70,23 Mg/TJ. Przyjmując wartości opałowe wspomnianych paliw odpowiednio na poziomie 31,87 GJ/m 3 i 34,98 GJ/m 3 oraz przy założeniu ilości spalanego paliwa dla różnych typów pojazdów, jak pokazano w tabeli poniżej, otrzymano całkowitą emisję dwutlenku węgla ze środków transportu. Wyznaczone powyżej wartości emisji rozproszonej, liniowej oraz emisja punktowa, składają się na całkowitą emisję zanieczyszczeń do atmosfery, powstałych przy spalaniu paliw na terenie Gminy Wierzchosławice. Emisja całkowita pokazana została w tabeli poniżej. 66

67 Rysunek 2-24 Założenia do wyznaczenia emisji liniowej drogi krajowe długość 0,3 km średnie natężenie ruchu (wg GDDiA) udział % poszczególnych typów pojazdów poj/dobę poj./h osobowe 87,7 699,7 dostawcze 5,4 43,4 ciężarowe 4,3 34,0 autokary 2,3 18,6 motocykle 0,3 2,4 drogi wojewódzkie długość 8 km średnie natężenie ruchu (wg GDDiA) udział % poszczególnych typów pojazdów 4197 poj/dobę poj./h osobowe 83,8 146,5 dostawcze 5,8 10,2 ciężarowe 8,1 14,2 autokary 1,3 2,2 motocykle 1,1 1,9 drogi powiatowe długość 42,5 km średnie natężenie ruchu (wg GDDiA) udział % poszczególnych typów pojazdów 2098 poj/dobę poj./h osobowe 83,8 73,2 dostawcze 5,8 5,1 ciężarowe 8,1 7,1 autobusy 1,3 1,1 motocykle 1,1 0,9 drogi gminne długość 60,0 km średnie natężenie ruchu (szacowane) udział % poszczególnych typów pojazdów 1049 poj/dobę poj./h osobowe 83,8 36,61 dostawcze 5,8 2,54 ciężarowe 8,1 3,54 autobusy 1,3 0,55 motocykle 1,1 0,47 67

68 Tabela 2-20 Roczna emisja substancji szkodliwych do atmosfery ze środków transportu na terenie Gminy Wierzchosławice [kg/rok] Tabela 2-21 Roczna emisja dwutlenku węgla ze środków transportu na terenie Gminy Wierzchosławice [kg/rok] 68

69 emisja [kg/rok] Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice CO C6H6 HC HCal HCar NOx TSP SOx Rysunek 2-25 Roczna emisja wybranych substancji szkodliwych do atmosfery ze środków transportu na terenie Gminy Wierzchosławice w 2009r. Na terenie Gminy Wierzchosławice nie prowadzi się monitoringu zanieczyszczeń powietrza. Na terenie powiatu tarnowskiego, gdzie leży Gmina Wierzchosławice, stwierdzono przekroczenia stężeń w zakresie następujących zanieczyszczeń w 2009 roku: ozonu (O 3 ), 69

70 benzoalfapirenu, pyłu zawieszonego PM10. W dalszej części opracowania, wyznaczono dla poszczególnych źródeł emisje takich substancji szkodliwych jak: SO 2, NO 2, CO, pył, B(α)P oraz CO 2 wyrażoną w kg danej substancji na rok. Wyznaczono także emisję równoważną, czyli zastępczą. Emisja równoważna jest to wielkość ogólna emisji zanieczyszczeń pochodzących z określonego (ocenianego) źródła zanieczyszczeń, przeliczona na emisję dwutlenku siarki. Oblicza się ją poprzez sumowanie rzeczywistych emisji poszczególnych rodzajów zanieczyszczeń, emitowanych z danego źródła emisji i pomnożonych przez ich współczynniki toksyczności zgodnie ze wzorem: E r t n 1 E t K t gdzie: E r - emisja równoważna źródeł emisji, t - liczba różnych zanieczyszczeń emitowanych ze źródła emisji, E t - emisja rzeczywista zanieczyszczenia o indeksie t, K t - współczynnik toksyczności zanieczyszczenia o indeksie t, który to współczynnik wyraża stosunek dopuszczalnej średniorocznej wartości stężenia dwutlenku siarki eso2 do dopuszczalnej średniorocznej wartości stężenia danego zanieczyszczenia et co można określić wzorem: K t e SO e t 2 Współczynniki toksyczności zanieczyszczeń traktowane są jako stałe, gdyż są ilorazami wielkości określonych w Rozporządzeniu MOŚZNiL z dnia 28 kwietnia 1998r w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń niektórych substancji zanieczyszczających powietrze. Emisja równoważna uwzględnia to, że do powietrza emitowane są równocześnie różnego rodzaju zanieczyszczenia o różnym stopniu toksyczności. Pozwala to na prowadzenie porównań stopnia uciążliwości poszczególnych źródeł emisji zanieczyszczeń emitujących różne związki. Umożliwia także w prosty, przejrzysty i przekonywujący sposób znaleźć wspólną miarę oceny szkodliwości różnych rodzajów zanieczyszczeń, a także wyliczać efektywność wprowadzanych usprawnień. W celu oszacowania ogólnej emisji substancji szkodliwych do atmosfery ze spalania paliw w budownictwie mieszkaniowym, sektorze handlowo-usługowym i użyteczności publicznej w Wierzchosławicach, koniecznym jest posłużenie się danymi pośrednimi. 70

71 tco2/rok Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Punkt wyjściowy stanowiła w tym przypadku struktura zużycia paliw i energii w Wierzchosławicach oraz dane Głównego Urzędu Statystycznego. Tabela 2-22 Zestawienie zbiorcze emisji substancji do atmosfery z poszczególnych źródeł emisji na terenie Gminy Wierzchosławice Lp. Substancja Jednostka Rodzaj emisji Niska Liniowa Razem 1 SO 2 kg/rok 226 6,5 232,6 2 NO x kg/rok 36 91,8 127,5 3 CO kg/rok , ,0 4 pył kg/rok 328 5,1 333,1 5 B(a)P kg/rok ,8 6 CO 2 kg/rok , , ,5 7 E r kg/rok , Emisję dwutlenku węgla - CO 2, zestawioną w tabeli powyżej prezentuje także rysunek ,64 44, , niska liniowa źródło emisji Rysunek 2-26 Emisja dwutlenku węgla na terenie Gminy Wierzchosławice Udział punktowych, rozproszonych i liniowych źródeł w całkowitej emisji poszczególnych substancji do atmosfery przedstawia rysunek

72 2,8% SO 2 niska liniowa NO x 28,0% niska liniowa 97,2% 72,0% 14,8% CO niska liniowa 1,5% pył niska liniowa 85,2% 98,5% B(a)P niska liniowa 33,8% CO 2 niska liniowa 0,0% 100,0% 66,2% Rysunek 2-27 Udział rodzajów źródeł emisji w całkowitej emisji poszczególnych zanieczyszczeń do atmosfery w Wierzchosławicach Widoczny na powyższym zestawieniu największy udział niskiej emisji w emisji całkowitej, niemal wszystkich substancji szkodliwych, potwierdza także wyznaczona emisja równoważna (zastępcza, ekwiwalentna) dla omawianych rodzajów źródeł emisji co przedstawia rysunek ,1% niska emisja emisja liniowa 80,9% Rysunek 2-28 Udział emisji zastępczej z poszczególnych źródeł emisji w całkowitej emisji substancji szkodliwych przeliczonych na emisję równoważną SO 2 w Wierzchosławicach Tak duży udział emisji ze źródeł rozproszonych emitujących zanieczyszczenia w wyniku bezpośredniego spalania paliw na cele grzewcze i socjalno-bytowe w mieszkalnictwie oraz w sektorach handlowo-usługowym i przemysłu, nie powinien być wielkim zaskoczeniem. 72

73 Rodzaj i ilość stosowanych paliw, stan techniczny instalacji grzewczych oraz, co zrozumiałe, brak układów oczyszczania spalin, składają się w sumie na wspomniany efekt. Należy także pamiętać, że decydujący wpływ na wielkość emisji zastępczej ma ilość emitowanego do atmosfery benzo(α)pirenu, którego wskaźnik toksyczności jest kilka tysięcy razy większy od tegoż samego wskaźnika dla dwutlenku siarki. Wynika stąd, że wszelkie działania zmierzające do poprawy jakości powietrza w Wierzchosławicach powinny w pierwszej kolejności dotyczyć likwidacji niskiej emisji. W celu zmniejszenia emisji na terenie Gminy Wierzchosławice przewiduje się realizację zadań. Zakłada się, że zadania te będą realizowane w różnym stopniu, co uwzględniono w trzech scenariuszach społeczno gospodarczego rozwoju gminy. Założenia do sporządzenia tych scenariuszy opisane są w dalszej części opracowania. Tabela 2-23 Zestawienie zbiorcze emisji substancji do atmosfery na terenie Gminy Wierzchosławice w stanie istniejącym i docelowym w trzech scenariuszach Rodzaj zanieczyszczenia Jedn. Wielkość emisji wyjściowa kg/gj Wielkość emisji kg/gj Scenariusz A Efekt ekol. bezwzgl. Efekt ekol. wzgl. Wielkość emisji kg/gj Scenariusz B Efekt ekol. bezwzgl. Efekt ekol. wzgl. Wielkość emisji kg/gj Scenariusz C Efekt ekol. bezwzgl. Pył Mg/a 328 0, , ,0% 255 0, ,3% 188 0, ,7% SO 2 Mg/a 226 0, , ,3% 178 0, ,3% 134 0, ,7% NO 2 Mg/a 36 0, , ,5% 36 0,09 0-0,2% 33 0,10 3 7,9% CO Mg/a , , ,4% , ,2% 785 2, ,5% B(a)P kg/a 276,75 0, ,94 0, ,8% 210,08 0, ,1% 152,78 0, ,8% CO 2 Mg/a , , ,3% , ,2% , ,5% Efekt ekol. wzgl. 73

74 2.6 Ocena stanu istniejącego w zakresie bezpieczeństwa paliwowego, technicznego, ekonomicznego związanego zaopatrzeniem gminy w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Stabilny i harmonijny rozwój gospodarki gminy uzależniony jest w znacznej mierze od zaspokojenia zazwyczaj rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną, gaz i inne nośniki energii czyli zapewnienia w sposób ciągły i niezawodny bezpieczeństwa energetycznego. Pojęcie bezpieczeństwa energetycznego zostało zdefiniowane w obowiązujących dokumentach urzędowych, takich jak Ustawa prawo energetyczne, czy Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Według Ustawy, bezpieczeństwo energetyczne jest to stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska. System ciepłowniczy Na terenie Gminy Wierzchosławice nie ma scentralizowanego systemu ciepłowniczego. System gazowniczy System gazowniczy zaspokaja potrzeby dotychczasowych odbiorców gazu ziemnego na całym terenie Gminy Wierzchosławice. Rezerwy stacji redukcyjno pomiarowych I i II stopnia pozwalają na nowe podłączenia do systemu w zakresie jego zasięgu oraz zwiększenie liczby odbiorców na cele bytowe, grzewcze oraz technologiczne. Stan techniczny sieci gazowniczej jest w stanie dostatecznym. Sieć wymaga jednak modernizacji i takie działania są podejmowane. Ze względu na brak przesłanek ekonomicznych nie przewiduje się obecnie zgazyfikowania terenu wiejskiego gminy. System elektroenergetyczny System elektroenergetyczny zaspokaja potrzeby wszystkich dotychczasowych odbiorców energii elektrycznej. System zasilania gminy w energię elektryczną jest dobrze skonfigurowany i wg informacji znajduje się w zadowalającym stanie technicznym. Spółka nie planuje w najbliższym czasie większych inwestycji na terenie gminy. GPZ pracują w układzie dwustronnego zasilania w powiązaniu z innymi stacjami systemu energetycznego (GPZ Dunajcowa, GPZ Biadoliny i stacji GPZ Świerczków.). Duże rezerwy stacji transformatorowych, pozwalają na nowe podłączenia do systemu i zwiększenie liczby odbiorców stosujących ogrzewanie elektryczne (dotyczyć to może np. mieszkań obecnie ogrzewanych piecami węglowymi). 74

75 W systemie elektroenergetycznym na terenie Gminy Wierzchosławice nie ma wytwórców energii elektrycznej. Dostawy pochodzą z krajowego systemu elektroenergetycznego, którego źródła zasilania również praktycznie w całości bazują na węglu kamiennym i brunatnym. Bezpieczeństwo paliwowe zaopatrzenia gminy jest podobne jak bezpieczeństwo energetyczne Polski. Systemy grzewcze praktycznie w całości oparte są na dostawach paliw z poza obszaru gminy. 75

76 3 Cele i priorytety działań Główną wizją gminy wynikającą ze Strategii Rozwoju Gminy Wierzchosławice na lata jest Wierzchosławice gminą dynamicznego rozwoju społeczno-gospodarczego w harmonii ze środowiskiem naturalnym, oferującą znakomite warunki dla osadnictwa i turystyki z wykorzystaniem potencjału przyrodniczego i bogactwa tradycji.. W Studium tym wyznaczono następujące priorytety działań: KIERUNEK 1 Sfera techniczna i ochrona środowiska, KIERUNEK 2 Sfera społeczna rozwój kapitału społecznego, KIERUNEK 3 Sfera gospodarcza, KIERUNEK 4 Sfera kultury, turystyki i sportu. Do najpilniejszych zadań realizowanych w niniejszej strategii zaliczono budowę instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii, takie jak: wody płynące, wody geotermalne, wiatr i słońce w celu ograniczenia niskiej emisji i gazów cieplarnianych Zadanie to dotyczy: realizacji programu ograniczenia niskiej emisji poprzez montaż kolektorów słonecznych na indywidualnych budynkach mieszkalnych w Gminie Wierzchosławice po 40 budynków rocznie. Celem projektu jest ograniczenie niskiej emisji spalin do powietrza i poprawa jakości środowiska w Gminie Wierzchosławice. Projekt ma charakter pilotażowy. Termin realizacji przypada na okres pięciu lat poczynając od 2008 r. Koszt realizacji zł/na rok, ograniczenia niskiej emisji i gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie energii słonecznej w Gminie Wierzchosławice. W ramach projektu zostaną zamontowane kolektory słoneczne na 1720 indywidualnych budynkach mieszkalnych oraz 13 budynkach użyteczności publicznej. Celem projektu jest ograniczenie niskiej emisji spalin do powietrza i poprawa jakości środowiska w Gminie Wierzchosławice. Całkowity koszt realizacji: ok zł, ograniczenia niskiej emisji i gazów cieplarnianych poprzez budowę układów fotowoltaicznych dla potrzeb budynków użyteczności publicznej Gminy Wierzchosławice. Projekt polega na budowie elektrowni solarnej produkującej prąd. Termin realizacji , poszukiwania i rozpoznania zasobów wód termalnych w Gminie Wierzchosławice. Całkowity koszt inwestycji: zł, Ponadto w niniejszym dokumencie przewiduje się możliwość budowy kilku małych elektrowni wodnych na rzece Dunajec. Do głównych celów gminy w zakresie gospodarowania energią jest zapewnienie: bezpieczeństwa dostaw energii i paliw na terenie gminy, bezpieczeństwa ekologiczne, bezpieczeństwa ekonomiczne, akceptowalności społecznej wobec istniejących systemów energetycznych występujących na terenie gminy. 76

77 Cel strategiczny Gminy Wierzchosławice w zakresie ochrony powietrza sformułowano następująco: Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywną redukcję emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza emisji zanieczyszczeń z lokalnych kotłowni i komunikacyjnych. W zakresie związanym z niniejszym opracowaniem określono następujące priorytety ekologiczne: Ograniczenie wzrostu emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych, Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z procesów energetycznego spalania paliw i z palenisk domowych, Ograniczenie emisji z procesów przemysłowych o 20% w stosunku do emisji z 1999 roku. 3.1 Wyjściowe założenia rozwoju społeczno-gospodarczego gminy do roku 2030 Podstawą do projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Wierzchosławice są założenia rozwoju społeczno-gospodarczego, bowiem przyjęcie tych założeń spowoduje określoną potrzebę rozwoju infrastruktury energetycznej Gminy. Założenia rozwoju społeczno-gospodarczego wyznaczają również kierunki zagospodarowania przestrzennego w Studium Uwarunkowań oraz Miejscowych Planach zagospodarowania przestrzennego Gminy. Na potrzeby założeń do planu zaopatrzenia w energię opracowano własne scenariusze wychodząc z dostępnych informacji oraz ogólnych prognoz i strategii społeczno-gospodarczego rozwoju kraju dostosowanych do specyfiki Gminy Wierzchosławice. Do dalszych analiz przyjęto założenie, że rozwój Gminy w zakresie społecznym oraz handlu i usług będzie się odbywał zgodnie z Polityką Energetyczną Polski do 2030 roku przyjętą przez Radę Ministrów uchwałą z dnia 10 listopada 2009 roku. Na podstawie danych zawartych w ogólnej charakterystyce trendów społeczno - gospodarczych Gminy zawartych w rozdziale 1 przedstawiono trzy scenariusze rozwoju społeczno gospodarczego Gminy Wierzchosławice do 2030 roku tzn. pasywny, umiarkowany oraz aktywny. Poniżej opisano założenia jakie przyjęto w poszczególnych scenariuszach. Scenariusz A Pasywny zakłada się w nim, że obszary przeznaczone pod zabudowę mieszkaniowo usługową oraz zabudowę usługowo-produkcyjną zostaną zagospodarowane w 10 %. W zakresie zagospodarowania obszarów posłużono się wytycznymi Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. Powyższe inwestycje skupiają się głównie na terenach miejscowości Wierzchosławice. 77

78 W Gminie udaje się wygenerować trwałe podstawy rozwojowe w niewielkim zakresie (brak czynników napędzających rozwój); pojawią się negatywne trendy w gospodarce t.j. utrzymanie bezrobocia; spowolnienie wzrostu liczby podmiotów gospodarczych; małe zainteresowanie inwestorów terenami pod handel, usługi oraz produkcję. Wszystkie te elementy wpływają na nieznaczne podnoszenie się poziomu życia. Scenariusz ten charakteryzuje się wprowadzaniem przedsięwzięć racjonalizujących zużycie nośników energii przez odbiorców komunalnych: do celów grzewczych w niewielkim stopniu (tabela scenariusz A) oraz wzrostem zużycia energii elektrycznej o około 10 %. Budynki użyteczności publicznej administrowane przez Gminę zostaną zmodernizowane w niewielkim stopniu. W zakresie nowych budynków użyteczności publicznej zrealizowana zostanie inwestycja dotycząca budowy hali sportowej. Racjonalizacja zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej na poziomie ok. 10 %. Racjonalizacja zużycia energii w sektorze usług, handlu, rzemiosła i przemysłu na niskim poziomie, ok. 8 %. W tabeli 3-1 zestawiono obszary, które w scenariuszu A zostają w pełni zagospodarowane zgodnie z ww. założeniami. Tabela 3-1 Zestawienie obszarów przyjętych w scenariuszu do zagospodarowania do 2030 Powierzchnia obszarów Razem Mieszkalnictwo Usługi Produkcyjno usługowe Szacunkowa powierzchnia użytkowa budynków Razem Mieszkalnictwo Usługi Produkcyjno usługowe [ha] [ha] [ha] [ha] [m 2 ] [m 2 ] [m 2 ] [m 2 ] 15,91 5,86 9,51 0, Tabela 3-2 Zestawienie potrzeb energetycznych obszarów ujętych w scenariuszu A do 2030 Rodzaj inwestycji Zapotrzebowanie na ciepło (ogrzewanie) Zapotrzebowanie na energię elektryczną [MW] [GJ/rok] [MW] [MWh/rok] Strefy mieszkaniowo-usługowe 0, ,1 0,13 260,4 Strefy usługowe 0, ,8 0,23 420,7 Strefy usługowo - produkcyjne 0, ,6 0,09 159,4 SUMA 1, ,6 0,45 840,6 Scenariusz B Umiarkowany zakłada się w nim, że obszary przeznaczone pod zabudowę mieszkaniowo usługową oraz zabudowę usługowo-produkcyjną zostaną zagospodarowane w 25 %. W zakresie zagospodarowania obszarów posłużono się wytycznymi Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. Powyższe inwestycje skupiają się głównie w Wierzchosławicach. 78

79 W niniejszym scenariuszu rozwój Gminy jest dynamiczny i systematyczny; planowane inwestycje zostaną zrealizowane, utrzyma się zainteresowanie inwestorów wyznaczonymi terenami pod handel, usługi oraz przemysł. Scenariusz ten charakteryzuje się wprowadzaniem przedsięwzięć racjonalizujących zużycie nośników energii przez odbiorców komunalnych do celów grzewczych w stopniu średnim (tabela scenariusz B) oraz wzrostem zużycia energii elektrycznej o około 20%, co spowodowane jest większym przyrostem nowych obiektów, zgodnie z przyjętym stopniem realizacji zagospodarowania terenów. Budynki użyteczności publicznej administrowane przez Gminę zostaną zmodernizowane w średnim stopniu a pozostałe zgodnie z potrzebami, a inwestycje będą wynikały z racjonalnej polityki energetycznej. Racjonalizacja zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej na poziomie ok. 20%. Racjonalizacja zużycia energii w sektorze usług, handlu, rzemiosła i przemysłu na pozimie, ok. 20%. W większym stopniu będą wykorzystywane odnawialne źródeł źródła energii, głównie po stronie układów solarnych i ogniw fotowoltaicznych. W tabeli 3-3 zestawiono obszary, które w scenariuszu B zostają w pełni zagospodarowane zgodnie z istniejącymi planami miejscowymi oraz nowymi obszarami i uzupełnieniem zabudowy istniejącej. Tabela 3-3 Zestawienie obszarów przyjętych w scenariuszu do zagospodarowania do 2030 Powierzchnia obszarów Razem Mieszkalnictwo Usługi Produkcyjno usługowe Szacunkowa powierzchnia użytkowa budynków Razem Mieszkalnictwo Usługi Produkcyjno usługowe [ha] [ha] [ha] [ha] [m 2 ] [m 2 ] [m 2 ] [m 2 ] 39,8 14,7 23,8 1, Tabela 3-4 Zestawienie potrzeb energetycznych obszarów ujętych w scenariuszu B do 2030 Rodzaj inwestycji Zapotrzebowanie na ciepło (ogrzewanie) Zapotrzebowanie na energię elektryczną [MW] [GJ/rok] [MW] [MWh/rok] Strefy mieszkaniowo-usługowe 1, ,4 0,32 651,1 Strefy usługowe 1, ,1 0, ,7 Strefy usługowo - produkcyjne 0, ,9 0,23 398,6 SUMA 3, ,4 1, ,4 Scenariusz C Aktywny urzeczywistniany przy założeniu aktywnej, skutecznej polityki Rządu oraz lokalnej polityki Gminy, kreującej pożądane zachowania wszystkich odbiorców energii. Zakłada się w nim, że obszary objęte Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego mieszkaniowo usługowe oraz usługowo-produkcyjne zostaną zagospodarowane w 50%. 79

80 Planowane inwestycje będą dynamicznie realizowane i będą dodatkowo generować inne inwestycje na terenie Gminy, co stymulować będzie jej stabilny rozwój. W scenariuszu tym zakłada się również wzrost zużycia energii podyktowany dynamicznym rozwojem we wszystkich dziedzinach gospodarki (przemysł, mieszkalnictwo, usługi, handel, itp.) z jednoczesnym wprowadzaniem w dużym zakresie przez odbiorców przedsięwzięć racjonalizujących zużycie nośników energii oraz rozwojem wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Następuje wzrost zużycia energii elektrycznej o około 50% w stosunku do stanu obecnego, co spowodowane jest dużym przyrostem nowych odbiorców. Budynki użyteczności publicznej administrowane przez Gminę zostaną w pełni zmodernizowane zgodnie z potrzebami, a inwestycje będą wynikały z racjonalnej polityki energetycznej. Racjonalizacja zużycia energii w budynkach użyteczności publicznej na poziomie ok. 30%. Racjonalizacja zużycia energii w sektorze usług, handlu, rzemiosła i przemysłu na wysokim poziomie, ok. 50%. W znacznym stopniu będą wykorzystywane odnawialne źródeł źródła energii, głównie po stronie układów solarnych, pomp ciepła, ogniw fotowoltaicznych itp. W tabeli 3-5 zestawiono obszary, które w scenariuszu C zostają w pełni zagospodarowane zgodnie z istniejącymi planami miejscowymi oraz nowymi obszarami i uzupełnieniem zabudowy istniejącej. W tabeli 3-6 zestawiono łączne potrzeby energetyczne po stronie energii elektrycznej oraz ciepła w scenariuszu C. Tabela 3-5 Zestawienie obszarów przyjętych w scenariuszu do zagospodarowania do 2030 Powierzchnia obszarów Razem Mieszkalnictwo Usługi Produkcyjno usługowe Szacunkowa powierzchnia użytkowa budynków Razem Mieszkalnictwo Usługi Produkcyjno usługowe [ha] [ha] [ha] [ha] [m 2 ] [m 2 ] [m 2 ] [m 2 ] 79,5 29,3 47,5 2, Tabela 3-6 Zestawienie potrzeb energetycznych obszarów ujętych w scenariuszu C do 2030 Rodzaj inwestycji Zapotrzebowanie na ciepło (ogrzewanie) Zapotrzebowanie na energię elektryczną [MW] [GJ/rok] [MW] [MWh/rok] Strefy mieszkaniowo-usługowe 2, ,7 0, ,2 Strefy usługowe 3, ,2 1, ,4 Strefy usługowo - produkcyjne 1, ,9 0,47 797,2 SUMA 7, ,8 2, ,8 80

81 Tabela 3-7 Zestawienie zmian wskaźników zapotrzebowania na ciepło budynków mieszkalnych istniejących i nowo wznoszonych w poszczególnych scenariuszach do roku 2030 Wyszczególnienie Obecnie Lp. Nowe budynki jednorodzinne [GJ/m 2 ] 0,33 0,291 0,285 0,279 0,274 1 Budynki jednorodzinne [GJ/m 2 ] "A" 0,66 0,649 0,640 0,630 0,621 2 Budynki jednorodzinne [GJ/m 2 ] "B" 0,66 0,636 0,611 0,586 0,563 3 Budynki jednorodzinne [GJ/m 2 ] "C" 0,66 0,606 0,558 0,513 0,472 Powyższe scenariusze rozwoju społeczno gospodarczego Gminy posłużą jako baza do sporządzenia prognoz energetycznych. 81

82 Tabela 3-8 Wskaźniki rozwoju nowobudowanego mieszkalnictwa w Gminie Wierzchosławice dla poszczególnych scenariuszy 82

83 3.2 Przewidywane zmiany zapotrzebowanie na ciepło energię elektryczną i paliwa gazowe do roku 2030 zgodne z przyjętymi założeniami rozwoju Na terenie Gminy Wierzchosławice występują obecnie dwa sieciowe nośniki energii wykorzystywane lokalnie przez społeczeństwo oraz podmioty działające na terenie Gminy: gaz ziemny i energia elektryczna. Wielkość zapotrzebowania na poszczególne nośniki wyznaczają następujące czynniki: cena jednostkowa za dany nośnik energii, aktywność gospodarcza (wielkość produkcji i usług) lub społeczna (liczba mieszkańców korzystających z usług energetycznych i pochodne komfortu życia jak np. wielkość powierzchni mieszkalnej, wyposażenie gospodarstw domowych) oraz energochłonność produkcji i usług lub energochłonność usługi energetycznej w gospodarstwach domowych (np. jednostkowe zużycie ciepła na ogrzewanie mieszkań, jednostkowe zużycie energii elektrycznej do przygotowania posiłków i c.w.u., jednostkowe zużycie energii elektrycznej na oświetlenie i napędy sprzętu gospodarstwa domowego itp.). Przyjęto następujący podział grup odbiorców dla sieciowego nośnika energii oraz paliw: gospodarstwa domowe mieszkalnictwo; handel, usługi, przedsiębiorstwa; użyteczność publiczna; oświetlenie ulic. Zmiany energochłonności przyjęto kierując się następującymi uwarunkowaniami i opracowaniami: Istniejącym potencjałem racjonalizacji zużycia sieciowych nośników energii, Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku, Założenia do Narodowego Planu Rozwoju na lata , Miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego; Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wierzchosławice. Zbiorczą prognozę zużycia nośników energii przedstawiono tabelarycznie dla poszczególnych scenariuszy rozwoju (tabele 3-9 do 3-11) oraz zilustrowano graficznie na rysunku 3-1 (prognoza dla przyszłego zużycia sieciowego nośnika energii energii elektrycznej). 83

84 Tabela 3-9 Zestawienie prognoz zużycia nośników energii na obszarze Gminy Wierzchosławice - scenariusz A Pasywny 84

85 Tabela 3-10 Zestawienie prognoz zużycia nośników energii na obszarze Gminy Wierzchosławice scenariusz B Umiarkowany 85

86 Tabela 3-11 Zestawienie prognoz zużycia nośników energii na obszarze Gminy Wierzchosławice scenariusz C Aktywny 86

87 Zużycie gazu [tys. m 3 /rok] Zużycie energii elektrycznej [MWh/rok] Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Scenariusz A Scenariusz B Scenariusz C Dane z EnergiaPro Lata Rysunek 3-1 Prognozowane zmiany zużycia energii elektrycznej do roku Scenariusz A Scenariusz B Scenariusz C Dane z KSG Lata Rysunek 3-2 Prognozowane zmiany zużycia gazu ziemnego do roku

88 3.3 Cele ogólne i szczegółowe w zakresie sytuacji energetycznej gminy Cele ogólne: Uchwalenie Założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy Wierzchosławice, przez Radę Gminy; zmniejszenie kosztów energii i obciążenia środowiska przez programowe działania i skoordynowane obowiązki i kompetencje wydziałów Urzędu Gminy w Wierzchosławicach; przygotowanie Gminy Wierzchosławice do pełnienia wzorcowej roli w wypełnianiu obowiązku zmniejszenia zużycia energii w jednostkach sektora publicznego w myśl projektu Ustawy o efektywności energetycznej; wykorzystanie OZE; lokację Gminy Wierzchosławice w grupie przodujących gmin województwa małopolskiego, zaangażowanych w zrównoważone gospodarowanie energią i ochronę klimatu ziemi. Cele szczegółowe: wykorzystanie potencjału energii słonecznej (ogniw fotowoltaicznych oraz kolektorów słonecznych), rozwój zarządzania energią i środowiskiem w Gminie Wierzchosławice, zdobycie szczegółowej wiedzy o sytuacji energetycznej Gminy na potrzeby określenia zapotrzebowania na energię, oceny postępu oraz skuteczności poszczególnych przedsięwzięć, a także na potrzeby podejmowania decyzji o nowych działaniach (zakres i priorytet działań), zwiększenie efektywności wykorzystania energii w budynkach gminnych edukacyjnych oraz pozostałych obiektach gminnych o najwyższych priorytetach działań, promowanie i wspieranie wykorzystania odnawialnych źródeł energii możliwych do zastosowania w obecnych warunkach Gminy, umożliwienie dostępu do sieci gazowej jak największej ilości mieszkańców, termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej zarządzanych przez Gminę, zmniejszenie zużycia energii w sektorze użyteczności publicznej, zmniejszenie emisji zanieczyszczeń w skupiskach mniejszych emitorów, wymiana niskosprawnych i nieekologicznych źródeł ciepła zlokalizowanych na terenie Gminy, zwiększenie efektywności wykorzystania energii w budynkach gminnych edukacyjnych oraz pozostałych obiektach o najwyższych priorytetach działań, intensyfikacja wymiany informacji pomiędzy użytkownikami energii w zakresie zwiększenia efektywności energetycznej w transporcie indywidualnym oraz gospodarstwach domowych, zwiększenie elementarnej wiedzy oraz świadomości użytkowników energii w zakresie efektywności energetycznej w różnych sektorach odbiorców, rozważenie możliwości wykorzystania potencjału energii geotermalnej. 88

89 4 Możliwości wykorzystania odnawialnych zasobów paliw i energii Do energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii zalicza się, niezależnie od parametrów technicznych źródła, energię elektryczną lub ciepło pochodzące ze źródeł odnawialnych, w szczególności: z elektrowni wodnych; z elektrowni wiatrowych; ze źródeł wytwarzających energię z biomasy; ze źródeł wytwarzających energię z biogazu; ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych; ze słonecznych kolektorów do produkcji ciepła; ze źródeł geotermicznych. Cechy odnawialnych źródeł energii w stosunku do technologii konwencjonalnych: zwykle wyższy koszt początkowy; generalnie niższe koszty eksploatacyjne; źródło przyjazne środowisku czysta technologia energetyczna; zwykle opłacalne ekonomicznie w oparciu o metodę obliczania kosztu w cyklu żywotności; odnawialne źródła energii charakteryzuje duża zmienność ilości produkowanej energii w zależności od pory dnia i roku, warunków pogodowych czy lokalizacji geograficznej miejsca ich pozyskiwania. Aspekty związane ze stosowaniem technologii odnawialnych źródeł energii: środowiskowe każda oszczędność i zastąpienie energii i paliw konwencjonalnych (węgiel, ropa, gaz ziemny) energią odnawialną prowadzi do redukcji emisji substancji szkodliwych do atmosfery co wpływa na lokalne środowisko oraz przyczynia się do zmniejszenia globalnego efektu cieplarnianego; ekonomiczne technologie i urządzenia wykorzystujące odnawialne źródła energii, jak już wspomniano, nie należą do najtańszych, chociaż dzięki dużemu rozwojowi tego rynku, ich ceny sukcesywnie maleją. Ich przewagą nad źródłami tradycyjnymi jest natomiast znacznie tańsza eksploatacja. Z tego też powodu, patrząc w dłuższej perspektywie czasu, wiele z zastosowań OZE będzie opłacalne ekonomicznie. Nie bez znaczenia jest też możliwość ubiegania się o dofinansowanie takiego przedsięwzięcia z krajowych lub zagranicznych funduszy ekologicznych, które przede wszystkim preferują stosowanie OZE; społeczne rozwój rynku odnawialnych źródeł energii to praca dla wielu ludzi, zmniejszenie lokalnych wydatków na energię; prawne umowy międzynarodowe, zobowiązania niektórych krajów oraz Unii Europejskiej do ochrony klimatu Ziemi i produkcji części energii z energii odnawialnej, prawo krajowe narzucające obowiązki na wytwórców energii, projektantów budynków, deweloperów oraz 89

90 właścicieli, wszystko to ma przyczynić się do wzrostu udziału OZE w produkcji energii na świecie. Obecnie udział niekonwencjonalnych źródeł energii w bilansie paliwowo - energetycznym krajów Unii Europejskiej przekroczył 10 %, a ich znaczenie stale wzrasta. Cele w zakresie stosowania OZE zakładają osiągnięcie do 2020 roku 20 % udziału energii odnawialnej w gospodarce UE. Główne cele Polityki energetycznej Polski do roku 2030 w tym obszarze obejmują: wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii w bilansie energii finalnej do 15% w roku 2020 i 20% w roku 2030, osiągnięcie w 2020 roku 10% udziału biopaliw w rynku paliw transportowych oraz utrzymanie tego poziomu w latach następnych, ochronę lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy oraz zrównoważone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, w tym biopaliw, tak aby nie doprowadzić do konkurencji pomiędzy energetyką odnawialną i rolnictwem. Działania na rzecz rozwoju wykorzystania OZE wymieniane w powyższym dokumencie to m.in. : utrzymanie mechanizmów wsparcia dla producentów energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych poprzez system świadectw pochodzenia (zielonych certyfikatów). Instrument ten zostanie skorygowany poprzez dostosowanie do mającego miejsce obecnie i przewidywanego wzrostu cen energii produkowanej z paliw kopalnych, wprowadzenie dodatkowych instrumentów wsparcia o charakterze podatkowym zachęcających do szerszego wytwarzania ciepła i chłodu z odnawialnych źródeł energii, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania zasobów geotermalnych (w tym przy użyciu pomp ciepła) oraz energii słonecznej (przy zastosowaniu kolektorów słonecznych), wdrożenie programu budowy biogazowni rolniczych przy założeniu powstania do roku 2020 co najmniej jednej biogazowni w każdej gminie, utrzymanie zasady zwolnienia z akcyzy energii pochodzącej z OZE. Mówiąc o dostępności odnawialnych źródeł energii powinniśmy mieć na myśli takie ich zasoby, które nie są jedynie teoretycznie dostępnymi, ani nawet możliwymi do pozyskania i wykorzystania przy obecnym stanie techniki, ale takimi, których pozyskanie i wykorzystanie będzie opłacalne ekonomicznie. Takie podejście sprawia, że wykorzystywane zasoby energii odnawialnej są dużo mniejsze od zasobów teoretycznych co obrazuje poniższy rysunek. 90

91 POTENCJAŁ TEORETYCZNY POTENCJAŁ TECHNICZNY POTENCJAŁ EKONOMICZNY Rysunek 4-1 Różnica potencjałów dostępności zasobów odnawialnych źródeł energii Z tego powodu potencjał teoretyczny ma małe znaczenie praktyczne i w większości opracowań oraz prognoz wykorzystuje się potencjał techniczny. Określa on ilość energii, którą można pozyskać z zasobów krajowych za pomocą najlepszych technologii przetwarzania energii ze źródeł odnawialnych w jej formy końcowe (ciepło, energia elektryczna), ale przy uwzględnieniu ograniczeń przestrzennych i środowiskowych. Jednym z takich ograniczeń są obszary NATURA 2000, które wg informacji Ministerstwa Środowiska zajmą docelowo 18% powierzchni naszego kraju. Obszary te zostały utworzone w celu ochrony zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt. Obszary NATURA 2000 często obejmują tereny rolne oraz doliny rzeczne, a więc wpływają na możliwości wykorzystania energii wiatru i wody, co oczywiście nie powinno stać się powodem ograniczania, czy likwidacji tychże obszarów. Szacowany potencjał odnawialnych źródeł energii w Polsce jednoznacznie wskazuje, na najwyższy udział w tym zestawieniu energii wiatru oraz biomasy, przy czym wykorzystuje się obecnie około 20% tego potencjału. Polska zobligowana jest różnymi umowami międzynarodowymi do produkcji 7,5% energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych na koniec 2010 roku. Udział ten wynosił na koniec 2009 roku około 6%, przy czym znaczna cześć tej energii produkowana była w elektrowniach wodnych oraz poprzez współspalanie biomasy z węglem w elektrowniach zawodowych i przemysłowych. Strukturę produkcji energii elektrycznej w polskim systemie elektroenergetycznym oraz udział poszczególnych technologii OZE w jej produkcji pokazano na kolejnych rysunkach. 91

92 OZE 6,0% gaz ziemny 2,0% olej 1,2% węgiel kamienny i brunatny 90,8% Rysunek 4-2 Struktura produkcji energii elektrycznej w polskim systemie elektroenergetycznym (dane na koniec 2009 roku). współspalanie biomasy 42,4% elektrownie na biogaz 3,6% elektrownie biomasowe 8,5% elektrownie wiatrowe 10,0% elektrownie wodne 35,5% Rysunek 4-3 Udział poszczególnych technologii OZE w produkcji energii elektrycznej w Polsce Największą szansę we wzroście udziału OZE w produkcji energii w Polsce upatruje się w energii wiatru oraz biomasie. 92

93 Odnawialne źródła energii w województwie małopolskim Wg mapy odnawialnych źródeł energii opracowanej przez Urząd Regulacji Energetyki ilość i moc większych instalacji tego typu jest następująca: Legenda: Typ instalacji wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków wytwarzające z biogazu składowiskowego elektrownia wiatrowa na lądzie elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW elektrownia wodna przepływowa do 1 MW elektrownia wodna przepływowa do 5 MW elektrownia wodna przepływowa do 10 MW realizujące technologię współspalania (paliwa kopalne i biomasa) Rysunek 4-4 Ilość i moc instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii n terenie województwa małopolskiego wg URE 93

94 4.1 Energia wiatru Mapa zasobów wietrznych dla Polski przedstawiona została na rysunku 4-5. Dla przeważającej części obszaru województwa potencjał pozyskania energii wiatru, wyrażony wskaźnikiem w odniesieniu do powierzchni zakreślonej skrzydłami wirnika na rok, kształtuje się w przedziale od 500 do 750 kwh/m 2 rok. Gmina Wierzchosławice znajduje się również w tej strefie. Często jako kryterium opłacalności turbin podaje się wartość tego współczynnika przekraczającą 1000 kwh/m 2 powierzchni rotora/rok. W wielu wypadkach sztywne podejście do tego kryterium może okazać się niewłaściwe. Dlatego przed podjęciem decyzji o budowie elektrowni wiatrowej niezbędne jest przeprowadzenie szczegółowych badań: siły, kierunku i częstości występowania wiatrów. 94

95 Rysunek 4-5 Zasoby energii wiatru w Polsce Obecnie wiarygodna ocena warunków wietrznych w poszczególnych obszarach regionu jest bardzo utrudniona ze względu na brak danych dotyczących średnich prędkości wiatru dla punktów innych niż stacje sieci meteorologicznej. Precyzyjne określenie warunków wietrznych wymagałoby analizy danych z pomiarów w różnych częściach regionu przeprowadzanych na masztach o różnej wysokości. 95

96 Dla obszaru województwa małopolskiego do tej pory nie opracowano dokumentów planistycznych związanych z wykorzystaniem energii wiatru. Mapę zasobów energii wiatrowej w Polsce pokazano na rysunku 4-5. Wg tej klasyfikacji Gmina Wierzchosławice znajduje się na obszarze kategorii IV dla lokalizacji elektrowni wiatrowych, czyli na obszarze mało korzystnym. Nie przesądza to jednak o opłacalności tego rodzaju inwestycji o charakterze lokalnym. Na podstawie przeprowadzonych analiz instalowanie turbin wiatrowych o dużych mocach ma sens ekonomiczny tylko w rejonach o średniorocznej prędkości wiatru powyżej 4,0 m/s. Notowane średnie prędkości wiatru na rozpatrywanym obszarze wynosi od 3,7 m/s do 8,2 m/s co przedstawiono w tabelach 4-1 i 4-2. Tabela 4-1 Średnia prędkość wiatru na wysokości 10 m (m/s) Miesiące I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średnia w roku Średnia z 10 - lecia Tabela 4-2 Średnia prędkość wiatru na wysokości 50 m (m/s) Miesiące I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Średnia w roku Średnia z 10 - lecia źródło: NASA Surface meteorology and Solar Energy - Z produkcją energii elektrycznej w wykorzystaniu siły wiatru wiąże się szereg zalet ale również szereg wad, z których należy zdawać sobie sprawę. Do podstawowych zalet energetyki wiatrowej należą: naturalna odnawialność zasobów energii wiatru bez ponoszenia kosztów, niskie koszty eksploatacyjne siłowni wiatrowych, duża dekoncentracja elektrowni pozwala to na zbliżenie miejsca wytwarzania energii elektrycznej do odbiorcy. Wadami elektrowni wiatrowych są: wysokie koszty inwestycyjne rzędu 4-5 mln zł/mw (przy posadowieniu na lądzie), niska przewidywalność produkcji, niskie wykorzystanie mocy zainstalowanej, trudności z podłączeniem do sieci elektroenergetycznej, trudności lokalizacyjne ze względu na ochronę krajobrazu oraz ochronę dróg przelotów ptaków, dość wysoki poziom hałasu - pochodzi on głównie z obracających się łopat wirnika, nie jest to dźwięk o dużym natężeniu, ale problemem jest jego monotonność i długoczasowe oddziaływanie na psychikę człowieka. Strefą ochronną powinien być objęty obszar ok. 500 m wokół masztu elektrowni. 96

97 Ponadto istniejące w Polsce uwarunkowania prawne nadal nie sprzyjają rozwojowi energetyki wiatrowej. Obowiązujące od 1997 roku Prawo Energetyczne nakazuje uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego gmin niekonwencjonalnych źródeł energii. Aby taki obiekt mógł być wybudowany niezbędna jest pozytywna opinia Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska. Zakłady energetyczne z kolei przed wydaniem warunków przyłączenia wymagają pozytywnej ekspertyzy możliwości współpracy elektrowni wiatrowej z systemem energetycznym. Niestety występowanie dobrych warunków wiatrowych nie zawsze pokrywa się z dobrymi warunkami systemowymi, a istniejąca w polskim prawie luka prawna nie określa kto i w jakim zakresie ponosi odpowiedzialność finansową za rozbudowę infrastruktury energetycznej. Dodatkowo niska przewidywalność produkcji ponosi za sobą konieczność zapewnienia przez operatora systemu rezerwy mocy w postaci innych, zazwyczaj konwencjonalnych źródłach energii. Z tych powodów pod względem technicznym elektrownie wiatrowe traktowane są jako mało atrakcyjne rozwiązania. Z analiz ekonomicznych wynika, że energia elektryczna produkowana w elektrowni wiatrowej jest zdecydowanie (ok. 2 razy) droższa od produkowanej w elektrowni konwencjonalnej. Ponadto producenci energii wiatrowej oczekują, że cała produkcja bez względu na zapotrzebowanie, będzie odbierana przez system elektroenergetyczny. Natomiast zawodowa energetyka pracuje w cyklu planowania dobowego i oczekuje od wytwórców energii zaplanowania energii na dobę naprzód. Ta sprzeczność oczekiwań jest dużym hamulcem w rozwoju energetyki wiatrowej. Reasumując zaleca się, aby wspierać przedsiębiorców, którzy będą wyrażać chęć budowy siłowni wiatrowych, zwłaszcza małej mocy, z których produkcja energii elektrycznej pokrywałaby przede wszystkim potrzeby własne przedsiębiorstwa. Programowe podejście do rozwoju energetyki odnawialnej powinno uwzględniać mechanizmy zachęcające do tworzenia małej energetyki rozproszonej, dzięki czemu rynek energii zostanie częściowo zamknięty w granicach Gminy, czy regionu a co za tym idzie również przepływ pieniędzy. W przypadku zainteresowania inwestorów budową turbin wiatrowych na terenie Gminy muszą oni przeprowadzić pomiary siły i kierunków wiatru prowadzonych przez okres co najmniej 2 lat. 97

98 4.2 Energia geotermalna W Polsce wody geotermalne mają na ogół temperatury nieprzekraczające 100 C. Wynika to z tzw. stopnia geotermicznego, który w Polsce waha się od 10 do 110 m, a na przeważającym obszarze kraju mieści się w granicach od m. Wartość ta oznacza, że temperatura wzrasta o 1 C na każde m. W Polsce zasoby energii wód geotermalnych uznaje się za duże, ponadto występują na obszarze około 2/3 terytorium kraju. Nie oznacza to jednak, że na całym tym obszarze istnieją obecnie warunki techniczno-ekonomiczne uzasadniające budową instalacji geotermalnych. Przy znanych technologiach pozyskiwania i wykorzystywania wody geotermalnej w obecnych warunkach ekonomicznych najefektywniej mogą być wykorzystane wody geotermalne o temperaturze większej od 60 C. W zależności od przeznaczenia i skali wykorzystania ciepła tych wód oraz warunków ich występowania, nie wyklucza się jednak przypadków budowy instalacji geotermalnych, nawet gdy temperatura wody jest niższa od 60 C. Tabela 4-3 Potencjalne zasoby energii geotermalnej w Polsce Lp. Nazwa okręgu Powierzchnia obszaru [km 2 ] Objętość wód geotermalnych [km 3 ] Zasoby energii cieplnej [mln tpu] 1. grudziącko-warszawski szczecińsko-łódzki przedsudeckopółnocnoświętokrzyski pomorski lubelski przybałtycki podlaski przedkarpacki karpacki RAZEM: Łączne zasoby cieplne wód geotermalnych na terenie Polski oszacowane zostały na około 32,6 mld tpu (ton paliwa umownego). Wody zawarte w poziomach wodonośnych występujących na głębokościach m mogą być gospodarczo wykorzystywane jako źródła ciepła praktycznie na całym obszarze Polski. Pod względem technicznym stosowanie ich jest możliwe, wymaga to natomiast zróżnicowanych i wysokich nakładów finansowych. Wody geotermalne wypełniają wielopiętrowe i różnowiekowe piaszczyste i węglanowe zbiorniki skalne na Niżu Polskim i w Karpatach, a skumulowana w nich energia jest energią odnawialną i ekologiczną. Teren województwa małopolskiego należy do przedkarpackiego okręgu geotermalnego (rysunek 4-6), który charakteryzuje się stosunkowo wysokim potencjałem energii cieplnej zawartym w wodzie termalnej. Atlas Zbiorników Wód Geotermalnych Małopolski kwalifikuje lokalizację Gminy Wierzchosławice do Niecki Miechowskiej. Szczególnie korzystne parametry hydrotermalne wykazuje zbiornik cenamoński w rejonie Słomnik (powiat krakowski) oraz Racławic i Trzonowa (powiat miechowski). Rejon w pobliżu tych miejscowości charakteryzuje się co prawda niskimi parametrami termicznymi wód (18 0 C), ale wysokimi wydajnościami i samowypływami (50 m 3 /h). 98

99 Utwory triasu niecki miechowskiej również stanowią interesujący zbiornik wód termalnych. Dotyczy to głównie rejonu Książa Wielkiego, Racławic i Uniejowa, gdzie zaobserwowano wypływy wód o temperaturze 40 0 C. Na terenie Gminy Wierzchosławice znajduje się kilka otworów wiertniczych wykonanych w latach 80-tych i 90-tych poprzedniego wieku głównie w celach poszukiwawczych surowców. W Atlasie Zbiorników Wód Geotermalnych Małopolski jest mowa o jednym z odwiertów wykonanym na głębokość m (Wierzchosławice 2). Na tej głębokości (utwór kredy górnej) stwierdzono występowanie solanki o temperaturze 39 0 C. Odwiert ten przedstawiono na rysunku 4-6. Utwór kredy górnej (senonu) stanowią w ww. Atlasu najmniej znaczący zbiornik wód termalnych nie tylko na niekorzystne parametry zbiornikowe, ale również z powodu płytkiego zalegania i dużą mineralizację wód. Z uwagi na powyższe aspekty należy wziąć pod uwagę konieczność podgrzewania wody konwencjonalnymi paliwami, jak również konieczność odmineralizowania pozyskanej wody. Niebagatelne znaczenie ma również fakt, że na terenie Gminy Wierzchosławice brak scentralizowanego systemu, który potencjalne mógłby być zasilany z wód geotermalnych. Przesył ciepła na dalsze odległości biorąc pod uwagę konieczność jego podgrzewu nie jest racjonalny pod względem ekonomicznym. Należy również wiedzieć, że instalacje geotermalne charakteryzują się znacznymi nakładami inwestycyjnymi, związanymi głównie z kosztami wierceń. Nie jest też możliwe przygotowanie uniwersalnego projektu instalacji geotermalnej, który mógłby być wykorzystany w wielu miejscach. Należy każdorazowo uwzględniać specyficzne, lokalne warunki. Ostateczny koszt instalacji jest uwarunkowany czynnikami miejscowymi, jednak szacuje się, że jeden odwiert na głębokość 1-1,5 km to koszt około 7-10 mln zł. 99

100 Rysunek 4-6 Mapa strukturalna powierzchni stropowej utworu górnej kredy (senonu) na obszaru województwa małopolskiego Źródło: Atlas Zbiorników Wód Geotermalnych Małopolski 100

101 Rysunek 4-7 Instalacje energetyki geotermalnej w Polsce na tle okręgów geotermalnych wg Sokołowskiego Alternatywą dla dużych systemów energetyki geotermalnej mogą być inne rozwiązania wykorzystujące energię skumulowaną w gruncie, takie jak pompy ciepła czy układy wentylacji mechanicznej współpracujące z gruntowymi wymiennikami ciepła. Zastosowanie pomp ciepła Pompa ciepła jest urządzeniem, które odbiera ciepło z otoczenia gruntu, wody lub powietrza i przekazuje je do instalacji c.o. i c.w.u, ogrzewając w niej wodę (rysunek obok), albo do instalacji wentylacyjnej ogrzewając powietrze nawiewane do pomieszczeń. Przekazywanie ciepła z zimnego otoczenia do znacznie cieplejszych pomieszczeń jest możliwe dzięki zachodzącym w pompie ciepła procesom termodynamicznym. Do napędu pompy potrzebna jest energia elektryczna. Jednak ilość pobieranej przez nią energii jest około 3-krotnie mniejsza od ilości dostarczanego ciepła. Pompy ciepła najczęściej odbierają ciepło z gruntu. Niezbędny jest do tego wymiennik ciepła wykonany przeważnie z rur z tworzywa sztucznego układanych pod powierzchnią gruntu. Przepływający nimi czynnik ogrzewa się od gruntu, który na głębokości 2 m pod powierzchnią ma zawsze dodatnią temperaturę. Za pośrednictwem czynnika ciepło dostarczane jest do pompy. Najczęściej spotykanymi wymiennikami są wymienniki gruntowe i w zależności od sposobu ułożenia (jedna lub dwie płaszczyzny, spirala) trzeba na nie przeznaczyć powierzchnię od kilkudziesięciu do kilkuset metrów kwadratowych. Dwie spośród wielu wartości, które charakteryzują pompy ciepła to: moc grzewcza oraz pobór mocy elektrycznej. 101

102 Stosunek tych wartości określany jest jako współczynnik efektywności pompy ciepła (COP). Aby uzyskać dobry efekt ekonomiczny i ekologiczny wartość COP nie powinna być mniejsza od 3. Poglądowy schemat instalacji pompy ciepła w domu jednorodzinnym pokazano poniżej (rysunek 4-8) Wymiennik gruntowy grunt woda gruntowa woda powierzchniowa 2. Pompa ciepła 3. Wewnętrzna instalacja grzewcza/chłodnicza przewody tradycyjne Rysunek 4-8 Poglądowy schemat instalacji pompy ciepła w budynku jednorodzinnym Moc cieplna pompy jest podawana w ściśle określonym zakresie temperatur, który z kolei zależy od rodzaju dolnego i górnego źródła ciepła. Moc pompy ciepła dobiera się na podstawie uprzednio oszacowanego zapotrzebowania cieplnego budynku. Współczynnik efektywności w sprężarkowych pompach ciepła jest tym wyższy, im mniejsza jest różnica temperatur pomiędzy górnym a dolnym źródłem. Parametrami określającymi ilościowo dolne źródło ciepła są: zawartość ciepła, temperatura źródła i jej zmiany w czasie; natomiast od strony technicznej istotne są: możliwość ujęcia i pewność eksploatacji. Górne źródło ciepła stanowi instalacja grzewcza, jest ono więc tożsame z potrzebami cieplnymi odbiorcy. Parametry techniczne pomp ciepła ograniczają ich przydatność do następujących celów: ogrzewania podłogowego: C ogrzewania sufitowego: do 45 C ogrzewania grzejnikowego o obniżonych parametrach: np. 55/40 C podgrzewania ciepłej wody użytkowej: C niskotemperaturowych procesów technologicznych: C. Ze względów ekonomicznych oraz strat wynikających z przesyłu ciepła, pompy ciepła winno się montować w pobliżu źródeł ciepła, zarówno dolnego jak i górnego. Przystępując do oceny efektywności ekonomicznej zastosowania pomp ciepła warto pamiętać, że energia elektryczna stosowana do napędu sprężarki jest zdecydowanie najdroższa spośród dostępnych nośników, zatem o opłacalności decydować będzie przede wszystkim średnia efektywność energetyczna w rocznym okresie eksploatacji urządzenia, natomiast przy dobrze zaizolowanym budynku konkurencyjne pod względem kosztów eksploatacji są tylko paliwa stałe, a z nimi wiąże się już 102

103 zdecydowanie większa lokalna emisja oraz mniejsza wygoda obsługi. Nie bez znaczenia są również stosunkowo duże koszty inwestycyjne, które dla domku jednorodzinnego wahają się w zależności od rodzaju technologii w granicach 30 do 50 tys. zł. Podejmując decyzję o zastosowaniu pomp ciepła należy bardzo starannie przeanalizować celowość takiej inwestycji, a w szczególności porównać z innymi możliwymi do zastosowania źródłami ciepła. Zastosowanie gruntowego wymiennika ciepła Gruntowy wymiennik ciepła jest dobrym uzupełnieniem systemu wentylacyjno-grzewczego budynku, gdy współpracuje z układem wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej. Może on być wykonany jako rurociąg zakopany w ziemi, którym przepływa powietrze wentylacyjne lub jako wymiennik ze złożem żwirowym. W gruncie panuje prawie stała temperatura około 4 o C - czyli temperatura panująca na głębokości około 1,5 metra pod powierzchnią ziemi. Wprowadzone do wymiennika powietrze zewnętrzne ogrzewa się wstępnie zimą. Latem gruntowy wymiennik ciepła spełnia rolę najtańszego klimatyzatora obniża temperaturę powietrza wprowadzanego do budynku o kilka stopni. Konstrukcja żwirowego GWC zaprojektowana jest jako naturalne złoże czystego płukanego żwiru umieszczonego w gruncie. Przepływające powietrze przez żwir (w zależności od pory roku) jest latem ochładzane i osuszane, zimą podgrzewane i nawilżane, a przez cały rok filtrowane z pyłków roślin i bakterii. Bezpośredni kontakt złoża z otaczającym gruntem rodzimym ułatwia szybką regenerację temperatury złoża. Schemat budowy złoża pokazano na poniższym rysunku (rysunek 4-9) 1. Czerpnia powietrza zewnętrznego 2. Kanał rozprowadzający powietrze w poziomie 3. Złoże rozprowadzające powietrze do dna GWC 4. Żwirowe złoże akumulacyjne 5. Złoże zbierające powietrze 6. Poziomy kanał zbierający-ujęcie powietrza do budynku 7. Humus-ziemia, trawa 8. Styropian 9. Grunt rodzimy 10. Instalacja zraszająca źródło: Rysunek 4-9 Schemat złoża gruntowego wymiennika ciepła Wg danych z wykonanych pomiarów na istniejącej instalacji tego typu w dużym budynku biurowym przy temperaturze zewnętrznej około -20 o C wymienniki podgrzewały powietrze do 0 o C, w przypadku wyłączania ich na okres nocny. Przy pracy bez przerwy temperatura powietrza za wymiennikami spadła do -5 o C. Podczas lata przy temperaturze zewnętrznej 24 o C, za wymiennikami uzyskano temperaturę 14 o C, co pozwala na poprawę mikroklimatu w budynku. 103

104 4.3 Energia spadku wody Charakter województwa małopolskiego i istniejące warunki sprzyjają budowie małych elektrowni wodnych, co potwierdza fakt, że energetyka wodna jest na terenie województwa małopolskiego reprezentowana przez około 96 elektrowni o łącznej mocy przekraczającej 65 MW. Mapę przedstawiającą lokalizację tych obiektów przedstawiono poniżej. Wg opracowania Małe elektrownie wodne w gospodarce i środowisku przyrodniczym (J.Plutecki) potencjał energetyczny Odry od Kędzierzyna do ujścia Nysy Łużyckiej wynosi około 130MW, zaś potencjał rzek dorzecza Odry to około 743 MW. Jest wykorzystany tylko w ok.21%. Gmina Wierzchosławice leży w dorzeczu Wisły. Przez Gminę Wierzchosławice przepływa rzeka Dunajec. W chwili obecnej, na terenie Gminy Wierzchosławice energia spadku wody nie jest wykorzystywana. Do niedawna były plany budowy 22 elektrowni wodnych na Dunajcu pomiędzy zbiornikiem w Czchowie i ujściem do Wisły na północ od Tarnowa. Obecnie realizacji inwestycji w tym zakresie została zatrzymana. Obecne rozważa się możliwość budowy małej elektrowni wodnej na progu wodnym na rzece Dunajec w Gminie Wierzchosławice. Dzierżawcą tego terenu jest spółka Karor - Elektrownie Wodne z Bydgoszczy, która zamierza zbudować tam zakład o mocy ok. 2,1 MW. Ponadto rozważa się możliwość budowy małych elektrowni wodnych na rzece Dunajec w miejscowości w miejscowości Komorów i Mikołajowice. Rozwój elektrowni wodnych jest ograniczony warunkami prawnymi, lokalizacyjnymi, wymogami terenowymi i geomorfologicznymi oraz potencjałem kapitałowym inwestora. Najwięcej funduszy pochłania budowa obiektów hydrotechnicznych piętrzących wodę (jaz, zapora). Charakterystyczne dla elektrowni wodnych są znikome koszty eksploatacji (wynoszące średnio około 0,5 1% łącznych nakładów inwestycyjnych rocznie) oraz wysoka sprawność energetyczna (90 95%). Z powyższej analizy wynika, że na obszarze Gminy Wierzchosławice istnieje możliwości wykorzystania energii spadku wody do produkcji energii elektrycznej poprzez budowę co najmniej jednej elektrowni wodnej. 104

105 4.4 Energia słoneczna Energię słoneczną można wykorzystać do produkcji energii elektrycznej i do produkcji ciepłej wody, bezpośrednio poprzez zastosowanie specjalnych systemów do jej pozyskiwania i akumulowania. Ze wszystkich źródeł energii, energia słoneczna jest najbezpieczniejsza. W Polsce generalnie istnieją dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i właściwości urządzeń wykorzystujących tę energię do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Największe szanse rozwoju w krótkim okresie mają technologie konwersji termicznej energii promieniowania słonecznego, oparte na wykorzystaniu kolektorów słonecznych. Ze względu na wysoki udział promieniowania rozproszonego w całkowitym promieniowaniu słonecznym, praktycznego znaczenia w naszych warunkach nie mają słoneczne technologie wysokotemperaturowe oparte na koncentratorach promieniowania słonecznego. Roczna gęstość promieniowania słonecznego w Polsce na płaszczyznę poziomą waha się w granicach kwh/m 2, natomiast średnie usłonecznienie wynosi 1600 godzin na rok. Warunki meteorologiczne charakteryzują się bardzo nierównym rozkładem promieniowania słonecznego w cyklu rocznym. Około 80% całkowitej rocznej sumy nasłonecznienia przypada na sześć miesięcy sezonu wiosenno-letniego, od początku kwietnia do końca września, przy czym czas operacji słonecznej w lecie wydłuża się do 16 godz./dzień, natomiast w zimie skraca się do 8 godzin dziennie. Ze względu na fizyko-chemiczną naturę procesów przemian energetycznych promieniowania słonecznego na powierzchni Ziemi, wyróżnić można trzy podstawowe i pierwotne rodzaje konwersji: konwersję fotochemiczną energii promieniowania słonecznego prowadzącą dzięki fotosyntezie do tworzenia energii wiązań chemicznych w roślinach w procesach asymilacji, konwersję fototermiczną prowadzącą do przetworzenia energii promieniowania słonecznego na ciepło, konwersję fotowoltaiczną prowadzącą do przetworzenia energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną. Również w całym województwie roczne sumy promieniowania słonecznego kształtują się na podobnym poziomie, dlatego zastosowanie mogą tu znaleźć układy solarne do przygotowywania ciepłej wody użytkowej. 105

106 kwh/m 2 *m-c Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0 0, natężenie promieniowania słonecznego na powierzchnię poziomą natężnie promieniowania na powierzchnię nachyloną (45 st.) zorientowaną w kierunku S Rysunek 4-10 Średnie miesięczne promieniowanie słoneczne na powierzchnię płaską i nachyloną pod kątem 45 stopni w kierunku południowym Kolektory jako urządzenia o dość niskich parametrach pracy znakomicie nadają się do ogrzewania wody w basenach kąpielowych. Często w takich przypadkach kolektory wspomagają nie tylko ogrzewanie wody basenu, ale także jak już wspomniano produkcję wody użytkowej a również wodę w obiegu centralnego ogrzewania. Układy takie sprawdzają się w obiektach o dużym i równomiernym zapotrzebowaniu na c.w.u. Natomiast, ze względu na duże koszty inwestycyjne (około 20 tys. zł/kw mocy zainstalowanej) stosowanie urządzeń wykorzystujących energię słoneczną do produkcji energii elektrycznej w układach fotowoltaicznych, hybrydowych i podobnych z ekonomicznego punktu widzenia nie jest opłacalne, często nawet przy 70% dotacji. Z punktu widzenia bilansu energetycznego Gminy zastosowanie małych, pilotażowych układów tego rodzaju nie ma poważnego znaczenia, natomiast niewątpliwie może stanowić element edukacyjny sprzyjający rozwojowi energetyki odnawialnej. Korzystniejszym rozwiązaniem jest budowa farm fotowoltaicznych, z uwagi na niższy jednostkowy koszt instalacji i możliwość wynegocjowania z przedsiębiorstwem energetycznym lepszych warunków zakupu energii elektrycznej. Instalacje przygotowania ciepłej wody użytkowej Instalacje, w których ruch ma charakter naturalny wywołany konwekcją swobodną nazywamy termosyfonowymi (albo pasywnymi), gdy ruch wywołany jest pompą cyrkulacyjną, aktywnymi. Systemy aktywne pośrednie posiadają wymiennik ciepła oddzielający obieg kolektorowy (przepływa w nim czynnik odbierający ciepło w kolektorach słonecznych) od obiegu wody użytkowej. Niezamarzającymi czynnikami roboczymi przepływającymi przez kolektor mogą być roztwory glikolów etylenowych, węglowodorów, olejów silikonowych. Pośrednie systemy znajdują więc przede wszystkim zastosowanie w strefach klimatycznych, gdzie może nastąpić 106

107 zamarzanie wody. W polskich warunkach klimatycznych ten rodzaj systemu jest szeroko rozpowszechniony. Ułatwia on eksploatację instalacji, gdyż nie powoduje konieczności spuszczania wody w okresie występowania ujemnych temperatur zewnętrznych, a również umożliwia korzystanie z instalacji w okresie wczesno wiosennym i późno jesiennym, gdy występują przymrozki, ale wartości gęstości strumienia energii promieniowania słonecznego mogą być duże i zachęcać do korzystania z systemu. Możliwa jest oczywiście i praca instalacji z niezamarzającym czynnikiem roboczym również zimą przy korzystnych warunkach nasłonecznienia. W układach pośrednich stosuje się najczęściej tzw. wymiennikowe zasobniki ciepłej wody użytkowej. Wymiennik ciepła może mieć formę spiralnej wężownicy umieszczonej wewnątrz zasobnika ciepłej wody użytkowej lub nawiniętej na obwodzie zbiornika akumulującego. Na poniższym rysunku zaprezentowano schemat funkcjonalny aktywnego, pośredniego systemu, z wydzielonym wymiennikiem ciepła. Układy takie powinny być systemami towarzyszącymi tradycyjnym instalacjom podgrzewania ciepłej wody użytkowej, gdyż same nie mogą zagwarantować pełnego pokrycia całorocznego zapotrzebowania, w tym również latem ze względu na możliwość sekwencyjnego występowania ciągu dni pochmurnych. Rysunek 4-11 Schemat funkcjonalny instalacji z obiegiem wymuszonym (system aktywny pośredni) Koszty inwestycyjne dla układu solarnego na potrzeby c.w.u., dla czteroosobowej rodziny wynoszą w zależności od typu kolektorów słonecznych, a także producenta w granicach od zł do zł. Do produkcji ciepłej wody można zastosować z dużym powodzeniem kolektory płaskie. Dla czteroosobowej rodziny wystarczy 4 do 6 m 2 powierzchni kolektora. Wymagana minimalna pojemność zbiornika ciepłej wody dla czteroosobowej rodziny powinna wynosić 200 l. 107

108 Zazwyczaj zasobniki ciepłej wody wyposażone są w dodatkową grzałkę elektryczną lub podwójną wężownicę umożliwiającą zimą ogrzewanie wody za pomocą kotła centralnego ogrzewania. Opłacalność wykorzystania kolektorów słonecznych do produkcji ciepłej wody zależy od wielkości zapotrzebowania na ciepłą wodę oraz od sposobu jej przygotowywania w stanie istniejącym, z którym porównujemy instalację z kolektorami. Chodzi głównie o cenę energii, którą wykorzystujemy do podgrzewania wody. Przy dużym zapotrzebowaniu na ciepłą wodę czas zwrotu kosztów poniesionych na wykonanie instalacji kolektorów słonecznych jest bardzo krótki. Inwestycja jest szczególnie opłacalna dla hoteli, pensjonatów, ośrodków wypoczynkowych, pól namiotowych, basenów i obiektów sportowych wykorzystywanych w lecie. Może być ona również z powodzeniem stosowana w zakładach przemysłowych zużywających duże ilości ciepłej wody oraz w łaźniach. Korzystne efekty ekonomiczne uzyskuje się także w przypadku kolektorów słonecznych do podgrzewania powietrza np. do suszenia siana. Obecnie uruchomiony został mechanizm Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej dotyczący finansowania instalacji kolektorów słonecznych do przygotowania ciepłej wody użytkowej kierowany do osób fizycznych i wspólnot mieszkaniowych poprzez banki komercyjne. Stwarza on możliwości pozyskania dotacji na przedsięwzięcie związane z realizacją instalacji kolektorów słonecznych w wysokości 45 % kapitału kredytu bankowego wykorzystanego na sfinansowanie kosztów kwalifikowanych inwestycji. Gmina Wierzchosławice w 2008 roku opracowała Program ograniczenia niskiej emisji i emisji gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie energii słonecznej w systemach kolektorów cieczowych dla potrzeb wytwarzania ciepłej wody użytkowej w wybranych gospodarstwach Gminy Wierzchosławice (program wieloletni z uszczegółowieniem na lata ). W ramach I etapu realizacji tego Programu zainstalowano 40 kolektorów słonecznych w prywatnych budynkach mieszkalnych. Łącznie w latach przewiduje się montaż kolektorów słonecznych w 200 budynkach mieszkalnych. Na podstawie ww. Programu minimalna oszczędność energii w czasie jego realizacji wyniesie: 0,82 GWh/rok (dla zużycia c.w.u. w ilości 30 litrów/osobę * dobę), 1,91 GWh/rok (dla zużycia c.w.u. w ilości 70 litrów/osobę * dobę). Maksymalna oszczędność energii w czasie realizacji Programu wyniesie: 1,82 GWh/rok (dla zużycia c.w.u. w ilości 30 litrów/osobę * dobę), 4,24 GWh/rok (dla zużycia c.w.u. w ilości 70 litrów/osobę * dobę). Szacunkowy łączny koszt inwestycji dla 200 kolektorów wynosi od 2 do 2,7 mln. zł przy założeniu ceny jednego zestawu kolektorów słonecznych dla domu w zakresie od zł do zł. Jednocześnie Gmina Wierzchosławice złożyła wniosek o dofinansowanie z PROGRAMU OPERACYJNEGO INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO - PRIORYTET: IX Infrastruktura 108

109 energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna - DZIAŁANIE: Działanie 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych na Ograniczenie niskiej emisji i gazów cieplarnianych poprzez wykorzystanie energii słonecznej w Gminie Wierzchosławice. Projektem miał być objęty montaż zestawów kolektorów słonecznych na 1720 szt. prywatnych budynkach mieszkalnych w Gminie Wierzchosławice oraz 13 budynkach użyteczności publicznej stanowiących własność Gminy Wierzchosławice dla wykorzystania energii słonecznej na potrzeby produkcji ciepłej wody użytkowej. Przewidziano, że projektem będzie objętych 62 % wszystkich budynków mieszkalnych Gminy Wierzchosławice według stanu na dzień r. Roczna produkcja energii cieplnej na potrzeby ciepłej wody użytkowej, a tym samym oszczędność energii cieplnej wytwarzanej w dotychczasowych systemach przygotowania ciepłej wody użytkowej wyniesie ,7 GJ rocznie. Zakładana łączna moc powierzchni grzewczej zainstalowanych kolektorów wynosi m 2. Łączna moc użytkowa zainstalowanych kolektorów wyniesie: kw. Dofinansowanie uzyskano na realizację projektu: Budowa farmy fotowoltaicznej o mocy 1,8 MW w Wierzchosławicach - Etap I w ramach Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata , Działanie 7.2 Poprawa jakości powietrza i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Przewiduje się zatem zastosowanie kolektorów słonecznych na terenie Gminy Wierzchosławice szczególnie w tych budynkach, w których występuje zapotrzebowanie na c.w.u. w sezonie letnim. 4.5 Energia z biomasy Biomasa to substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej oraz przemysłu przetwarzającego ich produkty, a także inne części odpadów, które ulegają biodegradacji. Biomasa jest źródłem energii odnawialnej w największym stopniu wykorzystywanym w Polsce. Na terenie Gminy Wierzchosławice biomasa, głównie w postaci drewna opałowego i odpadów drzewnych, poprodukcyjnych, jest wykorzystywana w mniejszym stopniu. Na potrzeby niniejszego opracowania oszacowano, że jej udział w bilansie paliwowym gminy może kształtować się na poziomie około 3-4 %. W Polsce z 1 ha użytków rolnych zbiera się rocznie ok. 10 ton biomasy, co stanowi równowartość ok. 5 ton węgla kamiennego. Podczas jej spalania wydzielają się niewielkie ilości związków siarki i azotu. Powstający gaz cieplarniany - dwutlenek węgla jest asymilowany przez rośliny wzrastające na polach, czyli jego ilość w atmosferze nie zwiększa się. 109

110 Zawartość popiołów przy spalaniu wynosi ok. 1% spalanej masy, podczas gdy przy spalaniu gorszych gatunków węgla sięga nawet 20%. Energię z biomasy można uzyskać poprzez: spalanie biomasy roślinnej (np. drewno, odpady drzewne z tartaków, zakładów meblarskich i in., słoma, specjalne uprawy roślin energetycznych), wytwarzanie oleju opałowego z roślin oleistych (np. rzepak) specjalnie uprawianych dla celów energetycznych, fermentację alkoholową np. trzciny cukrowej, ziemniaków lub dowolnego materiału organicznego poddającego się takiej fermentacji, celem wytworzenia alkoholu etylowego do paliw silnikowych, beztlenową fermentację metanową odpadowej masy organicznej (np. odpady z produkcji rolnej lub przemysłu spożywczego). Obecnie w Polsce wykorzystywana w przemyśle energetycznym biomasa pochodzi z dwóch gałęzi gospodarki: rolnictwa i leśnictwa. Najpoważniejszym źródłem biomasy są odpady drzewne i słoma. Część odpadów drzewnych wykorzystuje się w miejscu ich powstawania (przemysł drzewny), głównie do produkcji ciepła lub pary użytkowanej w procesach technologicznych. W przypadku słomy, szczególnie cenne energetycznie, a zupełnie nieprzydatne w rolnictwie, są słomy rzepakowa, bobikowa i słonecznikowa. Rocznie polskie rolnictwo produkuje ok. 25 mln ton słomy. Od kilku lat obserwuje się w Polsce zainteresowanie uprawą roślin energetycznych takich jak np. wierzba energetyczna. Różnorodność materiału wyjściowego i konieczność dostosowania technologii oraz mocy powoduje, iż biopaliwa wykorzystywane są w rożnej postaci. Drewno w postaci kawałkowej, rozdrobnionej (zrębków, ścinków, wiórów, trocin, pyłu drzewnego) oraz skompaktowanej (brykietów, peletów). Słoma i pozostałe biopaliwa z roślin niezdrewniałych są wykorzystywane w postaci sprasowanych kostek i balotów, sieczki jak też brykietów i peletów. Obecnie potencjał biomasy stałej związany jest z wykorzystaniem nadwyżek słomy oraz odpadów drzewnych, dlatego też wykorzystanie ich skoncentrowane jest na obszarach intensywnej produkcji rolnej i drzewnej. Jednak rozwój energetycznego wykorzystania biomasy powoduje wyczerpanie się potencjału biomasy odpadowej, a wówczas przewiduje się intensywny rozwój upraw szybko rosnących roślin na cele energetyczne. Aktualnie zakładane są plantacje roślin energetycznych (szybkorosnące uprawy drzew i traw). Potencjał energetyczny biomasy można podzielić na dwie grupy: plantacje roślin uprawnych z przeznaczeniem na cele energetyczne (np. kukurydza, rzepak, ziemniaki, wierzba krzewiasta, topinambur), organiczne pozostałości i odpady, a w tym pozostałości roślin uprawnych. Potencjał teoretyczny jest to inaczej potencjał surowcowy, dotyczy oszacowania ilości biomasy, którą teoretycznie można by na danym terenie wykorzystać energetycznie. Przy obliczaniu potencjału teoretycznego biomasy należy kierować się również doświadczeniem eksperckim, które umożliwi oszacowanie tej wielkości z mniejszym błędem. 110

111 Do oszacowania potencjału biomasy na obszarze Gminy Wierzchosławice przyjęto, że pochodzić ona będzie z produkcji roślinnej; w tym słomy, upraw energetycznych, sadów, przecinki corocznej drzew przydrożnych, a także produkcji leśnej, łąk nie użytkowanych jako pastwisk i innych źródeł. Potencjał biomasy rolniczej możliwej do wykorzystania na cele energetyczne w postaci stałej zależne są od areału i plonowania zbóż i rzepaku. Z roślin możliwych do wykorzystania i przetworzenia na paliwa płynne na etanol i biodiesel uprawiane są odpowiednio ziemniaki i rzepak. Do obliczenia potencjału surowcowego lub inaczej teoretycznego przyjęto podane niżej założenia: Zasobność drzewa na pniu Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska wynosi średnio 275 m 3 /ha, Wskaźniki przeliczeniowe do oszacowania potencjału słomy zależne są od rodzaju zboża, plonowania i sposobu zbioru. Dlatego też przyjęto potencjał na podstawie danych GUS z 2002r. Zastosowano średni wskaźnik wynoszący 1 t/ha gruntów ornych pod zasiewami, Potencjał teoretyczny dla siana obliczono przez pomnożenie powierzchni łąk i średniego plonu wynoszącego 5 t/ha, Dla sadów przyjmuje się, że zakres możliwego do pozyskania drewna z rocznych cięć wynosi średnio 2,5 t/ha, przy możliwości uzyskania drewna w granicach 2,0-3,0 t/ha, Potencjał teoretyczny równy technicznemu w zakresie przecinania drzew przydrożnych przyjęto na poziomie 1,5 t/km drogi na rok, Potencjał teoretyczny wynikający z uprawy roślin energetycznych na wszystkich obszarach ugorów i odłogów. Potencjał techniczny stanowi tę ilość potencjału surowcowego, która może być przeznaczona na cele energetyczne po uwzględnieniu technicznych możliwości jego pozyskania, a także uwzględniając inne aktualne uwarunkowania dla jego wykorzystania. Przy obliczeniu potencjału technicznego uwzględniono następujące założenia: Z jednego drzewa w wieku rębnym uzyskać można 54 kg drobnicy gałęziowej, 59 kg chrustu oraz 166 kg drewna pniakowego z korzeniami. Przyjmując średnio liczbę 400 drzew na 1 hektarze, daje to 111 t/ha drewna. Przyjęto, że z 1ha można pozyskać 50 t drewna, ilość tę przyjmuje się dla 5% powierzchni lasów rosnących na obszarze Gminy. Ponadto, w lasach stosowane są cięcia przedrębne i pielęgnacyjne. Przyjęto, że z cięć przedrębnych i pielęgnacyjnych uzyskuje się 12t/ha drewna i wielkość ta dotyczy 10% powierzchni lasów. Opierając się na danych literaturowych przyjęto 30% potencjału słomy zebranej jako możliwej do przeznaczenia na cele energetyczne, stanowi to bezpieczny próg. Z uwagi na wykorzystywanie siana w produkcji zwierzęcej założono, że jedynie 5% siana z łąk może być wykorzystane do celów energetycznych. Całość teoretycznego potencjału pozyskiwania drewna z pielęgnacji sadów oraz przycinania drzew przydrożnych jest równa potencjałowi technicznemu. 111

112 Ponadto przyjęto na podstawie analiz własnych, że 1 MW mocy odpowiada produkcji ciepła wynoszącej GJ. Zakładając procesy bezpośredniego spalania, sprawność urządzeń kotłowych przyjęto na poziomie 80%. W zakresie drewna opałowego i zrębków drzewnych proponuje się pełne wykorzystanie potencjału tego paliwa. Biomasę można użytkować w małych i średnich kotłowniach, z których zasilane mogą być obiekty mieszkalne, użyteczności publicznej lub produkcyjne. W przypadku występowania w gospodarstwach rolnych niewykorzystanego potencjału słomy proponuje się jej użytkowanie lokalne do celów grzewczych poprzez spalanie w kotłach na słomę. Uprawy energetyczne W Polsce można uprawiać następujące gatunki roślin energetycznych: wierzba z rodzaju Salix viminalis, ślazowiec pensylwański, róża wielokwiatowa, słonecznik bulwiasty (topinambur), topole, robinia akacjowa, trawy energetyczne z rodzaju Miscanthus. Spośród wymienionych gatunków tylko: wierzba, ślazowiec pensylwański i w niewielkim stopniu słonecznik bulwiasty są szerzej uprawiane na gruntach rolnych. Obecnie, najpopularniejszą rośliną uprawianą w Polsce do celów energetycznych jest wierzba krzewiasta w różnych odmianach. Dlatego też w dalszych rozważaniach przyjęto określenie możliwości i ograniczenia produkcji biomasy na użytkach rolnych właśnie w odniesieniu do wierzby. Wierzbę z rodzaju Salix viminalis można uprawiać na wielu rodzajach gleb, od bielicowych gleb piaszczystych do gleb organicznych. Ważnym przy tym jest, aby plantacje wierzby zakładane były na użytkach rolnych dobrze uwodnionych. Optymalny poziom wód gruntowych przeznaczonych pod uprawę wierzby energetycznej to: cm dla gleb piaszczystych, cm dla gleb gliniastych. Możliwości produkcyjne z 1 ha uprawianej wierzby krzewiastej zależą głównie od: stanowiska uprawowego (rodzaj gleby, poziom wód gruntowych, przygotowanie agrotechniczne, ph gleb, itp.) rodzaju i odmiany sadzonek w konkretnych warunkach uprawy, sposobu i ilości rozmieszczania karp na powierzchni uprawy. Według danych literaturowych z 1 hektara można otrzymać około 30 ton przyrostu suchej masy rocznie. W opracowaniach pojawiają się również mniej optymistyczne dane, które mówią o 15 tonach suchej masy. Oczywiście dane te podawane są przy różnych określonych warunkach, 112

113 lecz można liczyć, że bezpieczna wielkość rocznego zbioru suchej masy wierzby z 1 hektara to 20 ton. Dla określonej wartości opałowej przyjętej na poziomie 18 GJ/t suchej masy (wartość opałowa drastycznie się zmienia w zależności od zawartości wilgoci w biomasie, od 6,5 GJ/t przy wilgotności 60% do ok. 18 GJ/t przy wilgotności 10% masy całkowitej). Przy takich założeniach można przyjąć, że z 1 ha upraw wierzby krzewiastej można otrzymać ok. 360 GJ energii paliwa na rok. Tabela 4-4 Potencjał teoretyczny i techniczny energii zawartej w biomasie na terenie Gminy Wierzchosławice Potencjał teoretyczny Potencjał techniczny Rodzaj paliwa Drewno z gospodarki leśnej Ilość masowa [Mg/rok] Ilość energii [GJ/rok] Moc [MW] Ilość masowa [Mg/rok] Ilość energii [GJ/rok] Moc [MW] , ,50 Drewno z sadów , ,18 Drewno z przycinki przydrożnej , ,19 Słoma , ,03 Siano , ,14 Uprawy energetyczne , ,43 SUMA , ,5 Poza warunkami naturalnymi istnieje jednak wiele innych ograniczeń wpływających na rozwój tej dziedziny rolnictwa, jak np. odpowiednie uregulowania prawne, słabo rozwinięty rynek biomasy, słaby stan techniczny związany z uprawą, zbiorem i przetwarzaniem biomasy, brak odpowiedniej wiedzy wśród rolników przyzwyczajonych do tradycyjnych kierunków produkcji rolniczej oraz przede wszystkim brak dostatecznej ilości kapitału inwestycyjnego oraz wystarczającego wsparcia ze strony Rządu. Koszt założenia jednego hektara uprawy to wydatek rzędu 7-8 tysięcy złotych. Chociaż wydaje się, że nie jest to dużo w perspektywie lat eksploatacji plantacji to jednak dla pojedynczego rolnika może on być za wysoki, zwłaszcza, że pierwsze pełne zbiory osiąga się po 3 latach. Innym istotnym problemem jest niepewność rynku zbytu, co z kolei ogranicza możliwości ubiegania się o dotacje na uprawę roślin energetycznych (wymaganym jest przedstawienie podpisanych umów na odbiór biomasy wraz z przybliżonym harmonogramem ilościowym). 113

114 4.6 Energia z biogazu We wszelkich odpadach organicznych lub odchodach zawierających węglowodany, a w szczególności celulozę i cukry, w określonych warunkach zachodzą procesy biochemiczne nazywane fermentacją. Fermentację wywołują należące do różnych gatunków bakterie, których działanie i znaczenie w tym procesie jest bardzo zróżnicowane, a nawet przeciwstawne. Teoretycznie w wyniku fermentacji 162 g celulozy otrzymuje się 135 dm 3 gazu zawierającego 50% palnego metanu. Proces, w skutek którego wytwarzany jest biogaz, polega na fermentacji beztlenowej wywoływanej dzięki obecności tzw. bakterii metanogennych, które w sprzyjających warunkach: temperatura rzędu C (fermentacja mezofilna) lub C (fermentacja termofilna), odczyn obojętny lub lekko zasadowy (ph 7 7,5), czas retencji (przetrzymania substratu) wynoszący dni dla fermentacji mezofilnej oraz dni dla fermentacji termofilnej, brak obecności tlenu i światła zamieniają związki pochodzenia organicznego w biogaz oraz substancje nieorganiczne. Głównymi składnikami tak powstającego biogazu są metan, którego zawartość w zależności od technologii jego wytwarzania oraz rodzaju fermentowanych substancji może zmieniać się w szerokim zakresie od 40 do 85% (przeważnie 55 65%), pozostałą część stanowi dwutlenek węgla oraz inne składniki w ilościach śladowych. Dzięki tak wysokiej zawartości metanu w biogazie, jest on cennym paliwem z energetycznego punktu widzenia, które pozwala zaspokoić lokalne potrzeby związane m.in. z jego wytwarzaniem. Wartość opałowa biogazu najczęściej waha się w przedziale 19,8 23,4 MJ/m 3, a przy separacji dwutlenku węgla z biogazu jego wartość opałowa może wzrosnąć nawet do wartości porównywalnej z sieciowym gazem ziemnym GZ-50. Należy tu zaznaczyć, że produkcja biogazu jest często efektem ubocznym wynikającym z konieczności utylizacji odpadów w sposób możliwie nieszkodliwy dla środowiska. Jedynie w przypadku wysypisk odpadów fermentacja beztlenowa jest procesem samoistnym i niekontrolowanym. Oczyszczalnia ścieków Na obszarze Gminy Wierzchosławice nie funkcjonuje oczyszczalnia ścieków komunalnych. W 2009 roku z centralnej kanalizacji korzystało ok. 46% mieszkańców Wierzchosławic (dane GUS). Ścieki z obszaru Gminy odprowadzane są do Tarnowskiej Grupowej Oczyszczalni Ścieków poprzez kolektor przerzutowy przez rzekę Dunajec. Wg danych GUS ilość odprowadzanych z terenu gminy ścieków kształtuje się na poziomie około 424,6 tys. m 3 /rok i dla tej wielkości wyznaczono potencjał teoretyczny możliwej do pozyskania ilości biogazu i energii w przypadku pojawienia się odpowiednich warunków technologicznych. 114

115 Tabela 4-5 Potencjał teoretyczny dla pozyskania biogazu ze ścieków Składowisko odpadów Na terenie Gminy Wierzchosławice nie funkcjonuje gminne wysypisko komunalnych odpadów stałych. Gmina Wierzchosławice korzysta z miejskiego wysypiska śmieci: Składowisko Odpadów Komunalnych w Tarnowie ul. Cmentarna na podstawie porozumienia tzw. wierzchosławickiego. Wspólnie z Miastem Tarnów partycypuje co roku w kosztach rekultywacji i modernizacji tegoż składowiska. Na podstawie informacji z Programu Gospodarki Odpadami Gminy Wierzchosławice, szacunkowa ilość powstających w ciągu roku odpadków organicznych, z których możliwe jest pozyskiwanie biogazu, kształtuje się na poziomie nie przekraczającym 1300 Mg i dla takiej wielkości wyznaczono potencjał teoretyczny możliwej do pozyskania ilości biogazu i energii. Tabela 4-6 Potencjał teoretyczny dla pozyskania biogazu z odpadów organicznych 4.7 Podsumowanie rozdziału Obecnie na terenie gminy odnawialne źródła energii zaspokajają jedynie niewielką część potrzeb energetycznych, pomimo istnienia znaczących ich zasobów. Roczna produkcja energii z tego typu źródeł energii stanowi niewielki ułamek lokalnego bilansu energetycznego. Przy wyliczeniu wartości wykorzystania OZE nie wzięto pod uwagę wykorzystania odpadów drzewnych w ilości 1260 Mg, gdyż odpadki te są spalane w tradycyjnych piecach nieprzystosowanych do tego typu paliw. Z powodu niskiej wydajności procesu spalania i wysokiej jego emisyjności wykorzystanie tej części biomasy nie może być uznane za odnawialne źródło energii. Podsumowując należy stwierdzić, że obecnie odnawialne źródła energii są wykorzystywane w Gminie Wierzchosławice w niewielkim stopniu, pomimo istnienia znaczących ich zasobów. 115

116 Zaleca się, aby wspierać przedsiębiorców, którzy będą wyrażać chęć budowy urządzeń małej energetyki opartej o odnawialne źródła energii, z których produkcja pokrywałaby przede wszystkim potrzeby własne inwestorów. Programowe podejście do rozwoju energetyki odnawialnej powinno uwzględniać mechanizmy zachęcające do tworzenia małej energetyki rozproszonej, dzięki czemu rynek energii zostanie częściowo zamknięty w granicach Gminy, czy regionu a co za tym idzie również przepływ pieniędzy. Coraz bardziej popularnym w świecie i w Polsce jest model budowania układów opartych o różnorodne technologie OZE, czyli tzw. parki energetyczne. Doskonałym miejscem do lokalizowania takich parków są szkoły, obiekty sportowe. Pierwszym powodem jest niewątpliwy efekt edukacyjny, którego ostateczne korzyści są trudne do oszacowania w sposób materialny, ale na pewno mogą kreować nową świadomość oraz ciekawość najmłodszych mieszkańców Gminy. Drugi powód, to dostępność środków finansowych przeznaczonych do promowania technologii OZE, a dostępnych na szczególnie korzystnych warunkach właśnie dla jednostek samorządów terytorialnych. Teoretycznie na terenie Gminy Wierzchosławice istnieje średni potencjał dla odnawialnych źródeł energii. Przewiduje się możliwość wykonania na terenie Gminy odwiertu geotermalnego. Perspektywiczne temperatury oraz przepływy wody termalnej mogą wystąpić na głębokościach powyżej 3000 metrów. Koncesję na odwierty geotermalne posiada spółka gminna ENERGIA Wierzchosławice. Istnieją natomiast możliwości rozwoju układów grzewczych opartych o pompy ciepła wykorzystujące ciepło powierzchniowe głównie gruntu, jak również potencjał wykorzystania energii promieniowania słonecznego głównie do celów przygotowania ciepłej wody użytkowej. Podobnie jak dla większości obszarów Polski przewiduje się dalszy wzrost liczby układów solarnych ze względu na coraz niższe koszty inwestycyjne oraz dużą dostępność i różnorodność rozwiązań. Przewiduje się możliwość budowy na terenie Gminy Wierzchosławice kilku farm fotowoltaicznych. Dofinansowanie uzyskało drugie z ww. działań Gminy Wierzchosławice w zakresie energii odnawialnej (pierwsza farma fotowoltaiczna o mocy 1,8 MW w Wierzchosławicach uzyskała już dofinansowanie z Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata , Działanie 7.2 Poprawa jakości powietrza i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Uwzględnia się możliwość budowy na terenie Gminy Wierzchosławice co najmniej jednej elektrowni wodnej. Potencjał energii odnawialnej istnieje również po stronie biomasy (drewno, słoma oraz uprawy energetyczne). W zakresie drewna opałowego i zrębków drzewnych proponuje się pełne wykorzystanie potencjału tego paliwa. Biomasę można użytkować w małych i średnich kotłowniach, z których zasilane mogą być obiekty mieszkalne, użyteczności publicznej lub produkcyjne. 116

117 W przypadku występowania w gospodarstwach rolnych niewykorzystanego potencjału słomy proponuje się jej użytkowanie lokalne do celów grzewczych poprzez spalanie w kotłach na słomę. W przypadku zainteresowania uprawami energetycznymi, należy pamiętać, że wiąże się to ze zmianą kierunku uprawy z rolnej na przemysłową przez samych rolników. Istnieje również możliwość budowy biogazowni rolniczych w większych gospodarstwach rolnych (podobnych przykładów w krajach wysoko rozwiniętych jest bardzo wiele). 4.8 Niekonwencjonalne źródła energii Ciepło odpadowe z instalacji przemysłowych Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji nie stwierdza się występowania na terenie Gminy Wierzchosławice możliwego do zagospodarowania ciepła odpadowego. Wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła w skojarzeniu Na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji nie stwierdza się występowania na terenie Gminy Wierzchosławice instalacji kogeneracyjnych. 117

118 5 Przedsięwzięcia racjonalizujące użytkowanie paliw i energii 5.1 Lokalny plan dotyczący efektywności energetycznej dla Gminy Wierzchosławice Lokalny plan działań dotyczący efektywności energetycznej dla Gminy Wierzchosławice (LEEAP) ma podstawy formalno-prawne w następujących dokumentach prawnych i planistycznych: 1. Ustawa Prawo Energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 z późniejszymi zmianami. 2. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku. Załącznik 3 Program Działań Wykonawczych na lata , Priorytet I. Poprawa Efektywności Energetycznej, Działanie 1.6. Zobowiązanie sektora publicznego do pełnienia wzorcowej roli w oszczędnym gospodarowaniu energią, punkt 4. Rozszerzenie zakresu założeń i planów zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe o planowanie i organizację działań mających na celu racjonalizację zużycia energii i promowanie rozwiązań zmniejszających zużycie energii na obszarze gminy 2010 r. 3. Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i rady z dnia 5 kwietnia 2006r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych. 4. Projekt ustawy o efektywności energetycznej (w przygotowaniu, wersja lipiec 2009). 5. Krajowy Plan Działań dotyczący efektywności energetycznej (EEAP), 2007 rok. Dla opracowania programu wykorzystano następujące informacje i dane wejściowe: - dane z ankietyzacji obiektów użyteczności publicznej na temat zużycia gazu ziemnego w 2009 roku (brak kosztów energii oraz brak danych o zużyciu pozostałych paliw i wody w budynkach). Wyróżniono przedsięwzięcia: - odtworzeniowe i modernizacyjne, mające na celu doprowadzenie do poprawnego stanu technicznego budowli i systemów energetycznych (remont elewacji, dachów, wymiana okien, wymiana kotłów, itp.) oraz spełnienia standardów ekologicznych i usług energetycznych (komfort cieplny, oświetlenia, likwidacja niskiej emisji zanieczyszczeń ze źródeł ciepła itp.), - efektywnościowe, poprawiające sprawność wykorzystania paliw i energii oraz wody w usługach energetycznych (efektywne systemy grzewcze i ich regulacja, energooszczędne oświetlenie, wodooszczędne urządzenia sanitarne itp.). Ze względu na efektywność przedsięwzięć i potrzeby remontowe i modernizacyjne obiektów oświatowych zaklasyfikowano obiekty w czterech grupach, o następujących cechach; A. Zły stan techniczny wymagający znacznych nakładów na modernizację, remonty i na termomodernizację. 118

119 B. Dobry stan techniczny. Niska jakość usług energetycznych (np. niedogrzane pomieszczenia, przeciągi itp.). Niska efektywność energetyczna (duże jednostkowe zużycie energii). Duże bezpośrednie lub pośrednie obciążenie środowiska (bezpośrednie emisja zanieczyszczeń z własnych źródeł, pośrednie związane z dużym zużyciem energii). C. Dobry stan techniczny. Dobra jakość usług energetycznych. Niska efektywność energetyczna i duże obciążenie środowiska. D. Dobry stan techniczny, dobra jakość usług. Przeciętna/dobra efektywność energetyczna, małe obciążenie środowiska. Kompleksowość działań programowych obejmuje: (1) działania organizacyjne; (2) działania informacyjne i edukacyjne; (3) działania inwestycyjne, w tym przygotowania do inwestycji. W sposobie budowy programu opierano się również na podejściu prezentowanym w Krajowym Planie Działań dotyczącym efektywności energetycznej z 2007 roku Wyznaczenie lokalnego celu indykatywnego w zakresie oszczędności energii Tabela 5-1 Przełożenie krajowego celu na gospodarkę energetyczną gminy Całkowite zużycie energii finalnej w roku ,88 [GWh] w tym: 93,59 sektor gospodarstw domowych [GWh] sektor użyteczności publicznej [GWh] 4,83 sektor handlowo usługowy i przedsiębiorstw [GWh] 29,80 oświetlenie uliczne [GWh] 0,67 Ilość energii przyjętej do zaoszczędzenia do roku 11, [GWh] Cel dyrektywy 2006/32/WE (9% w 9 roku) przyjęty 117,28 na 2018 rok [GWh] Przełożenie krajowego celu indykatywnego na gospodarkę energetyczną gminy wykonane zostało w oparciu o dane zebrane od przedsiębiorstw energetycznych, działających na terenie Gminy Wierzchosławice, oraz informacje otrzymane od Urzędu Gminy. 119

120 Z racji braku danych energetycznych z roku 2007, jako rok odniesienia przyjęto rok 2009 a cel indykatywny określono jako 9% oszczędności energii finalnej do roku 2018 a nie do roku 2016, a więc tak jak przyjęto w dyrektywie 2006/32/WE. Wartość całkowitego zużycia energii finalnej w roku 2009 jest wartością obejmującą wszystkie sektory odbiorców energii w Gminie Wierzchosławice i nie obejmuje wyłączeń instalacji wymienionych w Zał.1 do dyrektywy 2003/87/WE. Cel w zakresie oszczędności energii określono w sposób przedstawiony w Krajowym Planie Działań. Sektor użyteczności publicznej dotyczy wszystkich obiektów użyteczności publicznej w gminie będących bezpośrednio administrowanych przez gminę. Informację dla tej grupy odbiorców uzyskano dzięki współpracy z Urzędem Gminy Wierzchosławice Analizowany okres roku. Opracowanie wykonano w oparciu o dostępne informacje roczne o zużyciu energii w Zakres analizowanych obiektów Tabela 5-2 Aktualny stan danych o obiektach użyteczności publicznej Charakterystyka stanu danych w obiektach 2009 Obiekty wpisane do bazy 10 Obiekty należące do gminy 10 Obiekty po wykluczeniu braków informacji o 10 kosztach, zużyciach bądź geometrii Obiekty z pełną informacją 10 Obiekty objęte analizą kosztów 10 Obiekty objęte analizą zużycia 10 Obiekty nie należące do gminy 0 Oceny stanu istniejącego budynków gminnych dokonano na podstawie informacji zebranych z 10 obiektów użyteczności publicznej. Do chwili obecnej nie prowadzony jest monitoring faktur za energię, zużycia nośników oraz wody. W skład analizowanych budynków wchodzą: - 8 szkół (w tym 1 gimnazjum oraz 7 szkół podstawowych) o łącznej pow m 2, - 1 przedszkole - o powierzchni 1372 m 2, 120

121 - 1 obiekt administracyjny o powierzchni wynoszącej 2247 m 2. Łączna ilość budynków użyteczności publicznej w Gminie Wierzchosławice wynosi 29, jednak dla pozostałych 19 budynków nie uzyskano informacji o zużyciu nośników ciepła. Pełną informacją dotyczącą zarówno parametrów przestrzennych oraz technicznych charakteryzujących budynek a także pełnymi danymi o zużyciach energii udało się uzyskać dla wszystkich 10 obiektów w 2009 roku. Tabela 5-3 Lista obiektów wybranych do poszczególnych analiz Identyfikator Powierzchnia ogrzewana Przeznaczenie obiektu Nazwa Analiza grupy Porównanie wskaźników jednostkowych GIM - WIE 1 789,27 Szkoła Gimnazjum w Wierzchosławicach Tak Tak SP - OST 446,15 Szkoła Szkoła Podstawowa w Ostrowie Tak Tak SP - ŁĘT 611,00 Szkoła Szkoła Podstawowa w Łętowicach Tak Tak SP-DWU 281,72 Szkoła Szkoła Podstawowa w Tak Tak Wierzchosławicach Dwudniakach SP - RUD 693,07 Szkoła Szkoła Podstawowa w Rudkach Tak Tak SP - MIK 678,65 Szkoła Szkoła Podstawowa w Tak Tak Mikołajowicach PRZED - WIE 592,06 Przedszkole Przedszkole w Wierzchosławicach Tak Tak UG - WIE 855,47 Administracja Urząd Gminy w Wierzchosławicach Tak Tak SP - WIE 501,87 Szkoła Szkoła Podstawowa w Wierzchosławicach SP - BOG 493,40 Szkoła Szkoła Podstawowa w Bogumiłowicach Tak Tak Tak Tak Zdecydowano się na opracowanie i przedstawienie analizy dla tych obiektów i budynków: w których wykonana została inwentaryzacja, które przeszły przez weryfikację wyników inwentaryzacji, te, które mają pełne wyniki z 2009 roku (geometryczne, kosztowe, energetyczne), które mogą być ze sobą porównywane z uwagi na zbliżony charakter ich użytkowania. Wobec powyższego do analizy zużycia energii w całej grupie przyjęto wszystkie 10 obiektów poddanych ankietyzacji. Wszystkie analizowane budynki są zasilane w ciepło z kotłowni gazowych. Poniższe wykresy prezentują wyniki analiz w omawianych budynkach. 121

122 Jednostkowa emisja ekwiwalentna [kgco2ekw/m2/rok] Jednostkowe zużycie ciepła [GJ/m2/rok] Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 5-1 Jednostkowe zużycie ciepła Powierzchnia ogrzewana (narastająco) [m2] Wskaźniki poszczególnych obiektów Wartość średnia Rysunek 5-2 Jednostkowa emisja ekwiwalentna CO 2 związana ze zużyciem ciepła 122

123 Jednostkowa emisja ekwiwalentna [kgco2ekw/m2/rok] GIM - WIE SP - OST SP - ŁĘT SP-DWU SP - RUD SP - MIK PRZED - WIE UG - WIE SP - WIE SP - BOG GIM - WIE SP - OST SP - ŁĘT SP-DWU SP - RUD SP - MIK PRZED - WIE UG - WIE SP - WIE SP - BOG Jednostkowe zużycie ciepła [GJ/m2/rok] Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Obiekty Obiekty Wartość średnia Rysunek 5-3 Porównanie jednostkowego zużycia ciepła w poszczególnych obiektach Obiekty Obiekty Wartość średnia Rysunek 5-4 Porównanie jednostkowej emisji ekwiwalentnej CO 2 związanej z wytwarzaniem ciepła dla poszczególnych obiektów 123

124 Najwyższe jednostkowe zużycie ciepła przypadające na powierzchnię użytkową występuje w przypadku Gimnazjum w Wierzchosławicach, a najniższe w Szkole Podstawowej w Bogumiłowicach Klasyfikacja obiektów Priorytet działań w zakresie modernizacji obiektów, a także zmniejszania zużycia energii na ogrzewanie oraz obciążenia środowiska ustalono na podstawie klasyfikacji do grup G1 G4. Granicę podziału stanowi średnie jednostkowe zużycie ciepła na paliwo wykorzystywane do ogrzewania (średnia arytmetyczna zużycia jednostkowego dla poszczególnych obiektów) oraz założony poziom jednostkowego zużycia energii w wysokości 0,4 GJ/m 2 /rok możliwego do osiągnięcia w wyniku modernizacji. Ten poziom wskaźnika zużycia energii na potrzeby cieplne dla przeciętnego obiektu edukacyjnego można uzyskać w wyniku prowadzenia działań termomodernizacyjnych. Ze względu na brak kosztów dla analizowanych budynków nie przeprowadzono oszacowań w zakresie oszczędności kosztów energii. Generalna klasyfikacja obiektów do grup G1, G2, G3 oraz G4 została przedstawiona na rysunku Do grupy G1 o najwyższym priorytecie działań, według kryteriów najwyższego kosztu rocznego za media energetyczne oraz jednostkowego zużycia wszystkich paliw i energii, zaliczono obiekty, które są lub powinny zostać objęte postępowaniem przedinwestycyjnym: przeglądy wstępne, audyty energetyczne, projekty techniczne i po potwierdzeniu efektywności ekonomicznej i wykonalności finansowej winny być zrealizowane programowe inwestycje. Grupa G2, charakteryzująca się wysokim jednostkowym zużyciem paliw i energii oraz umiarkowanymi kosztami rocznymi również wymaga działań diagnostycznych oraz inwestycyjnych. W grupach G3 i G4 uzasadnione są jedynie działania bezinwestycyjne, polegające np. na bieżącym zarządzaniu energią, rozwiązaniu problemu optymalnego doboru taryf, zmiany głównego nośnika zasilania (optymalizacja kosztów jednostkowych mediów). Tabela 5-4 Zużycie ciepła Jednostkowe zużycie energii [GJ/m 2 ] Min Średnia Max,35,55,

125 Jednostkowe zużycie energii [GJ/m2/rok] Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Poziom użytkownika,40 0 1,4 1,2 1,0 G2 G1 0,8 0,6 0,4 0,2 G4 G3 0, Roczne zużycie energii [GJ/rok] Wskaźniki średnie Wskaźniki poszczególnych obiektów Poziom Użytkownika Rysunek 5-5 Klasyfikacja obiektów do poszczególnych grup priorytetowych Do poszczególnych Grup zakwalifikowano następującą liczbę obiektów: Tabela 5-5 Kwalifikacja budynków do poszczególnych grup Symbol grupy Liczba obiektów Udział wg liczby obiektów Grupa G1 1 10% Grupa G2 3 30% Grupa G3 5 50% Grupa G4 1 10% Obiekty z grupa G3 stanowi największą grupę obiektów w ogólnej liczbie analizowanych obiektów. Jest to jednostka o stosunkowo niskich wskaźnikach jednostkowych zużycia energii na potrzeby cieplne, a działania modernizacyjne w tej grupie nie przyniosą wysokich efektów energetycznych, finansowych i ekologicznych. 125

126 Identyfikator Analizowany ROK Powierzchnia ogrzewana Zużycie energii [GJ] Jednostkowe zużycie energii [GJ/m2] Jednostkowe zużycie energii możliwe do osiągnięcia [GJ/m2] Zużycie energii możliwe do osiągnięcia [GJ] Potencjał [GJ] Potencjał [%] Identyfikator Analizowany ROK Powierzchnia ogrzewana Jednostkowe zużycie energii [GJ/m2] GRUPA Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Wierzchosławice Zestawienie wszystkich analizowanych obiektów wraz z klasyfikacją do poszczególnych grup znajduje się w poniższej tabeli. Tabela 5-6 Klasyfikacja obiektów do poszczególnych gryp priorytetowych GIM - WIE ,27 1,18 G1 SP - OST ,15 0,76 G2 SP - ŁĘT ,00 0,62 G2 SP-DWU ,72 0,58 G2 SP - RUD ,07 0,53 G2 SP - MIK ,65 0,48 G2 PRZED - WIE ,06 0,43 G2 UG - WIE ,47 0,38 G3 SP - WIE ,87 0,37 G4 SP - BOG ,40 0,35 G4 Łączny potencjał oszczędności energii wynosi ok GJ/rok co stanowi ok. 41% obecnego zużycia energii na potrzeby ogrzewania. Potencjał dla poszczególnych obiektów przedstawiono w poniższej tabeli (potencjał obliczono tylko dla budynków o wyższym jednostkowym wskaźniku zużycia energii od 0,4 GJ/m 2 ). Tabela 5-7 Potencjał oszczędności zużycia energii dla obiektów bez termomodernizacji GIM - WIE , ,0 1,18 0,4 715, ,3 66,1% SP - OST ,15 340,2 0,76 0,4 178, ,8 47,6% SP - ŁĘT ,00 378,6 0,62 0,4 244, ,2 35,4% SP-DWU ,72 163,6 0,58 0,4 112,686 50,9 31,1% SP - RUD ,07 369,9 0,53 0,4 277,228 92,7 25,1% SP - MIK ,65 329,1 0,48 0,4 271,46 57,6 17,5% 126

127 PRZED - WIE ,06 255,6 0,43 0,4 236,824 18,8 7,3% Program poprawy efektywności energetycznej dla budynków gminnych Działania organizacyjne i zarządcze Proponuje się prowadzenie monitoringu zużycia energii w obiektach oświatowych oraz pozostałych obiektach gminnych w następującym zakresie: Monitorowanie zużycia gazu, energii elektrycznej, wody, oraz pozostałych nośników/paliw dla istniejących budynków gminnych, Monitorowanie kosztów związanych ze zużyciem gazu sieciowego, energii elektrycznej, wody, oraz pozostałych nośników dla istniejących obiektów gminnych, Monitorowanie zużycia oraz kosztów mediów energetycznych generowanych przez pododbiorców, Monitorowanie szczegółów dotyczących rozliczania się z dostawcą mediów bądź paliw, Monitorowanie działań zrealizowanych związanych z poprawą efektywności energetycznej budynków, Informacje o liczbach stopniodni dla poszczególnych lat bądź sezonów grzewczych. Proponuje się wprowadzenie monitoringu oraz weryfikację istniejących parametrów i danych dotyczących obiektów użyteczności publicznej: a. Powierzchnia ogrzewana obiektu b. Kubatura ogrzewana c. Rok budowy d. Liczba budynków wchodzących w skład obiektu e. Liczba kondygnacji f. Liczba użytkowników g. Rok ostatniego remontu h. Technologia budowy i. Źródła c.o., c.w.u. Powyższe informacje należy weryfikować i monitorować w kontekście zachodzących zmian w budynkach. 127

128 Proponuje się także pozyskiwanie następujących informacji: 1. Koszty inwestycji związanych z poprawą efektywności energetycznej takich jak termomodernizacja, wymiana oświetlenia na energooszczędne, wymiana źródła ciepła etc. 2. Szczegółowy opis przedsięwzięć prowadzonych w budynkach a także obecnego stanu obiektu. Opis powinien w sposób czytelny diagnozować obecny stan budynku, stopień jego modernizacji oraz stan źródeł ciepła, a także sygnalizować istniejące potrzeby w tym zakresie. Proponuje się procentowe określanie udziału oświetlenia energooszczędnego. 3. Przechowywanie dokumentów związanych z wykorzystaniem energii w budynkach oświatowych na potrzeby działań Gminy, takich jak audyty energetyczne czy świadectwa charakterystyki energetycznej. Proponuje się przechowywanie tych dokumentów w formie papierowej bądź elektronicznej w miejscu umożliwiającym wgląd oraz uzupełnienie prowadzonego monitoringu. 4. Pozyskiwanie danych o długości sezonów grzewczych. W związku z proponowanym wzrostem ilości informacji pozyskiwanych od poszczególnych obiektów oświatowych proponuje się utworzenie w Urzędzie Gminy Wierzchosławice stanowiska pracy ściśle związanego z tworzeniem baz danych i przetwarzaniem informacji o obiektach, a także przeprowadzaniem analiz na podstawie zebranych informacji. Obowiązki te mogą być również zlecone spółce ENERGIA WIERZCHOSŁAWICE Działania informacyjne i edukacyjne Proponuje się przeprowadzenie cyklu szkoleń dla użytkowników obiektów użyteczności publicznej (dyrektorów szkół, administratorów, obsługi) w zakresie działań i zachowań prooszczędnościowych. Szkolenie może odbywać się pod hasłem Identyfikacja możliwości poprawy efektywnego wykorzystania energii w budynkach użyteczności publicznej. Szkolenie powinno jednoznacznie i skutecznie określać sposoby i możliwości zmian w sposobie użytkowania energii poruszając takie aspekty jak: 1. Oszczędzanie energii w szkołach. Na co mam, a na co nie mam wpływu? 2. Identyfikacja słabych stron ze względu na efektywne wykorzystanie energii w obiekcie edukacyjnym lub innym obiekcie użyteczności publicznej 3. Promowanie działań efektywnościowych wśród uczniów oraz kadry pracowniczej 128

129 Skutecznym sposobem zwiększania świadomości użytkowników energii jest organizacja konkursów z nagrodami pieniężnymi lub rzeczowymi dla użytkowników jednostek oświatowych na temat efektywnego korzystania z energii. Istnieje co najmniej kilka możliwych tematów w które zaangażować mogą się zarówno uczniowie jak i wychowawcy: - Najbardziej skuteczne sposoby oszczędzania energii w szkole (konkurs dla uczniów) - Konkurs na opracowanie świadectwa energetycznego szkoły (konkurs dla uczniów) Konkurs można zrealizować przy pomocy środków pozyskanych ze środków NFOŚiGW. Działania informacyjne Umieszczenie na portalu internetowym gminy ilustrację dobrych praktyk i wzorców działań gminy w zakresie efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej. Przeprowadzenie kampanii informacyjno edukacyjnych dla uczniów: postery zachęcające do działań i zachowań energooszczędnych bądź zawierające szereg informacji użytecznych dla młodych w zakresie oszczędzania energii a tym samym poszanowania środowiska naturalnego, broszury o tematyce podobnej do powyższej, lekcje okolicznościowe. Umieszczanie wykonanych świadectw energetycznych dla budynków oświatowych w miejscach widocznych Działania inwestycyjne W grupie priorytetowej znajdują się następujące obiekty użyteczności publicznej: 1. Gimnazjum w Wierzchosławicach. 2. Szkoła Podstawowa w Ostrowie. 3. Szkoła Podstawowa w Łętowicach. 4. Szkoła Podstawowa w Wierzchosławicach - Dwudniakach. 5. Szkoła Podstawowa w Rudce. 6. Szkoła Podstawowa w Mikołajowicach. 7. Przedszkole w Wierzchosławicach. Do działań inwestycyjnych związanych z poprawą efektywności energetycznej w obiektach użyteczności publicznej zalicza się działania: 1. dodatkowe zaizolowanie stropu nad najwyższą kondygnacją 129

130 zmniejszenie strat ciepła przez ten element konstrukcji budynku poprzez wykonanie dodatkowej izolacji cieplnej. Jeżeli wykonanie wspomnianej izolacji nie jest możliwe bez naruszania pokrycia dachu, należy to przedsięwzięcie połączyć z remontem pokrycia. 2. dodatkowe zaizolowanie stropu nad piwnicami zmniejszenie strat ciepła przez ten element konstrukcji budynku poprzez wykonanie dodatkowej izolacji cieplnej od strony piwnic. Przedsięwzięcie to z reguły nie wymaga dodatkowych prac remontowych. 3. dodatkowe zaizolowanie ścian zewnętrznych zmniejszenie strat ciepła przez ten element konstrukcji budynku poprzez wykonanie dodatkowej izolacji cieplnej wraz z zewnętrzną warstwą elewacyjną. Rozważanie tego przedsięwzięcia jest szczególnie wskazane w przypadkach kiedy konieczne jest wykonanie remontu elewacji zewnętrznych. 4. wymiana okien na nowe o lepszych własnościach termoizolacyjnych zmniejszenie strat ciepła przez ten element konstrukcji budynku poprzez zastąpienie okien istniejących, oknami o niższym współczynniku przenikania ciepła U. Rozważanie tego przedsięwzięcia jest szczególnie wskazane w przypadkach kiedy okna istniejące są w bardzo złym stanie technicznym i konieczna jest ich wymiana na nowe. 5. zamurowanie części okien zmniejszenie strat ciepła poprzez likwidację części otworów okiennych w obiekcie. Przedsięwzięcie to powinno być wykonane w taki sposób, aby spełnione były wymagania norm i przepisów dotyczące naturalnego oświetlenia pomieszczeń. 6. uszczelnienie okien i ram okiennych zmniejszenie strat ciepła spowodowanych nadmierną infiltracją powietrza zewnętrznego. Przedsięwzięcie to powinno się rozważać jeżeli okna istniejące są w dobrym stanie technicznym lub wymagają niewielkich prac remontowych. Uszczelnienia powinny być wykonane w taki sposób aby zapewnić wymagane normą lub odrębnymi przepisami wielkości strumieni powietrza wentylacyjnego w pomieszczeniach. 7. montaż okiennic lub zewnętrznych rolet zasłaniających okna przedsięwzięcie to może być rozpatrywane jako alternatywa dla wymiany okien w przypadku, kiedy ich stan techniczny jest zadowalający, a współczynnik przenikania ciepła U stosunkowo wysoki 3.0 W/(m2 K). 8. montaż tzw. "wiatrołapów" (otwartych lub zamkniętych dodatkowymi drzwiami) 9. montaż zagrzejnikowych ekranów refleksyjnych 130

131 zmniejszenie strat ciepła przez fragmenty ścian zewnętrzych, na których zainstalowane są grzejniki i skierowanie ciepła do pomieszczenia. Przedsięwzięcie szczególnie polecane dla budynków, w których nie przewiduje się dodatkowej izolacji termicznej na ścianach zewnętrznych. 10. zastosowanie odzysku ciepła z powietrza wentylacyjnego zmniejszenie zużycia ciepła do podrzewania powietrza wentylacyjnego. Wprowadzenie przedsięwzięcia powinno się rozważać w odniesieniu do obiektów/pomieszczeń wymagających mechanicznych układów wentylacji. dotyczące poprawy sprawności źródeł ciepła grzewczego (w tym również węzłów cieplnych) i/lub wewnętrznych instalacji grzewczych 11. montaż lub wymiana wewnętrznej instalacji c.o. zastosowanie instalacji o małej pojemności wodnej wyposażonej w nowoczesne grzejniki o rozwiniętej powierzchni lub konwekcyjne. 12. montaż systemu sterowania ogrzewaniem system sterowania powinien umożliwiać co najmniej regulację temperatury wewnętrznej w zależności od temperatury zewnętrznej oraz realizację tzw.»obniżeń nocnych«i»obniżeń weekendowych«. 13. montaż przygrzejnikowych zaworów termostatycznych wraz z podpionowymi zaworami regulacyjnymi, zapewniającymi stabilność hydrauliczną wewnętrznej instalacji grzewczej 14. kompletna wymiana istniejącego źródła ciepła opalanego paliwem stałym (węgiel, koks) na nowoczesne opalane paliwami przyjaznymi dla środowiska (gaz ziemny, gaz płynny, olej opałowy, odpady drzewne, węgiel typu Ekogroszek, itp) Uwaga: przy realizacji przedsięwzięć 13 i 14 należy bezwzględnie wdrożyć przedsięwzięcia 12 i 13 dotyczące ciepłej wody użytkowej 15. montaż izolacji termicznej na elementach instalacji c.w.u. zaizolowanie wymienników, zasobników, instalacji rozprowadzającej i przewodów cyrkulacyjnych c.w.u. 16. montaż zaworów regulacyjnych na rozprowadzeniach c.w.u. zapewniających regulację hydrauliczn.ą systemu c.w.u. 17. montaż układu automatycznej regulacji c.w.u., układ powinien zapewniać regulację temperatury c.w.u. w zasobniku oraz: 131

132 - przydzielać priorytet grzania c.w.u. - umożliwia to uniknięcie zamówienia mocy do celów c.w.u. - sterować w trybie»start/stop«pracą pompy cyrkulacyjnej c.w.u. w zależności od temperatury wody na powrocie cyrkulacji do zasobnika 18. zmiana systemu przygotowania c.w.u. w obiektach z centralnie przygotowywaną c.w.u., a niewielkim jej zużyciem, uzasadnione może być przejście z systemu centralnego na lokalne urządzenia do przygotowania c.w.u. dotyczących urządzeń technologicznych w kuchniach i pralniach 19. wymiana urządzeń wyposażenia technologicznego na bardziej efektywne, efektywność powinna być oceniona energetycznie i ekonomicznie, bowiem nie zawsze sprawniejsze urządzenie zapewnia zmniejszenie kosztów uzyskania efektu końcowego (np. przygotowania posiłku czy też wyprania określonej ilości bielizny). W rachunku ekonomicznym należy uwzględnić koszty kapitałowe (koszty zakupu nowych, sprawniejszych urządzeń) Dla wiarygodnego rozliczenia efektów wprowadzonych przedsięwzięć proponuje się monitorowanie zużycia zgodnie z przyjętymi zasadami (ewidencjonowanie danych w funkcjonującej bazie danych). Dane wprowadzone do bazy, przed i po wprowadzeniu przedsięwzięć, stanowić będą podstawę rozliczeń. Poniżej omówiono czynniki korygujące zużycie. Stopniodni Stopniodni to miara zewnętrznych warunków temperaturowych występujących w jakimś okresie czasu (tygodnia, miesiąca, roku). Wykorzystuje się je do standaryzowania zużycia energii do celów grzewczych, dla umożliwienia porównań pomiędzy kolejnymi sezonami grzewczymi. Stopniodni dla dłuższego przedziału czasu (tydzień, miesiąc, rok) oblicza się poprzez sumowanie dziennych wartości stopniodni. Temperatury wewnętrzne w obiekcie Proponuje się wyznaczenie 3 punktów w obiekcie, w których mierzona będzie temperatura wewnętrzna. Jeden punkt na korytarzu, kolejny w pomieszczeniu o największej kubaturze ogrzewanej i ostatni w przeciętnym pomieszczeniu użytkowym obiektu. Jako temperaturę wewnętrzną do celów rozliczeniowych przyjmuje się średnią arytmetyczną ze wspomnianych trzech punktów. Odczytów należy dokonywać codziennie o stałej porze lub zainstalować urządzenia rejestrujące. Stopień wykorzystania obiektu 132

133 Stopień wykorzystania obiektu to liczba godzin faktycznego użytkowania obiektu w stosunku do czasu kalendarzowego wyrażonego w godzinach w kolejnych miesiącach roku. Możliwe są dwa sposoby określenia godzin użytkowania obiektu: 1. codzienne ewidencjonowanie godzin rozpoczęcia i zakończenia użytkowania obiektu; 2. zdefiniowanie powtarzalnego (np. tygodniowego) harmonogramu użytkowania obiektu w poszczególnych miesiącach roku bazowego i roku rozliczeniowego. Rozliczenie efektów wprowadzenia przedsięwzięć dokonuje się poprzez porównanie standaryzowanych, skorygowanych zużyć energii. Zużycie standaryzowane to zużycie odniesione do znormalizowanej ilości stopniodni (dlatego konieczna jest znajomość temperatur zewnętrznych i wewnętrznych na podstawie których wyznacza się faktyczną ilość stopniodni w sezonie grzewczym aby taka standaryzacja była możliwa). Zużycie skorygowane, to zużycie standaryzowane, w którym uwzględniono również zmienność stopnia wykorzystania obiektu. Jeżeli możliwości techniczne są niewystarczające dla wiarygodnego określenia zużycia skorygowanego, poprzestaje się na określeniu zużycia standaryzowanego Propozycje finansowania działań inwestycyjnych Małopolski Regionalny Program Operacyjny Narodowa Strategia Spójności W ramach osi priorytetowej 7. Infrastruktura ochrony środowiska finansowane są następujące działania: Działanie 7.1 Gospodarka wodno-ściekowa, Działanie 7.2 Poprawa jakości powietrza i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii (finansowanie z ww. działania na budowę farmy fotowoltaicznej zostało przyznane Gminie Wierzchosławice), Działania 7.3 Gospodarka odpadami, Działanie 7.4 Poprawa bezpieczeństwa ekologicznego oraz ochrona przed skutkami klęsk żywiołowych. Łączne dofinansowanie w ramach MRPO wynosi zł. Możliwe do uzyskania dofinansowanie inwestycji maksymalnie do 85%. Nabory na ww. działania zostały już zakończone. Nie przewiduje się nowych naborów na te działania w 2011 roku. 133

134 Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na zakres związany z oszczędnością energii i zastosowanie OZE dofinansowanie można uzyskać na oś priorytetową IX. Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku i efektywność energetyczna. W ramach tego działania można wyróżnić następujące priorytety objęte dofinansowaniem: Działanie 9.1 Wysokosprawne wytwarzanie energii dotacje do 30 mln. zł na inwestycje powyżej 10 mln zł w zakresie wysokosprawnej kogeneracji (w tym m.in. budowa biogazowi) instytucja wdrażająca NFOŚiGW w Warszawie, Działanie 9.2 Efektywna dystrybucji energii dotacje do 50 mln. zł na inwestycje powyżej 20 mln zł w zakresie wymiany sieci energetycznych lub ciepłowniczych instytucja wdrażająca NFOŚiGW w Warszawie, Działanie 9.3 Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej dotacje do 50 mln. zł na inwestycje powyżej 10 mln zł instytucja wdrażająca NFOŚiGW w Warszawie, Działanie 9.4 Wysokosprawne wytwarzanie energii Dotacje na inwestycje OZE. Projekty minimum 20 mln. zł (biomasa, biogaz, MEW 10 mln zł) instytucja wdrażająca Ministerstwo Gospodarki. Łącznie na realizację działań w zakresie osi priorytetowej IX przewidziano 1403,0 mln euro (w tym 748,0 mln euro z Funduszu Spójności). Nabory na ww. działania zostały już zakończone. Nie przewiduje się nowych naborów na te działania w 2011 roku. 134

135 Szwajcarsko Polski Program Współpracy W ramach Szwajcarsko Polski Program Współpracy realizowane było działanie 3: Środowisko i infrastruktura - nabór trwał od 19 stycznia do 20 kwietnia 2009 r. w zakresie obszaru tematycznego: Odbudowa, remont, przebudowa i rozbudowa podstawowej infrastruktury oraz Poprawa stanu środowiska: Cel 1: Poprawa usług z zakresu infrastruktury miejskiej w celu podniesienia standardu życia i promowania rozwoju gospodarczego, Cel 2: Zwiększenie efektywności energetycznej i redukcja emisji, w szczególności gazów cieplarnianych i niebezpiecznych substancji, Cel 3: Poprawa zarządzania, bezpieczeństwa, wydajności i niezawodności lokalnych/regionalnych publicznych systemów transportowych. Maksymalny poziom dofinansowania dla jednostek samorządu terytorialnego wynosił 85%. Całkowita alokacja w ramach niniejszego obszaru tematycznego wynosi do 173,645 mln CHF. W ramach niniejszego obszaru tematycznego obowiązujące wartości projektów to: w ramach Celu 1 mogą być realizowane projekty o minimalnej wartości 15 mln CHF każdy. w ramach Celu 2 mogą być realizowane projekty o minimalnej wartości 10 mln CHF każdy. w ramach Celu 3 - projekty o minimalnej wartości 3 mln CHF każdy (projekty nie zawierające elementów inwestycyjnych) i minimalnej wartości 10 mln CHF każdy (projekty zakładające elementy inwestycyjne). Maksymalna wartość projektu brak. 135

136 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru gospodarczego Norweski Mechanizm Finansowy W ramach Priorytetu 1. OCHRONA ŚRODOWISKA, W TYM ŚRODOWISKA LUDZKIEGO, POPRZEZ M.IN. REDUKCJĘ ZANIECZYSZCZEŃ I PROMOWANIE ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII istniała możliwość dofinansowania zadań z zakresu oszczędności energii oraz ochrony środowiska. Całkowita alokacja z Mechanizmu Finansowego EOG przeznaczona na ten priorytet na lata (wg. Programu Operacyjnego ze zmianami z dn. 14 listopada 2006 r.) wynosi 102,18 mln. euro. (Powyższa kwota nie uwzględnia wkładu krajowego). Trwają ustalenia dotyczące nowej perspektywy finansowej Przewiduje się, że ok. 297 mln euro ma być użyta w tych latach na ponowne wysiłki na rzecz kwestii związanych ze środowiskiem i zmianami klimatu. Dodatkowo, ok. 1,4 mld koron (160 mln euro) zasili różne przedsięwzięcia, których celem będzie rozwój i wspieranie idei wychwytywania i przechowywania dwutlenku węgla. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Program realizowany jest w latach na terenie całego kraju. Podstawą realizacji założeń strategicznych Programu, opisanych w Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata , będą działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w ramach czterech osi priorytetowych: Oś 1: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego (poziom dofinansowania do 100% kosztów kwalifikowanych); Oś 2: Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich (poziom dofinansowania do 75% kosztów kwalifikowanych); Oś 3: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej w tym działanie Odnowa i rozwój wsi (poziom dofinansowania do 75% kosztów kwalifikowanych); Oś 4: Leader (poziom dofinansowania do 70% kosztów kwalifikowanych). Samorząd Województwa Małopolskiego na realizację działania "Odnowa i rozwój wsi" Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich w całym okresie programowania dysponuje kwotą ponad 34 mln euro. Beneficjentem niniejszego działania może być również gmina. Obecnie ogłoszone są kolejne nabory wniosków o dofinansowanie. Informacja o naborach znajduje się na stronie internetowej 136

137 Oferta Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na ogół finansowanie projektów dużych (np.: wartość projektu od 10 mln), na ogół przyznanie finansowania odbywa się na zasadzie konkursów, przyjmowanie wniosków po ogłoszeniu naboru. Oferta w zakresie środków krajowych - Program Priorytetowy 5 Ochrona klimatu 5.1 Program dla przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej kogeneracji (3 konkursy). Cześć 1 Budowa OZE i obiektów wysokosprawnej kogeneracji. Część 2 Pożyczki udzielane poprzez WFOŚiGW na cele budowy, rozbudowy, lub modernizacji OZE lub źródła wysokosprawnej kogeneracji wraz z podłączeniem do sieci przesyłowej. Część 3 Dopłaty na częściowe spłaty kapitału kredytów bankowych przeznaczonych na zakup i montaż kolektorów słonecznych dla osób fizycznych i wspólnot mieszkaniowych. 5.4 System zielonych inwestycji Cześć 1 Zarządzanie energią w budynkach użyteczności publicznej (termoizolacja obiektu, modernizacja instalacji c.o., wymiana systemów wentylacji i klimatyzacji, wykorzystanie OZE, systemy zarządzania energią w budynkach, modernizacja oświetlenia, dokumentacja techniczna). Warunki finansowania - Program 5.1 Cześć 1 Pożyczka 4 do 50 mln zł, do 75% kosztów kwalifikowanych, oprocentowanie: WIBOR 3M+0,5%, okres finansowania do 15 lat, karencja do 18 m-cy, możliwości umorzenia do 50%; zadania o wartości min. 10 mln zł. Część 2 Pożyczka do 75% kosztów kwalifikowanych, zadania o wartości od 1 do 10 mln; oprocentowanie: 3%, okres finansowania do 10 lat, karencja do 18 m-cy. Część 3 Dotacja (45%) na częściową spłatę kapitału kredytu bankowego zaciągniętego na realizacje przedsięwzięcia, kredyt do 100% kosztów kwalifikowanych (koszt jednostkowy nie może przekroczyć 2500 zł/m2 kolektora). Warunki finansowania Program 5.4 Cześć 1 Projekty o wartości min. 10 mln zł, dofinansowanie: dotacja do 30% kosztów kwalifikowanych, pożyczka do 60% kosztów kwalifikowanych, oprocentowanie zmienne WIBOR 3M+0,5%, okres kredytowania do 15 lat, karencja do 18 m-cy 137

138 Fundusz stosuje kilka wersji Kart Informacyjnych dla zadań inwestycyjnych, które mogą być objęte dofinansowaniem- w czterech zakresach: - gospodarki wodno-ściekowej, - ochrony powietrza, - termomodernizacji, - gospodarki odpadami. Warunki finansowania - Wojewódzki Fundusz udziela pomocy finansowej na realizację zadań inwestycyjnych w następującej wysokości: do 90% wartości zadania w przypadku dofinansowania tylko w formie pożyczki, do 20% wartości zadania w przypadku dofinansowania tylko w formie dotacji, do 40% wartości zadania w formie umorzenia pożyczki. Na zadania z zakresu termomodernizacji (obejmującą ocieplenie budynków, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej) dofinansowywane są tylko w formie pożyczki lub w formie dopłat do oprocentowania kredytów bankowych. Z pomocy finansowej na wykonanie dokumentacji korzystać mogą: jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i ich stowarzyszenia oraz ich jednostki organizacyjne, spółki prawa handlowego, w których udział jednostek samorządu terytorialnego przekracza 50%. Podstawową formą udzielania pomocy finansowej ze środków Wojewódzkiego Funduszu są oprocentowane pożyczki. Wysokość stopy procentowej dla pożyczek udzielonych ze środków własnych Wojewódzkiego Funduszu jest stała i wynosi 3,5 %. Pożyczki mogą być częściowo umarzane. 138